Τεύχος 1ο Ιούλιος 2007 Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Transcript

1 Σ υνοδοιπόροι στο Τεύχος 1ο Ιούλιος 2007 Αγαπητές φίλες και φίλοι, Τ ο πρώτο περιοδικό της Μονάδας Αντιμετώπισης Ασθενών με Νόσο Alzheimer «Αγία Ελένη» βρίσκεται στα χέρια σας. Στις σελίδες του μπορεί να βρει κανείς ένα μέρος της δουλειάς που γίνεται καθημερινά στο καινούργιο κτίριο στην Πέτρου Συνδίκα 13. Η προσπάθεια όλων μας είναι: και οι εργαζόμενοι και οι ασθενείς μας και οι περιθάλποντες αλλά και οι εθελοντές να φεύγουν το μεσημέρι ευχαριστημένοι. Οι μεν εργαζόμενοι με τη λαχτάρα να ρθει το επόμενο πρωινό για να ξαναβρεθούν στο χώρο της προσφοράς, οι δε ασθενείς και οι περιθάλποντες στο χώρο της αγάπης και της φροντίδας. Νοιώθω βαθειά μέσα στην ψυχή μου την ανάγκη να ευχαριστήσουμε όλοι το Θεό για την ξεχωριστή αγάπη που έχει για τον καθένα μας, και για τις ευλογίες Του, τους ανθρώπους που ασταμάτητα μας στηρίζουν από τη Θεσσαλονίκη, από την Αθήνα και όλη την Ελλάδα και τις φαρμακευτικές εταιρείες που συμπορεύονται στο ξεχωριστό έργο της συμπαράστασης των οικογενειών των ασθενών μας. Θα θελα όλοι αυτοί οι άνθρωποι που είναι «συνοδοιπόροι» να είναι στην έξοδο του κτιρίου στις 2:00 το μεσημέρι για να δέχονται τις ευχές που οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας δίνουν στο προσωπικό Η ΜΟΝΑΔΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΝΟΣΟΥ ALZHEIMER και τους υπεύθυνους του έργου για να γεμίσει η καρδιά τους από το άρωμα της ευγνωμοσύνης που τόσο απλόχερα το εκφράζουν οι απόμαχοι της ζωής. Με το πρώτο τεύχος θα ήθελα να καλέσω όλους, στην Ελλάδα και στην Κύπρο, που λαχταρούν να ζήσουν αυτή τη χαρά ως «συνοδοιπόροι» στη φροντίδα των ασθενών με άνοια να ξεκινήσουν ανάλογες προσπάθειες στις πόλεις τους, οι οποίες πιστεύω θα ανοίξουν τους δρόμους και για άλλες ομάδες ασθενών, έτσι ώστε να λιγοστέψει ο πόνος και η μοναξιά που προκαλούν οι αρρώστιες σ όλους τους Έλληνες. Η επιστημονικά υπεύθυνη του έργου Μάγδα Τσολάκη ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΌ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΗΜΕΡΑΣ «ΑΓΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ» 1

2 Συνοδοιπόροι Το πρώτο βήμα στη διάγνωση Νευροψυχολογικός έλεγχος Συνοδοιπόροι Τριμηνιαίο Περιοδικό Ιδιοκτησία: Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών Πέτρου Συνδίκα 13, Θεσσαλονίκη Τηλ./ FAX , Site: Εκδότης: Τσολάκη Μάγδα Επιμέλεια: Τσολάκη Μάγδα Λυκάκης Ελευθέριος ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Π ολλοί ηλικιωμένοι παραπονούνται ότι ξεχνούν και δυσκολεύονται να κάνουν δουλειές που στο παρελθόν έκαναν με ευκολία. Για να διαπιστωθεί η φύση και ο βαθμός του προβλήματος, είναι απαραίτητο να διενεργηθεί ο νευροψυχολογικός έλεγχος. Στο κέντρο ημέρας «ΕΛΠΙΔΑ» προσφέρεται, καθημερινά, νευροψυχολογική εκτίμηση των νοητικών λειτουργιών, η οποία πραγματοποιείται από εκπαιδευμένους ψυχολόγους. Ο βασικός νευροψυχολογικός έλεγχος διαρκεί περίπου 90 λεπτά. Τα άτομα προσέρχονται κατόπιν ραντεβού και πρέπει να έχουν μαζί τους γυαλιά, βιβλιάριο υγείας και, αν υπάρχουν, ιατρικές εξετάσεις (αιματολογικές και νευροαπεικονιστικές εξετάσεις). Στα άτομα που συμμετέχουν στα θεραπευτικά προγράμματα αποκατάστασης, πραγματοποιείται ο πλήρης νευροψυχολογικός έλεγχος, ώστε να ενταχθούν στο κατάλληλο πρόγραμμα που θα καλύπτει τις ανάγκες τους. Στόχος της νευροψυχολογικής εξέτασης είναι να ανιχνεύσει τις εγκεφαλικές δυσλειτουργίες και να εκτιμήσει τις επιπτώσεις τους στη συμπεριφορά και τις δραστηριότητες του ατόμου. Οι ψυχομετρικές δοκιμασίες που χορηγούνται είναι έγκυρες, αξιόπιστες και έχουν ε- φαρμοστεί στον ελληνικό πληθυσμό. Ο νευροψυχολογικός έλεγχος είναι απαραίτητος κυρίως σε πρώιμα στάδια, όταν οι νευροαπεικονιστικές τεχνικές, συχνά, δεν είναι ικανές να μας δώσουν ενδείξεις για τη διάγνωση της άνοιας. Η νευροψυχολογική εκτίμηση μπορεί να ανιχνεύσει άτομα που ανήκουν σε ομάδες κινδύνου, όπως οι ηλικιωμένοι με προβλήματα μνήμης που κινδυνεύουν να εμφανίσουν άνοια. Με τον νευροψυχολογικό έλεγχο, είμαστε σε θέση να διαχωρίσουμε τις άνοιες από την κατάθλιψη, που συχνά προκαλεί διαταραχές μνήμης. Η εξέταση είναι, επίσης, απαραίτητη για να κριθεί η ικανότητα του ατόμου να ζει μόνο του, να μαγειρεύει, να ψωνίζει ή να φροντίζει τα εγγόνια του. Τα αποτελέσματα της εξέτασης θα βοηθήσουν τους ειδικούς να αποφασίσουν για τη διάγνωση και την κατάλληλη θεραπεία, που θα είναι προσαρμοσμένη στις ικανότητες και στις ανάγκες του κάθε ατόμου. Οι ειδικοί θα μπορέσουν να συμβουλεύσουν το άτομο και την οικογένειά του για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν εξαιτίας των διαταραχών στις νοητικές λειτουργίες και τη συμπεριφορά. Στην πρώτη επίσκεψη, λαμβάνεται το ιστορικό του εξεταζομένου, πραγματοποιείται ο νευροψυχολογικός έλεγχος και ο ασθενής παραπέμπεται, εφόσον κριθεί απαραίτητο, σε ειδικό νευρολόγο. Μετά από ένα διάστημα 3 4 μηνών το άτομο καλείται για επανεξέταση, ώστε να εδραιωθεί η διάγνωση και να εκτιμηθούν τα αποτελέσματα της φαρμακευτικής ή της μη φαρμακευτικής παρέμβασης. Ο έγκαιρος εντοπισμός των μικρών διαφοροποιήσεων στη μνήμη, στο λόγο και στη συμπεριφορά του ατόμου και η έγκαιρη προσέλευση του, ώστε να διενεργηθεί ο νευροψυχολογικός έλεγχος, είναι το πιο σημαντικό βήμα για τη διάγνωση και για έγκαιρη και αποτελεσματικότερη θεραπευτική παρέμβαση, φαρμακευτική ή μη φαρμακευτική. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Με τη συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο κατά 80% και από το Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης κατά 20% Ε.Π. «Υγεία - Πρόνοια» Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος Κουντή Φωτεινή, Ψυχολόγος 2

3 Οδοντιατρείο Συνοδοιπόροι Οδοντιατρείο Πόσο απαραίτητο είναι σε μια Μονάδα Άνοιας; Ε ίναι γνωστό ότι τα άτομα της 3 ης ηλικίας έχουν αυξημένη συχνότητα οδοντιατρικών και στοματολογικών προβλημάτων είτε σαν αποτέλεσμα της φυσιολογικής έκπτωσης των ζωτικών λειτουργιών τους είτε σαν αποτέλεσμα εξωγενών παραγόντων όπως είναι η υπερκατανάλωση φαρμάκων. Τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο όταν το γήρας συνυπάρχει με νοσηρές καταστάσεις όπως είναι η άνοια. Για την αντιμετώπιση των ασθενών αυτών στην Μονάδα αντιμετώπισης προβλημάτων νόσου ΑΖ «Αγία Ελένη», λειτουργεί οδοντιατρείο. Το οδοντιατρείο διαθέτει φορητή οδοντιατρική μονάδα και πτυσσόμενη έδρα, προκειμένου να μπορεί να εξυπηρετεί εκείνους τους ασθενείς που είναι αδύνατον να μετακινηθούν. Έτσι έχει διττή αποστολή. Καταρχήν δέχεται οδοντιατρικούς ασθενείς στην «Αγία Ελένη» και γίνονται οδοντιατρικές πράξεις τόσο θεραπευτικές όσο και προληπτικής οδοντιατρικής. Επίσης με την σύμπραξη των άλλων τμημάτων, όλοι οι ασθενείς που έρχονται στην μονάδα καλούνται για καταγραφή και αξιολόγηση της στοματικής τους κατάστασης. Κατά δεύτερον συμμετέχει ενεργά στις επισκέψεις κατ οίκον, ανήκοντας στην ομώνυμη ομάδα που αποτελείται από ιατρό, οδοντίατρο, ψυχολόγο, κοινωνική λειτουργό και νοσηλεύτρια. Η υποδοχή που έχει τύχει η μονάδα μέχρις στιγμής είναι ενθουσιώδης τόσο από τους πάσχοντες όσο και από τους περιθάλποντες. Ίσως γι αυτούς να μην υπήρχε καμιά άλλη δυνατότητα οδοντιατρικής περίθαλψης. Σ αυτούς τους ασθενείς γίνεται γενικά εκτίμηση της οδοντικής και στοματολογικής τους κατάστασης, προληπτική οδοντιατρική με καθαρισμό τρυγίας των δοντιών, αντιμετώπιση μικροαποστημάτων, επουλίδων και ελκών της στοματικής κοιλότητας καθώς και εξαγωγές δοντιών. Οι ίδιες οδοντιατρικές πράξεις γίνονται και στην έδρα του Οδοντιατρείου, στο ίδρυμα «Αγία Ελένη», αλλά δίδεται μεγάλη σημασία στην καταγραφή και εξέταση όλων των προσερχόμενων στο ίδρυμα για προβλήματα άνοιας. Τέλος δίδονται συμβουλές και οδηγίες για έγκαιρη διάγνωση στοματολογικών προβλημάτων και σωστή στοματική υγιεινή. Πιστεύω ότι η παρουσία του Οδοντιατρείου είναι χρήσιμη και προσφέρει σπουδαίες υπηρεσίες. Παρακάτω ακολουθεί ένας περιληπτικός τύπος ατομικού οδοντιατρικού ιστορικού, και είναι καλό να συμπληρώνεται από τους ασθενείς πριν από οποιαδήποτε οδοντιατρική πράξη. Γκαβοπούλου Ευγενία, Χειρούργος Οδοντίατρος Α/Α ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Έχετε αναφέρει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας; 2. Πάσχει κάποιος από την οικογένειά σας από σοβαρό πρόβλημα υγείας; ΝΑΙ ΟΧΙ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ 3. Έχετε νοσηλευτεί σε Νοσοκομείο; 4. Αναφέρετε επακριβώς την φαρμακευτική σας αγωγή 5. Είστε αλλεργικός; Αν ναι σε τι; 6. Έχετε έλλειψη ενζύμου G6PD 7. Πάσχετε από Ζαχαρώδη διαβήτη; Υπέρταση; Καρδιοπάθεια; Νεφρική ανεπάρκεια; Παθήσεις αναπνευστικού συστήματος; Επιληψία; Ηπατίτιδα; Προβλήματα ακοής ή όρασης; 3

4 Συνοδοιπόροι Κατ οίκον νοσηλεία Ψυχολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περιθάλποντες ασθενών με άνοια τελικού σταδίου Εμπειρίες από το πρόγραμμα κατ οίκον Η ανάπτυξη του αριθμού των ηλικιωμένων που παρατηρήθηκε κατά τα τελευταία χρόνια επέφερε ως αποτέλεσμα την μελέτη και την αντιμετώπιση των ιατροκοινωνικών προβλημάτων των ατόμων αυτών. Η ανωτέρω αναφερόμενη αύξηση του ηλικιωμένου πληθυσμού κάθε χώρας είχε ως λογικό επακόλουθο την ταυτόχρονη αύξηση των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων και κυρίως της νόσου του Alzheimer, τα οποία προσβάλλουν κυρίως τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας. Είναι γνωστό ότι τόσο η νόσος του Alzheimer όσο και οι άλλες άνοιες είναι νοητικές και συμπεριφορικές διαταραχές που παρεμβαίνουν και εξασθενίζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινή του ζωή. Η μειωμένη λειτουργικότητα αυτών των ατόμων δημιουργεί την ανάγκη της φροντίδας τους από συγγενικά πρόσωπα. Οι περιθάλποντες των ατόμων με άνοια στην Ελλάδα είναι συνήθως οι σύζυγοί τους. Σε περίπτωση που έχει πεθάνει ο/η σύζυγος την φροντίδα την αναλαμβάνει κάποιο από τα παιδιά ή αν τα παιδιά δεν μπορούν να φροντίσουν τον γονιό τους προσλαμβάνουν κάποιο άτομο που ζει στο σπίτι και φροντίζει τον/την ασθενή. Όλοι οι παραπάνω περιθάλποντες είτε είναι σύζυγος, είτε παιδί, είτε οικιακή βοηθός, λόγω της μακροχρόνιας κατάστασης της ασθένειας που βιώνουν αντιμετωπίζουν διάφορα ψυχολογικά προβλήματα. Ένα απ αυτά που είναι και το πιο σύνηθες είναι η κατάθλιψη. Η κατάθλιψη είναι ένας από τους τρόπους που χειρίζεται ο οργανισμός μας για να απαλλαγεί από την υπερβολική ένταση και από την υπερβολική πίεση: Ουσιαστικά, το σώμα μας και ο ψυχικός μας κόσμος αυτο-αποκλείονται από ένα περιβάλλον που είναι υπερβολικά επώδυνο. Όταν κάποιος άνθρωπος βρίσκεται σε κατάθλιψη οι διανοητικές του λειτουργίες αδρανούν, με αποτέλεσμα να σκέπτεται με βραδύτητα και να δυσκολεύεται στη συγκέντρωση, ενώ ταυτόχρονα χάνει την όρεξή του τόσο για τροφή, όσο και για δραστηριότητες που παλαιότερα τον ευχαριστούσαν. Στο κοινωνικό επίπεδο τείνει να αποτραβιέται και να επιλέγει τη μοναξιά, ενώ σημειώνονται διαταραχές και στον ύπνο του είτε νυστάζει με το παραμικρό, είτε ξυπνάει κατά τη διάρκεια της νύχτας, είτε ξυπνάει τα χαράματα και αδυνατεί να ξανακοιμηθεί. Συναισθηματικά ίσως νιώσει ευάλωτος, και είναι πιθανό να γίνει ευσυγκίνητος χωρίς προφανή λόγο. Αν λοιπόν κάποιος βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση, πρέπει αρχικά να κατανοήσει ότι αυτό που έχει είναι μια δυσκολία μια προσωρινή ασθένεια και άρα είναι αναγκαίο να το αντιμετωπίσει με κάποιο τρόπο είτε αυτό λέγεται ψυχοθεραπεία, είτε συμβουλευτική, είτε φαρμακευτική αγωγή. Η παρέμβαση που γίνεται στα σπίτια εστιάζεται στην αρνητική σκέψη που τείνει να κάνει ο καταθλιπτικός ασθενής. Αρχικά διδάσκεται η σχέση που υ- πάρχει μεταξύ της σκέψης, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς. Γίνεται δηλαδή κατανοητό ότι μία σκέψη που περνάει από το μυαλό οποιουδήποτε ανθρώπου προκαλεί κάποιο συναίσθημα και στη συνέχεια το συναίσθημα προκαλεί μία αντίδραση. Παράδειγμα: Παράλογη σκέψη: Ο άνθρωπός μου είναι κατάκοιτος κι εγώ είμαι υποχρεωμένος να είμαι εγκλωβισμένος στο σπίτι και να τον φροντίζω, αλλιώς είμαι ανάξιος. Συναίσθημα: Στενοχώρια, θυμός, απογοήτευση, ε- κνευρισμός. Συμπεριφορά: Κλάμα, επιθετικότητα, απομόνωση από το κοινωνικό δίκτυο. Διόρθωση της σκέψης: Ο άνθρωπός μου είναι κατάκοιτος κι εγώ είμαι υποχρεωμένος να τον φροντίζω, ωστόσο αν κάτι δεν καταφέρω καλά μπορώ να ζητήσω βοήθεια. Εξάλλου δεν είναι δυνατόν να τα ξέρω όλα και να μπορώ να κάνω τα πάντα μόνος μου. Συναίσθημα: Λιγότερη στενοχώρια, λιγότερος θυμός και εκνευρισμός, λιγότερη απογοήτευση, ανακούφιση Συμπεριφορά: κινητοποίηση για δραστηριότητες που αφορούν τον εαυτό και φροντίδα του ασθενούς με λιγότερη επιβάρυνση σωματική και ψυχική. Η παραπάνω παρέμβαση βασίζεται στην τεχνική της νοητικής αναδόμησης που είναι μέρος της νοητικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας. Το ιδανικότερο για τους περιθάλποντες αυτών των ασθενών θα ήταν να παρακολουθήσουν μία πιο οργανωμένη παρέμβαση με εβδομαδιαίες συνεδρίες. Εφόσον όμως οι ίδιοι δεν έχουν τη δυνατότητα να λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι τους, γίνεται προσπάθεια να βοηθηθούν μέσα από την παρέμβαση της ομάδας κατ οίκον. Ελευθερίου Μαρίνα, ψυχολόγος 4

5 Κατ οίκον νοσηλεία Συνοδοιπόροι Ομάδα κατ οίκον φροντίδας Τ ο πεδίο εργασίας του Ιατρού της Ο- μάδας Κατ Οίκον Φροντίδας συνίσταται σε τέσσερα επίπεδα: α. αρχική εκτίμηση του ασθενή, β. εκτίμηση των αναγκών και των παρόντων προβλημάτων με στόχο τον αρτιότερο σχεδιασμό δράσεων, γ. παροχή υπηρεσιών υγείας και διενέργεια παρεμβάσεων και δ. αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, ανατροφοδότηση και νέος σχεδιασμός. α. Αρχική εκτίμηση: Κατά τις πρώτες επισκέψεις (συνήθως δύο), λαμβάνεται ένα πλήρες ιατρικό ιστορικό του ασθενούς, με έμφαση στην παρούσα νόσο, έτσι ώστε να κατανοηθεί η φυσική πορεία της νόσου σε κάθε ασθενή, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, η διάρκεια και τα ενδιάμεσα στάδιά της, πιθανοί επιβαρυντικοί παράγοντες ή πιθανές προηγούμενες αποτελεσματικές παρεμβάσεις. Καταγράφεται η παρούσα φαρμακευτική αγωγή του ασθενή και λαμβάνονται πληροφορίες για το γενικό ιατρικό ιστορικό του, με έμφαση στους παράγοντες που θα μπορούσαν να εμπλέκονται στην παρούσα κατάσταση ή/και να αποτελούν στόχους αντιμετώπισης. Μετά τη λήψη του ιστορικού (για την οποία είναι προφανές ότι είναι απαραίτητη η συνεργασία με κάποιον ενημερωμένο περιθάλποντα), ακολουθεί φυσική εξέταση κατά συστήματα καθώς και νευρολογική εξέταση, με σκοπό να διαπιστωθεί η ακεραιότητα των εγκεφαλικών συζυγιών, του μυϊκού τόνου, της μυϊκής ισχύος, της αισθητικότητας, των α- ντανακλαστικών, της στάσης και της βάδισης αλλά και να γίνει μια αδρή εκτίμηση των ανώτερων νοητικών λειτουργιών (μνήμης, λόγου, πραξίας, γνωσίας, εκτελεστικής ικανότητας). Τέλος, εκτιμάται η συναισθηματική κατάσταση του α- σθενή και η τυχόν συνύπαρξη συμπεριφορικών ή ψυχιατρικών εκδηλώσεων. β. Εκτίμηση των αναγκών: Αφού ολοκληρωθεί η αρχική εκτίμηση του ασθενή, και σε συνεργασία με τους υπόλοιπους επιστήμονες της ομάδας, γίνεται καταγραφή και εκτίμηση των αναγκών και των παρόντων προβλημάτων. Άμεσος στόχος είναι η καλύτερη οργάνωση και ο σχεδιασμός των μετέπειτα δράσεων της ομάδας. γ. Παροχή υπηρεσιών υγείας: Στο τρίτο αυτό επίπεδο, γίνεται προσπάθεια να αξιοποιηθούν τα στοιχεία της αρχικής εκτίμησης και να εκτελεστούν δράσεις με σκοπό την όσο το δυνατόν καλύτερη αντιμετώπιση ποικίλων προβλημάτων. Είναι προφανές, βέβαια, ότι η φύση των παρεμβάσεων εξαρτάται άμεσα από την κατάσταση του ασθενούς και τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει. δ. Αξιολόγηση, ανατροφοδότηση και νέος σχεδιασμός: Τελευταίο αλλά πολύ βασικό επίπεδο μέσα στο πλαίσιο δράσεων του Ιατρού της ομάδας κατ οίκον είναι η αξιολόγηση των παρεμβάσεων και της γενικότερης πορείας της συνεργασίας με το περιθάλποντα και τον ασθενή, η οριοθέτηση νέων στόχων και ο προγραμματισμός για την επίτευξή τους. Τέλος, κύριο μέλημα αποτελεί και η διαρκής εκπαίδευση του περιθάλποντα τόσο με διευκρίνηση σκοτεινών σημείων πάνω στην ασθένεια, όσο και με εκμάθηση απλών δεξιοτήτων, που μπορεί όμως να βελτιώνουν αποτελεσματικά την καθημερινή φροντίδα του ανοϊκού ασθενή. Γίνεται κατανοητό ότι η φροντίδα ενός ασθενούς με νόσο Alzheimer, ειδικά στο επίπεδο της κατ οίκον νοσηλείας, απαιτεί συντονισμένες, οργανωμένες και στοχευμένες παρεμβάσεις έτσι ώστε να αντιμετωπίζονται καθημερινά προβλήματα που ανακύπτουν και να διατηρούνται όσες περισσότερες λειτουργίες είναι δυνατόν για όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η ανάγκη για μια διεπιστημονική, πέραν της ιατρικής, αντιμετώπιση καθίσταται επομένως προφανής. Μαϊόβης Παντελής, Ιατρός 5

6 Συνοδοιπόροι Κινησιοθεραπεία Κινησιοθεραπεία που ασκεί τον Νου Η Κινησιοθεραπεία που ασκεί τον Νου είναι ένα θεραπευτικό πρόγραμμα, το οποίο περιλαμβάνει κινητικές ασκήσεις οι οποίες απαιτούν νοητικές ικανότητες, όταν εκτελούνται. Οι νοητικές και κινητικές ικανότητες αλληλεπιδρούν σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας, καθώς διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν αμοιβαία η μία την άλλη. Οι ασκήσεις του προγράμματος έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να απαιτούν νοητικές ικανότητες στις οποίες υπάρχει έκπτωση στην άνοια. Αυτές είναι η μνήμη, η προσοχή, ο λόγος, οι οπτικοχωρικές ικανότητες και η εκτελεστική λειτουργία. Μέσα από τις κινητικές ασκήσεις καλλιεργούνται τόσο, η οπτική όσο και η ακουστική αντίληψη. Έτσι τα ερεθίσματα των ασκήσεων είναι οπτικά (χρώμα, μέγεθος, σχήμα) και ακουστικά (διάφοροι ήχοι, μουσική, προφορικές οδηγίες). Οι νοητικές ασκήσεις έχουν στόχο την ενεργοποίηση των νοητικών λειτουργιών του εγκεφάλου, μέσω της κίνησης. Οι περισσότεροι ασθενείς με άνοια παρουσιάζουν: διαταραχές στη λειτουργικότητα των αρθρώσεων, διαταραγμένη ισορροπία, ανεπάρκεια στις κινήσεις κατά τη βάδιση, διαταραχές της θέσης και της στάσης του σώματος και δυσπραξία. Με βάση τα παραπάνω, το πρόγραμμα κινησιοθεραπείας προσφέρει: ασκήσεις ενδυνάμωσης, ι- σορροπίας, ασκήσεις επανεκπαίδευσης της βάδισης και συντονισμό κινήσεων. Οι κινήσεις που γίνονται από τον α- σθενή, είναι ήπιες, ελεύθερες, ενεργητικές και οι θέσεις από τις οποίες εκτελούνται είναι η όρθια και η καθιστή. Τα μέρη του σώματος που αφορούν οι κινήσεις είναι ο αυχένας, τα άνω και κάτω άκρα και ο κορμός. Οι κινητικές ασκήσεις έχουν ως στόχο τη βελτίωση του εύρους κίνησης των αρθρώσεων, της ισορροπίας και της βάδισης. Στο σχεδιασμό του προγράμματος υπάρχουν παραλλαγές στις ασκήσεις σε κάθε συνεδρία. Επίσης οι ασκήσεις έχουν αυξανόμενο βαθμό δυσκολίας, ανάλογα με τις νοητικές και κινητικές επιδόσεις των συμμετεχόντων (η δυσκολία των ασκήσεων προοδευτικά αυξάνεται με στόχο ο ασθενής να φτάσει στο ανώτατο επίπεδο δυσκολίας). Οι ασκήσεις ε- κτελούνται με μεγάλη ευχαρίστηση, οι ηλικιωμένοι έχουν την αίσθηση ότι συμμετέχουν σε ένα παιχνίδι. Το πρόγραμμα απευθύνεται σε φυσιολογικούς ηλικιωμένους με προβλήματα μνήμης, σε ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή και σε ασθενείς με νόσο Alzheimer σε πρώτο ή δεύτερο στάδιο. Χρειάζεται οι ασκούμενοι να διατηρούν την ικανότητα κατανόησης του λόγου και να έχουν βασικές κινητικές ικανότητες. Το πρόγραμμα αποτελεί ομαδική παρέμβαση και εκτελείται 2 φορές την εβδομάδα. Η συνεδρία διαρκεί 2 ώρες και το πρόγραμμα ολοκληρώνεται σε 4-6 μήνες. Μπακογλίδου Ευαγγελία, Φυσιοθεραπεύτρια Κουντή Φωτεινή, Ψυχολόγος 6

7 Περιθάλποντες Συνοδοιπόροι Πρόγραμμα ψυχοθεραπευτικής ομαδικής υποστήριξης περιθαλπόντων ασθενών με άνοια Η ομαδική ψυχοθεραπεία με νοητική-συμπεριφορική προσέγγιση πραγματοποιείται στο Κέντρο Η- μερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (Κ.Η.Φ.Η) στο Πανόραμα, στην Μονάδα Αντιμετώπισης Προβλημάτων Νόσου Alzheimer «Αγ. Ελένη» στην Πέτρου Συνδίκα και στο Χαρίσειο Γηροκομείο στην Τούμπα σε περιθάλποντες ασθενών με άνοια ή/ και προβλήματα μνήμης. Είναι τμήμα του ψυχοεκπαιδευτικού σεμιναρίου για περιθάλποντες ασθενών με άνοια στο οποίο περιλαμβάνεται, επιπλέον, επιμόρφωση των περιθαλπόντων με ομιλίες σε θέματα που αφορούν στην άνοια και στα προβλήματα μνήμης. Η ομαδική ψυχοθεραπεία έχει 3 στόχους: i. Να παρέχει υποστήριξη και συμβουλευτική, με νοητική-συμπεριφορική προσέγγιση δουλεύοντας με τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των περιθαλπόντων. Επίσης, να βοηθήσει τους περιθάλποντες να αποδεχθούν την ασθένεια του συγγενή τους και να παρέχει ψυχολογική υποστήριξη και συμβουλευτική για την αποδοχή των αλλαγών που πιθανώς θα παρουσιάσουν οι οικείοι τους με την εξέλιξη της νόσου. ii. Να βοηθήσει τους περιθάλποντες να επιτύχουν γνωστική αναδόμηση των στάσεων και πεποιθήσεών τους, σχετικά με την ασθένεια και, κυρίως, με την κοινωνική έκφανσή της. Επιπλέον, να βοηθήσει τους περιθάλποντες να αναπτύξουν και να υιοθετήσουν καινούργιες, περισσότερο λειτουργικές, στάσεις και πεποιθήσεις για την άνοια, ώστε να βελτιωθεί η δική τους ποιότητα ζωής και η ποιότητα ζωής των ασθενών και iii. Να παρέχει επιμόρφωση και ενημέρωση για τις αλλαγές στην νοητική, συμπεριφορική, συναισθηματική κατάσταση των ατόμων με προβλήματα μνήμης και άνοιας. Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα του προγράμματος είναι: i. Η αποδοχή εκ μέρους των περιθαλπόντων της ασθένειας των οικείων τους ii. Η προσαρμογή και αλλαγή του τρόπου ζωής των περιθαλπόντων και ασθενών τους σε ένα τρόπο ζωής που να εξυπηρετεί τα καινούργια δεδομένα στη ζωή τους μετά την εκδήλωση της ασθένειας iii. Η εκπαίδευση στην διαχείριση των συναισθημάτων που γεννιούνται από την εμφάνιση της α- σθένειας και την διατήρηση μιας ισορροπίας στην φυσική και ψυχολογική υγεία των περιθαλπόντων, επειδή ερευνητικά έχει αποδειχθεί ότι αυτή διαταράσσεται από την φροντίδα ασθενών με άνοια. Οι παραπάνω παράμετροι του προγράμματος εκμαιεύονται από τα μέλη της ομάδας με «Σωκρατικές» ερωτήσεις και γνωστικέςσυμπεριφορικές τεχνικές. Περισσότερο από κάθε τεχνική, όμως, στην συμβουλευτική διαδικασία η γνωστική, συμπεριφορική και συναισθηματική αλλαγή διευκολύνεται από την θεραπευτική συμμαχία. (Rogers, Στο: Mearns and Thorne, 2002) Η θεραπευτική σχέση, η οποία οικοδομείται πέρα από τεχνικές, αλλά με ποιότητες στις οποίες εκπαιδεύεται ο θεραπευτής αλλά και αποκτά από την επαγγελματική και προσωπική του ανάπτυξη είναι απαραίτητες και ε- παρκείς για την εξέλιξη της θεραπείας. Κάτι τέτοιο είναι εμφανές στις ομάδες των περιθαλπόντων που έχουν δημιουργηθεί στην Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών και θεραπευτής και θεραπευόμενοι τις χαιρόμαστε σε κάθε συνάντηση, η οποία αποτελεί ένα καινούργιο ταξίδι. Νάκου Στέλλα, Ψυχολόγος Κουντή Φωτεινή, Ψυχολόγος 7

8 Συνοδοιπόροι Διπλό έργο Θεραπευτικό Πρόγραμμα «Συνθήκη Διπλού έργου» Το θεραπευτικό πρόγραμμα «Συνθήκη Διπλού έργου» πραγματοποιείται καθημερινά στο Κέντρο Ημέρας «Ελπίδα», που στεγάζεται στη Μονάδα Αντιμετώπισης Προβλημάτων Νόσου Alzheimer «Αγία Ελένη». Το πρόγραμμα είναι ομαδικό και εφαρμόζεται από ειδικευμένο ψυχολόγο. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν άτομα με Ήπια Γνωστική Εξασθένηση καθώς και ασθενείς με πρώιμη άνοια. «Διπλό έργο» ονομάζεται η ικανότητα ενός ανθρώπου να αποθηκεύει διάφορες πληροφορίες, ενώ επεξεργάζεται ταυτόχρονα ένα δύσκολο γνωστικό έργο. Η δυνατότητα του ανθρώπου να μπορεί να εκτελεί δύο έργα μαζί, τον βοηθάει να ανταπεξέλθει στις σύνθετες α- παιτήσεις της καθημερινότητας. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Όταν κάποιος οδηγεί και μιλάει με το συνοδηγό του, όταν μια νοικοκυρά μαγειρεύει και συγχρόνως μιλάει με το σύζυγό της ή όταν κεντάει και συζητά με τη φίλη της. Με την πάροδο της ηλικίας αυτή η δυνατότητα επιβραδύνεται σε φυσιολογικά πλαίσια, ενώ σε κάποιους άλλους επιβαρύνεται σημαντικά, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να εκτελέσουν δύο έργα μαζί. Ή πρέπει να συγκεντρωθούν στο μαγείρεμα ή να μιλήσουν. Δεν μπορούν να εκτελέσουν και τις δύο δεξιότητες ταυτόχρονα. Το πρόγραμμα αυτό, λοιπόν, στοχεύει στην ενδυνάμωση κάποιων ανώτερων νοητικών λειτουργιών όπως είναι η προσοχή, η γλώσσα και η μνήμη. Ονομάζεται «Συνθήκη Διπλού έργου», γιατί οι συμμετέχοντες καλούνται να εκτελέσουν δύο δραστηριότητες ταυτόχρονα. Συγκεκριμένα, σε κάθε συνάν τ η σ η πραγματοποιείται κάθε φορά συζήτηση, η οποία αντλεί τα θέματά της από την επικαιρότητα, ενώ ταυτόχρονα καλείται να επιλύσει τις ειδικές, γραπτές ασκήσεις που του έχουν παρασχεθεί. Οι ασκήσεις αυτές είναι ειδικά προσαρμοσμένες και επιλεγμένες, παρέχουν κυρίως οπτικο-αντιληπτικά ερεθίσματα και χορηγούνται ανάλογα με το επίπεδο των ασκούμενων. Δεν απαιτούνται ι- διαίτερες γνώσεις και δεξιότητες από το συμμετέχοντα, ενώ χορηγούνται σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ικανότητες, ελλείψεις και το μορφωτικό επίπεδο του κάθε ατόμου. Η κάθε συνεδρία διαρκεί 1 ½ ώρα, πραγματοποιείται 1 2 φορές εβδομαδιαίως και η παρέμβαση ολοκληρώνεται σε διάστημα 5 μηνών. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό κατά την εφαρμογή του προγράμματος είναι ο σεβασμός και η κατανόηση της ξεχωριστής ιδιοσυγκρασίας και μοναδικότητας του κάθε ατόμου. Επίσης, σημαντική βαρύτητα αποδίδεται και στη δυναμικότητα της ομάδας, καθώς είναι αναγκαίο να επικρατεί ένα ήρεμο, φιλόξενο και ευχάριστο περιβάλλον. Δεν έχει τόσο σημασία να καταφέρουμε να γίνουμε οι καλύτεροι, όσο το να προσπαθούμε συνεχώς για το καλύτερο, ειδικά όταν αυτό αφορά την υγεία μας. Νικολαΐδου Ευδοκία, Ψυχολόγος Κουντή Φωτεινή, Ψυχολόγος 8

9 Μουσικοθεραπεία Συνοδοιπόροι Προγράμματα μουσικοθεραπείας Ενεργητική και Παθητική μουσικοθεραπεία Η μουσικοθεραπεία είναι η χρήση της μουσικής με σκοπό τη θεραπεία,τη βελτίωση ή ακόμη και την αποκατάσταση της ψυχικής και σωματικής υγείας ενός ατόμου κάθε ηλικίας. Η μουσικοθεραπεία, σαν εναλλακτική μορφή μη φαρμακολογικής θεραπείας στην άνοια είναι μια καινούργια μορφή αποκατάστασης συμβάλλοντας στην άσκηση της μνήμης και της προσοχής, στη νοητική θεραπεία και τέλος στη χαλάρωση και ευχαρίστηση που μπορεί η μουσική να προσφέρει. Η μουσική είναι το μέσον που επικοινωνούν οι ηλικιωμένοι και βοηθά στην ανάκληση γεγονότων κάτι που είναι δύσκολο με λεκτικά μέσα. Οι δυο βασικοί τύποι της γνωστικής μουσικοθεραπείας είναι η ενεργητική και παθητική μουσικοθεραπεία. Για να επωφεληθεί ένας ασθενής από τη μουσικοθεραπεία δεν χρειάζεται να έχει ιδιαίτερες μουσικές ικανότητες. Παράλληλα δεν υπάρχει μια ιδιαίτερη μορφή μουσικής η οποία είναι περισσότερο αποτελεσματική από μια άλλη. Όλα τα είδη μουσικής μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να είναι αποτελεσματικά στην βελτίωση της ζωής κάποιου ασθενούς. Οι προτιμήσεις του ασθενούς, οι εξατομικευμένες συνθήκες και ανάγκες θεραπείας θα καθορίσουν το είδος της μουσικής και τις τεχνικές της μουσικοθεραπείας που θα εφαρμόσει στην κάθε περίπτωση ο θεραπευτής. Συνήθως οι μουσικοθεραπευτές αξιολογούν τη συναισθηματική και σωματική κατάσταση του ασθενούς όπως επίσης και το επίπεδο επικοινωνίας που έχει. Ανάλογα με την περίπτωση είτε εξατομικευμένα χρησιμοποιώντας ο ίδιος ένα μουσικό όργανο, είτε μέσα στα πλαίσια μιας ομάδας ασθενών. Στην ενεργητική μουσικοθεραπεία οι ίδιοι οι ασθενείς ερμηνεύουν μουσικά έργα χρησιμοποιώντας τα καμπανάκια και μεμονωμένα μεταλλόφωνα. Δεν είναι απαραίτητο να έχουν μουσικές γνώσεις και ι- κανότητες. Η μέθοδος αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι επιτρέπει στον κάθε ασθενή να εκφραστεί πιο ελεύθερα, πιο άνετα στα πλαίσια των ικανοτήτων που διαθέτει και αξιοποιώντας τις διαθέσιμες νοητικές του ικανότητες. Οι ασθενείς στην ενεργητική μουσικοθεραπεία προσπαθούν να παίξουν μια μικρή μελωδία με τη βοήθεια του μουσικοθεραπευτή και στη συνέχεια καλούνται να την ξαναπαίξουν απέξω μόνοι τους. Στην αρχή δεν έχουν εμπιστοσύνη στον ε- αυτό τους και μάλιστα επειδή η μελωδία βασίζεται σε νότες διατυπώνουν επιφυλάξεις για την αποτελεσματικότητα των προσπαθειών τους. Όμως, όταν το δοκιμάσουν αισθάνονται ότι μπορούν τελικά να καταφέρουν αυτό το άγνωστο και καινούριο γι αυτούς εγχείρημα, το χαίρονται και αυξάνουν την αυτοπεποίθησή τους. Όταν συμμετέχουν ενεργά δηλ παίζοντας ένα μουσικό απλό όργανο ή χρησιμοποιώντας τα καμπανάκια σαν ομάδα, έχουμε την ενεργητική μουσικοθεραπεία. Όταν ακούν μουσική, ακόμα και όταν συμμετέχουν σιγοτραγουδώντας έχουμε την παθητική μουσικοθεραπεία Πρέπει να σημειώσουμε ότι η μουσικοθεραπεία μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη και σε υγιή άτομα. Μπορεί να εφαρμοστεί και στους περιθάλποντες για τη μείωση του στρες, τη χαλάρωση ή ακόμη για να συνοδεύει τη σωματική εξάσκηση. Αναμφίβολα η μουσικοθεραπεία απαλύνει τον 9

10 Συνοδοιπόροι Ασκήσεις μνήμης (συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα) πόνο των ασθενών, βελτιώνει την ποιότητα ζωής τους και αυξάνει την αυτοπεποίθηση τους. Η παθητική ακρόαση όπου οι ασθενείς σε προχωρημένα στάδια, μόνο ακούν διάφορα μουσικά κομμάτια επιλεγμένα προσεκτικά ώστε να λειτουργούν για να ενεργοποιούν θετικές συναισθητικές καταστάσεις, ευχαρίστηση, τέρψη, χαρά, ανακούφιση, γαλήνη, ηρεμία, ευχαρίστηση, αναπόληση. Όλα τα μουσικά κομμάτια δεν είναι κατάλληλα για την μουσικοθεραπεία στην παθητική μουσικοθεραπεία. Σκοπός μας είναι να προκαλέσουν ευχάριστα συναισθήματα και να αποτελέσουν κίνητρο συμμετοχής στο έργο. Μπορεί όμως να επηρεάσουν αρνητικά και να φέρουν αντίθετα αποτελέσματα, γι αυτό και η επιλογή των μουσικών κομματιών πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά. Για παράδειγμα πρέπει να αποφεύγουμε κομμάτια λυπητερά που μπορεί να προκαλέσουν δυσφορία, άγχος, κατάθλιψη και δυσάρεστες καταστάσεις. Αντίθετα αυτό που προσπαθούμε να ενεργοποιήσουμε με την παθητική ακρόαση είναι η αλλαγή της ψυχικής διάθεσης, η χαλάρωση και γενικά να δημιουργήσουμε μια ευχάριστη ατμόσφαιρα, μια παρέα που πραγματικά το απολαμβάνουν. Ακόμα χρησιμοποιούμε ένα πρόγραμμα σε υπολογιστή για οπτική κατονομασία μουσικών οργάνων σε συνδυασμό με την ακουστική ακρόαση του οργάνου. Βλέπουν τις εικόνες από 3 μουσικά όργανα και συγχρόνως ακούν μια μικρή μελωδία που αντιστοιχεί σε ένα από αυτά. Μετά από το πολύ σύντομο άκουσμα, πρέπει να επιλέξουν τη σωστή απάντηση με την εύκολη και ενδιαφέρουσα επιλογή του touch screen (της οθόνης αφής). Η σωστή επιλογή επιβραβεύεται ενώ στη λανθασμένη δίνεται η δυνατότητα για να ξανακούσει τον ήχο και να ξαναπροσπαθήσει. Η μουσικοθεραπεία είναι μια ασφαλής και αποτελεσματική μέθοδος για την αντιμετώπιση της έντασης και του άγχους στα πρώτα στάδια της νόσου Alzheimer. Αυτό συμπίπτει με τα αποτελέσματα ε- ρευνών. Παππά Λέττη, Μουσικός Ασκήσεις μνήμης, προσοχής και γλώσσας Ο ι μνημονικές και άλλου τύπου νοητικές διαταραχές που εμφανίζονται στη άνοια τύπου Alzheimer και σε άλλα είδη ανοιών, φαίνεται πως μπορούν να αντιμετωπιστούν και με μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην ενδυνάμωση των νοητικών λειτουργιών. Οι ασκήσεις μνήμης, προσοχής και λόγου έχουν ως σκοπό τη βελτιστοποίηση ή σταθεροποίηση της νοητικής ικανότητας του ασθενή και η νοητική παρέμβαση μοιάζει να έχει καλύτερα αποτελέσματα στα πρώιμα στάδια της νόσου. Το πρόγραμμα νοητικής παρέμβασης μέσα από ασκήσεις μνήμης, προσοχής και λόγου σχεδιάζεται ανάλογα με το πρόβλημα μνήμης και τα νοητικά ελλείμματα του κάθε α- σθενή ώστε να μην προκαλείται μνημονικός φόρτος, ενώ δίνονται οι κατάλληλες βοήθειες και στην κωδικοποίηση και στην ανάκληση των πληροφοριών. Το κύριο ζητούμενο είναι η μεταφορά των στρατηγικών και δεξιοτήτων που αναπτύσσονται από τα προγράμματα στην καθημερινή ζωή του ασθενή. Με την έναρξη του προγράμματος γίνεται νευροψυχολογική εξέταση για να εκτιμηθούν οι νοητικές διεργασίες που έχουν υποστεί βλάβη και τα έργα που χορηγούνται αποσκοπούν στη βελτίωση αυτών των λειτουργιών. Η διάρκεια ενός προγράμματος είναι το λιγότερο 4-6 μήνες και μετά την ολοκλήρωσή του γίνεται επανεξέταση ώστε να εκτιμηθεί η πορεία του ασθενή. Παρασκευαΐδης Νικόλαος, Ψυχολόγος 10

11 Νοερή απεικόνιση Συνοδοιπόροι Τεχνικές χαλάρωσης και νοερή απεικόνιση Τ ο πρόγραμμα χαλάρωσης είναι ένα ψυχοθεραπευτικό πρόγραμμα, που απευθύνεται σε ασθενείς με άνοια, και στους περιθάλποντές τους. Αφού λάβαμε υπόψη την πραγματική ανάγκη ασθενών με άνοια και περιθαλπόντων για έλεγχο και διαχείριση του άγχους, σχεδιάσαμε ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει σε συνδυασμό, τεχνικές χαλάρωσης, νοερή απεικόνιση και εικαστική αφήγηση. Άμεσος στόχος του προγράμματος είναι η μείωση του άγχους και η διαχείριση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων που προκαλεί, τόσο σε ασθενείς όσο και σε περιθάλποντες. Επιδιώκεται η ελάττωση της αρτηριακής πίεσης, η ελάττωση του ρυθμού των αναπνοών, η ελάττωση της κατανάλωσης οξυγόνου, η ελάττωση της παραγωγής του διοξειδίου του άνθρακα, η ελάττωση της μυϊκής τάσης, η αύξηση της περιφερειακής θερμοκρασίας, η μείωση του άγχους, η μείωση της αίσθησης του πόνου και η επίτευξη ψυχικής ηρεμίας. Έμμεσα κατά την εκτέλεση του προγράμματος στοχεύουμε στην καλλιέργεια νοητικών ικανοτήτων και στη βελτίωση της καθημερινής λειτουργικότητας. Εξασκούνται η βραχύχρονη μνήμη, η επιλεκτική προσοχή, η άμεση και καθυστερημένη ανάκληση, η συγκέντρωση, η οπτικοχωρική ικανότητα, η δημιουργική φαντασία, η ιδεοκινητική και η ιδεατή ευπραξία, η αντίληψη του σώματος, η αφηγηματική λεκτική αναπαράσταση και τέλος οι κοινωνικές δεξιότητες. Το πρόγραμμα ξεκινά με τις ασκήσεις αναπνοής. Οι ασκούμενοι εκπαιδεύονται στην διαφραγματική αναπνοή, ενώ ταυτόχρονα συμβολοποιούν και αποβάλλουν το άγχος τους. Μαθαίνουν να ασκούν έλεγχο στην αναπνοή τους και να χρησιμοποιούν τη διαφραγματική αναπνοή, όταν αντιλαμβάνονται πως καταλαμβάνονται από υπερβολικά επίπεδα άγχους. Στη συνέχεια ακολουθεί τη τεχνική της Προοδευτικής Νευρομυϊκής Χαλάρωσης (ΠΝΧ). Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει ένταση και χαλάρωση των κεντρικών μυών του σώματος, και βοηθά τους ασκούμενους να συνειδητοποιήσουν την αίσθηση της μυϊκής έντασης και να τη διακρίνουν από αυτή της χαλάρωσης, έτσι ώστε το άτομο να νιώθει χαλαρό, να έχει την αίσθηση του αυτοελέγχου και να μην αφήνεται να καταληφθεί από υπερβολικά επίπεδα άγχους. Πολλές φορές εναλλάσσουμε την ΠΝΧ με α- σκήσεις προθέρμανσης και χορό. Και οι δυο αυτές τεχνικές, με τον τρόπο που γίνονται, συμβάλλουν στη βελτίωση της ψυχοσωματικής κατάστασης των ασθενών, της ευεξίας των συμμετεχόντων, αλλά και στη βελτίωση της νοητικής τους κατάστασης. Το πρόγραμμα συνεχίζεται με την αυτογενή χαλάρωση όπου επιτυγχάνεται βαθιά χαλάρωση του σώματος αλλά και του νου, μέσα από ένα νοερό ταξίδι του ασκούμενου πάνω στο ίδιο του το σώμα. Ακολουθεί η νοερή απεικόνιση όπου ο θεραπευτής περιγράφει όμορφα τοπία και καλεί τους ασκούμενους να φανταστούν με κλειστά μάτια τα τοπία αυτά κι έπειτα να δημιουργήσουν οι ίδιοι καινούριες εικόνες. Οι εικόνες που δημιουργούν οι ασκούμενοι, γίνονται αντικείμενο συμβολικής ανάλυσης. Έτσι, επιτυγχάνεται ο εντοπισμός και η ανάκληση ασυνείδητων απεικονίσεων του ατόμου και μέσα από τη συζήτηση των νοερών εικόνων, το άτομο μαθαίνει να διαχειρίζεται το άγχος του και τα προβλήματά του. Στην εικαστική αφήγηση, οι συμμετέχοντες ζωγραφίζουν το περιεχόμενο της νοερής απεικόνισης, έτσι ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη σαφήνεια και τάξη. Τέλος γίνονται χειρομαλάξεις προκειμένου να χαλαρώσει το σώμα από τις μυϊκές εντάσεις. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στο πρόγραμμα είναι στρώματα χαλάρωσης, εργαλεία για ένταση, όπως ράβδοι, μπάλες, βαράκια, λάστιχα. Χρησιμοποιούνται επίσης αιθέρια έλαια για διέγερση της αίσθησης της όσφρησης και απόλαυσης της αναπνοής στο μέγιστο, και μουσική για διέγερση της ακοής και χαλάρωση. Το πρόγραμμα, πραγματοποιείται στο κέντρο ημέρας «Ελπίδα» και στο Χαρίσειο Γηροκομείο. Η παρέμβαση πραγματοποιείται σε ομαδικό επίπεδο και διαρκεί 4-5 μήνες, ενώ η κάθε συνεδρία διαρκεί 1 ½ ώρα. Πόπτση Ελένη, Ψυχολόγος Κουντή Φωτεινή, Ψυχολόγος 11

12 Συνοδοιπόροι Προσανατολισμός στην επικαιρότητα Θεραπευτικό πρόγραμμα προσανατολισμός στην επικαιρότητα Η απουσία περιβαλλοντικών ερεθισμάτων και η έλλειψη επικοινωνίας επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα των ασθενών με άνοια και έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση του προσανατολισμού τους και τη δημιουργία σύγχυσης στη ζωή τους. Ο «Προσανατολισμός στην Επικαιρότητα» αποτελεί θεραπευτικό πρόγραμμα νοητικής αποκατάστασης και διεύρυνση του «Προσανατολισμού στη Πραγματικότητα». Στον «Προσανατολισμό στην Επικαιρότητα» καλλιεργούμε τους μηχανισμούς απόκτησης, σχηματισμού, επεξεργασίας και χρήσης της γνώσης. Το πρόγραμμα στοχεύει στο να βελτιώσει νοητικές λειτουργίες, να αποκαταστήσει την αυτοαποτελεσματικότητα, να ενισχύσει την κοινωνικότητα και τέλος να μεταβιβάσει τις νέες γνώσεις στην καθημερινή ζωή των ασθενών με άνοια. Στην προσπάθεια επαναπροσανατολισμού στο πρόσωπο, χρόνο και τόπο, χρησιμοποιούνται ποικίλες τεχνικές που στοχεύουν στην αύξηση του προσανατολισμού και της αυτοπεποίθησης του ατόμου. Συγκεκριμένα, στον προσανατολισμό στο πρόσωπο, τα μέλη της ομάδας συστήνονται μεταξύ τους και στη συνέχεια ο καθένας από αυτούς καλείται να αναφέρει λίγα πράγματα για τον εαυτό του, την οικογένειά του, τον τόπο καταγωγής και τις δραστηριότητές του, εξασκώντας έτσι την αυτοβιογραφική και επεισοδιακή μνήμη και ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή του. Στον προσανατολισμό στο χρόνο, ο ασθενής καθορίζει την εκάστοτε ημερομηνία σε σχέση με τη θρησκευτική ή κοινωνική επικαιρότητα ενώ στον προσανατολισμό στο χώρο προσπαθεί μέσα από τουριστικούς κατευθυντήριους χάρτες να οργανωθεί και να προσανατολιστεί στο χώρο. Στη συνέχεια του προγράμματος, ο συμμετέχων καλείται να σχολιάσει θέματα από την τρέχουσα θρησκευτική, κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα, εκφράζοντας έτσι την άποψή του και τις γνώσεις του γύρω από το θέμα συζήτησης και εξασκώντας την κριτική του σκέψη και την κοινωνική αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Στη συζήτηση, ο ασθενής απαντάει σε ερωτήσεις γύρω από το συγκεκριμένο, κάθε φορά, θέμα. Τέλος οι α- σθενείς καλούνται να παρακολουθήσουν κάποιο ντοκυμαντέρ στο ίδιο θέμα με αυτό της συζήτησης και να απαντήσουν ο καθένας χωριστά σε ερωτήσεις γύρω από αυτό. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στο εν λόγω θεραπευτικό πρόγραμμα είναι οπτικά, (εφημερίδες, φωτογραφίες, αποσπάσματα ειδήσεων, ντοκυμαντέρ με θέματα γενικού ενδιαφέροντος), ακουστικά (μουσική-διάφοροι ήχοι), γευστικά, οσφρητικά και απτικά ερεθίσματα καθώς και γνωστικές ασκήσεις. Αναπόσπαστο κομμάτι του υλικού του προγράμματος αποτελεί η ζωγραφική ενός θέματος σχετικού με αυτό που συζητήθηκε, στην οποία ενθαρρύνονται οι λεπτομέρειες και τα χρώματα. Τα τεχνικά μέσα του προγράμματος και οι νοητικές ασκήσεις έχουν ως στόχο να ενισχύσουν τον προσανατολισμό και να καλλιεργήσουν συγκεκριμένους τομείς της μνήμης, της προσοχής, της γλώσσας-λόγου και της αντίληψης. Η συνεδρία διαρκεί 1½ ώρα, 1-2 φορές την εβδομάδα, για 4-5 μήνες, και πραγματοποιείται στο κέντρο ημέρας «Ελπίδα» της Μονάδας Αντιμετώπισης της Νόσου Alzheimer «Αγία Ελένη» και στο Χαρίσειο Γηροκομείο. Σούμπουρου Αικατερίνη, ψυχολόγος Κουντή Φωτεινή, Ψυχολόγος 12