Α.Τ.Ε.Ι ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ

Transcript

1 Α.Τ.Ε.Ι ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Ε ΑΦΙΚΗΣ ΕΝΤΟΜΟΠΑΝΙ ΑΣ ΣΕ ΕΝΝΕΑ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ ΜΕ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ :ΠΑΞΙΜΑ Α ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ :ΚΟΛΛΑΡΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2006

2 Α.Τ.Ε.Ι ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Ε ΑΦΙΚΗΣ ΕΝΤΟΜΟΠΑΝΙ ΑΣ ΣΕ ΕΝΝΕΑ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ ΜΕ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ :ΠΑΞΙΜΑ Α ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ :ΚΟΛΛΑΡΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2006

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΩ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΚΟΛΛΑΡΟ ΗΜΗΤΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΩΣ ΕΠΙΣΗΣ ΤΟΝ ΣΥΖΥΓΟ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΠΟΥ ΜΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΑΝ ΚΑΘ ΟΛΗ ΤΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΟΥ.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.2 ΚΕΦ.1Εδαφοπανίδα Έννοια της βιοποικιλότητας....3 ΚΕΦ.2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Βιολογικό σύστηµα Συµβατικό σύστηµα Ολοκληρωµένο σύστηµα Σκοπός της µελέτης... 5 ΚΕΦ.3 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ Εισαγωγή Υλικά έρευνας...21 ΚΕΦ. 4 ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΓΙ ΕΣ ΠΑΡΕΜΒΟΛΗΣ (PITFALL TRAPS) Μεθοδολογία έρευνας..22 ΚΕΦ. 5 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ..23 ΚΕΦ. 6 ΣΥΖΗΤΗΣΗ..40 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 43

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανάµεσα στις κύριες καλλιεργήσιµες εκτάσεις της Κρήτης συγκαταλέγονται αυτές της ελιάς, του αµπέλου, των εσπεριδοειδών. Ουσιαστικά, οι αµπελώνες και οι ελαιώνες αποτελούν τις κυρίαρχες καλλιέργειες της Κρήτης, καθώς οι συνθήκες του νησιού επιτρέπουν την άριστη ανάπτυξή τους και η οικονοµική σηµασία τους ενισχύει τις προσπάθειες για µεγαλύτερη παραγωγή. Άλλωστε η παρουσία ελαιώνων και αµπέλου είναι το κύριο χαρακτηριστικό του µεσογειακού τοπίου, που µοιάζει συνυφασµένο µε αυτές τις συγκεκριµένες µορφές καλλιέργειας (Λαρεντζάκη 1999) Σήµερα το αµπέλι καλλιεργείται σε όλο σχεδόν τον κόσµο στο Βόρειο και στο Νότιο ηµισφαίριο της γης και στο γεωγραφικό πλάτος του εύκρατού κλίµατος, όπου η καλλιέργειά του ταιριάζει. Η Κρήτη θεωρείται ένα νησί στο οποίο καλλιεργείται κατ εξοχήν το αµπέλι. Ο νόµος Ηρακλείου αποτελεί το κυριότερο αµπελουργικό κέντρο της Χώρας µας. Συνολικά, οι αµπελώνες του Ηρακλείου µε στοιχεία της ΕΣΥΕ 1989 αποτελούν το 20 % των καλλιεργούµενων εκτάσεων στο Ν. Ηρακλείου και το 70% των αµπελοφυτειών της Κρήτης. Με την γεωργία ασχολούνται εκµεταλλεύσεις στον Νοµό από τις οποίες οι στηρίζονται κατά κύριο λόγο ή συµπληρωµατικά στην Αµπελουργία. Η ακαθάριστη αξία της µέσης αµπελουργικής παραγωγής αντιπροσωπεύει το 40 % του συνολικού ετήσιου ακαθάριστου αγροτικού εισοδήµατος του Νοµού (Ρουµπελάκη-Αγγελάκη, 1994). Η Σουλτανίνα άρχισε να έχει οικονοµικό ενδιαφέρων στο Νοµό µας µετά το 1922 που, οι πρόσφυγες έφεραν από την Μ. Ασία την εµπειρία της καλλιέργειας. Αρχικά καλλιεργήθηκε σε εδάφη παρθένα, βαθιά, γόνιµα, µεγάλης υδατοΐκανότητας. Οι λόγοι που βοήθησαν την ραγδαία εξέλιξη της καλλιέργειας ήταν: 1. Οι ικανοποιητικές τιµές των παραγοµένων προΐόντων πριν και λίγο µετά τον Β παγκόσµιο πόλεµο. 2. Οι άριστες εδαφοκλιµατικές συνθήκες, που ευνοούσαν την καλλιέργεια και την ποιότητα του προϊόντος. 3. Η στήριξη των τιµών από την πολιτεία την δεκαετία του 1960, µε την καθιέρωση, το 1955, της τιµής ασφαλείας για τη σταφίδα. 4. Η δυνατότητα ενσωµάτωσης πολλών ηµεροµισθίων ανά στέµµα Καλλιεργούµενες ποικιλίες στον Νοµό Ηρακλείου είναι για παράδειγµα Σουλτανίνα, από τις επιτραπέζιες ποικιλίες είναι τα Ραζακί, Κάρντιναλ (Cardinal),

6 Περλέτ (Perlet), Οχάνες (Ohanez). Από τις οινοποιήσιµες οι πιο κοινές ποικιλίες είναι Κοτσιφάλι, Μανδηλάρι, Λιάτικο, Βηλάνα και Ταχτάς. (Ρουµπελάκη-Αγγελάκη 1994). Ε ΑΦΟΠΑΝΙ Α Η εδαφοπανίδα στο σύνολό της χαρακτηρίζεται από έντονη ποικιλότητα και πολυπλοκότητα. Αποτελείται κυρίως από µικροσκοπικές µορφές ζωής, που η κάθε µια αποτελεί οµάδα, που συνεισφέρει σηµαντικούς συνδετικούς κρίκους στην οικολογική αλυσίδα, αφού µέλη της εδαφοπανίδας στους περισσότερους εδαφικούς τύπους είναι τα Πρωτόζωα, οι Νηµατώδεις, οι ακτυλιοσκώληκες, τα Μαλάκια και τα Αρθρόποδα (Wallwork,1970,1976) Έννοια της βιοποικιλότητας Η ύπαρξη της βιοποικιλότητας προσδίδει στη φύση οργανισµούς που παρέχουν τρόφιµα, υλικά και ένδυση, φάρµακα κ.τ.λ. Επίσης παρέχονται στον άνθρωπο περιβαλλοντικές υπηρεσίες όπως καθαρό ύδωρ, απορρόφηση του CO 2 και παραγωγή O 2 και προστασία από περιβαλλοντικές καταστροφές, όπως από πληµµύρες, και τις καθιζήσεις του εδάφους. Εκτός από τον άνθρωπο, ευνοούνται όλοι οι οργανισµοί, επειδή το ένα είδος εξαρτάται άµεσα από το άλλο λόγω της οικολογικής αλυσίδας π.χ. για τροφή. Ως αποτέλεσµα αυτών είναι απαραίτητο ότι όλα τα είδη πρέπει να διατηρούνται σε επαρκείς πληθυσµούς. Αλλιώς αυτή η συνεχής εξαφάνιση των ειδών θα οδηγήσει τον πλανήτη µας στην καταστροφή. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 1. Βιολογικό σύστηµα

7 Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια αύξηση ενδιαφέροντος των αµπελοπαραγωγών για την παραγωγή βιολογικών αµπελουργικών προϊόντων. Οι λόγοι για την αύξηση του ενδιαφέροντος αυτού είναι πολλοί, για παράδειγµα κάποιοι από αυτούς είναι οι εξής: 1) Η όχι και τόσο εύκολη διάθεση των συµβατικών προϊόντων ή οι χαµηλές τιµές τους 2) η µεγαλύτερη προσφορά των βιολογικών προϊόντων σε καλύτερες τιµές λόγω αυξηµένης ζήτησης. 3) Το διαρκώς αυξανόµενο κόστος της συµβατικής αµπελοκαλλιέργειας, λόγω αυξηµένων αναγκών σε λιπάσµατα και φυτοφάρµακα η ευαισθητοποίηση τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών για την προστασία των ίδιων, του περιβάλλοντος και της δηµόσιας υγείας γενικότερα, οι αναµενόµενες επιδοτήσεις των βιολογικών προϊόντων, κ.λ.π. Είναι γνωστό ότι η βιολογική αµπελοκαλλιέργεια αποβλέπει στην επίτευξη οικολογικής ισορροπίας στα οικοσυστήµατα των αµπελώνων, µε τελικό αντικειµενικό σκοπό µια αειφορική ή αυτοσυντηρούµενη (self-sustained) κατάσταση, στην οποία η ανάγκη εισροής ενέργειας από εξωτερικές πηγές θα είναι ελάχιστη, αν όχι µηδενική. 2.Συµβατικό σύστηµα Ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής στον ελληνικό αγροτικό τοµέα, τα τελευταία 50 χρόνια έχει ονοµασθεί «συµβατικός τρόπος καλλιέργειας» και βασίζεται στο θεωρητικό πλαίσιο της λεγόµενης «πράσινης επανάστασης», η οποία θεµελιώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60. Με αυτόν τον τρόπο παραγωγής επιτεύχθηκε µια µεγάλη αύξηση των στρεµµατικών αποδόσεων µε την χρησιµοποίηση περισσότερων αγροχηµικών, λιπασµάτων, σύγχρονων µηχανών και µεθόδων καλλιέργειας. Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου καλλιέργειας είναι η αναρχία στην παραγωγή, αλλά αναµφισβήτητο γεγονός αποτελεί η αύξηση της παραγωγής αγροτικών προϊόντων σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Η χρήση αγροχηµικών στη φυτική παραγωγή έχει προκαλέσει, ωστόσο, τεράστια προβλήµατα τόσο στο περιβάλλον όσο και στον άνθρωπο.

8 3.Ολοκληρωµένο σύστηµα Η ολοκληρωµένη διαχείριση περιλαµβάνει συστήµατα διαχείρισης των καλλιεργειών, τα οποία αναζητούν την αριστοποίηση των εισροών και εκροών, µε στόχο την παραγωγή ποιοτικών και οικονοµικώς αποδεκτών προϊόντων, για το γεωργό και τον καταναλωτή, ενώ παράλληλα διατηρούν και αναβαθµίζουν το περιβάλλον. Η ολοκληρωµένη διαχείριση ενδιαφέρεται για όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, από την πρωτογενή παραγωγή µέχρι το τελικό προϊόν, συνδυάζοντας βιολογικές, φυσικές, τεχνολογικές και χηµικές µεθόδους. Σκοπός της µελέτης Σκοπός του πειράµατος αυτού ήταν η µελέτη της ποικιλότητας των ειδών της εδαφόβιας πανίδας καθώς επίσης και των ζώων ανά παγιδοηµέρα Οι τάξεις των εντόµων που βρέθηκαν ήταν οι παρακάτω, παρότι σε αυτή την πτυχιακή εργασία ασχοληθήκαµε µε τα έντοµα ΘΥΣΑΝΟΥΡΑ Thysanura, αγγλ. Bristletails Τα έντοµα της τάξης αυτής έχουν ως κοινό όνοµα «ψαράκια» (αγγλ. Silver fish). Είναι χωρίς γεωργική σηµασία. Λίγα µόνο είδη έχουν αποδειχθεί ότι προσβάλλουν τα φυτά. Στην φύση συναντώνται να κρύβονται κατά τη διάρκεια της ηµέρας κάτω από πέτρες. Συνήθως τα συναντάµε σε κλειστούς χώρους- κτίρια να τρώνε χαρτί από παλιές εφηµερίδες, περιοδικά κ.τ.λ.

9 Βέβαια υπάρχουν και είδη όπως το Lepisma saccharina που είναι σαπροφάγο και το συναντάµε σε ακαθάριστες κουζίνες και αποθήκες τροφίµων. Γενικά η οικολογική θέση τους είναι στους (µακρο) αποσυνθέτες. Φέρουν δυο µακριά κέρκα και ανάµεσα τους τον ακόµη µακρύτερο επιπρωκτό. Τα κέρκα και ο επιπρωκτός σχηµατίζουν τις τρεις «ουρές» τους, που είναι το χαρακτηριστικό τους γνώρισµα. Έχουν σύνθετα µάτια. Τα στοµατικά µόρια είναι µασητικού τύπου. Όσον αφορά στην µεταµόρφωσή τους είναι αµετάβολα (δεν υφίσταται ουσιαστικά µεταµόρφωση ωό, νεαρό στάδιο, ακµαίο). Το µέγεθός τους µπορεί να φτάσει τα 20 mm. Είναι απτερύγωτα. ονόµατα Χωρίζονται σε δυο οικογένειες, οι οποίες φέρουν τα 1.Machilidae 2. Lepismatidae (Κολλάρος, 2005) ΚΟΛΛΕΜΒΟΛΑ Springtails Collembola, αγγλ. Τα έντοµα της τάξης αυτής είναι χωρίς οικονοµική σηµασία. Συναντώνται στα επιφανειακά εδαφικά στρώµατα ή κάτω από φύλλα. Όταν υπάρχει υγρασία είναι περισσότερο άφθονα και περισσότερο δραστήρια. Τα περισσότερα είδη είναι σαπροφάγα, τρέφονται δηλαδή κυρίως µε νεκρά φύλλα και τους µύκητες που αποσυνθέτουν τα φύλλα. Γενικά δηλαδή η οικολογική τους θέση είναι στους (µακρο) αποσυνθέτες, όπως τα Θυσάνουρα, µόνο που λόγω του πληθυσµιακού τους µεγέθους είναι οικολογικά πολύ σηµαντικότερα. Υπάρχουν µερικά είδη που προσβάλουν νεαρά φυτάρια.

10 Το όνοµα των εντόµων αυτών έχει καθοριστεί από ένα διχαλωτό εξάρτηµα (furcula) που διπλώνει κάτω από την κοιλιά τους. Όταν αισθανθούν κίνδυνο τότε ξεδιπλώνουν απότοµα το εξάρτηµα αυτό, ώστε να τιναχθούν µακριά. Υπάρχουν και ορισµένα γένη τα οποία δεν έχουν καθόλου αλτικό όργανο ή αν και έχουν είναι ατροφικό. Οι κεραίες τους αποτελούνται συνήθως από 4 άρθρα, ενώ ποτέ δεν ξεπερνά τα 6. Η κοιλιά των ανήλικων κολλέµβολων αποτελείται από 6 µεταµερή, ενώ στα ενήλικα έντοµα από 11. Έχουν στοµατικά µόρια µασητικού τύπου. Όσο αφορά στην µεταµόρφωσή τους είναι έντοµα αµετάβολα και φυσικά απτερύγωτα. Το µέγεθός τους δεν ξεπερνά τα 5mm. τα Τα Ευρωπαϊκά είδη χωρίζονται σε δύο υποτάξεις 1. Poduroidea 2. Entomobryoidea ΟΡΘΟΠΤΕΡΑ (Orthoptera) Οι Γρύλοι οικογένεια ) Gryllidae, αγγλ. True crickets), όπως και οι πρασάγγουρες από την υπόταξη Ensifera, δηµιουργούν οικονοµική ζηµιά. Το λατινικό όνοµα αυτού του γένους είναι Gryllotapla (αγγλ. Mole cricket). Τα έντοµα αυτά είναι νυκτόβια και περνούν το µεγαλύτερο µέρος της ζωής τους κάτω από την επιφάνεια του εδάφους στα ανώτερα στρώµατα. Επειδή όλα τα έντοµα της τάξης αυτής µπορούν να µετακινηθούν µε άλµατα, τους έχει δοθεί η ονοµασία πηδητικά έντοµα (Saltatoria). Έχουν στοµατικά µόρια µασητικού τύπου, εξελιγµένα κατάλληλα, ανάλογα µε την κάθε περίπτωση. Πολλά είδη µπορούν να παράγουν ήχους µε τριβή σωµατικών µερών.

11 Φυσικά τα είδη που παράγουν ήχους έχουν και ακουστικά όργανα για να µπορούν να τους αντιλαµβάνονται. Στα Ensifera τα ακουστικά όργανα τα έχουν στις κνήµες (tibiae) των µπροστινών ποδιών, κοντά στην άρθρωση µε το µηρό. Τα Ορθόπτερα που ζουν σε σπήλαια είναι µουγκά και κουφά. Τέλος τα θηλυκά άτοµα των περισσοτέρων ειδών της υπόταξης Ensifera, έχουν ευµεγέθη έως εντυπωσιακά µεγάλο ωοθέτη. Οι ακρίδες (αγγλ. Grasshoppers) ανήκουν στην υπόταξη Caelifera και επίσης πολλά είδη τους δηµιουργούν συχνά οικονοµική ζηµιά, ιδίως σε καλλιέργειες τροπικών και υποτροπικών περιοχών. (Κολλάρος, 2005) ΙΚΤΥΟΠΤΕΡΑ Dictyoptera υποτάξεις Η τάξη αυτή χωρίζεται σε δύο 1.Βλαττοειδή (Blattodea, αγγλ. Cockroaches) 2.Μαντοειδή (Mantodea, αγγλ. Mantids) (2000 είδη). Στην υπόταξη Βλαττοειδή ανήκουν οι κατσαρίδες και στην υπόταξη Μαντοειδή ανήκουν οι µάντιδες. Κατ αρχήν οι κατσαρίδες είναι έντοµα µε οικονοµική σηµασία για τον άνθρωπο, αφού είναι φορείς µικροβίων που προκαλούν σοβαρές ασθένειες. Έτσι εφευρίσκονται και χρησιµοποιούνται εντοµοκτόνα και παγίδες για την εξόντωση τους. Όσον αφορά στην γεωργία δεν έχουν σηµασία. Οι κατσαρίδες µοιάζουν επιφανειακά µε τα κολεόπτερα και ξεχωρίζονται κυρίως από κάποια συγκεκριµένα χαρακτηριστικά όπως (1) Το κεφάλι τους που δεν είναι ορατό, καθώς τις κοιτάµε από πάνω, καθώς καλύπτεται σχεδόν εξολοκλήρου από το προνώτο (pronotum), (2) το ένα από τα έλυτρά τους που επικαλύπτει µερικώς το άλλο, (3) η παρουσία κέρκων. Οι ταρσοί των ποδιών τους έχουν 5 άρθρα. εν έχουν εξειδικευµένα στοµατικά µόρια. Στην συνέχεια οι µάντιδες είναι έντοµα που συναντώνται σε µικρούς πληθυσµούς και έτσι δεν είναι ουσιαστικά επωφελή, παρότι είναι έντοµα σαρκοφάγα,

12 τα οποία στήνοντας ενέδρα κυνηγούν τα Ορθόπτερα, Λεπιδόπτερα, µεγάλα ίπτερα κ.τ.λ. έως και µικρά σπονδυλόζωα. Τα έντοµα αυτά έχουν χαρακτηριστικό τρίγωνο κεφάλι και µεγάλα µάτια. Το εµπρόσθιο µέρος των ποδιών είναι συλληπτήριο, το οποίο εκτός από µυϊκά ισχυρό, είναι επιπλέον εφοδιασµένο µε άκανθες µε σκοπό να διατρυπούν το σώµα των θυµάτων τους, συγκρατώντας τα αποτελεσµατικά. Το λατινικό όνοµα του γνωστότερου είδους είναι Mantis religiosa (Μάντις η θρησκευτική ή αλογάκι της Παναγιάς στην Ελλάδα ή praying mantis (αγγλ. Προσευχόµενη Μάντις ). Όλα τα ονόµατα (ελληνικό, λατινικό, αγγλικό) παραπέµπουν σε µια προσευχή, αφού η στάση ενέδρας είναι χαρακτηριστική και µοιάζει µε θέση προσευχής. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γι αυτό το είδος είναι ότι κατά τη διάρκεια της σύζευξης το θηλυκό έντοµο τρώει το αρσενικό. Αξιοσηµείωτο είναι ότι οι δυο υποτάξεις πολύ πιθανό στα προσεχή χρόνια να αναβαθµιστούν και να θεωρούνται ξεχωριστές τάξεις από όλους (ήδη ισχύει κατά πολλούς ταξινόµους). ΕΡΜΑΠΤΕΡΑ Dermaptera αγγλ. Earwing (1200 είδη) Το κοινό όνοµα αυτών των εντόµων είναι ψαλίδες. εν έχουν σηµαντική οικονοµική σηµασία. Είναι έντοµα συνήθως νυκτόβια, παµφάγα. Μερικά είδη φυτοφάγα, που προσβάλουν άνθη και καρπούς, κάποια άλλα αρπακτικά και λίγα παράσιτα εντόµων. Τρέφονται κυρίως µε νεκρά φυτικά και ζωικά υλικά. Είναι έντοµα χρώµατος καστανού, έχουν κέρκα, τα οποία δεν χωρίζονται σε επί µέρους αρθρωτά τµήµατα. Αυτό το λαβιδόµορφο ζεύγος κέρκων, τους δίνει το όνοµα ψαλίδες. Πολλά από τα είδη της τάξης είναι άπτερα ενώ, όσα είναι πτερωτά, πρέπει να διπλώνουν πολλαπλά, σαν πτυχωτές βεντάλιες, τα πίσω τους φτερά, ώστε να χωρούν κάτω από τα µικρά τους έλυτρα. Οι πρόσθιες πτέρυγες είναι µικρές δερµατώδεις και οι οπίσθιες µεµβρανώδεις.

13 Η µεγαλύτερη οικογένεια της τάξης είναι η Forficulidae. ΗΜΙΠΤΕΡΑ Hemiptera, παλαιά ονοµασία ) Rhynchota είδη) Χωρίζονται σε δυο υποτάξεις 1.Ετερόπτερα (Heteroptera) 2.Οµόπτερα (Homoptera) ( έχουν τη µεγαλύτερη γεωργική σηµασία) Τα στοµατικά τους µόρια είναι νύσσοντα µυζητικά. Αυτό είναι κάτι το µοναδικό χαρακτηριστικό που οµαδοποιεί αυτές τις υποτάξεις, ενώ όλα τα άλλα χαρακτηριστικά είναι αρκετά διαφορετικά. Πολλά Ηµίπτερα για να µπορέσουν να προσλάβουν την ποσότητα πρωτεΐνης που χρειάζονται, προσλαµβάνουν πολλαπλάσια ποσότητα σακχάρου από όση µπορούν να αφοµοιώσουν, µε αποτέλεσµα να παράγουν σακχαρούχα εκκρίµατα, όπου µε αυτά στην συνέχεια τρέφονται διάφορα άλλα έντοµα ή άλλοι οργανισµοί (π.χ. δίπτερα ή µύκητες). Έχουν εξαιρετική οικονοµική σηµασία. Είναι φυτοφάγα.κάνουν αποµύζηση χυµού από τα φυτά και κάποια εκκρίνουν τοξικό σίελο µέσα στο φυτικό σώµα που επιφέρει παραµόρφωση ή και νανισµό. Ακόµα µερικά είδη ηµίπτερων είναι ωφέλιµα αφού είναι αρπακτικά, ενώ άλλα είναι παρασιτικά ανώτερων ζώων και του ανθρώπου π.χ. κοριοί. ΨΟΚΟΠΤΕΡΑ Psocoptera (1.700 είδη)

14 Είναι έντοµα µικρά και έχουν σώµα µαλακό. Μερικά έχουν πτέρυγες και συγκεκριµένα δυο ζεύγη µεµβρανωδών πτερύγων, ενώ υπάρχουν και άπτερα. Έχουν στοµατικά µόρια µασητικού τύπου. Συχνά τα συναντάµε και σε αποθηκευµένα τρόφιµα. Η ύπαρξη υγρασίας τα κάνει να προσβάλλουν παλαιά χαρτιά, δείγµατα µουσείων κ.τ.λ. ΘΥΣΑΝΟΠΤΕΡΑ Thysanoptera, αγγλ. Thrips (4000 είδη) Το κοινό τους όνοµα είναι θρίπες. Αποµυζούν µόνο επιφανειακά φυτικά κύτταρα. Υπάρχουν είδη που δεν είναι φυτοφάγα. Μπορούν να προκαλέσουν µεγάλες ζηµιές αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα προστασίας. Είναι έντοµα µικρού µεγέθους 2-3 mm. Το σώµα τους είναι πολύ στενό και έχουν πολύ µικρά φτερά, αν και υπάρχουν και άπτερες µορφές. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των εντόµων αυτών είναι οι θύσανοι (φουντίτσες από τρίχες ) στα φτερά τους από όπου παίρνουν και το όνοµα τους. Έχουν µάτια µικρά και προεξέχοντα. Έχουν στοµατικά µόρια ξέοντος µυζητικού. Η τάξη χωρίζεται σε δύο υποτάξεις : Τα Terebrantia και τα Tubulifera. Ορισµένα θηλυκά από τα είδη που ανήκουν στα Terebrantia έχουν κυρτό προς τα πάνω ή προς τα κάτω, πριονόµορφο ωοθέτη. ΙΠΤΕΡΑ Diptera,αγγλ. TRUE FLIES ( είδη)

15 Οι προνύµφες πολλών ειδών τρέφονται µε φυτικά είδη. Τα γνωστότερα και πιο ζηµιογόνα είδη γενικότερα στη γεωργία είναι ο δάκος της ελιάς (Bactrocera oleae), η µεσογειακή µύγα των φρούτων -Ceratitis capitata και η µύγα των κερασιών Rhagoletis cerasii, που κάνουν ζηµιά στους αντίστοιχους καρπούς. Ονοµάζονται έτσι από τον αριθµό πτερύγων που διαθέτουν (2). Επίσης έχουν και ένα δεύτερο ζεύγος πτερύγων τα οποία έχουν µετατραπεί σε αλτήρες, οι οποίοι χρησιµεύουν σαν όργανα ισορροπίας κατά την πτήση. Πολλά είδη µοιάζουν επιφανειακά µε τα Υµενόπτερα για καµουφλάζ, ώστε να προστατεύονται (οικ. Syrphidae). Η τάξη χωρίζεται σε τρεις υποτάξεις : τα Νηµατόκερα (Nematocera),τα Βραχύκερα (Brachycera) και τα Κυκλόραφα (Cyclorrhapha). ΥΜΕΝΟΠΤΕΡΑ Hymenoptera Χωρίζονται σε δυο υποτάξεις : Σύµφυτα (Sympyta, αγγλ. Sawflies) Απόκριτα (Apocrita) Γενικά έχουν πολύ περιορισµένη νεύρωση στις πτέρυγές τους. ιαθέτουν και δεύτερο ζεύγος πτερύγων, το οποίο είναι συνήθως πολύ µικρότερο και δεν διακρίνεται πολλές φορές εύκολα. Σε σχέση µε τα δίπτερα έχουν µεγαλύτερες κεραίες. Κάποια είδη φέρουν και µεγάλο ωοθέτη, το λεγόµενο κεντρί. Η τάξη αυτή περιλαµβάνει πολλά είδη εντόµων, που δρουν ως επικονιαστές, επίσης υπάρχουν σ αυτήν τη τάξη πολλά παρασιτοειδή, που µπορούν να αποβούν ωφέλιµα σε καλλιέργειες (Πατεράκη). Τα πιο γνωστά εδαφόβια υµενόπτερα είναι τα µυρµήγκια, που ζουν κοινωνική ζωή, όπως οι µέλισσες και τα συλλάβαµε, κατά τη µελέτη µας, σε µεγάλους αριθµούς, και τα καταγράψαµε χώρια από τα ιπτάµενα υµενόπτερα. ΚΟΛΕΟΠΤΕΡΑ Coleoptera,αγγλ. Beetles (περισσότερα από είδη)

16 Η µεγαλύτερη τάξη εντόµων, όσον αφορά στον αριθµό των ειδών είναι τα κολεόπτερα. Υπάρχουν εδαφόβια, δενδρόβια και υδρόβια είδη. Η τάξη υποδιαιρείται σε τρεις υποτάξεις: τα Αδηφάγα (Adephaga), Πολυφάγα (Polyphaga) και τα Αρχοστέµµατα (Archostemmata). Ο µεγάλος αριθµός ειδών οφείλεται στο γεγονός ότι τα κολεόπτερα εκµεταλλεύονται σχεδόν κάθε τροφική πηγή. (Καπετανάκης, 2002; Παπαδάκη - Μπουρναζάκη, 2000) Το εµπρόσθιο ζεύγος των πτερύγων τους σχηµατίζει έναν κολεό που προστατεύει το µεµβρανώδες, δεύτερο, λειτουργικό ζεύγος πτερύγων, αλλά και ολόκληρο το έντοµο. Πολλά εδαφικά είδη έχουν οι οικογένειες: Carabidae, Tenebrionidae, Scarabaeidae, Staphylinidae, αλλά παγιδεύτηκαν και έντοµα που ζουν κυρίως πάνω σε φυτά ή πετούν πολύ συχνά είτε πάλι από τις οικογένειες Scarabaeidae και Staphylinidae, είτε από τις οικογένειες Curculionidae, Cantharidae, Coccinelidae κ.λ.π.(κουφιανάκη 2005). ΛΕΠΙ ΟΠΤΕΡΑ Lepitoptera ( είδη) Θεωρούνται από τους πιο σοβαρούς εχθρούς των γεωργικών καλλιεργειών επειδή είναι φυτοφάγα έντοµα στο στάδιο της προνύµφης. Τα ακµαία δεν προκαλούν ιδιαίτερη οικονοµική ζηµιά γιατί τρέφονται από το νέκταρ των λουλουδιών. Το χαρακτηριστικό των εντόµων αυτών είναι ότι στις πτέρυγές τους έχουν λέπια και από εκεί παίρνουν και το όνοµά τους. Τα λέπια αυτά είναι µετασχηµατισµένες τρίχες. Η κανονική τους µορφή είναι να είναι µεγάλα και πλατιά αλλά υπάρχουν και στενά επιµήκη που θυµίζουν τρίχες. Έχουν στοµατικά µόρια µυζητικού τύπου µε προβοσκίδα η οποία δεν είναι αιχµηρή όπως στα ηµίπτερα. Ένα χαρακτηριστικό της προβοσκίδας των εντόµων είναι ότι όταν τα έντοµα αναπαύονται η προβοσκίδα τους αναδιπλώνεται σε µορφή σπείρας. Τα στοµατικά µόρια των προνυµφών είναι µασητικού τύπου, έχουν

17 έξι πόδια και τα υπόλοιπα είναι ψευδοπόδια. Ορισµένα είδη και ιδιαίτερα νυκτόβια είδη όταν τα σύνθετα µάτια τους φωτιστούν έχουν µια εντυπωσιακή λάµψη λόγω αντανάκλασης φωτός. ΠΡΟΝΥΜΦΕΣ Larvae Οι περισσότερες προνύµφες που συνελήφθησαν είναι από την τάξη κολεόπτερα, υπήρχαν όµως και από άλλες τάξεις, όπως λεπιδόπτερα, δίπτερα κλπ. ΑΡΑΧΝΙ ΙΑ Acarina-Aranea-Opiliones Αρθρόποδα µε 8 πόδια (4 ζεύγη) και σώµα µονοκόµµατο ή χωρισµένο σε 2 τµήµατα (κεφαλοθώρακα, κοιλιά). AKAREA Acarina

18 Το πρόσωµα και το οπισθόσωµα έχουν συγχωνευτεί και έτσι είναι ενιαία. Έχουν 4 ζεύγη ποδιών (το πρώτο τους στάδιο 3), τα οποία εκφύονται από το πρόσθιο µέρος του σώµατος. εν υπάρχουν κεραίες και σε κάποιες περιπτώσεις το πρώτο ζεύγος ποδιών µπορεί να επιτελεί αισθητήριες λειτουργίες. εν έχουν σύνθετους οφθαλµούς. Έχουν στοµατικά µόρια νύσσοντος µυζώντος ή µασητικού τύπου.(πατεράκη) ARANEAE Αράχνες Το πρόσωµα και το οπισθόσωµα έχουν διαχωριστεί ευκρινώς στις Αράχνες. Έχουν 4 ζεύγη ποδιών. Είναι σαρκοφάγες, πολλές κυνηγούν µε ενέδρα, χρησιµοποιώντας ή όχι τον ιστό τους. Υπάρχουν εδαφόβιες οικογένειες (Lycosidae, Salticidae κ.λπ.), αλλά παγιδεύτηκαν και είδη οικογενειών που ζουν πάνω σε φυτά, όπως Thomisidae κ.α. Οι περισσότερες οικογένειες αραχνών έχουν είδη µε 8 µάτια, αλλά υπάρχουν και οικογένειες, που τα είδη τους χαρακτηρίζονται από το µειωµένο αριθµό µατιών (έξι). (Jones, 1984). ΦΑΛΑΓΓΙΑ Opiliones Έχουν 4 ζεύγη ποδιών τα οποία είναι λεπτά και µακριά, ενιαίο σώµα και δεν φτιάχνουν δίχτυ. Έχουν µόνο δυο µάτια.

19 ΨΕΥ ΟΣΚΟΡΠΙΟΙ Pseudoscorpiones Οι ψευδοσκορπιοί είναι πολύ µικρού µεγέθους, 5 mm το µέγιστο και δεν έχουν στένωση στην κοιλιά τους ( ουρά ). Έχουν λίγο δηλητήριο στις δαγκάνες τους, αρκετό για να σκοτώνουν τα ακόµα µικρότερα θηράµατά τους π.χ. µικρά ακάρεα. χώµα. ΑΚΤΥΛΙΟΣΚΩΛΗΚΕΣ(Annelida), ΓΕΩΣΚΩΛΗΚΕΣ (Earthworms) Κατηγορία σκωλήκων, που είναι ωφέλιµοι για τη γεωργία διότι αναδεύουν το ΙΣΟΠΟ Α Isopoda Είναι τάξη Καρκινοειδών. Τα χερσαία ισόποδα είναι τα µόνα Καρκινοειδή (Crustacea), που έχουν και χερσαία είδη (αγγλ. Woodlice, ξυλόψειρες). Έχουν 7 ζεύγη ποδιών. Πολλά είδη έχουν την ικανότητα να συσφαιρούνται (να γίνονται µπαλάκια). Γενικά η οικολογική θέση τους είναι στους ( µακρο ) αποσυνθέτες. Ωστόσο είναι περισσότερο σηµαντικά από οικολογική άποψη σε υγρότερα κλίµατα και σε δασικά οικοσυστήµατα (Πατεράκη). ΧΗΛΟΠΟ Α

20 Chilopoda Σαρκοφάγα αρθρόποδα, πολλά είδη έχουν δηλητήριο στις σιαγόνες τους, τρέφονται κυρίως µε άλλα αρθρόποδα. Σε κάθε µεταµερές έχουν ένα ζεύγος ποδιών. Ως θηρευτές είναι γρήγορα ζώα (Πελεκάσης, 1986). ΙΠΛΟΠΟ Α Diplopoda Είναι υγρόφιλα και σαπροφάγα αρθρόποδα, που ζουν κυρίως στη φυλλοστρώµνη (litter) και τα επιφανειακά στρώµατα του εδάφους. Σε κάθε µεταµερές έχουν δυο ζεύγη ποδιών. (Καραµαούνα, 1987). ΜΑΛΑΚΙΑ- ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΑ Mollusca Τα χερσαία σαλιγκάρια και οι γυµνοσάλιαγκες (αγγλ. Snails και Slugs αντίστοιχα) ανήκουν στο φύλο Μαλάκια και στην οµοταξία Γαστερόποδα. Από τις τρεις υφοµοταξίες των γαστεροπόδων µόνο οι δυο έχουν αντιπροσώπους στη Χέρσο: Τα Προσωβράγχια, που είναι κυρίως υδρόβιοι οργανισµοί, αλλά έχουν και λίγους αντιπροσώπους στη Χέρσο, και τα Πνευµονοφόρα που είναι κυρίως χερσαία. (Βαρδινογιάννη, 1994). ΤΑΞΗ : ΤΡΩΚΤΙΚΑ

21 Οικογένεια: Muridae Apodemus sylvaticus (δασοποντικός) Ευκίνητο ζώο και στο έδαφος και όταν σκαρφαλώνει σε θάµνους και δέντρα. ιασχίζει και ακάλυπτο έδαφος. Είναι κυρίως νυκτόβιο και περνάει την µέρα του σε φωλιά ή σε υπόγεια στοά ή σε κάποια σχισµή. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ Εισαγωγή Στο πείραµα αυτό είχαµε προς εξέταση τρεις αµπελώνες βιολογικής γεωργίας (συµβολισµός µε Ο=Organic), τρεις συµβατικής γεωργίας (συµβολισµός µε C=Conventional) και τρεις ολοκληρωµένης γεωργίας (συµβολισµός µε I=Integrated). Οι εννέα συνολικά αµπελώνες βρισκόταν στην περιοχή Αγίας Ειρήνης Συλάµου (ΙΠ, ΙΜ, CK), κοντά στο Γάζι (ΙΖ, CB,CM), προς τα Καλέσα (ΟΚ), κοντά στα Λινοπεράµατα (ΟΖ) και τέλος κοντά στο πανεπιστήµιο στις Βούτες (ΟΠ). Σκοπός µας ήταν να συγκρίνουµε την εδαφόβια πανίδα και την ποικιλότητα σ αυτούς τους τρεις, διαφορετικών τύπων, αµπελώνες. Για να µπορέσει να είναι εφικτή η σύγκριση θα έπρεπε όλοι οι παράγοντες να είναι ίδιοι, εκτός από τις διάφορες καλλιεργητικές επεµβάσεις. Έτσι, όλοι οι αµπελώνες είχαν οµοιότητες έως πλήρη ταύτιση, όσον αφορά στη θερµοκρασία, την υγρασία, και την ποικιλία ελαιόδεντρων. Το πείραµα ήταν ένα µέρος του ερευνητικού προγράµµατος της ενέργειας Αρχιµήδης ІΙ, όπου εµπλέκεται το Εργαστήριο Οικολογίας, στη µελέτη της βιοποικιλότητας. Τα δείγµατα, προερχόταν ηµερολογιακά, από 29 Σεπτεµβρίου έως τις 3 Μαρτίου Οι τρεις τύποι αµπελώνων ήταν

22 Συµβατικής γεωργίας (CK, CB, CM) Βιολογικής γεωργίας (ΟΠ, ΟΖ, ΟΚ) Ολοκληρωµένης διαχείρισης (IΠ, ΙΖ, ΙΜ)

23 Βιολογικής Συµβατικής Ολοκληρωµένης ΟΠ ΟΚ ΟΖ CM CB CK IZ ΙΠ ΙΜ Γεωγραφικό Μήκος , , , , , , , , ,1 Γεωγραφικό Πλάτος , , , , , , , ,9 Υψόµετρο 62 µ 78µ 9µ 68µ 65µ 238µ 68µ 140µ 238µ

24 Υλικά έρευνας Με την βοήθεια της µεθόδου των παγίδων παρεµβολής (Pitfall traps) µελετήσαµε την εδαφόβια πανίδα. Η κάθε παγίδα αποτελείται από ένα πλαστικό ποτήρι χωρητικότητας 350 ml, διαµέτρου 7,5 cm και ύψους 11,5 cm. Για την σήµανση της κάθε παγίδας χρησιµοποιήθηκε ριζόχαρτο, όπου αναγραφόταν η τοποθεσία και η ηµεροµηνία. Μέσα στο κάθε ποτήρι βάζαµε αιθυλενογλυκόλη (Ethylenoglycol) η οποία είναι συντηρητικό των εντόµων µε µη ελκυστικές ή απωθητικές ιδιότητες και παράλληλα το µέσο θανάτωσης εντόµων (είναι αντιψυκτική ουσία). Η αιθυλενογλυκόλη έχει αρκετά πλεονεκτήµατα, όπως ότι είναι µια χηµική ένωση άχρωµη, άοσµη και µη πτητική, ώστε να µην ελκύει ή απωθεί τους οργανισµούς, ενώ ταυτόχρονα να τους συντηρεί για αρκετό χρονικό διάστηµα. Αντί για αιθυλενογλυκόλη µπορούσαµε να είχαµε χρησιµοποιήσει πικρικό οξύ, όµως δεν το επιλέξαµε διότι είναι µια ένωση πτητική. Ακόµα, χρησιµοποιήσαµε εκτός από τις παγίδες πλαστικά σακουλάκια µικρού µεγέθους, ανάλογα του µεγέθους των ποτηριών, χάρτινες κούτες, σκαπέτια, σουρωτήρι, λαβίδες διαφόρων τύπων και µεγέθους, εντοµολογικές βελόνες, αιθανόλη (70%), µικρά πλαστικά φιαλίδια, στερεοσκόπιο της εταιρίας Leica, πηγή ψυχρού φωτισµού και βιβλία ταξινόµησης εντόµων και άλλων εδαφόβιων ζώων. Επίσης για τους υπολογισµούς της ποικιλότητας χρησιµοποιήσαµε τον δείκτη Shannon

25 ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΓΙ ΕΣ ΠΑΡΕΜΒΟΛΗΣ (PITFALL TRAPS) Οι παγίδες παρεµβολής πλεονεκτούν στο ότι είναι φτηνές γιατί αποτελούνται από πολύ φτηνά υλικά, όπως πλαστικό ποτήρι και αιθυλενογλυκόλη. Όσον αφορά στη χρήση τους είναι απλή και έχει ως εξής: γεµίζουµε έως το 1/3 του ποτηριού µε αιθυλενογλυκόλη και το τοποθετούµε εύκολα και γρήγορα στο έδαφος. Η αποτελεσµατικότητα των παγίδων παρεµβολής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες σύµφωνα µε µελέτες που έχουν γίνει, εκτός των συλλαµβανοµένων ζώων. Οι παράγοντες αυτοί είναι η κινητικότητα των οργανισµών σύµφωνα µε τους επικρατούντες αβιοτικούς παράγοντες όπως η θερµοκρασία, η σχετική υγρασία και επίσης άλλες περιβαλλοντικές συνθήκες όπως η διαθεσιµότητα της τροφής, τα χαρακτηριστικά του ενδιαιτήµατος και τέλος, το φύλο, την ηλικία και την φυσική κατάσταση των ατόµων του κάθε είδους. Εικόνα 1. Για την καλύτερη αποτελεσµατικότητα των παγίδων παρεµβολής θα πρέπει να κρατηθούν σταθερά τα µεγέθη των ποτηριών, η συντηρητική ουσία που περιέχουν, οι µέσες αποστάσεις µεταξύ τους και ο τρόπος που εφαρµόζονται στο έδαφος. Τότε δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για την πανιδική σύνθεση των κινητικών και άφθονων ειδών σε διάφορους βιότοπους (Τριχάς,1996). Μεθοδολογία έρευνας Επιλέξαµε την τοποθεσία των σταθµών και τοποθετήσαµε τις παγίδες οι οποίες ήταν οκτώ σε κάθε αµπελώνα. Το διάστηµα που αφήναµε τις παγίδες ήταν µια βδοµάδα, µετά τις βγάζαµε και τις βάζαµε µέσα σε σακουλάκια τα οποία τα κλείναµε πάρα πολύ καλά για να µην έχουµε απώλειες. Στη συνέχεια τοποθετούσαµε τις παγίδες µέσα σε χάρτινες κούτες για να τις µεταφέρουµε στο εργαστήριο. Στο χώρο του εργαστηρίου ανοίγαµε τις παγίδες προσεκτικά και αδειάζαµε το περιεχόµενο της

26 κάθε παγίδας ξεχωριστά στο σουρωτήρι, ξεπλένοντας µε άφθονο τρεχούµενο νερό βρύσης. Στη συνέχεια αδειάζαµε το σουρωτήρι σε τριβλίο Petri µετά το παρατηρούσαµε σε στερεοσκόπιο LEICA GZ4 µε πηγή φωτισµού LEICA CLS 50E για να αποτραπεί η ξήρανση των δειγµάτων από τη θερµότητα και για την προστασία των εργαζόµενων από την αιθυλενογλυκόλη. Στην ταξινόµηση των εντόµων χρησιµοποιήθηκαν βιβλία ταξινόµησης-οδηγοί πεδίου (field guides). Τα ταξινοµηµένα έντοµα τοποθετήθηκαν σε κυπελάκια µε βιδωτό πώµα τα οποία διαχωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα µε το περιεχόµενό τους. ηλαδή στο πρώτο κυπελάκι βάζαµε τις αράχνες, ψευδοσκορπιούς, σκορπιούς, φαλάγγια κ.α. Στο δεύτερο κυπελάκι βάζαµε µόνο τα κολεόπτερα και τέλος στο τρίτο κυπελάκι βάζαµε ότι δεν ανήκει στις παραπάνω κατηγορίες. Για την ταξινόµηση των εντόµων χρησιµοποιήθηκαν λαβίδες και βελόνες. Σε περίπτωση που κάποια παγίδα περιείχε θηλαστικό ή θηλαστικά (ποντίκι ή µυγαλή) τότε πιάναµε το θηλαστικό µε τη λαβίδα, το ξεπλέναµε πάνω από το σουρωτήρι για να πέσουν τυχόν έντοµα που βρίσκονταν πάνω του κολληµένα. Στη συνέχεια τοποθετούσαµε το ποντίκι σε ένα άλλο κυπελάκι µε βιδωτό πώµα, όπου µέσα βάζαµε ένα κοµµάτι ριζόχαρτο στο οποίο αναγραφόταν η ηµεροµηνία της εβδοµάδας που έγινε η περισυλλογή των παγίδων, καθώς επίσης αναγραφόταν µαζί µε την ηµεροµηνία και ο τόπος από τον οποίο το συλλάβαµε. Μέσα στο κυπελάκι αυτό, οµοίως υπήρχε 70% αιθανόλη και 30% νερό. Μετά την όλη διαδικασία αυτή απολυµαίναµε τα σκεύη και πετούσαµε το κυπελάκι και το σακουλάκι, εν αντιθέσει µε τις άλλες παγίδες όπου κρατούσαµε το σακουλάκι και το ποτηράκι.

27 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σε αυτό το κοµµάτι της έρευνας θα παρουσιαστούν τα αποτελέσµατα που πάρθηκαν από το πείραµα και θα παρουσιαστούν σε µορφή πινάκων και γραφηµάτων Παρακάτω παρουσιάζονται ο αριθµός των δειγµατοληψιών µε τις αντίστοιχες ηµεροµηνίες τους Πίνακας 1: Αντιστοιχία των διαδοχικών ειγµατοληψιών µε τα χρονικά διαστήµατα, κατά τα οποία ήταν ενεργές οι παγίδες. δειγµατοληψία ΙΑΣΤΗΜΑ

28 Πίνακας 2: Παρουσίαση του δείκτη Shannon στους συµβατικούς αµπελώνες C-B, C-K, C-M ειγµατοληψίες C-B C-K C-M M.O 1 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

29 Πίνακας 3: Παρουσίαση του δείκτη Shannon στους ολοκληρωµένης διαχείρισης αµπελώνες I-Z, I-M, I-Π. ειγµατοληψίες I-Z I-M I-Π Μ.Ο.Ι 1 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4894 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,28105

30 Πίνακας 4: Παρουσίαση του δείκτη Shannon στους οργανικούς αµπελώνες O-Z,O- Π, Ο-Κ. ειγµατοληψίες O-Z O-Π Ο-Κ Μ.Ο. 1 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,588086

31 Πίνακας 5: Παρουσίαση των µέσων όρων του δείκτη Shannon από συµβατικούς M.O.C, ολοκληρωµένης διαχείρισης Μ.Ο.Ι και οργανικούς αµπελώνες Μ.Ο.O αντίστοιχα ειγµατοληψίες M.O.C. Μ.Ο.Ι Μ.Ο.O 1 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2343 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,588086

32 Στους παρακάτω πίνακες και γραφήµατα θα παρουσιαστούν τα αποτελέσµατα που πήραµε από τους υπολογισµούς που πραγµατοποιήθηκαν για την εκτίµηση του πληθυσµού ζώων ανά παγιδοηµέρα Πίνακας 6: Παρουσίαση των ζώων ανά παγιδοηµέρα στους συµβατικούς αµπελώνες C-B, C-K, C-M ειγµατοληψία C-B C-K C-M M.O. 1 2,1250 0,5536 2,6607 1, ,1429 0,7857 0,4821 0, ,6719 0,4063 2,1875 1, ,7188 1,9063 2,1563 1, , ,7857 6,7143 5, ,1964 1,5179 2,4643 2, ,1750 1,2750 1,4000 1, ,2500 0,6667 1,6667 0, ,7000 0,8500 1,4583 1, ,7250 2,9000 1,2375 1, ,4000 4,1750 1,7500 2, ,0000 2,7083 0,7917 1,5 13 1,1458 1,9464 0,7083 1, ,1250 2,5536 0,8571 1, ,7143 0,3393 0,6964 0, ,5357 1,0000 0,3906 0, ,5694 0,5139 0,4844 0, ,7917 1,8393 0,5179 1, ,4286 0,2679 0,4107 0, ,4167 0,2917 0,6042 0, ,9464 2,2857 1,2143 1, ,1250 2,1563 2,4688 2,250033

33 Πίνακας 7: Παρουσίαση των ζώων ανά παγιδοηµέρα στους ολοκληρωµένης διαχείρισης αµπελώνες I-Z,I-M, Ι-Π. ειγµατοληψία I-Z I-M Ι-Π M.O 1 1,306 0,141 2,232 1, ,792 0,518 2,490 1, ,703 0,313 0,200 0, ,859 1,484 4,188 2, ,071 0,750 0,859 1, ,804 1,982 8,036 4, ,475 0,825 7,525 3, ,333 0,431 0,984 0, ,300 1,000 3,625 2, ,538 1,613 3,625 1, ,800 5,750 2,025 3, ,675 4,542 5,083 3, ,729 3,333 5,327 3, ,964 3,464 1,321 1, ,625 0,609 1,203 0, ,266 1,250 1,708 1, ,653 1,000 1,167 0, ,643 2,571 1,643 1, ,589 0,821 0,839 0, ,438 0,604 0,833 0, ,357 4,054 2,821 2, ,719 7,422 2,203 3,781

34 Πίνακας 8: Παρουσίαση των ζώων ανά παγιδοηµέρα στους οργανικούς αµπελώνες ειγµατοληψία Ο-Π O-K O-Z Μ.Ο 1 3,73 6,89 4,32 4,98 2 1,04 3,06 15,23 6,44 3 2,31 4,80 3,47 3,53 4 4,14 9,92 3,44 5,83 5 1,71 6,55 11,31 6,53 6 4,50 6,43 21,54 10,82 7 2,48 7,48 10,50 6,82 8 0,71 2,04 0,81 1,19 9 2,67 2,04 4,25 2, ,69 6,55 3,63 3, ,10 8,43 3,83 5, ,40 1,63 2,44 1, ,40 2,33 3,21 2, ,45 9,82 8,36 6, ,48 1,70 3,04 2, ,42 1,06 2,88 1, ,58 5,82 1,42 3, ,79 6,09 4,45 4, ,93 1,30 1,70 1, ,50 2,04 1,31 1, ,14 2,46 1,61 2, ,23 2,08 1,32 2,21

35 Πίνακας 9: παρουσίαση των µέσων όρων ζώων ανά παγιδοηµέρα στους συµβατικούς, Μ.Ο.C, ολοκληρωµένης διαχείρισης, M.O.I, οργανικούς αµπελώνες, M.O.O ειγµατοληψία M.O.C M.O.Ι Μ.Ο.O 1 1,78 1,23 4,98 2 0,80 1,27 6,44 3 1,76 0,74 3,53 4 2,24 2,51 5,83 5 3,07 1,89 6,53 6 2,39 4,27 10,82 7 1,62 3,28 6,82 8 0,86 0,58 1,19 9 1,34 2,31 2, ,62 1,93 3, ,44 3,19 5, ,50 3,43 1, ,27 3,13 2, ,85 1,92 6, ,58 0,81 2, ,64 1,08 1, ,52 0,94 3, ,38 1,62 4, ,37 0,75 1, ,44 0,63 1, ,48 2,74 2, ,25 3,78 2,21

36 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 M.O.C. Μ.Ο.Ι Μ.Ο.O 0,6 0,4 0, Σχήµα 1 : Παρουσίαση των µέσων όρων του δείκτη Shannon από συµβατικούς M.O.C, ολοκληρωµένης διαχείρισης Μ.Ο.Ι και οργανικούς αµπελώνες Μ.Ο.O αντίστοιχα

37 M.O.C M.O.Ι Μ.Ο.O Σχήµα 2: Παρουσίαση των µέσων όρων ζώων ανά παγιδοηµέρα στους συµβατικούς, Μ.Ο.C, ολοκληρωµένης διαχείρισης, M.O.I, οργανικούς αµπελώνες, M.O.O Παρακάτω παρουσιάζονται σε κυκλικά διαγράµµατα οι µέγιστες τιµές ποικιλότητας και αφθονίας, που πάρθηκαν για τις κύριες οµάδες εντόµων.

38 Κύριες οµάδες εντόµων στο CB την εβδοµάδα µέγιστης ποικιλότητας Hymenoptera 11% Others 10% Coleoptera 23% Formicidae 15% Collembola 13% Diptera 28% Σχήµα 3: Παρουσίαση της µέγιστης ποικιλότητας των κύριων οµάδων εντόµων στο συµβατικό αµπελώνα (CB)

39 Κύριες οµάδες εντόµων στο CB την εβδοµάδα µέγιστης αφθονίας Diptera 11% Formicidae 6% Others 2% Coleoptera 5% Collembola 76% Σχήµα 4: Παρουσίαση της µέγιστης αφθονίας των κύριων οµάδων εντόµων στο συµβατικό αµπελώνα (CB)

40 Κύριες οµάδες εντόµων στο ΙΖ την εβδοµάδα µέγιστης ποικιλότητας Orthoptera 8% Others 11% Coleoptera 23% Hymenoptera 13% Formicidae 24% Diptera 21% Σχήµα 5: Παρουσίαση της µέγιστης ποικιλότητας των κύριων οµάδων εντόµων στο ολοκληρωµένης διαχείρισης αµπελώνα (ΙΖ)

41 Κύριες οµάδες εντόµων στο ΙΖ την εβδοµάδα µέγιστης αφθονίας Formicidae 8% Others 6% Coleoptera 18% Diptera 38% Collembola 30% Σχήµα 6: Παρουσίαση της µέγιστης αφθονίας των κύριων οµάδων εντόµων στο ολοκληρωµένης διαχείρισης αµπελώνα (ΙΖ)

42 Κύριες οµάδες εντόµων κατά τη µεγάλη ποικιλότητα στο ΟΠ Hymenoptera 7% Others 3% Coleoptera 21% Hemipt./Homopt. 19% Collembola 16% Formicidae 20% Diptera 14% Σχήµα 7: Παρουσίαση της µέγιστης ποικιλότητας των κύριων οµάδων εντόµων στο οργανικής διαχείρισης αµπελώνα (ΟΠ)

43 Κύριες οµάδες εντόµων στο ΟΠ την εβδοµάδα µέγιστης αφθονίας Hemipt./Homopt. 7% Formicidae 9% Hymenoptera 5% Others 1% Coleoptera 8% Collembola 38% Diptera 32% Σχήµα 8: Παρουσίαση της µέγιστης αφθονίας των κύριων οµάδων εντόµων στον οργανικής διαχείρισης αµπελώνα (ΟΠ) ΣΥΖΗΤΗΣΗ Είναι γνωστό ότι η ποικιλότητα και η αφθονία των εντόµων επηρεάζεται από πολλές καταστάσεις, κλιµατικές συνθήκες, εδαφικούς τύπους, συστήµατα καλλιέργειας, τοποθεσία κ.τ.λ. ενώ µπορεί να υπάρχουν ακόµη και ιδιαίτερες περιπτώσεις,. Κατά κύριο λόγο στο πείραµά µας, επηρεάζεται από τις καιρικές συνθήκες και την τοποθεσία, παρότι τα χωράφια που βρισκόταν οι αµπελώνες ήταν κοντά µεταξύ τους. Για να γίνει λοιπόν εφικτή η σύγκριση µεταξύ των τριών διαφορετικών συστηµάτων που εφαρµόστηκαν στους αµπελώνες προσπαθήσαµε να µην υπάρχουν άλλες σηµαντικές διαφορές, εκτός των καλλιεργητικών τεχνικών. Για την µέτρηση της βιοποικιλότητας και της σχετικής αφθονίας

44 των εδαφικών ζώων χρησιµοποιήσαµε την µέθοδο των παγίδων παρεµβολής. Επίσης για την αξιολόγηση των αποτελεσµάτων χρησιµοποιήθηκαν δείκτες ποικιλότητας. Συµπερασµατικά λοιπόν στους πίνακες 2, 3, 4, απεικονίζονται τα αποτελέσµατα για τους τρεις τύπους αµπελώνων (συµβατικός, ολοκληρωµένος, βιολογικός). Παρατηρούµε λοιπόν ελάχιστες και µέγιστες τιµές, οι οποίες είναι αντίστοιχες µε τις δειγµατοληψίες που πραγµατοποιηθήκαν σε εκείνη την χρονική περίοδο των περίπου πέντε µηνών. Οι πίνακες αυτοί αναφέρονται στην ποικιλότητα των πληθυσµών για την κάθε δειγµατοληψία και για τα τρία χωράφια της συµβατικής γεωργίας. Επίσης παρατηρούµε ότι οι αριθµητικές τιµές που εµφανίζονται στους πίνακες αυτούς δεν πλησιάζουν µεταξύ τους, αυτό συµβαίνει γιατί είχαµε διαφορετική ποικιλότητα εντόµων για κάθε χωράφι και δειγµατοληψία, οι µέγιστες τιµές είναι περίπου στις αρχικές ή τελευταίες δειγµατοληψίες, επειδή εκείνη την περίοδο που διεξήχθησαν είχαµε σχετικά υψηλή θερµοκρασία και ευνοϊκές συνθήκες για την επιβίωση και αναπαραγωγή των εντόµων. Οµοίως και όσον αφορά στην αφθονία των εντόµων, η οποία απεικονίζεται στους πίνακες 6, 7, 8. Όσον αφορά στα σχήµατα στα οποία εµφανίζονται πιο κατανοητά τα αποτελέσµατα, µπορούµε να παρατηρήσουµε ότι στο Σχήµα 1, στο οποίο απεικονίζονται οι µέσοι όροι των τριών τύπων συστηµάτων, οι µέγιστες τιµές ποικιλότητας εµφανίζονται στους συµβατικούς αµπελώνες, ενώ αντίθετα οι ελάχιστες τιµές εµφανίζονται στους ολοκληρωµένης διαχείρισης αµπελώνες. Κάτι περίπου αντίστροφο συµβαίνει στο Σχήµα 2 όπου οι µέγιστες τιµές παρατηρούνται στους οργανικούς αµπελώνες, ενώ οι ελάχιστες στους συµβατικούς αµπελώνες. Αυτό ήταν το θεωρητικά αναµενόµενο, αφού οι εντονότερες επεµβάσεις πραγµατοποιούνται στους συµβατικούς αµπελώνες. Επιπλέον για να µπορούµε να έχουµε ένα καλύτερο µέτρο σύγκρισης παρουσιάστηκαν οι κύριες οµάδες εντόµων σε κυκλικά διαγράµµατα και για τα τρία συστήµατα διαχείρισης(βιολογικό, ολοκληρωµένης διαχείρισης και συµβατικό) και όσον αφορά την ποικιλότητα και την αφθονία των εντόµων ξεχωριστά. Επιλέχθηκαν οι εβδοµάδες µέγιστης ποικιλότητας και µέγιστης αφθονίας για τους τρεις τύπους αµπελώνων. Από κάθε τριάδα αµπελώνων σχεδιάστηκε το κυκλικό διάγραµµα αυτού που είχε τις µεγαλύτερες τιµές. Πιο αναλυτικά για µεν την ποικιλότητα στους συµβατικούς αµπελώνες (Σχήµα 3) όπου αναφερόµαστε στον αµπελώνα CB, παρατηρούµε την εβδοµάδα της µέγιστης ποικιλότητας να επικρατούν οι τάξεις των ιπτέρων και των Κολεοπτέρων, ενώ ο αριθµός των κύριων τάξεων ανέρχεται στις πέντε και οι υπόλοιπες είναι οµαδοποιηµένες στο σχήµα µας (others). Το ίδιο περίπου συµβαίνει και στους ολοκληρωµένης διαχείρισης αµπελώνες

45 (Σχήµα 5, εδώ αναφερόµαστε στον αµπελώνα ΙΖ) όπου υπερτερούν τα Κολεόπτερα, τα ίπτερα και τα µυρµήγκια. Στους οργανικούς αµπελώνες (Σχήµα 7 και αµπελώνας αναφοράς ο ΟΠ) την εβδοµάδα της µέγιστης ποικιλότητας υπάρχουν έξι κύριες οµάδες εντόµων, εκτός από τις οµαδοποιηµένες υπόλοιπες. Όσον αφορά στην αφθονία παρατηρούµε ότι στους συµβατικούς αµπελώνες (Σχήµα 4) τη βδοµάδα της µέγιστης αφθονίας υπερτερούν κατά ένα µεγάλο ποσοστό (76%) τα Κολλέµβολα. Στους ολοκληρωµένης διαχείρισης αµπελώνες επικρατούν δύο οµάδες, τα Κολλέµβολα αλλά µόνο µε 30% και τα ίπτερα µε 38%. Οµοίως και στους οργανικούς αµπελώνες τα Κολλέµβολα, την αντίστοιχη εβδοµάδα (µέγιστης αφθονίας) προηγούνται µε 38% και τα ίπτερα είναι στο κοντινό ποσοστό 32%. Επίσης οι οµάδες µε υψηλή αφθονία ήταν κατά µία περισσότερη από ότι στις άλλες δύο µεταχειρίσεις. Συµπερασµατικά µπορούµε να πούµε ότι παρόλο που δεν παρατηρούνται εντυπωσιακές διαφορές, στις τρεις µεταχειρίσεις και οι κλιµατικές συνθήκες καθορίζουν τις άφθονες και τις οµάδες µε µικρούς αριθµούς, υπάρχουν λεπτές διαφορές, που πιθανόν να οφείλονται στις καλλιεργητικές µεταχειρίσεις.

46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ΒΑΡ ΙΝΟΓΙΑΝΝΗ, Κ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΧΕΡΣΑΙΩΝ ΜΑΛΑΚΙΩΝ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟ ΑΙΓΑΙΑΚΟ ΤΟΞΟ. Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 330 ΣΕΛ. 2. JONES, D THE COUNTRY LIFE GUIDE TO SPIDERS OF BRITAIN AND NORTHERN EUROPE. HAMLYN PUBLS 320 PP. 3. ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ, Ε ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΑ. ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟ. 201 ΣΕΛ. 4. ΚΑΡΑΜΑΟΥΝΑ, Μ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΙΠΛΟΠΟ ΩΝ ΣΕ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥΣ ΒΙΟΤΟΠΟΥΣ ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ. Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 252 ΣΕΛ. 5. ΚΟΛΛΑΡΟΣ, ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΑ- ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ. ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟ.34 ΣΕΛ 6. ΚΟΥΦΙΑΝΑΚΗ, Μ ΜΕΛΕΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΚΟΛΕΟΠΤΕΡΩΝ ΣΕ ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟ. 206 ΣΕΛ 7. ΛΑΡΕΝΤΖΑΚΗ, Ε. 1999, Μελέτη της εδαφοπανίδας στον αµπελώνα και στον ελαιώνα του ΤΕΙ Ηρακλείου κατά την φθινοπωρινή περίοδο. Πτυχιακή εργασία. ΤΕΙ Ηρακλείου. 8. Wallwork,J.A Ecology of soil animals.mcgraw Hill. Pp ΠΑΠΑ ΑΚΗ-ΜΠΟΥΡΝΑΖΑΚΗ, Μ. ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΩΝ ΕΝ ΡΩ ΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟ. 10. ΠΑΤΕΡΑΚΗ, Ε Συγκρίσεις εδαφοπανίδας σε ελαιώνες διαφορετικής διαχείρισης, κατά το τέλος του χειµώνα και την άνοιξη. 11. ΠΕΛΕΚΑΣΗΣ, Κ.Ε ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΑΣ. Α ΤΟΜΟΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ- ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ. ΕΚ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. ΑΘΗΝΑ. 357 ΣΕΛ

47 12. ΤΡΙΧΑΣ,Α.1996.ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ- ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΙΑΤΗΡΗΣΗΣ. ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΑΣ. Η ΛΗΨΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΟ ΙΚΤΥΟ. ΙΕΥΘΥΝΣΗ