Η υποβάθμιση του τοπίου και του περιβάλλοντος ως απόρροια της ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας. Η περίπτωση της Κέας.

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΠΜΣ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΘΗΝΑ, 1/2010 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Σ. ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ-ΚΟΛΩΝΙΑ, ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: E.ΚΛΑΜΠΑΤΣΕΑ, Ν.ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ, Ε.ΧΑΝΙΩΤΟΥ Η υποβάθμιση του τοπίου και του περιβάλλοντος ως απόρροια της ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας. Η περίπτωση της Κέας. Μαρία ΔΕΜΕΝΕΓΑ Αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ Πηγή: Προσωπικό αρχείο

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1: Εισαγωγή 1.1. Αντικείμενο 1.2 Μεθοδολογία 2.Η έννοια του τοπίου 3: Γενικά περί παραθερισμού 3.1 Οι παράγοντες που διαμόρφωσαν το συγκεκριμένο μοντέλο χωρικής ανάπτυξης 4: Η περίπτωση της Κέας 4.1 Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά 4.2 Πληθυσμιακή εξέλιξη 4.3 Ιστορική εξέλιξη 4.4 Παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κέας 4.5 Φυσικό Περιβάλλον 4.6 Όροι δόμησης 5: Άξονες διερεύνησης υποβάθμισης του τοπίου 5.1 Τοπιακή εξέλιξη 5.2 Η παραθεριστική κατοικία στην περιοχή μελέτης 5.3 Οικονομικές μεταβολές 5.4 Μεταβολές στη χωρική κατανομή του νησιού 5.5 Μεταβολές στις υποδομές 5.6 Μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον 5.7 Κοινωνικές μεταβολές 5.2 Πολιτισμικές μεταβολές 6: Αξιολόγηση -συμπεράσματα 7.Παραρτήματα

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η έρευνα αυτή εξετάζει τις τοπιακές μεταβολές που δημιουργούνται σε μη ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές, όπως στο παράδειγμα της Κέας, ως απόρροια της ανάπτυξης του παραθερισμού των τελευταίων ετών. Η συγκέντρωση παραθεριστικών κατοικιών, κυρίως στις παράκτιες περιοχές του νησιού επιφέρει σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, χωρικές και περιβαλλοντικές μεταβολές. Ταυτόχρονα, ο πληθυσμός της ενδοχώρας εγκαταλείπει την κατοικία του και τις πρωτύτερες ασχολίες του. Έτσι, η σταδιακή μονοπώληση της οικονομίας από τον παραθερισμό και τις δραστηριότητες αυτού εντείνει την τοπιακή υποβάθμιση του τόπου. ABSTRACT This research examines the landscape s changes that are created in not developed tourist regions, such as the island Kea, as emanation of growth of seasonal residence the last years. The concentration of seasonal residences, mainly in the riparian areas of island involves important economic, social, cultural, and environmental changes. Simultaneously, the population of hinterland abandons his residence and his previous occupations. Thus, the progressive monopolizing of economy from the seasonal residences and the activities of this intensifies the landscape devalorisation of place. 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1.ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Αντικείμενο της έρευνας αποτελεί η καταγραφή των τοπιακών μεταβολών που δημιουργούνται στο νησί της Κέας, παράλληλα με την ανάπτυξη του παραθερισμού των τελευταίων ετών, καθώς και η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας και των νέων χωρικών, κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών. Ως υπόθεση εργασίας ορίζεται ότι η μη οργανωμένη ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας συντελεί και αυτή στην υποβάθμιση του τοπίου. Με τον όρο τοπίο δεν αναφερόμαστε μόνο σε κτιριακές μορφές και κατασκευαστικές διεργασίες. Πολύ περισσότερο, η έννοια αυτή αποδίδει δυναμικές χωρικές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαδικασίες που μας επιτρέπουν να ακολουθήσουμε τη μεταβαλλόμενη αντίληψη των κοινωνιών, τόσο για τον τρόπο και τον τόπο ζωής τους, όσο και για τη σχέση τους με τη φύση. 1.2 ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της έρευνας είναι να ερμηνεύσει την επίδραση του παραθερισμού σε μη ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές, όπως στο παράδειγμα της Κέας. Αναλυτικότερα η έρευνα επιδιώκει να καταγράψει και να εξηγήσει τους γεωγραφικούς μετασχηματισμούς των τελευταίων ετών στο νησί που οφείλονται στην ανάπτυξη του φαινομένου του παραθερισμού. 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για την εξέταση του θέματος ορίζεται ως μελέτη περίπτωσης η νήσος Κέα, όπου πραγματοποιούνται επισκέψεις σε υπηρεσίες και περιοχές μελέτης. Περαιτέρω, για τη συλλογή στοιχείων πέρα από τη χρήση βιβλιογραφικών πηγών, πραγματοποιούνται συνεντεύξεις και πρωτογενή έρευνα με ερωτηματολόγια που απευθύνονται τόσο σε αρμόδιους φορείς της περιοχής (δήμαρχος κ.τ.λ.) όσο και στους κατοίκους της Κέας, εκ

4 των οποίων λαμβάνουμε ποιοτικά συμπεράσματα. Τέλος καταγράφεται και η προσωπική μου εμπειρία από το νησί, που αποτελεί τόπο καταγωγής μου. 2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ Αν ανατρέξουμε στο λήμμα «Paysage» της εγκυκλοπαίδειας του Denis Diderot διαπιστώνουμε πως επεξηγεί τον όρο ως «είδος ζωγραφικής, που αναπαριστά εξοχικές περιοχές και τα αντικείμενα που βρίσκουμε σε αυτές». Μπορεί στις μέρες μας, το απόσπασμα αυτό να μας φαίνεται παράδοξο καθώς τονίζει τη σημασία της απλής αναπαράστασης του τόπου, αλλά ο όρος τοπίο και οι αντίστοιχοι όροι «landscape» ή «paysage» περιέγραφαν καταρχήν ζωγραφιές ή αναπαραστάσεις τόπων (Μωραΐτης, 2005). Η έννοια του τοπίου, με το πέρασμα των χρόνων, συνδέθηκε άμεσα με τη λέξη τόπος, που αποτελεί άλλωστε και την ετοιμολογία της (land pays). Όλοι οι τόποι όμως, στους οποίους αποδίδουμε το χαρακτηρισμό «τοπίο» έχουν υποστεί μια επεξεργασία πολιτιστική ή κοινωνική, έστω και αν αυτή η επεξεργασία περιορίζεται στην αναγνώριση τους. Ο όρος λοιπόν, «τοπίο» δεν μπορεί να περιλαμβάνει μόνο την οπτική αναπαράσταση ενός χώρου. Πολύ περισσότερο αναφέρεται σε έναν πολιτιστικό προσδιορισμό του τόπου ο οποίος, στην απλούστερη των περιπτώσεων, περιορίζεται στην πολιτιστική αντίληψη και ερμηνεία, ενώ στις πολυπλοκότερες, περιλαμβάνει την κοινωνική, τη δομική ή και την κατασκευαστική παρέμβαση (Μωραΐτης, 2005). Υπό αυτή την έννοια ο Berque Augustin αναφέρεται στο τοπίο ως «..μια οντότητα σχετική και δυναμική, όπου φύση και κοινωνία, βλέμμα και περιβάλλον, βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση..» (Χανιώτου, 2009). (land - pays) Πηγή: προσωπικό αρχείο Είναι φανερό λοιπόν, πως το τοπίο είναι ένας όρος αβέβαιος και πολυσήμαντος, η ερμηνεία του εξαρτάται κυρίως από τον τρόπο προσέγγισης του. Η σημασία του διαφέρει για το φωτογράφο, τον αρχιτέκτονα τοπίου, τον τοπογράφο ή τον ψυχολόγο.για αυτό κρίνεται σκόπιμο να οριστεί εξαρχής η έννοια της αναφοράς του όρου τοπίου στην έρευνα. Με τον όρο τοπίο δεν αναφερόμαστε μόνο στην αναπαραστατική εικόνα του χώρου ή στις κτιριακές μορφές που τον απαρτίζουν. Στην έρευνα μας, η έννοια του τοπίου αποδίδει δυναμικές χωρικές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαδικασίες που μας επιτρέπουν να ακολουθήσουμε και τη μεταβαλλόμενη αντίληψη των κοινωνιών τόσο για τον τρόπο και τον τόπο ζωής τους, όσο και για τις κατασκευαστικές διεργασίες, τη δόμηση και τη σχέση τους με τη φύση.

5 3.ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΜΟΣ Τις τελευταίες δεκαετίες το φαινόμενο της παραθεριστικής κατοικίας όπως και αυτό του τουρισμού γνώρισαν μεγάλη άνθηση και εισήλθαν ως σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες στον παγκόσμιο χώρο. Η ανάγκη των κατοίκων των μητροπολιτικών κυρίως πόλεων για μετακίνηση, τουλάχιστον μια φορά το χρόνο, επιβεβαιώνεται και με τα στοιχεία του World Tourism Organitation, ενώ προβλέπεται, στην επόμενη δεκαετία, μια ακόμα πιο δυναμική αύξηση των τιμών αυτών.(unwto, 2009) Η παραθεριστική κατοικία είναι μια μικτή μορφή κατοίκησης, που συνδυάζει τα παραδοσιακά στοιχειά ανάπτυξης γης για οικιστικούς σκοπούς (ιδιόκτητη γη), με τις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις του τουρισμού για παραθερισμό. Πιο αναλυτικά, η ανάπτυξη του παραθερισμού σε μια περιοχή απαιτεί ανάπτυξη των υποδομών, των δυνατοτήτων πρόσβασης στην περιοχή αυτή, καθώς και των δυνατοτήτων ψυχαγωγίας που αυτή παρέχει. Δεν είναι τυχαίο ότι τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας αναπτύσσεται εντυπωσιακά η παραθεριστική κατοικία, ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές, περιοχές που ενδείκνυνται για ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Μεγάλο μέρος της ζήτησης προέρχεται από τους κατοίκους των αστικών κέντρων και, βέβαια, έχει ιδιαίτερα μεγάλη ένταση στην περίπτωση της μητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας (Αττικής). Το γεγονός αυτό σχετίζεται άμεσα με την έντονη ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στο νησί μελέτης, στην Κέα. Η λειτουργία της Αττικής οδού που μείωσε σημαντικά το χρόνο προσπέλασης προς το Λαύριο, και κατ επέκταση και το χρόνο προσπέλασης προς το νησί, σε συνδυασμό με τα δρομολόγια των πλοίων που εκτελούνται καθημερινά, με μεγαλύτερη πυκνότητα κατά τους θερινούς μήνες, συνετέλεσαν στην αύξηση τόσο των επισκεπτών, όσο και των παραθεριστών στο νησί. Είναι φανερό λοιπόν, πως η πολύ μικρή απόσταση του συγκεκριμένου νησιού από το μητροπολιτικό κέντρο της Αθηνάς το καθιστά ένα ξεχωριστό παράδειγμα ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας, που διαφέρει από τα υπόλοιπα νησιά του Νοτίου Αιγαίου. Όσον αφορά τον τρόπο ανάπτυξης του παραθερισμού, διακρίνουμε δύο βασικές μεθόδους ανάπτυξης τους, είτε μέσω της ανάπτυξης του μαζικού παραθερισμού (οικοδομικοί συνεταιρισμοί), είτε μέσω των μεμονωμένων ιδιωτικών επεμβάσεων. 3.1 ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η μαζική παραγωγή παραθεριστικής κατοικίας ως χωρικό φαινόμενο εμφανίζεται και αναπτύσσεται στην Ελλάδα τα τελευταία 40 χρόνια περίπου. Η ανάπτυξη της χαρακτηρίζεται από έλλειψη ενός γενικότερου πολιτικού σχεδιασμού. Δεν είναι τυχαίο πως η Β κατοικία ως όρος εμφανίζεται στη νομοθεσία μόλις το 1985 (Π.Δ. 16/ ). Οι περιοχές της χώρας μας στις οποίες αναπτύσσονται ζώνες παραθεριστικής κατοικίας συνήθως, μέχρι και τη δεκαετία του 50, αποτελούσαν αγροτικές περιοχές, αρκετά μεγαλύτερου μέσου μεγέθους από τις περιοχές κατοικίας, όπου οι αγρότες είχαν τη δυνατότητα να χτίσουν, συμφωνά και με την ισχύουσα νομοθεσία περί «εκτός Σχεδίου Πόλης», εάν οι ιδιοκτησίες ξεπερνούσαν τα 4 στρέμματα (συνήθως 200 μ 2 για τις ιδιοκτησίες έκτασης 4 στρεμμάτων και λίγο περισσότερο -αναλογικά- για τις ιδιοκτησίες που ξεπερνούσαν τα 4 στρέμματα).

6 Με το πέρασμα των χρόνων και τη μεταβολή των χρήσεων στις περιοχές, καθώς και την πίεση που προέκυψε κυρίως από την ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας και των δραστηριοτήτων τουρισμού, παρουσιάστηκε το φαινόμενο της κατάτμησης των αρχικών ιδιοκτησιών με κύριο στόχο το ιδιωτικό όφελος. Εντός των κατατετμημένων περιοχών άρχισαν να κτίζονται αυθαίρετα κτίσματα που υπερβαίνουν κατά πολύ τον επιτρεπόμενο συντελεστή δόμησης. Το μικρό μέγεθος των οικοπέδων σε συνδυασμό με τις χαμηλότερες τιμές γης από τις εντός σχεδίου περιοχές και η προσδοκία αξιοποίησης της ιδιοκτησίας βρίσκει ανταπόκριση στο επίπεδο των οικονομικών δυνατοτήτων των κοινωνικών ομάδων.(υπεχωδε-εμπ-εκκε «Παραθεριστική κατοικία και ανάπτυξη στην Ελλάδα») Μετέπειτα προσπάθειες ένταξης αυτών των περιοχών σε πολεοδομικά σχέδια, όπως έχει φανεί και από την εμπειρία, παρουσιάζουν πολλά προβλήματα, καθώς καλούμεθα να οργανώσουμε μια περιοχή, εξασφαλίζοντας δημοσίους χώρους και οργανώνοντας τις λειτουργίες και τις υποδομές της, οπού επικρατεί κυρίως το καθεστώς της μικροιδιοκτησίας και όπου ήδη υπάρχει αυξημένη δόμηση. Γενικότερα, ο χαρακτήρας του σχεδιασμού παραθεριστικής (δεύτερης) κατοικίας προσανατολίζεται κυρίως σε περιοχές εκτός σχεδίου, οι οποίες μετατρέπονται σταδιακά σε περιοχές Α κατοικίας. Διαδικασίες νόμιμης και αυθαίρετης δόμησης σχηματίζουν και μορφοποιούν την οικιστική δομή των περιοχών. Ο σχεδιασμός προκύπτει πάντα εκ των υστέρων και καθυστερημένα, αφού έχουν προηγηθεί διαδικασίες αξιοποίησης που έχουν διαμορφώσει ήδη την οικιστική δομή. Το παραπάνω φαινόμενο αποδίδεται κυρίως στις αδυναμίες της στρατηγικής χωρικής ανάπτυξης, στις λανθασμένες πολιτικές στο επίπεδο χρήσεων γης και στην έλλειψη πολιτικής αειφόρου 1 ανάπτυξης. 4. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΑΣ Χάρτης Κέας, Πηγή Η Κέα ή Τζιά, είναι το βορειότερο νησί του συμπλέγματος των Δυτικών Κυκλάδων, εντάσσεται στην Περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου 2 και είναι το πλησιέστερο προς την ηπειρωτική χώρα. Το λιμάνι της απέχει μόλις 40 μίλια από το λιμάνι του Πειραιά και 15 μίλια από το Λαύριο (Στεφάς,1999). Η λειτουργία της Αττικής οδού που μείωσε σημαντικά το χρόνο προσπέλασης προς το Λαύριο και κατ επέκταση και το χρόνο προσπέλασης προς τ ο νησί, σε συνδυα σμό με τα δρομολόγια των πλοίων που εκτελούνται καθημερινά, με μεγαλύτερη πυκνότητα κατά τους θερινούς μήνες, συν τελούν στην αύξηση τόσο των επισκεπτών όσο και των παραθεριστών στο νησί. 1 Με τον όρο «αειφόρος ανάπτυξη» αναφερόμαστε στην «ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες», με άλλα λόγια η μέριμνα ώστε η σημερινή ανάπτυξη να μην υπονομεύει τις δυνατότητες ανάπτυξης των μελλοντικών γενεών. 2 Παράρτημα

7 Από διοικητική άποψη η Κέα αποτελεί αυτοτελή επαρχία στην οποία εντάσσεται η Κύθνος (με την Μακρόνησο) και η Σέριφος. Με το νόμο (Ν. 2539/97), γνωστό ως σχέδιο Καποδίστριας, οι δύο κοινότητες του νησιού (Κέα-Κορησσία) συμπεριλήφθησαν σε ένα δήμο το δήμο Κέας (ΣΧΟΟΑΠ Κέας, 2005). Ο Δήμος Κέας αποτελείται από δύο Δημοτικά διαμερίσματα τα οποία περιλαμβάνουν 35 οικισμούς. Ο οικισμός με το μεγαλύτερο πληθυσμό είναι η Ιουλίδα (701 κάτοικοι) και ακολουθεί η Κορησσία (555 κάτοικοι). Ο πληθυσμός των άλλων οικισμών είναι αρκετά μικρότερος. Διοικητικά η Κέα εξαρτάται από την Σύρο όπου βρίσκονται πολλές από τις κεντρικές κρατικές λειτουργίες ( Πολεοδομία, Δικαστήρια, κλπ.). Συνδέεται ακτοπλοϊκά με την Σύρο και την Κύθνο, η συχνότητα των δρομολογίων όμως είναι αραιή. 4.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η έκταση του νησιού είναι 132 τ.χλμ. έχει σχήμα αμυγδαλοειδές με την οξεία πλευρά στραμμένη προς νότο. Ο μεγάλος άξονας που έχει κατεύθυνση από βορειοανατολικά προς νοτιοδυτικά έχει μήκος 19,5 χλμ. και ο μικρότερος κάθετος 10,0 χλμ. Το νησί είναι ορεινό, με το μέγιστο υψόμετρο, 567,0 μ., να εμφανίζεται στον λόφο του Πρ. Ηλία που βρίσκεται στο κέντρο του νησιού. Οι ακτές του είναι γενικά απόκρημνες και βραχώδεις, αντίθετα, το εσωτερικό του νησιού, καλύπτεται από σημαντική δασική βλάστηση βασιλικής βελανιδιάς και διαθέτει γονιμότερο έδαφος. 4.2 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Σύμφωνα με τις απογραφές της Ε.Σ.Υ.Ε προκύπτει ότι το νησί παρουσίασε μείωση του πληθυσμού κατά την εικοσαετία και αύξηση κατά την εικοσαετία Κατά τη δεκαετία καταγράφεται σημαντικότατη πληθυσμιακή αύξηση στο νησί της τάξης του 35%, οφειλόμενη σε δύο κυρίως παράγοντες: α)τη συμβολή οικονομικών μεταναστών εργαζομένων στο νησί (κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα) και β) τη μετατροπή παλαιότερων παραθεριστών του νησιού σε μόνιμους κατοίκους. (ΣΧΟΟΑΠ Κέας, 2005) Έτος Πληθυσμός απογραφής Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΚΕΑΣ Α Φάση,2005, ιδία επεξεργασία Η μεταβολή του πληθυσμού είναι διαφορετική στα δύο δημοτικά διαμερίσματα. Ενώ στην τεσσαρακονταετία το Δ.Δ. Ιουλίδας, που αποτελεί ορεινό παραδοσιακό οικισμό, εμφανίζει μείωση της τάξης του 14%, στο αντίστοιχο διάστημα το Δ.Δ. Κορησσίας εμφανίζει αύξηση της τάξης του 50% (ΣΧΟΟΑΠ Κέας, 2005). Γεγονός που μας αποδεικνύει την τάση τόσο των κατοίκων να εγκαταλείπουν τους ορεινούς οικισμούς και να εγκαθίστανται στους παραθαλάσσιους, όσο και την τάση που συνδέεται άμεσα με τις ανάγκες που προκύπτουν από τον παραθερισμό. Ο έντονα παραθεριστικός χαρακτήρας του νησιού αποδεικνύεται και από την εκτίμηση της αναλογίας του εποχιακού πληθυσμού κατά τη θερινή περίοδο αιχμής, (Ιούλιος Αύγουστος) σε σύγκριση με το μόνιμο πληθυσμό, που διαμένει και το χειμώνα στο νησί, ο οποίος όπως προσδιορίστηκε το 1984 ήταν 5:1 (Προτάσεις Χωροταξικής Οργάνωσης ΥΧΟΠ, 1984), ενώ οι τελευταίες μετρήσεις του 1999 δείχνουν αύξηση του δείκτη στο 5,5 :1 ( ΥΠΕΧΩΔΕ ENVIPLAN, Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, Α Φάση, Τόμος Ι, 1999).

8 Κάτοικοι Μόνιμοι (1) Περίοδος Αιχμής (2) (2)/(1) Δ.Κέας ,56 Πηγή: Σχέδιο Καποδίστριας. Όσον αφορά την ηλικιακή σύνθεση, όπως αυτή καταγράφεται στο πρώτο στάδιο μελέτης του ΣΧΟΟΑΠ, επιβεβαιώνει την ύπαρξη οικονομικών μεταναστών εργαζομένων στο νησί που αποτελούν και την αιτία αύξησης του πληθυσμού του δείκτη ηλικίας ετών και άνω Σύνολο Ηλικιακή σύνθεση πληθυσμού ανά Δ.Δ. του Δήμου Κέας Δ.Δ. Κορησσίας Δ.Δ. Ιουλίδας Δήμος Κέας Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΚΕΑΣ Α Φάση, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Οι πρώτοι οργανωμένοι οικισμοί, σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από τις ανασκαφές, καθώς και τις ιστορικές πηγές, όπως κείμενα του Στράβωνα ή του Σκύλαξ, εμφανίζονται από την εποχή του χαλκού, στο τέλος της νεολιθικής περιόδου. 3 Κατά το 12 ο αι. π.χ. μεταναστεύει στο νησί ο ήρωας της Ναυπάκτου Κέως και του δίνει το όνομα του. Αργότερα, κατά τους ιστορικούς χρόνους, η Κέα θεωρείται Ιωνικό νησί που περιλαμβάνει τέσσερεις αυτόνομες πόλεις: την Ιουλίδα, τον Κορησσό, την Καρθαία και την Ποιήεσσα. Η Κέα, ή Κείως, ή Υδρούσσα, ή Τζια, ονόματα που χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς για το νησί, γίνεται γνωστή όταν στέλνει πλοία στο Αρτεμίσιο, για να ενισχύσει τον ελληνικό στόλο (είναι η μοναδική από τα νησιά των Κυκλάδων που συμμετέχει). 4 3 Το νεκροταφείο στην χερσόνησο Κεφάλα χρονολογείται το π.χ. και αποτελεί την πρώτη μαρτυρία συστηματικής ταφής στον χώρο του Αιγαίου. Η μικρή βραχώδης χερσόνησος, η Κεφάλα, που συνδέεται με το υπόλοιπο νησί με στενό λαιμό, ήταν κατοικημένη περί τα τέλη της 4ης π.χ. χιλιετίας. Η θέση αυτή φαίνεται ότι επελέγη διότι διαθέτει φυσικό λιμάνι και διότι είναι σχετικά εύκολο να την υπερασπισθεί κανείς. 4 Αργότερα στέλνει και πάλι την βοήθεια της, στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Μετά τη λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου, η Κέα δέχτηκε φρουρά από τη Σπάρτη. Από το 376 π.χ. μπήκε στην Β Αθηναϊκή Συμμαχία.

9 Προς το τέλος του 3 ου π.χ. αιώνα η Κέα γίνεται μέλος του Κοινού των Νησιωτών και οι πόλεις της εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Τα μετέπειτα χρόνια η ισχύς των πόλεων-κρατών εξασθενεί. Σε αυτό συμβάλει η ανασφάλεια που επικρατεί στο Αιγαίο, οι πειρατικές επιδρομές και η ισχυροποίηση των πόλεων της στεριανής Ελλάδας. Οι Πτολεμαίοι κυριαρχούν για πολλά χρόνια στο νησί και το χρησιμοποιούν ως βάση για τους πολέμους κατά των Αιγυπτίων. Γύρω στα 200 π.χ. το νησί υποτάσσεται στους Μακεδόνες και ελευθερώνεται αργότερα από τους Ροδίους. Το 42 π.χ. ο Μάρκος Αντώνιος δωρίζει το νησί στους Αθηναίους. Καρθαία. Πηγή: Ακολουθεί μακρά περίοδος αστάθειας κατά την οποία οι επιδρομές των πειρατών πυκνώνουν και η ισχύς των πόλεων της Κέας εξασθενεί συνεχώς. Η Κέα είναι λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των πολλών κόλπων της κατά τους προχριστιανικούς χρόνους, αλλά και κατά τους χριστιανικούς, ένα ασφαλές κρησφύγετο για τους πειρατές (Στέφας, 1999) όπως αναφέρει και ο Ψυλλάς «κανένα νησί του αρχιπελάγους δεν υπήρχε τόσο γόνιμο για τους πειρατές όσο η Κέα». Τις μεγαλύτερες απώλειες έχουν οι παραλιακές πόλεις. (Ψυλλάς,1920) Ο 9 ος αιώνας βρίσκει το νησί να ανήκει διοικητικά στο Θέμα του Αιγαίου. Οι παραλιακές πόλεις έχουν μείνει ακατοίκητες και ο πληθυσμός έχει συγκεντρωθεί στις μεσογειακές με πρώτη την Ιουλίδα. Τον 12 ο αιώνα αρχίζει οικονομική ανάκαμψη, η οικοδομική δραστηριότητα εντατικοποιείται και αρχίζει η κατασκευή των πρώτων ναών. Από την ίδρυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Κέα περιλαμβάνεται στην επαρχία της Ελλάδας υπό την κυριαρχία του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους. Οι πειρατικές επιδρομές παίρνουν μεγαλύτερη διάσταση κατά την περίοδο της φράγκικης κατάκτησης από τον 13ο αιώνα και μετά, έτσι η ορεινή Ιουλίδα μετατρέπεται στο μοναδικό κέντρο του νησιού. Ο πληθυσμός της Κέας στα 1470 υπολογίζεται σε 200 κατοίκους. Η ονομασία Τζιά είναι φράγκικη και προέκυψε την περίοδο της φράγκικης κατοχής. (Σίμου, 2006) Οι Ενετοί Ηγεμόνες εναλλάσσονται στην Ζέα, Περιγραφή εξουσία του νησιού. Το κάστρο τους χτίζεται στη θέση ΠηγήΟ.Dapper,1668 της αρχαίας ακρόπολης της Ιουλίδας. Οι ντόπιοι κάτοικοι μετατρέπονται σε δουλοπάροικους των Ενετών. Με τη λήξη της ενετικής δυναστείας η Κέα περιλαμβάνεται στο βασίλειο της Νάξου και των Δωδεκανήσων μέχρι που υποδουλώνεται κι αυτή στη Οθωμανική αυτοκρατορία. Το 1537 η Κέα καταλαμβάνεται από την τουρκική αρμάδα, αλλά οι Τούρκοι δεν εγκαθίστανται στο νησί. Η κοινότητα του νησιού διοικείτο από εκλεγμένους προεστούς και δύο επίτροπους. Κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου ( ) η Κέα, καθώς και πολλά αλλά νησιά του Αιγαίου, βρίσκονται υπό ρώσικη κατοχή. Όμως οι μεγαλύτερες καταστροφές στο νησί προέρχονται από την ήττα του Λάμπρου Κατσώνη, ο οποίος κατά το 1789 κάνει το νησί καταφύγιο του. Η Κέα λαμβάνει ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821 και απελευθερώνεται με τις άλλες Κυκλάδες το των νησιών του Αρχιπελάγους.

10 4.4 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΚΕΑΣ Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κέας έχει τις ρίζες της στις πρώτες κατασκευές που σκοπό είχαν την αγροτική ή κτηνοτροφική οικονομία. Επειδή το νησί είναι πετρώδες με έντονες κλίσεις, για τη συγκράτηση του λιγοστού επιφανειακού χώματος που προήρχετο από την αποσάθρωση των σχιστόλιθων, αλλά και για την ανάσχεση της απορροής των βρόχινων νερών, σε όλη σχεδόν την έκταση του νησιού κατασκευάσθηκαν ξερολιθιές (δεσιές ή όχτες). Τα μικρά επίπεδα που δημιουργήθηκαν επιχωματώθηκαν και καλλιεργήθηκαν με δημητριακά, αμπέλια, λιγοστές ελιές και βελανιδιές. Τα οριζόντια επίπεδα που δημιουργήθηκαν πίσω από τις ξερολιθιές συνδέονταν μεταξύ τους με στενότερα κεκλιμένα επίπεδα βατά από τα ζώα, κυρίως γαϊδούρια και μουλάρια, που μετέφεραν την παραγωγή. Το σύστημα των αναβαθμών και των ξερολιθιών της Κέας, παρά την έλλειψη συντήρησης, βρίσκεται σήμερα σε αρκετά καλή κατάσταση και συνεχίζει να συμβάλλει στη συγκράτηση του επιφανειακού εδάφους και στην ανάσχεση της ταχύτητας του νερού. Πολλές από τις ξερολιθιές, με τα ποικιλόμορφα μοτίβα και τους διαφορετικούς τρόπους κτισίματος, αποτελούν θαυμάσιο στοιχείο αγροτικής αρχιτεκτονικής, πλήρως ενταγμένο στο φυσικό τοπίο και στη φυσιογνωμία του νησιού. (ΣΧΟΟΑΠ Κέας, 2005) Αυτό κατορθώθηκε με την επένδυση τεράστιας εργασίας από τους κατοίκους της. (Κλουτσινιώτη, Φαράκλας 1986) Για το σταυλισμό των ζώων δημιουργήθηκαν διάσπαρτα μαντριά, πολλές φορές κοντά σε φυσικά κοιλώματα ή σε γωνιές που σχημάτιζαν οι ξερολιθιές. Η επικάλυψή τους γινόταν με μονολιθικές μεγάλες πλάκες και τα ανοίγματα έφθαναν και τα δύο μέτρα. (ΣΧΟΟΑΠ Κέας, 2005) Σε πολλές περιπτώσεις πάνω από τις πλάκες τοποθετείτο στρώμα χώματος πάχους 30 έως 50 εκ. για να κρατηθούν οι χώροι δροσεροί και στεγνοί. Εάν στους στάβλους προστίθεντο και άλλοι χώροι όπου μπορούσαν να κατοικήσουν και άνθρωποι τότε δημιουργείτο μια καθηκιά. Οι καθηκιές ήταν χτισμένες αποκλειστικά από πέτρα και στεγασμένες με σχιστολιθικές πλάκες και χώμα. Σε όσες έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και δεν είναι ερειπωμένες, έχουν αντικατασταθεί οι επικαλύψεις από πλάκα σκυροδέματος και η λιθοδομή έχει βαφτεί με αλλεπάλληλα στρώματα ασβέστη ή έχει επιχρισθεί με πρόχειρο σοβά. Εφόσον η καθηκιά γινόταν μονιμότερος τόπος διαμονής και αποκτούσε και άλλες κύριες ή βοηθητικές κατασκευές τότε λεγόταν καθέντρα (Κλουτσινιώτη, Φαράκλας 1986). Το που θα κτιζόταν μια καθέντρα ήταν βέβαια θέμα ιδιοκτησίας γης, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και άλλους παράγοντες, όπως ο σωστός προσανατολισμός, η ύπαρξη νερού κλπ.. Σε κάποιες περιοχές που συγκέντρωναν αρκετά θετικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, χτίζονταν δύο ή περισσότερες καθέντρες σε σχετικά μικρές αποστάσεις, δημιουργώντας έτσι ένα αραιοκτισμένο χωριό. Ξερολιθιές, Μαντρία, Καθέντρες Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΚΕΑΣ Α Φάση, 2005

11 Το αστικό σπίτι είναι τελείως διαφορετικό, πολλά στοιχεία του όμως συσχετίζονται άμεσα με το αγροτικό όπως τα υλικά δόμησης. Τα σπίτια στη Χώρα ανήκαν κυρίως στις εύπορες οικογένειες. Αργότερα άρχισαν και οι αγρότες να αποκτούν αστική κατοικία την οποία χρησιμοποιούσαν παράλληλα με εκείνη στο αγρόκτημα. Η απόκτηση αστικής κατοικίας από τους αγρότες δήλωνε οικονομική ευμάρεια, αλλά και κοινωνική αναβάθμιση. Αρχικά η Χώρα, Ιουλίδα, όπου συγκεντρώνονταν οι αστικές κατοικίες, καταλάμβανε τα υψηλότερα μέρη του λόφου, ξεκινώντας από το κάστρο. Η επιθυμία των αγροτών να αποκτήσουν σπίτι και στη Χώρα ανάγκασε τον οικιστικό ιστό να εξαπλωθεί προς το νότο, διατηρώντας όμως την πυκνή δομή του. Αστικό σπίτι Πηγή Κλουτσινιώτη, Φαράκλας 1986 ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Εκτός από τα μαντριά, τα αγροτικά και τα αστικά σπίτια υπάρχουν πολλές άλλες κατασκευές που απαντώνται στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κέας, όπως αποθήκες, αλώνια, πατητήρια, κρήνες, ανεμόμυλοι και δεξαμενές. Η καταγραφή της χρονολογίας τέτοιων κατασκευών δεν είναι δυνατή. Το γεγονός ότι συγκεντρώνονται γύρω από τα αγροτόσπιτα των μικρών ιδιοκτησιών προτείνει ότι η συστηματική κατασκευή τους άρχισε μετά από την ανακατανομή του εδάφους στα έτη μεταανεξαρτησίας. Οι αποθήκες αποτελούνταν από ένα ή δύο δωμάτια. Μερικές από αυτές είχαν επίσης ένα στεγάδι. Σήμερα, υπάρχουν ακόμα παραδοσιακές αποθήκες σε χρήση καθώς επίσης και νεότερες αποθήκες που χτίζονται σύμφωνα με τις σύγχρονες τάσεις στις καλλιεργημένες περιοχές. Τα αλώνια ήταν κυκλικές κατασκευές χτισμένα από πέτρα ή λαξευμένα στο βράχο με διάμετρο από 6 έως 8 μέτρα. Τα περισσότερα αλώνια χτίζονταν στη μέση των χωραφιών. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην ανάγκη να είναι επίπεδα, ακόμη και στα κεκλιμένα εδάφη με την κατασκευή των αναχωμάτων και των πεζούλων. Περιμετρικά τα αλώνια οριοθετούνται με όρθιες επίπεδες πέτρες που έχουν κλίση προς τα έξω. Σήμερα, κανένα Αλώνι. Πηγή: Κλουτσινιώτη, Φαράκλας 1986 αλώνι δεν χρησιμοποιείται. Γεγονός που αποδεικνύει ότι η καλλιέργεια των δημητριακών έχει εγκαταλειφθεί εντελώς. Τα σταφυλοπιεστήρια χωρίστηκαν σε ανοικτά και κλειστά. Τα κλειστά ήταν συχνά μέρη των αγροτικών σπιτιών. Σε αντίθεση με τα αλώνια, αυτές οι κατασκευές συγκεντρώθηκαν στις περιοχές αμπελώνων. Ένα στοιχείο το οποίο συνέβαλε στην δημιουργία των αγροτικών οικισμών ή στην κατεύθυνση επέκτασής τους ήταν οι κρήνες. Όλες οι κρήνες έχουν σκοπό την ύδρευση των κατοίκων και περιλαμβάνουν κρηναία οικοδομήματα με φροντισμένη πρόσοψη. Ένα πλήρες κρηναίο συγκρότημα περιλαμβάνει ακόμα γούρνες για το πότισμα των ζώων, πλυσταριό στεγασμένο με πλύστρες Κρήνη. Πηγή: Προσωπικό αρχείο

12 στο εσωτερικό, στεγάδι για προστασία, όπου μπορούσαν να ανάβουν φωτιές για να ζεσταίνουν το νερό. Σε κρήνες, όπως του Βενιαμίν, συχνά οργανωνόταν χώρος εκτόνωσης -πλατεία συγκέντρωσης.. Οι ανεμόμυλοι αποτέλεσαν και στην Κέα όπως και στο σύνολο των Κυκλάδων, με τους δυνατούς ανέμους, κύρια πηγή ενέργειας για το άλεσμα του σιταριού. Η Κέα είναι διάσπαρτη από ανεμόμυλους, άλλοι σε καλή κατάσταση και άλλοι ερείπια, ενώ κάποιοι έχουν μετατραπεί σε εξοχικές κατοικίες (Κούνδουρος, Ιουλίδα) 5. Η προστασία όσων μύλων δεν έχουν αλλάξει χρήση και η μελλοντική τους ανακατασκευή, θα προσέφερε αναμφισβήτητα από αισθητική άποψη στην εικόνα του παραδοσιακού νησιού. Πρόβλημα όμως παραμένει το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Μύλων. Ο αριθμός των νερόμυλων στην Κέα δεν ξεπερνά τους δεκατρείς και φαίνεται ότι όλοι ήταν κατασκευασμένοι στο Μυλοπόταμο και αυτό γιατί οι κάτοικοι θεωρούσαν ότι είναι καλύτερο να εκμεταλλεύονται τους δυνατούς ανέμους της περιοχής από το λιγοστό νερό. Τέλος, στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κέας απατούνται και οι δεξαμενές που χρησιμοποιούνταν για τη συλλογή των όμβριων υδάτων. 4.5 ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Κέα είναι το λιγότερο μελετημένο νησί των Κυκλάδων. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της φύσης του νησιού, που αποτελεί και περιοχή NATURA, είναι η ύπαρξη ενός εκτεταμένου δάσους δρυός (Quercus macrolepis) που καλύπτει το νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού. Υπάρχουν δύο αντιφατικές θεωρίες για τη γένεση του δάσους. Άλλοι υποστηρίζουν πως αποτελεί μακρινό υπόλειμμα της εποχής που ολόκληρες οι Κυκλάδες καλύπτονταν από φυλλοβόλα δάση, ενώ κατά άλλους το δρυοδάσος είναι ανθρωπογενούς προέλευσης, αφού οι βάλανοι του δένδρου ήταν πολύτιμοι στη βυρσοδεψία. Αδιαμφισβήτητο γεγονός πάντως παραμένει ότι το συγκεκριμένο δρυοδάσος είναι από τα μεγαλύτερα στην περιοχή των Κυκλάδων και πιθανότατα σε ολόκληρη την περιοχή του κεντρικού Αιγαίου. Πέρα από δασικές εκτάσεις το νησί διαθέτει και άλλους οικότοπους που έχουν διαμορφωθεί, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που ασκούνται εκεί από τα πολύ παλιά χρόνια. Οι επιμέρους οικότοποι είναι οι εξής: βραχώδεις εκτάσεις στην ενδοχώρα, βοσκότοποι, θαμνώνες (μακία), γεωργικές εκτάσεις (εγκαταλειμμένες και μη),περιοχές με σχετικά αυξημένη υγρασία (μικροί χείμαρροι, ρυάκια επιφανειακής απορροής, μικρά έλη), θαλάσσια παράκτια ζώνη μέχρι βάθους 25 m (αμμώδεις παραλίες, βραχώδεις ακτές, υποθαλάσσια λιβάδια Posidonia).Τέλος στην Κέα υπάρχουν 3 καταφύγια Άγριας Ζωής (Ιουλίδας, Κάτω Μεριάς και Κορησσίας) 4.6 ΟΡΟΙ ΔΟΜΗΣΗΣ Στην περιοχή μελέτης δεν υπάρχουν οικισμοί με εγκεκριμένο σχέδιο. Για όσους οικισμούς έχουν οριοθετηθεί με απόφαση του Νομάρχη οι όροι δόμησης καθορίζονται με το ΠΔ όπως συμπληρώθηκε με τον ΠΔ Συγκεκριμένα για τη περιοχή 5 Στην Κέα φαίνεται ότι τουλάχιστον μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα λειτουργούσαν περί τους 30 ανεμόμυλους ( 2 στην Κάτω μεριά, 1 στα Ελληνικά, 1 στην Πετρούσα και 26 στην Χώρα). όλοι σχεδόν οι ανεμόμυλοι της χώρας βρίσκονται στο λεγόμενο Βουνό των Μύλων, της λοφοσειράς που οριοθετεί από τα νότια την ευρύτερη περιοχή της Ιουλίδας.

13 μελέτης υπάρχουν τρεις οροθετημένοι οικισμοί η Κορρησία το Βουρκάρι και η Ιουλίδα η αρτιότητα των οποίων ορίζεται αντίστοιχα στα 1000, 600 και 500 τ.μ για τους άλλους οικισμούς οι οποίοι δεν είναι οροθετημένοι και βρίσκονται «εκτός σχεδίου» (ισχύει ο ΠΔ ) η αρτιότητα ορίζεται στα 4 στρέμματα. Δεν υπάρχουν θεσμοθετημένες περιοχές παραθεριστικής κατοικίας στο νησί. Πολλοί νέοι οικισμοί παραμένουν κενοί κατά τους χειμερινούς μήνες και μπορούν να θεωρηθούν ως σύνολα άτυπης παραθεριστικής κατοικίας. Ο πιο γνωστός οικοδομικός σύλλογος στην Κέα είναι ο σύλλογος ΣΙΜΕΩΝΙΔΗΣ που έχει στην κατοχή του 48στρέμματα. 5. ΑΞΟΝΕΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ 5.1 ΤΟΠΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ Σύμφωνα με την έρευνα μας, η εξέλιξη του τοπίου στο νησί θα μπορούσε να διακριθεί σε τρείς γενικές εξελικτικές φάσεις. Κατά την πρώτη φάση της εξέλιξης του νησιού και υπό τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν, όπως τις περιγράψαμε παραπάνω, η Ιουλίδα, ορεινή περιοχή στο κέντρο του βόρειου τμήματος, μακριά από την θάλασσα και προστατευμένη από τις πειρατικές επιδρομές αποτέλεσε το πρώτο «αστικό κέντρο» του νησιού. Οι περισσότεροι κάτοικοι είχαν ως ασχολία τη γεωργία και την κτηνοτροφία, διατηρούσαν ένα αγροτικό σπίτι στην περιοχή που ευρίσκοντο τα χωράφια τους (καθηκιά) και ένα σπίτι στη Χώρα. Έτσι η Χώρα συγκέντρωνε τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του νησιού και οι διάσπαρτοι αγροτικοί οικισμοί δεν αναπτύσσονταν περισσότερο από μικρές συστάδες σπιτιών. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύσσεται εκείνη την περίοδο το νησί, προκειμένου να προστατευτούν οι πληθυσμοί από την επιβουλή των κατακτητών ή την απειλή πειρατείας, και άλλοτε ως εστίες τοπικής γεωργικής, κτηνοτροφικής ή βιοτεχνικής παραγωγής και εμπορικών Ανάπτυξη οικισμού Ιουλίδας, Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ Κέας 2005, Ιδία επεξεργασία συναλλαγών, είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας κοινωνίας «κλειστής» προς τα έξω, δεμένης με το φυσικό περιβάλλον με ένα πολιτισμό γενικός «λαϊκό» που οι δομές του παρέμεναν αμετάβλητες για πολλές γενιές. (Μπούρας,1999) Με την αλλαγή των κοινωνικοοικονομικών δεδομένων, με την ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών και την παγίωση της ασφάλειας στις θάλασσες, άρχισαν να αναπτύσσονται οι παράλιοι οικισμοί και πρώτα αυτοί που βρίσκονταν στο κύριο λιμάνι του νησιού. Στην περίπτωση της Κέας το λιμάνι αναπτύχθηκε στον κόλπο του Αγίου Νικολάου ο οποίος προσφέρει φυσική προστασία σχεδόν από το σύνολο των ανέμων και βρίσκεται απέναντι από την Αττική. Το μέγεθος του νησιού δεν δικαιολογούσε την ανάπτυξη και δεύτερου λιμανιού. Έτσι, άρχισε η οικιστική ανάπτυξη της Κορησσίας η οποία σε μεγάλο βαθμό έγινε σε βάρος της Ιουλίδας. Πολλοί κάτοικοι της χώρας

14 προτίμησαν να μετακινηθούν στον χώρο γύρω από το λιμάνι, όπου υπήρχε έντονη οικονομική δραστηριότητα. Οι υπόλοιποι παράλιοι οικισμοί αναπτύχθηκαν ελάχιστα και κατοικούντο από λιγοστές οικογένειες ψαράδων. Παρατηρούμε λοιπόν, ότι οι κάτοικοι αρχίζουν να στρέφονται σε νέες μορφές τόσο οικονομικής όσο και οικιστικής ανάπτυξης. Ο πολιτισμός του συνεχίζει να βασίζεται σε «λαϊκές» μορφές, αλλά η κοινωνία αρχίζει να δέχεται επιρροές από εξωτερικούς παράγοντες. Η τρίτη αλλαγή στην ανάπτυξη του νησιού, που είναι και το πεδίο της έρευνας μας, αφορά την τελευταία εικοσαετία και ήλθε με την «εισβολή» των κατοίκων της πρωτεύουσας οι οποίοι είδαν στην Κέα ένα ιδανικό τόπο για την κατασκευή παραθεριστικής κατοικίας. Η ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας ανέτρεψε (και συνεχίζει να ανατρέπει) καταρχήν τον, μέχρι προ ολίγων ετών, τρόπο οικιστικής οργάνωσης των νησιού. Η δημιουργία «οικισμών» με κύρια χρήση τη δεύτερη κατοικία από μη μόνιμους κατοίκους του νησιού επηρεάζει το σύνολο της κοινωνίας του νησιού. Οι νέοι εποχιακοί οικιστές έχουν ανάγκη εφαρμογής του τρόπου ζωής τους, του τρόπου ψυχαγωγίας τους και θέτουν νέες προτεραιότητες για τον τόπο. Είναι αλήθεια πως η έκρηξη της τελευταίας εικοσαετίας, με απόγειο τα τελευταία δέκα χρόνια, στο τομέα του παραθερισμού συνέβαλε πολύ στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Η φυσική εκμετάλλευση του τόπου αποτέλεσε, και αποτελεί ακόμα, μια σημαντική πηγή πλούτου τόσο για τους κατοίκους του όσο και για τον ίδιο το Δήμο. Η προσήλωση όμως, σε μια μόνο οικονομική πηγή οδήγησε στη συρρίκνωση των λοιπόν παραγωγικών δραστηριοτήτων και στην κοινωνική μεταβολή των κατοίκων. Η εξάρτηση του τόπου από τον παραθερισμό που δημιουργήθηκε, σε συνδυασμό με το καθεστώς του ανταγωνισμού στην παραθεριστική κατοικία, δημιούργησε τις συνθήκες εκείνες κάτω από τις οποίες κάτοικοι και νησί θα έπρεπε να συναινούν στα νέα εισαγόμενα τοπιακά δεδομένα. Ταυτόχρονα, τα τελευταία χρόνια προωθείται η ανάπτυξη παραθερισμού μαζικού τύπου. Επιπλέον, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η εγκατάλειψη των ζωών, η εισαγωγή του αυτοκινήτου ως μέσου μεταφοράς και η μη ύπαρξη δυνατότητας χρήσης του στους ήδη ανεπτυγμένους παραδοσιακούς οικισμούς του νησιού, έχει ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της ενδοχώρας και από τους ντόπιους κάτοικους και τη μετακίνηση τους στις παρόχθιες ζώνες όπου ήδη έχουν δημιουργηθεί υποδομές λόγω της ύπαρξης των παραθεριστικών κατοικιών. 5.2 Η ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η ζήτηση και το ενδιαφέρον για παραθεριστική κατοικία εντοπίζεται χωρικά κυρίως στις περιοχές γύρω από τις παράκτιες ζώνες με σαφή κλιμάκωση ανάλογα με την ευκολία πρόσβασης. Τέτοιοι οικισμοί είναι το Βουρκάρι, ο Οτζιάς, οι Πίσσες και ο Κούνδουρος. Σε δεύτερο επίπεδο παρατηρείται αύξηση της ζήτησης κατοικίας εντός των υφιστάμενων οικισμών αλλά και στις παρυφές αυτών, η οποία όμως σχετίζεται περισσότερο με τις μετακινήσεις των μόνιμων κατοίκων της περιοχής και των οικονομικών μεταναστών, όπως στην Κορησσία. Όσον αφορά τη χρονική κατανομή στο νησί το φαινόμενο παρουσιάζεται στις αρχές τις δεκαετίας του 80 σε πολύ μικρές διαστάσεις. Αρχίζει να αναπτύσσεται τη δεκαετία του 90 και φτάνει μέχρι τις μέρες μας όπου έχει ήδη πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Ως προς την κοινωνική δομή των παραθεριστών η έρευνα ΥΠΕΧΩΔΕ-ΕΜΠ- ΕΚΚΕ (1999) υποδεικνύει ότι αφορά περισσότερο τις υψηλές και μεσαίες κοινωνικό-

15 επαγγελματικές κατηγορίες. Πιο συγκεκριμένα οι παραθεριστές στο νησί, παρουσιάζουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο, με κυρίαρχο τύπο νοικοκυριού τον οικογενειακό. Σημαντική είναι η παρουσία παραθεριστών οικογενειακού τύπου με εργαζόμενους και τους δύο γονείς. Από την ίδια μελέτη σχετικά με τη χρήση της παραθεριστικής κατοικίας προκύπτει ότι αυτή γίνεται κατά το σύνολο της θερινής περιόδου, καθώς και σε μεγάλο βαθμό ως προορισμός μικρών μετακινήσεων κατά τα Σαββατοκύριακα. Η χρήση της γίνεται από όλα τα μέλη της οικογένειας και δε διακρίνεται προοπτική ενοικίασης ή πώλησης. Παρόλα αυτά η παραθεριστική κατοικία δεν αποτελεί την αποκλειστική παραθεριστική διέξοδο της οικογένειας. Οι λόγοι επιλογής της παραθεριστικής κατοικίας στην Κέα, σύμφωνα με την έρευνα μας 6, αναφέρονται στην ύπαρξη συγγενών στο νησί, στην ύπαρξη σπιτιών, που κυρίως αποτελούν κληροδοτήματα και στη γνωριμία με την περιοχή. Συχνά παρουσιάζεται και το φαινόμενο της μονιμοποίησης των παραθεριστών ειδικότερα στις μεγαλύτερες ηλικίες. 5.3 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Η καταγραφή του αριθμού των απασχολουμένων στο Δήμο Κέας σύμφωνα με την ΕΣΥΕ (1991) ανέρχεται σε 704. Η αντίστοιχή καταγραφή του 2001 υπολογίζει τον αριθμό σε 879. Καταγράφεται, λοιπόν, μείωση της ανεργίας σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία. Η εικόνα που εμφανίζει η περιοχή μελέτης ανά τομέα απασχόλησης κατά τη δεκαετία έχει ως ακολούθως: η συμβολή του πρωτογενή τομέα συρρικνώθηκε σε μεγάλο βαθμό, τάση που εμφάνισε ο Νομός Κυκλάδων αλλά και το σύνολο της χώρας. Ο δευτερογενής τομέας σημείωσε σημαντική αύξηση και στα δύο Δ.Δ. του νησιού, σε αντίθεση με το νομό αλλά και τη χώρα. Τέλος, η συμβολή του τριτογενή τομέα αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό, σε όλα τα επίπεδα: Δ.Δ., Δήμου, Νομού και χώρας. (ΣΧΟΟΑΠ Κέας, 2005). Βάσει των διαθέσιμων στοιχείων (ΕΣΥΕ, 2001) η τομεακή διάρθρωση της απασχόλησης σε επίπεδο Δημοτικού. Διαμερίσματος χαρακτηρίζεται από την υπεροχή του δευτερογενή τομέα, αλλά με παράλληλη διατήρηση της συμβολής του τριτογενή τομέα. Πιο συγκεκριμένα, το 38,6% απασχολείται στο δευτερογενή τομέα, το 34,6% στον τριτογενή τομέα και το 26,8% του πληθυσμού απασχολείται στον πρωτογενή τομέα. Με δεδομένη την έντονη ανάπτυξη της οικοδομικής δραστηριότητας που παρατηρείται κατά την τελευταία περίοδο στο νησί, τα συγκριτικά οικονομικά δεδομένα του νησιού, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται οι εργασιακές θέσεις στους τομείς απασχόλησης, συμπεραίνουμε ότι η έντονη ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας βοήθησε στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Ως προς την εξέλιξη του πληθυσμιακού δυναμικού του νησιού διαφαίνεται ως κύρια τάση αυτή της διατήρησης θετικών ρυθμών μεταβολής του. Εκτιμάται ότι για όσο διάστημα θα συνεχίζεται η έντονη οικοδομική δραστηριότητα που παρατηρείται, θα διατηρείται παράλληλα η εγκατάσταση επιπλέον μόνιμου πληθυσμού και η υπέρμετρη αύξηση των παραθεριστών της θερινής περιόδου αλλά και των Σαββατοκύριακων. Η οικοδομική δραστηριότητα φαίνεται ότι θα παραμείνει ο κύριος κλάδος απασχόλησης των κατοίκων του δήμου. Σημειώνεται ότι η διατήρηση ή και 6 Τα ερωτηματολόγια καθώς και τα σχετικά αποτελέσματα παραθέτονται σε παράρτημα.

16 ενίσχυση, του παραθεριστικού χαρακτήρα του νησιού της Κέας, θα συμβάλλει στην περαιτέρω συρρίκνωση της απασχόλησης σε άλλους κλάδους της τοπικής παραγωγής και οικονομίας (κυρίως του πρωτογενή τομέα). ΑΞΙΕΣ ΓΗΣ Με βάση την έρευνα με σχετικά ερωτηματολόγια σε φορείς και κατοίκους του νησιού, αλλά και με βάση την έκθεση ΣΧΟΟΑΠ του νησιού, συμπεραίνουμε ότι οι αξίες γης έχουν ανέλθει σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στις ζώνες που βρίσκονται κοντά σε παραλίες του νησιού. Γεγονός που αιτιολογείται με βάση την αυξημένη ζήτηση γης τα τελευταία έτη στο νησί. 5.4 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Όπως προαναφέρθηκε, η ζήτηση και το ενδιαφέρον για παραθεριστική κατοικία εντοπίζεται χωρικά κυρίως στις περιοχές γύρω από τις παράκτιες ζώνες, με σαφή κλιμάκωση ανάλογα με την ευκολία πρόσβασης. Η χωρική κατανομή λοιπόν, του πληθυσμού μεταβάλλεται έντονα αυτή την περίοδο. Οι παράκτιες περιοχές αρχίζουν σταδιακά να αποκτούν περισσότερους κάτοικους ενώ οι παραδοσιακοί οικισμοί στο εσωτερικό του νησιού εγκαταλείπονται. Αυτό που έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε, είναι η τοπιακή μεταβολή της χωρικής κατανομής των ντόπιων κατοίκων. Η οικονομική άνοδος των παράκτιων περιοχών, η δημιουργία νέων υποδομών σε αυτές και οι διευκολύνσεις στον τρόπο ζωής προσελκύουν και τους ντόπιους κάτοικους. Η εγκατάλειψη της αγροτικής ζωής και της κτηνοτροφίας αναγκάζει τους κάτοικους να στραφούν σε νέες οικονομικές δραστηριότητες. Τα κέντρα όμως των νέων αυτών οικονομικών δραστηριοτήτων εμφανίζονται στις περιοχές που αναπτύσσεται η παραθεριστική κατοικία. Κατά συνέπεια ο ντόπιος πληθυσμός ακολουθεί τη χωρική κατανομή των παραθεριστών. Αυτό αποδεικνύεται και από τα πληθυσμιακά στοιχεία των τελευταίων ετών. Ενώ στην τριακονταετία το Δ.Δ. Ιουλίδας, που αποτελεί ορεινό παραδοσιακό οικισμό, εμφανίζει μείωση της τάξης του 14%, στο αντίστοιχο διάστημα το παράκτιο Δ.Δ. Κορησσίας εμφανίζει αύξηση της τάξης του 50% (ΣΧΟΟΑΠ). Αυτό που φαίνεται παράδοξο στα πληθυσμιακά στοιχεία είναι μια αύξηση της τάξης του 20%, ( πληθυσμός κάτοικοι πληθυσμός κάτοικοι ) που παρουσίασε κατά την τελευταία δεκαετία η Ιουλίδα, προσεγγίζοντας σήμερα τους 750 κατοίκους. Όπως προέκυψε από την έρευνα, κυρίως μέσω των ερωτηματολογίων, η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στην εγκατάσταση οικονομικών μεταναστών που μετοικούν στο νησί για να καλύψουν τις ανάγκες της έντονης οικοδομικής δραστηριότητας που παρατηρείται στο νησί τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας και οι οποίοι βρίσκουν φθηνότερους τόπους διανομής στα εγκαταλελειμμένα οικήματα της χώρας. (ίσως στην αύξηση να συμβάλλει και η καταγραφή τάσεων παλιννόστησης.)

17 Χάρτης Κέας, Πηγή ιδία επεξεργασία ΥΠΟΜΝΗΜΑ Οικιστική ανάπτυξη σε παρόχθιες ζώνες Οικιστική ανάπτυξη εντός των υφιστάμενων οικισμών και στις παρυφές αυτών Οικιστική ανάπτυξη Κέας Πηγή: google earth, ιδία επεξεργασία

18 5.4 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΔΟΜΗΣΗΣ Οι νέοι, εποχιακοί κυρίως, οικιστές έχουν ανάγκη από γη μεγάλης έκτασης σε σύγκριση με τα οικόπεδα που παραδοσιακά δημιουργήθηκαν στην Ιουλίδα, στην οποία εκτός από την κατοικία τους θέλουν να δημιουργήσουν και τον κήπο που στερούνται στο αστικό κέντρο. Έτσι, ενώ το μέσο εμβαδόν των οικοπέδων στα παραδοσιακά τμήματα των οικισμών κυμαίνεται στα 300 τ.μ., στις νεοαναπτυσσόμενες περιοχές Β κατοικίας τα οικόπεδα υπερβαίνουν σε έκταση τα τ.μ. και πολλά από αυτά είναι της τάξης των τ.μ., σε αυτό συντελεί και το νομοθετικό πλαίσιο δόμησης εκτός σχεδίου. Έτσι, ο συνεκτικός τρόπος δόμησης των κατοικιών που αναλύσαμε στους παραδοσιακούς οικισμούς αρχίζει να διασπάται από τους κήπους που εισάγουν οι νέοι κάτοικοι της περιοχής. Οικιστική δομή Ιουλίδας νέα μορφή οικιστικής οργάνωσης. Πηγή: Προσωπικό αρχείο Εκτός του μεγέθους των οικοπέδων που είναι σε τελείως άλλη κλίμακα από αυτή των παραδοσιακών οικισμών, η επιλογή της θέσης για την ανέγερση δεύτερης κατοικίας έχει ως κριτήρια τη γειτνίαση με περιοχές κολύμβησης, τη θέα προς τη θάλασσα και την άμεση πρόσβαση σε αυτές. Δε λαμβάνεται καταυτόν τον τρόπο, πλέον, ως κριτήριο προσανατολισμού της κατοικίας η δημιουργία συνθηκών θερμικής άνεσης εντός της οικίας, όπως γινόταν στους παραδοσιακούς οικισμούς του νησιού. Η γνώση που αναπτύχθηκε κυρίως μέσα από τη λαϊκή εμπειρία και τους παραδοσιακούς τεχνίτες που μελετούσαν τη φύση, την κατανοούσαν και προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν προς όφελος τους τα χαρακτηριστικά τους σταδιακά, δε χρησιμοποιείται. Επειδή δε οι εκτάσεις που γειτνιάζουν άμεσα με αξιόλογες παραλίες αποτελούσαν αγροτικές καλλιέργειες υψηλής παραγωγικότητας, (Πήσσες, Κορησσία, Σπαθί, Λιπαρό) δέχονται μεγάλες πιέσεις για αλλαγή στην χρήση τους. Στις δύο πρώτες (Πήσσες και Κορησσία) η ανάπτυξη άλλων χρήσεων σε βάρος της γεωργικής, είναι εμφανής. Οι ιδιοκτήτες των αγροτικών εκτάσεων προσβλέποντας στο άμεσο ιδιωτικό τους κέρδος κατατέμνουν και πουλούν τη γη τους είτε σε ιδιώτες είτε σε οικοδομικούς συνεταιρισμούς. Άμεση συνέπεια είναι για ακόμα μια φορά, η συρρίκνωση του πρωτογενούς τομέα οικονομίας του νησιού. Μεγάλη μεταβολή παρατηρείται και στα υλικά δόμησης. Το σκυρόδεμα, το σίδερο, το αλουμίνιο και άλλα σύγχρονα υλικά δόμησης αντικαθιστούν σταδιακά την πέτρα και το ξύλο, που αρχίζουν να χάνουν το ρόλο τους ως στατικά στοιχεία της κατασκευής και αποκτούν ένα ρόλο περισσότερο διακοσμητικό ως επενδύσεις στα ήδη δομημένα κτίσματα. Υλικά δόμησης σε παλιές και νέες κατασκευές Πηγή: Κλουτσινιώτη, 1986, Προσωπικό αρχείο

19 Τέλος, τα παραδοσιακά αγροτικά κτίσματα, όπως μελετήθηκαν παραπάνω, εγκαταλείπονται ή μεταβάλλονται. Σε όσες καθηκιές έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και δεν είναι ερειπωμένες, έχουν αντικατασταθεί οι επικαλύψεις από πλάκα σκυροδέματος και η λιθοδομή έχει βαφτεί με αλλεπάλληλα στρώματα ασβέστη ή έχει επιχρισθεί με πρόχειρο σοβά. Η αλλοίωση, λοιπόν, των χαρακτηριστικών τους είναι μεγάλη. Τα αλώνια, οι ανεμόμυλοι και τα σταφυλοπιεστήρια έχουν εγκαταλειφθεί και σταδιακά καταστρέφονται. Γεγονός που αποδεικνύει και ότι η καλλιέργεια των δημητριακών καθώς και των αμπελιών έχει εγκαταλειφθεί. 5.5 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΙΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ Η ανάπτυξη άτυπων παραθεριστικών οικισμών εξαναγκάζει, πολύ συχνά εκ των υστέρων, και τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών στις περιοχές αυτές. Καταρχήν η αύξηση της κίνησης των οχημάτων ( αύξηση του δείκτη ιδιοκτησίας, νέα οχήματα ιδιοκτητών παραθεριστικής κατοικίας), σε συνδυασμό με την κατοίκηση νέων περιοχών, θέτει ως επιτακτική ανάγκη τη διάνοιξη νέων οδών για την σύνδεση της οικοδομής με το δημοτικό ή κύριο αγροτικό οδικό δίκτυο. Πολλές εξ αυτών παρουσιάζουν μεγάλο μήκος, διέρχονται από εδάφη με έντονη κλίση (οπότε δημιουργούνται υψηλά ορύγματα και επιχώματα) και καταστρέφουν τις παραδοσιακές ξερολιθιές (επειδή διέρχονται συνήθως από τα όρια των ιδιοκτησιών). Παρόλα αυτά παρατηρούμε ότι η χάραξη και τα γεωμετρικά στοιχεία του οδικού δικτύου της Κέας έχουν την τυπική μορφή των ορεινών νησιών του Αιγαίου. Οι καμπύλες είναι μικρές, οι κατά μήκος κλίσεις κατά περιοχές έντονες και γενικά οι δρόμοι είναι προσαρμοσμένοι στο εδαφικό ανάγλυφο. Η προσαρμογή των οδών στο ανάγλυφο του εδάφους μπορεί να μην παρέχει καλά στοιχεία χάραξης και οι επιτρεπόμενες ταχύτητες κυκλοφορίας να είναι μικρές, προκαλεί όμως τις μικρότερες δυνατές παρεμβάσεις στο περιβάλλον και συμφωνεί με τον χαρακτήρα του νησιού. Περισσότερο πιεστική είναι η ανάγκη εξεύρεσης χώρων στάθμευσης. Ο πενταπλασιασμός του πληθυσμού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και η κοινή επιθυμία των παραθεριστών να επισκεφτούν είτε τους παραδοσιακούς οικισμούς, είτε τις διαμορφωμένες παραλίες του νησιού δημιουργεί προβλήματα σε σχέση με τις προβλεπόμενες θέσεις στάθμευσης που εξυπηρετούν ομαλά τους κατοίκους κατά τη χειμερινή περίοδο. Για παράδειγμα, στον παραδοσιακό οικισμό της Ιουλίδας, όπου η χωρική του οργάνωση δεν επιτρέπει τη διέλευση με αυτοκίνητα, η μεταβολή της νότιας πλατείας εισόδου σε χώρο στάθμευσης ήταν επιτακτική. Η αλλοίωση, λοιπόν, των χαρακτηριστικών των παραδοσιακών οικισμών με τη μετατροπή των υπαίθριων χώρων τους σε χώρους στάθμευσης είναι σημαντική. Έπειτα η σύνδεση των κατοικιών αυτών με τα δίκτυα κοινής ωφέλειας, όπως με την παροχή ρεύματος από τη ΔΕΗ, εξαναγκάζει στην τοποθέτηση στύλων σε πολύ μεγάλα μήκη αλλοιώνοντας τα φυσικά χαρακτηριστικά, ακόμα και των ενδιάμεσων μη δομημένων εκτάσεων, με άμεσο αποτέλεσμα την αισθητική αλλοίωση του τοπίου. Πηγή:, Προσωπικό αρχείο

20 5.6 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η διαρκώς αυξανόμενη τάση για «αξιοποίηση» των παράκτιων περιοχών επιφέρει σοβαρή υποβάθμιση στα ευαίσθητα οικοσυστήματα του νησιού και οδηγεί στη μη αναστρέψιμη αλλοίωση των φυσικών τους χαρακτηριστικών τους. Με δεδομένο ότι η τροφοδοσία του δικτύου νερού γίνεται από γεωτρήσεις, η υπερβολική κατανάλωση του νερού που οφείλεται και στις νέες ψυχαγωγικές δραστηριότητες που εισάγουν οι νέοι κάτοικοι (πισίνες κ.τ.λ.), ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, δημιουργεί προβλήματα στον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής λόγω της υπερβολικής άντλησης και των παράνομων γεωτρήσεων στα αυθαίρετα, όπου το δίκτυο δε φτάνει. Τέλος, η έλλειψη αποχετευτικού δικτύου και σύγχρονου χώρου διάθεσης των στερεών αποβλήτων στο νησί, σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες δημιουργούν προβλήματα Τα αυξημένα υγρά οικιακά απόβλητα διοχετεύονται έμμεσα στα υδάτινα συστήματα της περιοχής, προκαλώντας ρύπανση και σημαντική επιβάρυνση της ποιότητάς τους. 5.7 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ Όσον αφορά την κοινωνία του νησιού, σύμφωνα με την έρευνα μας και τις απαντήσεις των κατοίκων 7, παρατηρείται μεγάλη αλλαγή, ιδιαίτερα τα τελευταία έτη. Μας εκπλήσσει το γεγονός ότι στην ερώτηση για το πιο στοιχείο πιστεύουν ότι χαρακτηρίζει σήμερα την κοινωνία του νησιού η συντριπτική πλειοψηφία απάντησε ο ατομικισμός. Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη μέχρι πρότινος ανεπτυγμένη λαϊκή και συνεκτική δομή της κοινωνίας, καθώς και με τα αποτελέσματα της έρευνας του ΥΠΕΧΩΔΕ που έγινε μόλις το 1996 και όπου υπερίσχυε η αγάπη για το νησί. Αιτιολογείται, όμως, κατά ένα μεγάλο ποσοστό από το γεγονός ότι ως πρωταρχικός λόγος αλλοίωσης της αλλαγής της κοινωνικής φυσιογνωμίας του νησιού παρουσιάζεται η αποχώρηση των ντόπιων κατοίκων και ακολουθεί η αύξηση των παραθεριστών στο νησί, ενώ σημαντικός παράγοντας θεωρείται και ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Οι κάτοικοι λοιπόν του νησιού θεωρούν πως οι νέοι οικιστές του τόπου εισάγουν τον ατομικισμό. Η παλιά διαμόρφωση της κοινωνίας με συνεκτικότητα και αγάπη για το νησί αρχίζει να χάνεται. Η εγκατάλειψη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας και η μετάβαση προς τους κατασκευαστικούς κλάδους αλλοιώνει και τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση. Από τις συνεντεύξεις με τους κατοίκους, την παρακολούθηση των ενεργειών τους (μέρος των πληροφοριών μελετήθηκαν από το kea west community, που αποτελεί έναν δικτυακό χώρο ανεπτυγμένο από τους ντόπιους κατοίκους του νησιού, οπού θέτουν τους προβληματισμούς τους) και τη μελέτη των αποτελεσμάτων της έρευνας του ΥΠΕΧΩΔΕ συμπεραίνουμε πως ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι του νησιού προβληματίζονται για τον τρόπο της ανάπτυξης, την ανάλωση των φυσικών και πολιτιστικών αποθεμάτων του νησιού και για την αλλοίωση του χαρακτήρα του. Από τη μια πλευρά υπάρχει η επιθυμία της οικονομικής ανάπτυξης και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας που συνεπάγονται από τη ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας, από την άλλη, όμως, εμφανίζεται έντονος προβληματισμός. 7 Παράρτημα

21 Εν κατακλείδι, συμπεραίνουμε ότι η σημερινή κοινωνία της Κέας έχει χάσει τη συνεκτικότητα της, τόσο με την αποχώρηση των ντόπιων κατοίκων, όσο και με την αύξηση των παραθεριστών. Παρόλα αυτά η ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας «οικογενειακού τύπου» και η μικρή εισαγωγή τουριστικής ανάπτυξης, όπως αυτή εμφανίζεται στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου, δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους να περιορίζουν την κοινωνική αλλοίωση. Η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων δηλώνουν ότι θέλουν να παραμείνουν στο νησί, αρκεί να έχουν εξασφαλισμένη εργασία και πιθανή τους απομάκρυνση θεωρείται προσωρινή ( π.χ. για λόγους σπουδών, κλπ.). Πολλοί Κείοι συνταξιούχοι επιστρέφουν για να ζήσουν μόνιμα στο νησί ανακαινίζοντας το πατρικό τους σπίτι. 5.8 ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ Όσον αφορά τον πολιτισμό του νησιού, και σύμφωνα με την έρευνα μας, παρατηρούμε ότι δε σημειώνεται αλλοίωση. Οι νέοι κάτοικοι του νησιού μαθαίνουν και τηρούν τις πολιτισμικές του δραστηριότητες, ενώ ταυτόχρονα συχνά συμμετέχουν και οι παραθεριστές. Βέβαια αλλάζουν αρκετά οι συνθήκες κάτω από τις οποίες διοργανώνονται τα πολιτιστικά δρώμενα στο νησί, αφού παύουν να αποτελούν απλές παραδόσεις και έθιμα που οργανώνονταν από τους κατοίκους και την ευθύνη τους πλέον αναλαμβάνουν σύλλογοι ή ο δήμος, επιδιώκοντας παράλληλα και την προβολή τους έξω από το νησί. Για παράδειγμα, πέρα από το λαμπρό εορτασμό που διοργανώνεται κάθε χρόνο στο νησί για τον εορτασμό του Αγίου Χαραλάμπους, που είναι και ο πολιούχος του νησιού, ο Σύνδεσμος των Απανταχού Κείων οργανώνει την πρώτη Κυριακή που ακολουθεί της γιορτής του Αγίου Χαραλάμπους πανήγυρη, προς τιμή του πολιούχου, στον Ιερό Ναό του Αγ. Δημητρίου στο Νέο Φάληρο. Μετά την θεία λειτουργία και την αρτοκλασία, οι παρευρισκόμενοι συγκεντρώνονται σε κοντινό μαγαζί όπου γίνεται η κοπή της πίτας του Συνδέσμου, προσφέρεται Τζιώτικο παστέλι και μαστίχα. Πριν ξεκινήσει το γλέντι με τους ήχους παραδοσιακών οργάνων και τραγουδιστών είθισται ο εκάστοτε Δήμαρχος, απευθυνόμενος προς τους παρευρισκόμενους Κείους, να κάνει ένα μικρό απολογισμό της πορείας του Δήμου. 6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα αποδεικνύεται και ερμηνεύεται η υπόθεση ότι η ανάπτυξη του παραθερισμού συντελεί στην υποβάθμιση του τοπίου. Συμπεραίνουμε ότι ένας από τους βασικότερους υπαίτιους για τον τοπιακό μετασχηματισμό που παρατηρείται στο χώρο αυτού του ελληνικού νησιού είναι η σταδιακή μονοπώληση της οικονομίας από τον παραθερισμό και τις δραστηριότητες αυτού. Δεν μπορούμε όμως, να θεωρούμε ότι η ανάπτυξη ενός τόπου ταυτίζεται με την μονομερή ανάπτυξη του οικονομικού τομέα που ταυτόχρονα επιφέρει σημαντικές τοπιακές αλλοιώσεις. Η προώθηση της ανάπτυξης, οφείλει να γίνεται μέσω μιας διαδικασίας αντισταθμιστικών ενεργειών ανάμεσα στο σύνολο των όρων που απαρτίζει το τοπίο ενός τόπου. Ενεργειών που θα πρέπει να έχουν μελετηθεί και σχεδιαστεί πριν την εφαρμογή τους. Δυστυχώς στο παράδειγμά μας, όπως και σε πολλά αλλά νησιά του Αιγαίου, η έλλειψη ενός στρατηγικού σχεδιασμού με βάση την αειφόρο ανάπτυξη είναι εμφανής. Όσον αφορά το παράδειγμα μελέτης μας, η τοπιακή υποβάθμιση που έχει προκληθεί μέχρι τις μέρες μας δε θεωρείται ανεπανόρθωτη, όμως με την