Κεφάλαιο 1 Βασικά στοιχεία και ορισμός της μεταλλευτικής έρευνας

Transcript

1 Κεφάλαιο 1 Βασικά στοιχεία και ορισμός της μεταλλευτικής έρευνας Σύνοψη Το κεφάλαιο αυτό προσφέρει μια πρώτη γνωριμία με τη μεταλλευτική έρευνα. Αρχικά, ορίζουμε τη μεταλλευτική έρευνα ως τη διαδικασία που οδηγεί στην ανακάλυψη ενός οικονομικά εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος. Η έννοια της εκμεταλλευσιμότητας είναι αυτή ακριβώς που προσδίδει και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα στο αντικείμενο της έρευνας: δεν ενδιαφερόμαστε για μια οποιαδήποτε γεωλογική εμφάνιση του επιθυμητού μεταλλεύματος, αλλά για ένα κοίτασμα που υπό δεδομένες οικονομοτεχνικές συγκυρίες μπορεί να αποδώσει κέρδος. Στη συνέχεια του κεφαλαίου, προχωρούμε σε μια γενική περιγραφή της βασικής αρχής λειτουργίας της μεταλλευτικής έρευνας, που υπαγορεύει την εκτέλεσή της σε διαδοχικά στάδια έτσι ώστε να είναι δυνατή, σε περίπτωση αποτυχίας, η εγκατάλειψη του εγχειρήματος με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Παράλληλα, αναλύουμε και άλλες έννοιες που είναι άμεσα συνδεδεμένες και επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, όπως τις έννοιες του κοιτάσματος, της αγοράς του μεταλλεύματος, του κοινωνικού περιβάλλοντος κ.λπ. Ακολούθως, αναφερόμαστε στα δύο βασικά χαρακτηριστικά της μεταλλευτικής έρευνας, δηλαδή τις μεγάλες δαπάνες και τον σημαντικό επιχειρηματικό κίνδυνο, των οποίων η προσπάθεια ελαχιστοποίησης αποτελεί τον βασικό άξονα που διατρέχει όλα τα κεφάλαια του βιβλίου. Τέλος, περιγράφουμε περιληπτικά τα στάδια που ακολουθούνται κατά τη διαδικασία της έρευνας με στόχο την ελαχιστοποίηση του κινδύνου, όπως προαναφέραμε. Προαπαιτούμενη γνώση Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις για να παρακολουθήσει κανείς αυτό το κεφάλαιο. Στοιχειώδεις γνώσεις Γενικής Γεωλογίας και Κοιτασματολογίας θεωρούνται αρκετές Εισαγωγή Στην ανθρώπινη κοινωνία κάθε παραγωγική διαδικασία αρχίζει από την τροφοδοσία της με φυσικούς πόρους και τελειώνει με την επιστροφή των απορριμμάτων στη φύση. Η διαδικασία ξεκινά από τους φυσικούς πόρους (έδαφος, υπέδαφος, βιομάζα). Ακολουθούν οι αρχικές διαδικασίες παραγωγής και εξόρυξης, καθώς και ο πρώτος μετασχηματισμός, εφόσον γίνεται στον τόπο παραγωγής. Η γεωργία, η κτηνοτροφία, η δασοκομία, η εξόρυξη μεταλλευμάτων και λατομικών ορυκτών, η παραγωγή υδρογονανθράκων είναι δραστηριότητες οι οποίες αποδίδουν τις πρώτες ύλες. Όλες οι πρώτες ύλες μπαίνουν σε μια παραγωγική διαδικασία μετασχηματισμού που περιλαμβάνει περισσότερα του ενός στάδια. Η μεταλλευτική έρευνα βρίσκεται στην αρχή του ειδικότερου παραγωγικού κύκλου των ορυκτών πρώτων υλών. Ο παραγωγικός κύκλος των ορυκτών πρώτων υλών, μπορεί να παρασταθεί στην Εικόνα 1.1.

2 Εικόνα 1.1 Ο παραγωγικός κύκλος των ορυκτών πρώτων υλών. Στην Εικόνα 1.1 η μεταλλευτική έρευνα παρουσιάζεται ως διαδικασία, η οποία οδηγεί από το υπέδαφος ή τους ωκεανούς στον οικονομικό ορισμό ενός κοιτάσματος, όσον αφορά την ποιότητα, την ποσότητα των αποθεμάτων και την οικονομική τους εκμεταλλευσιμότητα. Σε αυτό το πλαίσιο ο Μάστορης (1989) περιγράφει ως αντικείμενο της μεταλλευτικής έρευνας την ανακάλυψη κοιτασμάτων, τον υπολογισμό της ποιότητας και της ποσότητας των αποθεμάτων τους και τη συγκέντρωση στοιχείων για τον υπολογισμό της αξίας τους, δηλαδή του οικονομικού οφέλους που θα προκύψει από την εκμετάλλευσή τους. Πιο συγκεκριμένα, η μεταλλευτική έρευνα μπορεί να οριστεί ως το σύνολο των εργασιών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων που οδηγούν στη λήψη μιας εμπεριστατωμένης απόφασης σχετικά με τον υπολογισμό του μεγέθους, της δομής και της ετήσιας παραγωγής μιας νέας εξορυκτικής δραστηριότητας. Πρωταρχικός στόχος της μεταλλευτικής έρευνας είναι η ανεύρεση και η απόληψη του μέγιστου δυνατού αριθμού νέων οικονομικά εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων, στον ελάχιστο χρόνο, με το ελάχιστο κόστος. Η επιτυχημένη εύρεση ενός νέου οικονομικά εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος συνδέεται με δύο κύριες δραστηριότητες, αρχικά με τον σχεδιασμό και στη συνέχεια με τη λειτουργία του μεταλλείου. Σύμφωνα με τον φορολογικό κώδικα των Η.Π.Α., το στάδιο του σχεδιασμού ολοκληρώνεται όταν αποδειχθεί ότι το κοίτασμα (ορυκτό ή μετάλλευμα) εντοπίζεται σε ικανοποιητική ποσότητα και ποιότητα, η οποία καθιστά δυνατή την εμπορική του εκμετάλλευση. Η μεταλλευτική έρευνα μπορεί όμως να συνεχιστεί και ύστερα από το συγκεκριμένο στάδιο, με την τεχνολογική έννοια του όρου. Σε πολλές περιπτώσεις, η συνεχιζόμενη έρευνα, μετά την ολοκλήρωση του σταδίου της ανάπτυξης, έχει αποκαλύψει την ύπαρξη πρόσθετων αποθεμάτων, τα οποία δικαιολογούν μεγαλύτερη, ικανοποιητικότερη και αποδοτικότερη λειτουργία του μεταλλείου από όσο είχε αρχικά υπολογιστεί. Ακόμα και αφού αρχίσει η παραγωγική διαδικασία, η συνεχής έρευνα μπορεί να οδηγήσει στην εύρεση νέων αποθεμάτων και, κατά συνέπεια, στην επέκταση της «ζωής» του μεταλλείου.

3 Τα αντικειμενικά κριτήρια ως προς την κατ ελάχιστον αποδεκτή ποιοτικά και ποσοτικά (οριακή) περιεκτικότητα του κοιτάσματος, που μπορεί να οδηγήσει στην τελική επένδυση, μεταβάλλονται ανάλογα με το είδος του προς εξόρυξη μεταλλεύματος ή ορυκτού, η εκμετάλλευση του οποίου εξαρτάται από τις τιμές των αγορών που σχετίζονται με το τελικό προϊόν. Για τον λόγο αυτό, τα προγράμματα έρευνας των κοιτασμάτων ποικίλλουν, έχοντας όμως ως κοινό αντικειμενικό στόχο τη δημιουργία μελλοντικών επικερδών επενδύσεων Γενικά Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 50 η μεταλλευτική έρευνα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια γραμμική διαδικασία. Τα κοιτάσματα αποδεικνύονταν πλούσια και επιφανειακά ή τουλάχιστον υπήρχαν αρκετές επιφανειακές ενδείξεις. Με βάση τις ενδείξεις αυτές διαγραφόταν η συνέχεια του κοιτάσματος. Η εκμετάλλευση άρχιζε από την αποκάλυψη μιας μικρής ποσότητας μεταλλεύματος. Η απαιτούμενη επένδυση ήταν μικρή και συνήθως προερχόταν από δάνειο, το οποίο αποπληρωνόταν γρήγορα, και η επένδυση συνέχιζε με αυτοχρηματοδότηση. Μετά τις αρχές της δεκαετίας του 50, η μεταλλευτική έρευνα γνωρίζει ριζικές μεταβολές. Οι άμεσες ενδείξεις εξαντλούνται και η διαδικασία μεταβάλλεται σε «δυναμική». Η προσπάθεια επικεντρώνεται στον περιορισμό μιας περιοχής μερικών χιλιάδων στρεμμάτων σε μερικά στρέμματα μεταλλοφορίας. Πολυπλοκότερες μέθοδοι επεξεργασίας δεδομένων υπεισέρχονται στην ερευνητική διαδικασία (π.χ. γεωστατιστική όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 6). Η πρόοδος της τεχνολογίας με την άνοδο της παραγωγικότητας επιτρέπει την εκμετάλλευση φτωχότερων κοιτασμάτων, γεγονός που οδηγεί σε διάχυση των επενδύσεων αλλά και σε όλο μεγαλύτερες επενδύσεις. Η μεγάλη διάρκεια της έρευνας, το υψηλό κόστος και ο μεγάλος επιχειρηματικός κίνδυνος που ενέχει υπαγορεύουν τη μεθόδευση της ερευνητικής διαδικασίας σε διαδοχικές φάσεις. Η μεταλλευτική έρευνα θεωρείται, λοιπόν, μια πολυσταδιακή διαδικασία, η οποία συνιστά ένα πρόβλημα βελτιστοποίησης (Εικόνα 1.2). Στόχος είναι ο προσδιορισμός του βέλτιστου μεγέθους ερευνητικών έργων σε κάθε στάδιο και, κατ επέκταση, η ελαχιστοποίηση των δαπανών. Έτσι, το πέρασμα από κάθε φάση στην επόμενη απαιτεί οικονομική απόφαση σχετικά με τη συνέχιση ή μη της έρευνας. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατόν να απορρίπτονται περιοχές που δεν παρουσιάζουν μεγάλο μεταλλευτικό ενδιαφέρον και να περιορίζονται έτσι οι δαπάνες. Εικόνα 1.2 Βελτιστοποίηση της πληροφορίας. Η Εικόνα 1.3 παρουσιάζει τη διαδικασία έρευνας και ανάπτυξης μιας μεταλλευτικής επένδυσης σε πέντε φάσεις. Οι εκτιμήσεις των ερευνώμενων εκτάσεων, της διάρκειας και του κόστους των ερευνών

4 προέρχονται από τη βιβλιογραφία (Darling 2011). Αν και ο διαχωρισμός των φάσεων διαφέρει στη βιβλιογραφία ανάλογα με τον συγγραφέα, η αρχή που τον διέπει είναι η ίδια: κάθε φάση περιλαμβάνει ένα σύνολο δραστηριοτήτων που έχουν στόχο την καλύτερη γνώση του αντικειμένου για τη λήψη μιας απόφασης σχετικά με την κατάληξη της συγκεκριμένης φάσης. Η απόφαση μπορεί να προκρίνει τη συνέχιση ή το σταμάτημα, προσωρινό ή οριστικό, της ερευνητικής διαδικασίας και λαμβάνεται πάντα με βάση οικονομικές εκτιμήσεις. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1.3, κάθε ερευνητική φάση, ενώ εξετάζει μια όλο και μικρότερη περιοχή σε σχέση με την προηγούμενη, κοστίζει πολύ περισσότερο. Η τρίτη φάση (Έλεγχος Σημείων Ενδιαφέροντος) εξετάζει μια περιοχή μερικών δεκάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων με κόστος /km 2, ενώ η πρώτη φάση (Προσέγγιση Αντικειμένου), παρότι εξετάζει μια πολύ μεγαλύτερη περιοχή (μερικές δεκάδες χιλιάδες km 2 ), έχει κόστος 5 25 /km 2. Η διαφορά οφείλεται στην όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση των έργων όσο προχωρά η μεταλλευτική έρευνα, στον όλο και πιο δαπανηρό εξοπλισμό, καθώς και στην ολοένα μεγαλύτερη εμπειρία του προσωπικού η οποία απαιτείται. Σχετικά με τη συνέχιση της ερευνητικής διαδικασίας από φάση σε φάση, μελέτη της πρώην καναδικής εταιρείας COMINCO σε δικά της ερευνητικά προγράμματα δείχνει τα εξής: Αριθμός αδειών έρευνας και πρώτες εργασίες: 1000 Αριθμός σημαντικών ερευνητικών προγραμμάτων: 78 Αριθμός μεταλλείων: 18 Αριθμός κερδοφόρων μεταλλείων, σύμφωνα με την εταιρεία: 7 Επίσης, μελέτη του BRGM (γαλλικό αντίστοιχο του ΙΓΜΕ) για τη μεταλλευτική έρευνα σε όλη τη Γαλλία σε μια περίοδο πέντε ετών έδειξε τα εξής: Αριθμός περιπτώσεων γεωλογικών ενδείξεων: 1000 Αριθμός περιπτώσεων όπου η έρευνα συνεχίστηκε μέχρι δειγματοληψία: 200 Αριθμός περιπτώσεων που παρουσιάστηκαν στις εταιρείες: 25 Αριθμός πιθανών μεταλλείων: 3 4 Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, μόνο λίγα από τα ερευνητικά προγράμματα που ξεκινούν (8 20%) καταφέρνουν να προχωρήσουν σε αξιόλογο βαθμό και ελάχιστα από αυτά καταλήγουν στην ανάπτυξη μιας μεταλλευτικής επένδυσης.

5 1 km 2 Κόμβος απόφασης Αποδοχή Απόρριψη Διάρκεια 1 έτος 1 6 Εκθέτης κόστους ( ) ανά km 2 Εικόνα 1.3 Φάσεις ανάπτυξης μιας μεταλλευτικής επένδυσης. Γενικά, το σύνολο της διαδικασίας στοχεύει στη συγκέντρωση γνώσεων ικανών να οδηγήσουν στην εκτίμηση των τριών κύριων παραμέτρων που είναι απαραίτητες στον οικονομικό σχεδιασμό της εκμετάλλευσης και στη μελέτη σκοπιμότητας της επένδυσης (βλ. Κεφάλαιο 3). Οι παράμετροι αυτές είναι: οι απαιτούμενες επενδύσεις, οι επιχειρησιακές δαπάνες εκμετάλλευσης και η τιμή πώλησης, ο ετήσιος τζίρος. Οι απαιτούμενες γνώσεις αφορούν τέσσερις άξονες, οι οποίοι θα συζητηθούν αναλυτικότερα στις επόμενες υποενότητες: Το κοίτασμα 1. το κοίτασμα, 2. το μετάλλευμα, 3. την αγορά (του μετάλλου), 4. το περιβάλλον (πολιτικό, γεωγραφικό, κοινωνικό, οικονομικό, νομικό και φορολογικό). Στη μεταλλευτική, κοίτασμα ονομάζεται η φυσική συγκέντρωση χρήσιμων ορυκτών η οποία βάση του μεγέθους και της σύστασής της έχει ή είναι δυνατόν να έχει οικονομικό ενδιαφέρον για εκμετάλλευση και εξετάζεται ως προς την έκταση και το περιεχόμενό της (Παπαγεωργάκης 1978). Η έρευνα του κοιτάσματος μπορεί να αποκαλύψει τη γεωλογική συνέχεια και την ποιότητά του, πληροφορίες όμως που δεν είναι απαραίτητα επαρκείς προκειμένου να χαρακτηριστεί εκμεταλλεύσιμο.

6 «Όταν η θέση, η ποιότητα, ο βαθμός, τα γεωλογικά χαρακτηριστικά και η συνέχεια της μεταλλοφορίας είναι γνωστά και η συγκέντρωση ή η εμφάνιση ενός κοιτάσματος παρουσιάζει εγγενές οικονομικό ενδιαφέρον ή το κοίτασμα βρίσκεται στον φλοιό της γης σε τέτοια μορφή και ποσότητα που να οδηγεί στην προοπτική ενδεχόμενης οικονομικής εκμετάλλευσής του, τότε αυτό καλείται ορυκτός πόρος». (JORC Code 2003). Ορυκτός πόρος είναι μια ζώνη μεταλλοφορίας στην οποία έχει πραγματοποιηθεί κατάλληλη δειγματοληψία και μελέτη σε βαθμό που να μπορεί να διατυπωθεί αξιόπιστη εκτίμηση ως προς την έκταση, την ποσότητα και την ποιότητα του περιεχόμενου χρήσιμου συστατικού. Η έρευνα που έχει γίνει είναι αρκετή ώστε τα περιεχόμενα αυτά να υποδιαιρεθούν σε τρία επίπεδα αβεβαιότητας: τα μετρούμενα, τα αποδεδειγμένα και τα βεβαιωμένα. Με τον όρο «απόθεμα» χαρακτηρίζεται το οικονομικά εκμεταλλεύσιμο τμήμα του υπό έρευνα ορυκτού πόρου, όπως προκύπτει ύστερα από εμπεριστατωμένη μελέτη σκοπιμότητας. Συνεπώς, μια νέα ζώνη μεταλλευτικού ενδιαφέροντος περνά από τρεις φάσεις αναγνώρισης προτού ξεκινήσει η εκμετάλλευσή της, όπως φαίνεται στην Εικόνα 1.4. Εικόνα 1.4 Φάσεις εξέλιξης μιας ζώνης μεταλλευτικού ενδιαφέροντος. Στόχος είναι η γνώση του κοιτάσματος στις τρεις διαστάσεις του, η γνώση των περιβαλλόντων πετρωμάτων, η μορφολογία και η συνέχειά του. Οι παράγοντες αυτοί θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τη μέθοδο εκμετάλλευσης και εμπλουτισμού που θα ακολουθηθεί και, κατ επέκταση, τα απαιτούμενα έργα και τα επιχειρησιακά κόστη. Ένα κοίτασμα που εκτείνεται σε μεγάλο βάθος απαιτεί πιο δαπανηρά έργα από ένα κοίτασμα της ίδιας μορφής κοντά στην επιφάνεια. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει η προοπτική υπόγειου μεταλλείου, ενώ στη δεύτερη του σχετικά μικρού κόστους επιφανειακού μεταλλείου Το μετάλλευμα Η περιεκτικότητα του κοιτάσματος σε χρήσιμο συστατικό και η κατανομή της πυκνότητάς του επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό, από τη μια μεριά το κόστος εκμετάλλευσης και, από την άλλη μεριά, το προσδοκώμενο κέρδος. Η μικρή περιεκτικότητα σε μέταλλο έχει ως αποτέλεσμα χαμηλή τιμή πώλησης ανά τόνο μεταλλεύματος.

7 Η αγορά Η δομή της αγοράς του μετάλλου υπαγορεύει τη θέση του συγκεκριμένου μεταλλείου στον διεθνή χώρο. Η αύξηση του κόστους εξόρυξης του μετάλλου μπορεί να οδηγήσει σε επικερδή εκμετάλλευση του μεταλλείου, με την προϋπόθεση ότι το κόστος εξόρυξης δεν υπερβαίνει το κόστος του τελευταίου υπάρχοντος μεταλλείου που είναι απαραίτητο για να ικανοποιηθεί η ζήτηση (οριακό κόστος). Η τιμή του μετάλλου στη διεθνή αγορά και οι προσδοκίες για την εξέλιξή της θέτουν τα όρια εντός των οποίων μπορεί να κινηθεί η κερδοφορία του μεταλλείου. Φυσικά, υπάρχουν και άλλες παράμετροι που επηρεάζουν την εκμεταλλευσιμότητα του κοιτάσματος, οι οποίες υπαγορεύονται από τη διεθνή αγορά του μετάλλου, αλλά αυτό είναι ένα ζήτημα που αφορά τον κλάδο της Μεταλλευτικής Οικονομίας ή, καλύτερα, της Οικονομίας των Πρώτων Υλών Το περιβάλλον Ως περιβάλλον μιας μεταλλευτικής επένδυσης μπορούμε να ορίσουμε, εκτός του φυσικού, δηλαδή του χώρου όπου θα υλοποιηθούν τα έργα της εκμετάλλευσης, το πολιτικό, το οικονομικό αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον γενικότερα. Οι πτυχές αυτές του περιβάλλοντος, συχνά αλληλοεμπλεκόμενες, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που επιδρούν στην εξέλιξη της διαδικασίας της μεταλλευτικής έρευνας και θα συζητηθούν στην ενότητα αυτή. Ένα ασταθές πολιτικό περιβάλλον αυξάνει τον βαθμό επικινδυνότητας της επένδυσης. Χώρες με ασταθείς πολιτικές συνθήκες (αυταρχικά καθεστώτα ή πολύ συχνές εναλλαγές κομμάτων στην κυβέρνηση), όπως και χώρες πιθανών εθνικοποιήσεων, αποτρέπουν τις επενδύσεις μεταλλευτικής έρευνας. Παράλληλα, γεωγραφικοί παράγοντες καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομική βιωσιμότητα ενός κοιτάσματος. Σε απομακρυσμένες περιοχές μπορεί να μην υπάρχει κατάλληλη ηλεκτροδότηση ή παροχή νερού, δρόμοι, σιδηρόδρομοι, σχολεία, νοσοκομεία κ.λπ. Οι υποδομές αυτές θα πρέπει να κατασκευαστούν εξαρχής, ενώ το κόστος μεταφοράς των μεταλλευτικών προϊόντων προς τις αγορές μπορεί να είναι ιδιαίτερα υψηλό. Επιπλέον, οι μισθοί θα πρέπει να είναι ικανοί ώστε να προσελκύσουν εξειδικευμένο και έμπειρο εργατικό δυναμικό. Τα νέα μεταλλευτικά έργα φέρνουν ευημερία στις περιοχές στις οποίες πραγματοποιούνται, αλλά πολλές φορές έχουν περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Το κοινωνικό περιβάλλον μπορεί να καταστήσει απαγορευτική τη συνέχιση των ερευνών ή την εκμετάλλευση ενός κατά τα άλλα οικονομικά εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος. Ειδικότερα, μια θέση εργασίας σε ένα μεταλλείο οδηγεί κατά γενική παραδοχή στη δημιουργία τριών «έμμεσων» θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών και των κατασκευών, κάτι που έχει θετική επίδραση στην περιοχή. Παρ όλα αυτά, οι επενδύσεις σε μεταλλευτικά έργα έχουν οδηγήσει και σε συγκρούσεις που συνδέονται με τη χρήση της γης, καθώς και σε αντιδράσεις που αφορούν την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων, ιδιαίτερα στις πιο πυκνοκατοικημένες από τις ανεπτυγμένες χώρες. Η επίλυση τέτοιων διαφορών μπορεί να συνεπάγεται την καταβολή αποζημίωσης, τον σχεδιασμό κλεισίματος του μεταλλείου υψηλού κόστους ή ακόμα και την εγκατάλειψη των έργων. Μια εξεταστική επιτροπή του 1982 αναφέρει ότι: «ενώ το πολιτικό ρίσκο έχει αναφερθεί ως ένα εμπόδιο για τις επενδύσεις σε ορισμένες χώρες, το περιβαλλοντικό ρίσκο είναι σε άλλες το ίδιο μεγάλο εμπόδιο, αν όχι μεγαλύτερο». Οι περιβαλλοντολόγοι ήταν εν μέρει υπεύθυνοι για την ανακοπή των ερευνών και την εγκατάλειψη ενός μεγάλου έργου εξόρυξης χαλκού στο Εθνικό Πάρκο Snowdonia της Ουαλίας, το Ο Woodall (1992) σημειώνει ότι: «οι μελετητές δεν πρέπει μόνο να αποδείξουν ότι το έργο τους είναι οικονομικά βιώσιμο, αλλά πρέπει να είναι κοινωνικά και πολιτικά αποδεκτό». Μια σημαντική προσπάθεια προς την κατεύθυνση της κατανόησης και της επίλυσης του προβλήματος έχει πραγματοποιηθεί από το έργο «Εξόρυξη, Ορυκτά και Αειφόρος Ανάπτυξη», το οποίο χρηματοδοτείται από τις περισσότερες μεγάλες μεταλλευτικές εταιρείες (IIED 2002). Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι ανησυχίες των κατοίκων της περιοχής έρευνας θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από το πρώιμο στάδιο της ανάπτυξης ενός μεταλλείου. Οι νέες αυτές απαιτήσεις έχουν οδηγήσει τις ανεπτυγμένες χώρες σε ένα χρονικό χάσμα αρκετών ετών μεταξύ της στιγμής που ένα κοίτασμα αποδεικνύεται ότι είναι οικονομικά βιώσιμο και της στιγμής που λαμβάνεται τελικά η κυβερνητική έγκριση για την ανάπτυξη του μεταλλείου. Κατά τη διάρκεια αυτής της «κενής» περιόδου και μέχρι να αρχίσει η παραγωγή, το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί κατά τη φάση της κοιτασματολογικής έρευνας δεν μπορεί να αποδώσει. Η κοινωνική αντίδραση για τον αμίαντο μπορεί να επιβάλει ακόμα και το κλείσιμο ενός μεταλλείου. Στη χώρα μας, πριν από λίγα χρόνια, η αντίδραση των κατοίκων της περιοχής στη Χαλκιδική απαγόρευσε την επέκταση των ερευνών για κοιτάσματα χρυσού. Αρκετές φορές οι προοπτικές ανάπτυξης μιας περιοχής μέσω

8 άλλων δυναμικών (τουρισμός, παραθεριστικά κέντρα, κ.λπ.) αποκλείουν την ανάπτυξη μεταλλευτικής έρευνας και μεταλλευτικής βιομηχανίας. Το οικονομικό περιβάλλον με τη σειρά του επηρεάζει τη μεταλλευτική έρευνα. Ένα αναπτυξιακό οικονομικό περιβάλλον χαμηλών σχετικά επιτοκίων σημαίνει φθηνό δανεισμό για τη χρηματοδότηση των ερευνών. Μια οικονομική πολιτική βασισμένη στη βιομηχανία και την εκμετάλλευση του εθνικού ορυκτού πλούτου μπορεί να διευκολύνει πολύ τη μεταλλευτική έρευνα, σε αντίθεση με μια οικονομική πολιτική βασισμένη στις υπηρεσίες και τον τριτογενή τομέα. Έκφραση του οικονομικού και πολιτικού περιβάλλοντος αποτελεί και το σύστημα των νόμων, διατάξεων και φορολογικών μέτρων που διέπουν τη μεταλλευτική έρευνα. Ένα γραφειοκρατικό μοντέλο παραχώρησης αδειών έρευνας και εκμετάλλευσης εμποδίζει σημαντικά την επένδυση. Ταυτόχρονα, το καθεστώς ιδιοκτησίας της γης και του υπεδάφους καθορίζει σε ένα βαθμό τις δυνατότητες μεταλλευτικής έρευνας. Στις περισσότερες χώρες, όπου το υπέδαφος ανήκει στο κράτος, η παραχώρηση άδειας έρευνας αποδεικνύεται λιγότερο δαπανηρή διαδικασία από ό,τι στις περιπτώσεις που η περιοχή πρέπει να νοικιαστεί ή να αγοραστεί από ιδιώτη. Ο πολιτικός κίνδυνος αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την επιλογή μιας χώρας και την πραγματοποίηση ερευνών σε αυτή. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, ο κυριότερος φόβος ήταν αυτός της εθνικοποίησης των κοιτασμάτων, με ανεπαρκή ή μηδενική αποζημίωση. Ο συνδυασμός πιθανών πολιτικών αναταραχών και εμφυλίων πολέμων σε ορισμένες χώρες μπορούσε να αυξήσει σημαντικά τον επενδυτικό κίνδυνο. Στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, οι πιο σημαντικοί κίνδυνοι ήταν οι μεγάλες καθυστερήσεις ή η αδυναμία έκδοσης περιβαλλοντικών αδειών ή άδειας λειτουργίας, η διαφθορά, καθώς και οι αυθαίρετες αλλαγές στο φορολογικό καθεστώς. Μια από τις πιο χρήσιμες πηγές πληροφοριών για το ζήτημα του πολιτικού κινδύνου στον τομέα της εξόρυξης είναι το Ινστιτούτο Fraser στο Βανκούβερ (Fraser Institute 2003). Το Ινστιτούτο αυτό εκδίδει μια ετήσια επισκόπηση της ελκυστικότητας των επενδύσεων σε διάφορες χώρες με βάση δημοσκοπήσεις στις οποίες συμμετέχουν στελέχη των εταιρειών εξόρυξης. Η ελκυστικότητα των αγορών προκύπτει από τον συνδυασμό του ορυκτού δυναμικού με το πολιτικό δυναμικό. Ορισμένες χώρες, όπως, για παράδειγμα, η Χιλή, κατατάσσονται στην κορυφή και των δύο δεικτών, ενώ άλλες, όπως η Ρωσία, εμφανίζουν πολύ υψηλό δείκτη ορυκτού δυναμικού, αλλά πολύ χαμηλό δείκτη πολιτικού δυναμικού. Η εκάστοτε κυβέρνηση μπορεί να απαιτήσει υψηλό φόρο, με αποτέλεσμα οι μεταλλευτικές εταιρείες να μην έχουν κέρδος. Από την άλλη πλευρά, ορισμένες κυβερνήσεις έχουν ενθαρρύνει την αξιοποίηση των ορυκτών πόρων δίνοντας φορολογικά κίνητρα, όπως η φοροαπαλλαγή κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας ενός μεταλλείου. Για παράδειγμα, το καθεστώς των φοροελαφρύνσεων αποδείχθηκε πόλος έλξης για τις εταιρείες εξόρυξης στην Ιρλανδική Δημοκρατία το 1960, όπου και έφερε σημαντικά οικονομικά οφέλη για τη χώρα. Οι φορολογικές ελαφρύνσεις και κίνητρα ευνοούν σημαντικά τη μεταλλευτική έρευνα και τη μεταλλευτική βιομηχανία, έτσι ώστε ακόμα και σε οριακές περιπτώσεις να καθιστούν ένα κοίτασμα οικονομικά εκμεταλλεύσιμο. Η έναρξη της εκμετάλλευσης ενός κοιτάσματος το καθιστά «περιουσιακό στοιχείο» που εξασθενεί, καθώς κάποια στιγμή το μετάλλευμα θα εξαντληθεί, το μεταλλείο θα κλείσει και δεν θα υπάρχει περαιτέρω ταμειακή ροή. Το μεταλλείο, ως εταιρεία, θα τεθεί υπό εκκαθάριση και οι μετοχές του δεν θα έχουν καμία αξία. Με άλλα λόγια, όλα τα μεταλλεία έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής και για το λόγο αυτό δεν θα πρέπει να φορολογούνται με τον ίδιο τρόπο όπως οι άλλες εμπορικές επιχειρήσεις. Όταν αυτό λαμβάνεται υπ όψιν στη φορολογική δομή μιας χώρας, μπορεί να θεωρηθεί σημαντικό κίνητρο για επενδύσεις στον τομέα των μεταλλευτικών ερευνών και εξόρυξης. Η μελέτη των τεσσάρων βασικών αξόνων που αναλύθηκαν παραπάνω επιτρέπουν τη σύνταξη της τελικής μελέτης σκοπιμότητας με βάση την οποία εκτιμάται η αποδοτικότητα της επένδυσης Χαρακτηριστικά της μεταλλευτικής έρευνας Όπως έχουμε δει στα προηγούμενα, η μεταλλευτική έρευνα βρίσκεται στην αρχή του κύκλου ζωής ενός κοιτάσματος, τα διάφορα στάδια του οποίου μπορούν να συνοψιστούν εν συντομία ως εξής: 1. Μεταλλευτική έρευνα: η ανακάλυψη ενός κοιτάσματος. 2. Μελέτη σκοπιμότητας: η απόδειξη της εμπορικής βιωσιμότητας του κοιτάσματος. 3. Ανάπτυξη του μεταλλείου: δημιουργία του συνόλου της υποδομής.

9 4. Εκμετάλλευση: εξόρυξη του μεταλλεύματος από το έδαφος. 5. Επεξεργασία του μεταλλεύματος: ο εμπλουτισμός του μεταλλεύματος, ο διαχωρισμός του δηλαδή από τα στείρα υλικά και η μετατροπή του σε συμπυκνώματα, π.χ. συμπύκνωμα χαλκού. Στην περίπτωση των βιομηχανικών ορυκτών, ο εμπλουτισμός μπορεί να οδηγήσει και στην ανάπτυξη των τελικών προϊόντων. 6. Μεταλλουργία: ανάκτηση μετάλλων από τα ορυκτά συμπυκνώματα. 7. Εμπορία: αποστολή του προϊόντος (ή του μεταλλικού συμπυκνώματος, εάν δεν έχει υπάρξει περαιτέρω επεξεργασία) στον αγοραστή, π.χ. μεταλλουργία, κατασκευαστής. 8. Κλείσιμο: προτού ένα μεταλλείο φτάσει στο τέλος της ζωής του, πρέπει να υπάρχει ένα σχέδιο διαχείρισης του κλεισίματος που να περιγράφει με λεπτομέρειες το κόστος και τις προτεινόμενες στρατηγικές κλεισίματος. Σημαντικές δαπάνες θα μπορούσαν να προκύψουν από τον καθαρισμό και την αποκατάσταση των χώρων εξόρυξης και επεξεργασίας, το κόστος της αποζημίωσης των εργαζομένων, καθώς και των κοινωνικών επιπτώσεων. Τα στάδια του κύκλου ζωής ενός κοιτάσματος παρουσιάζονται στην Εικόνα 1.5. Κόμβος απόφασης Αποδοχή Απόρριψη 3 έτη κόστος κέρδος Εικόνα 1.5 Κύκλος ζωής ενός κοιτάσματος. Τα κύρια χαρακτηριστικά της μεταλλευτικής έρευνας είναι τα εξής: 1. Ο χρόνος που δαπανάται. 2. Οι μεγάλες δαπάνες που απαιτούνται. 3. Το έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό. 4. Ο μεγάλος κίνδυνος που ενέχει η διαδικασία αυτή Διάρκεια ερευνών Ο χρόνος που απαιτείται για την εκτέλεση ενός πλήρους ερευνητικού προγράμματος φτάνει τις περισσότερες φορές τα 5 έως 10 έτη. Αν λάβουμε υπ όψιν μας τη χρονική διάρκεια της ανάπτυξης μιας μεταλλευτικής μονάδας, που είναι 2 6 έτη, τότε εύκολα βγαίνει το συμπέρασμα ότι από τη στιγμή του πρώτου σχεδιασμού της έρευνας μέχρι την εφαρμογή περνούν 7 έως 16 έτη (Πίνακας 1.1).

10 Υλοποίηση της επένδυσης Διάρκεια (έτη) Αναγνώριση γεωτρήσεις περιχάραξη κοιτάσματος Υπολογισμός αποθεμάτων μελέτη σκοπιμότητας Σύνολο έρευνας (έτη) Ανάπτυξη Σύνολο έρευνας και ανάπτυξης (έτη) 7 16 Πίνακας 1.1 Διάρκεια έρευνας και ανάπτυξης. Μελέτες σε μεταλλεία στις Η.Π.Α., που άρχισαν να λειτουργούν μετά το 1940 και συνέχιζαν να παράγουν τουλάχιστον τόνους ανά έτος, έδειξαν ότι η μέση διάρκεια έρευνας και ανάπτυξης έφτανε τα 7 έτη. Η διάρκεια αυτή βρέθηκε ότι ποικίλλει από 6 μήνες έως 23 έτη ανάλογα με το μεταλλείο. Από αντίστοιχες μελέτες σε μεταλλεία στον Καναδά, που ανακαλύφθηκαν μετά το 1945 και άρχισαν να λειτουργούν μετά το 1955, διαπιστώθηκε μέση διάρκεια έρευνας και ανάπτυξης της τάξης των 6,5 ετών. Τέλος, από στοιχεία που αφορούν περισσότερα από 80 μεταλλεία σε όλο τον κόσμο προκύπτει ο παρακάτω πίνακας: Γεωγραφική περιφέρεια Μέση διάρκεια (έτη) Αριθμός μεταλλείων Ευρώπη Ιαπωνία Η.Π.Α. Καναδάς Αυστραλία Νότιος Αφρική Αναπτυσσόμενες χώρες 7,7 10,2 7,7 6,4 7,0 9, Πίνακας 1.2 Μέση διάρκεια έρευνας και ανάπτυξης ανά γεωγραφική περιφέρεια. Η σχέση μεγέθους μεταλλείου και διάρκειας αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε μεταλλεία δυναμικότητας έως τόνων ανά έτος. Γι αυτή την κατηγορία μεταλλείων η διάρκεια έρευνας και ανάπτυξης μεγαλώνει όσο αυξάνει η δυναμικότητα. Οι μεγάλες διαφορές στη διάρκεια έρευνας και ανάπτυξης των μεταλλείων οφείλονται στο γεγονός ότι σπάνια η διαδικασία είναι συνεχής. Σε μερικές περιπτώσεις οι εργασίες έρευνας και ανάπτυξης σταματούν περιμένοντας «καλύτερες μέρες» για τις τιμές του προϊόντος ή περισσότερους αγοραστές. Σε άλλες περιπτώσεις η ιδιοκτήτρια εταιρεία μπορεί να περιμένει μέχρι να εξαντληθούν άλλα κοιτάσματά της. Πέρα από αυτές τις περιπτώσεις, σε κάθε διαδικασία έρευνας και ανάπτυξης υπάρχουν μεγάλα ή μικρά διαλείμματα διαπραγματεύσεων με το κράτος ή αναζήτησης συνεταίρων και κεφαλαίων. Στην περίπτωση ενός μεταλλείου χαλκού στο Cuijone του Περού χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια διαπραγματεύσεων για να σχεδιαστεί η χρηματοδότηση Ερευνητικές Δαπάνες Αν λάβουμε υπ όψιν μας το είδος των ερευνητικών εργασιών που απαιτούνται (γεωτρήσεις, εκσκαφές, υπόγειες εργασίες), το εξειδικευμένο προσωπικό και τον ειδικό μηχανικό εξοπλισμό, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε ότι η μεταλλευτική έρευνα είναι μια ακριβή διαδικασία. Αξίζει στο σημείο αυτό να δούμε μια σειρά από δείκτες που αναδεικνύουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Ποσοστό του ερευνητικού κόστους στη συνολική επένδυση: Μελέτη 21 μεταλλείων που άρχισαν να παράγουν κατά τις δεκαετίες του 60 και του 70 έδειξε ότι η σχέση: Σύνολο δαπανών έρευνας και ανάπτυξης Σύνολο επενδύσεων

11 ήταν περίπου 6,5%. Η σχέση αυτή δεν είναι σταθερή και κυμαίνεται από 2% έως 30% ανάλογα με το μεταλλείο. Η μέση σχέση σε κάθε μεταλλείο ήταν 10%. Στον Καναδά, τη δεκαετία του 1970, οι ετήσιες συνολικές δαπάνες μεταλλευτικής έρευνας αντιπροσώπευαν περίπου το 16% των συνολικών μεταλλευτικών επενδύσεων. Στατιστικό κόστος της ανακάλυψης ενός κοιτάσματος: Το στατιστικό κόστος της ανακάλυψης μπορεί να υπολογιστεί διαιρώντας τις δαπάνες της μεταλλευτικής έρευνας σε μια χώρα για μια μεγάλη περίοδο με τον αριθμό των κοιτασμάτων που κατέληξαν σε παραγωγή (κατασκευή μεταλλείου). Οι δαπάνες της μεταλλευτικής έρευνας περιλαμβάνουν το σύνολο των ερευνητικών δαπανών, ανεξάρτητα από το αν οι έρευνες κατέληξαν σε οικονομικά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα ή όχι. Στον Καναδά και στην Αυστραλία, τις δεκαετίες του 60 και του 70, το στατιστικό κόστος ανακάλυψης κοιτάσματος ήταν της τάξης των 20 έως 30 εκατ.. Στη Γαλλία το αντίστοιχο κόστος ήταν 10 εκατ., αλλά τα κοιτάσματα ήταν μικρότερου μεγέθους. Κατανομή του κόστους ανάμεσα στις φάσεις: Για ένα κοίτασμα οικονομικά εκμεταλλεύσιμο οι δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης καταμερίζονται ως εξής (Ventura 1980): Φάσεις Ενδείξεις ή κοιτάσματα Κατανομή δαπανών Έρευνα σημείων ενδιαφέροντος Έλεγχος σημείων ενδιαφέροντος Αναγνώριση μεταλλοφορίας Εκτίμηση κοιτάσματος Σύνολο % 18% 27% 40% 100% Πίνακας 1.3 Κατανομή δαπανών ανά φάση έρευνας. Σχέση ανάμεσα στις μεταλλευτικές δαπάνες και την αξία της μεταλλευτικής παραγωγής: Στον Καναδά, οι συνολικές δαπάνες μεταλλευτικής έρευνας για έξι μέταλλα (χαλκό, μόλυβδο, κασσίτερο, νικέλιο, μολυβδαίνιο και ουράνιο), στις δεκαετίες του 60 και του 70, αντιπροσώπευαν 6 7% της αξίας της μεταλλευτικής παραγωγής της ίδιας περιόδου Επιχειρηματική επικινδυνότητα της έρευνας Η μεταλλευτική έρευνα εμπεριέχει μεγάλο βαθμό επιχειρηματικής επικινδυνότητας. Όπως είδαμε πιο πάνω, ελάχιστες ελπιδοφόρες εμφανίσεις μεταλλοφορίας καταλήγουν σε μεταλλεία. Επιπλέον, το ύψος των δαπανών που απαιτούνται και οι οποίες αυξάνονται όσο προχωρεί η ερευνητική διαδικασία οδηγούν στη χρήση περίπλοκων μαθηματικών μεθόδων στην προσπάθεια περιχαράκωσης και, στη συνέχεια, μείωσης του βαθμού επικινδυνότητας. Επιπρόσθετα, οι υψηλές δαπάνες και ο αυξημένος βαθμός επικινδυνότητας επηρεάζει τον σχεδιασμό χρηματοδότησης των έργων. Στην περίπτωση μιας μεταλλοφόρου περιοχής, όπου η πιθανότητα επιτυχίας, δηλαδή εντοπισμού οικονομικά εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος, είναι σχετικά μεγάλη, π.χ. της τάξης του 20%, και τα διαθέσιμα κεφάλαια επαρκούν για τρεις διαδοχικές έρευνες, το ποσοστό επιτυχίας είναι έστω 50%. Αν διατίθενται κεφάλαια για πέντε διαδοχικές έρευνες, τότε το ποσοστό επιτυχίας θα μπορούσε να ανέλθει στο 70%. Στην περίπτωση που υπάρχει οικονομική δυνατότητα για έρευνες σε 50 θέσεις της ίδιας περιοχής, τότε ο κίνδυνος αποτυχίας περιορίζεται ακόμα περισσότερο. Η επέκταση των ερευνών όμως σημαίνει αυτόματα την εκτίναξη των δαπανών σε δυσθεώρητα ύψη, δυσβάστακτα για τη μεταλλευτική επιχείρηση. Από την άλλη μεριά όμως, όσο προχωρεί η ερευνητική διαδικασία ο βαθμός επικινδυνότητας μειώνεται. Έτσι, το πρόβλημα σχεδιασμού της μεταλλευτικής έρευνας καταλήγει πάλι σε πρόβλημα βελτιστοποίησης της πληροφορίας σε σχετικά αβέβαιο περιβάλλον. Η σχέση μεταξύ επιτυχημένων και αποτυχημένων ερευνών είναι εξίσου σημαντική. Αν το στατιστικό κόστος της ανακάλυψης ενός κοιτάσματος, όπως είδαμε πιο πάνω, είναι της τάξης των 20 εκατ., οι πραγματικές ερευνητικές δαπάνες για ένα οικονομικά εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα είναι χαμηλότερες. Μια ανάλυση καναδικών μεταλλείων του 1980 φανερώνει ότι το στατιστικό κόστος ανακάλυψης ενός κοιτάσματος είναι 3,5 έως 4 φορές μεγαλύτερο απ ό,τι το ερευνητικό κόστος ενός οικονομικά

12 εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος. Το ίδιο κόστος αναφέρεται και στη Γαλλία. Αυτό σημαίνει και πάλι ότι μόνο ένα 25% των ερευνητικών δαπανών καταλήγουν σε οικονομικά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα Διαδικασία της μεταλλευτικής έρευνας Όπως ήδη έχει διαφανεί, η μεταλλευτική έρευνα είναι μια πολυφασική διαδικασία που στοχεύει στον εντοπισμό οικονομικά εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων. Μετά το τέλος κάθε φάσης ακολουθεί απόφαση για συνέχιση ή όχι, ώστε να περιορίζεται ο κίνδυνος άσκοπων δαπανών (Εικόνα 1.6). Στο πρώτο στάδιο, αυτό της Προσέγγισης του Αντικειμένου, καθορίζεται το αντικείμενο της έρευνας και επιλέγεται η ευρύτερη ερευνητέα περιοχή. Το στάδιο αυτό μπορεί να ξεκινήσει με τη μελέτη της βιβλιογραφίας, την έρευνα και ανασκόπηση των διαθέσιμων στοιχείων Τηλεπισκόπησης, Φωτογεωλογίας και Στρωματογραφίας, αλλά και την επιτόπου ανίχνευση. Περιλαμβάνει την επιλογή των πιθανών στόχων, τη μελέτη της ζήτησης και της προσφοράς καθώς και της εξέλιξης των τιμών των βασικών προϊόντων, τις διαθέσιμες αγορές, το κόστος των ερευνών και την κατάρτιση ενός πρώιμου προϋπολογισμού. Ενθαρρυντικά αποτελέσματα οδηγούν στη συνέχιση της έρευνας και στο πέρασμα στο στάδιο της Αναζήτησης. Το στάδιο της Αναζήτησης περιλαμβάνει δύο φάσεις. Η πρώτη φάση (Αναζήτηση Ι Αναγνώριση) σχετίζεται με την Έρευνα των Σημείων Ενδιαφέροντος. Στόχος της φάσης αυτής είναι ο ειδικότερος προσδιορισμός μικρότερων περιοχών που έχουν μεταλλευτικό ενδιαφέρον. Η έρευνα γίνεται πολυπλοκότερη με τη συμμετοχή μεθόδων γεωλογίας, γεωφυσικής από αέρος και εδάφους, γεωχημείας κ.ά. Τα κριτήρια είναι κυρίως γεωλογικά, γεωφυσικά και γεωχημικά, και μπορεί να περιλαμβάνουν περιορισμένο αριθμό γεωτρήσεων. Η δεύτερη φάση (Αναζήτηση ΙΙ) αφορά τον Έλεγχο Σημείων Ενδιαφέροντος. Το αντικείμενο εδώ είναι ο εντοπισμός της μεταλλοφορίας. Η έρευνα περιλαμβάνει, εκτός από γεωφυσική, χαρτογράφηση και γεωχημεία, τη διενέργεια επιπλέον μεταλλευτικών έργων (εκσκαφές, γεωτρήσεις) και δειγματοληψίας. Γίνεται η πρώτη εκτίμηση της μέσης ποιότητας και της μεταβλητότητας και υπολογίζεται το ακριβές κόστος της περαιτέρω έρευνας. Αν η δεύτερη φάση είναι επιτυχής, οδηγεί στη μελέτη της έκτασης του κοιτάσματος, από την οποία θα διαπιστωθεί η βιωσιμότητα του έργου και θα δικαιολογηθεί το κόστος σύνταξης της μελέτης σκοπιμότητας. Ακολουθεί το επόμενο στάδιο της Κύριας Έρευνας. Η πρώτη φάση αυτού του σταδίου αποκαλείται Προκαταρκτική Έρευνα ή Προμελέτη και περιλαμβάνει την αναγνώριση της μεταλλοφορίας. Στόχος της Προμελέτης είναι η λήψη λεπτομερέστερων στοιχείων που θα οδηγήσουν στον υπολογισμό των αποθεμάτων και της ποιότητάς τους με σύγχρονες μεθόδους όπως η γεωστατιστική. Ακόμη, γίνεται λήψη επιπλέον δεδομένων για τη διερεύνηση των υπόλοιπων χαρακτηριστικών του κοιτάσματος τα οποία θα επηρεάσουν την εκμετάλλευση. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στο στάδιο αυτό είναι κυρίως γεωτρήσεις δειγματοληψίας, πιθανώς δε και αβαθή φρέατα ή περιορισμένης κλίμακας μεταλλευτικά έργα. Το τελικό παραδοτέο της φάσης αυτής είναι η οικονομοτεχνική μελέτη της σχεδιαζόμενης επένδυσης, όπου αξιολογούνται όλες οι επιλογές και οι δυνατοί συνδυασμοί τεχνικών και επιχειρηματικών θεμάτων. Η δεύτερη φάση του σταδίου της Κύριας Έρευνας είναι η Λεπτομερής Έρευνα. Ο στόχος της φάσης αυτής είναι η λήψη λεπτομερέστερων στοιχείων που αφορούν τόσο την εκτίμηση των αποθεμάτων, όσο και των υπόλοιπων παραμέτρων που χαρακτηρίζουν την επένδυση. Για τη συγκέντρωση αυτών των δεδομένων συνεχίζονται οι γεωτρήσεις και οι ορυκτολογικές αναλύσεις των δειγμάτων, γίνονται όμως επιπλέον έργα και δοκιμές ημιβιομηχανικής κλίμακας. Τα έργα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν από δοκιμές εμπλουτισμού σε ημιβιομηχανική κλίμακα μέχρι μεταλλουργικές δοκιμές και πιθανώς δοκιμαστική εκμετάλλευση. Το τελικό παραδοτέο της φάσης είναι η μελέτη σκοπιμότητας, η οποία επιβεβαιώνει και μεγιστοποιεί την αξία των τεχνικών και επιχειρηματικών επιλογών που προσδιορίστηκαν στο στάδιο της προμελέτης.

13 Κανονική ακολουθία εξερεύνησης Προσωρινή απόρριψη Επανεξέταση ύστερα από προσωρινή απόρριψη Κόμβος απόφασης Απόρριψη Εικόνα 1.6 Τα στάδια της μεταλλευτικής έρευνας. Όπως είδαμε μέχρι τώρα, η μεταλλευτική έρευνα είναι μια κατεξοχήν δαπανηρή διαδικασία με αυξημένο βαθμό επικινδυνότητας. Ο Πίνακας 1.3 δείχνει τα ποσοστά συμμετοχής κάθε φάσης στις δαπάνες ερευνών και τον συνεπαγόμενο κίνδυνο. Ο αυξημένος βαθμός επικινδυνότητας και οι υψηλές δαπάνες επιβάλλουν σοβαρή μελέτη όλων των παραμέτρων, πριν αρχίσει η εκτέλεση του προγράμματος ερευνών. Σημειώνουμε για παράδειγμα: Οι γεωλογικές εκτιμήσεις πρέπει να έχουν μεγάλο βαθμό βεβαιότητας. Η έρευνα ξεκινά με το γεωλογικό μοντέλο του προσδοκώμενου κοιτάσματος, το οποίο προδιαγράφει τους κύριους ερευνητικούς άξονες. Κάθε φάση έρευνας επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις του μοντέλου ή το διορθώνει στην κατεύθυνση της βελτιστοποίησης της πληροφορίας. Όσο πιο λεπτομερειακό είναι το μοντέλο, τόσο μικρότερο βαθμό αβεβαιότητας εμπεριέχει και τόσο λιγότερες διορθώσεις χρειάζεται στην πορεία των ερευνών, με αποτέλεσμα τη μείωση των δαπανών. Επιπλέον, είναι σημαντικό να κατανοηθεί από όλες τις πλευρές ότι η μακρά περίοδος ερευνών δεν πρέπει να απειλεί την προοπτική του κέρδους. Η μακροχρόνια έρευνα είναι φυσικό να συνεπάγεται μεγαλύτερες δαπάνες και ανατιμήσεις των έργων και υλικών. Επίσης, η οικονομικότητα ενός κοιτάσματος εξαρτάται πάρα πολύ από την τιμή του μεταλλεύματος στη διεθνή αγορά. Οι έντονες διακυμάνσεις των τιμών των πρώτων υλών δεν επιτρέπουν μεγάλη βεβαιότητα στις προβλέψεις, ιδιαίτερα αν οι τελευταίες αφορούν χρονικό ορίζοντα 5 έως 7 ετών. Τέλος, η τεκμηριωμένη εκτίμηση των πιθανοτήτων για όλες τις παραμέτρους της σχεδιαζόμενης επένδυσης είναι εξαιρετικά σημαντική. Η μηχανική μεταφορά πιθανοτήτων ολόκληρης της μεταλλογενετικής επαρχίας σε επιμέρους κοιτάσματα πρέπει να αποφεύγεται. Πολλοί παράγοντες επιδρούν σε μακρές περιόδους μεταλλογένεσης, με αποτέλεσμα έντονη διαφοροποίηση των περιοχών μέσα στην ίδια

14 μεταλλογενετική επαρχία. Η ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου στην Αλβανία δεν είναι σίγουρο ότι εξασφαλίζει την ύπαρξη παρόμοιων κοιτασμάτων στη Δυτική Ελλάδα, παρόλο που οι δύο αυτές περιοχές ανήκουν στην ίδια μεταλλογενετική επαρχία. Συνεπώς, απαιτείται συνεχής οικονομική παρακολούθηση της πορείας της έρευνας και επεξεργασία των στοιχείων με στοχαστικές μεθόδους, όπως θα δούμε και στα επόμενα κεφάλαια, οι οποίες επιτρέπουν την αφομοίωση της αβεβαιότητας και την ενσωμάτωσή της στα οικονομικά μεγέθη της σχεδιαζόμενης επένδυσης. Βιβλιογραφία Australasian Joint Ore Reserves Committee The JORC Code. Carlton, Victoria: Australasian Institute of Mining and Metallurgy. Darling, P. ed SME Mining Engineering Handbook. 3rd edition. SME. Fraser Institute The Fraser Institute Annual Survey of Mining Companies. IIED The Mining, Minerals and Sustainable Development Project: MMSD. IIED. Μάστορης, Κ Μέθοδοι αναζήτησης και έρευνας μεταλλοφόρων κοιτασμάτων. Αθήνα: Ε.Μ.Π. Παπαγεωργάκης, Ι Γενική κοιτασματολογία. Αθήνα: Ε.Μ.Π. Ventura, D Structure de financement de la recherche minière. Thèse de Docteur Ingénieur, Ecole de Mines de Paris. Woodall, R Challenge of minerals exploration in the 1990s. Mining Engineering: Κριτήρια αξιολόγησης Κριτήριο αξιολόγησης 1 Ποιος είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο ανεβαίνει σημαντικά το κόστος κατά τη φάση της λεπτομερούς έρευνας ενός κοιτάσματος σε σχέση με τις προηγούμενες φάσεις; Απάντηση Ο βασικός λόγος ανόδου του κόστους κατά τη φάση της λεπτομερούς έρευνας είναι η διενέργεια δοκιμών ημιβιομηχανικής κλίμακας, δηλαδή δοκιμών ενδιάμεσης κλίμακας μεταξύ εργαστηριακής και πραγματικής. Για παράδειγμα, η κατασκευή ενός υπόγειου δοκιμαστικού μεταλλείου σε ένα κοντινό στην επιφάνεια τμήμα της μεταλλοφορίας μπορεί να κριθεί απαραίτητη για την ασφαλέστερη εξαγωγή συμπερασμάτων και την εκτίμηση παραμέτρων, προκειμένου να συνταχθεί η μελέτη σκοπιμότητας της επένδυσης. Τα έργα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν τη διάνοιξη κεκλιμένης στοάς προσπέλασης μήκους m, την όρυξη μικρότερων στοών εκμετάλλευσης καθώς και την εξόρυξη μικρού τμήματος της μεταλλοφορίας με δοκιμαστική εφαρμογή μίας ή περισσότερων μεθόδων εκμετάλλευσης. Ακόμη, μπορεί να κριθεί απαραίτητη και η κατασκευή δοκιμαστικού συγκροτήματος εμπλουτισμού, επίσης σε ημιβιομηχανική κλίμακα. Η προμήθεια ή ενοικίαση όλου του απαραίτητου εξοπλισμού για τα ανωτέρω περιλαμβάνεται επίσης στη συνολική δαπάνη. Όπως είναι φανερό, το κόστος του εγχειρήματος αυτού είναι πολλαπλάσιο εκείνου της όρυξης ερευνητικών γεωτρήσεων. Κριτήριο αξιολόγησης 2 Εκτιμήστε έναν λογικό αριθμό ερευνητικών γεωτρήσεων που θα μπορούσαν να γίνουν για τον εντοπισμό ενός κοιτάσματος μεικτών θειούχων μεταλλευμάτων σε μια περιοχή 2 3 km 2 στην οποία υπάρχουν επιφανειακές ενδείξεις. Σε ποια βάθη θα μπορούσαν να κυμαίνονται; Ποια θα μπορούσε να είναι η συνολική διάρκεια της έρευνας;

15 Απάντηση Ένας μέσος αριθμός ερευνητικών γεωτρήσεων σε μια παρόμοια έκταση, γειτονικά της οποίας δεν υπάρχει προηγούμενη σχετική εμπειρία, είναι της τάξης των , εφόσον βέβαια κατά την πορεία υπάρχουν θετικά δείγματα. Τα βάθη θα μπορούσαν να κυμαίνονται από 100 έως και 500 m έτσι ώστε να καλύπτονται διάφοροι ορίζοντες και να εξασφαλισθεί ένας βασικός όγκος κοιτάσματος που θα επαρκέσει για τα πρώτα έτη λειτουργίας της επένδυσης. Έρευνα σε βαθύτερα στρώματα μπορεί να γίνει σε μεταγενέστερο χρόνο, ενώ το μεταλλείο θα λειτουργεί. Η συνολική διάρκεια μιας ανάλογης γεωτρητικής έρευνας θα μπορούσε να είναι 8 10 έτη. Κριτήριο αξιολόγησης 3 Περιγράψτε περιληπτικά τα στάδια της μεταλλευτικής έρευνας. Απάντηση Δείτε σχετικά το Κεφάλαιο 1.4 και την Εικόνα 1.6. Κριτήριο αξιολόγησης 4 Ποια η διαφορά ορυκτού πόρου και αποθέματος; Απάντηση Ορυκτός πόρος είναι μια ζώνη μεταλλοφορίας στην οποία έχει πραγματοποιηθεί κατάλληλη δειγματοληψία και μελέτη σε βαθμό που να μπορεί να διατυπωθεί αξιόπιστη εκτίμηση ως προς την έκταση, την ποσότητα και την ποιότητα του περιεχόμενου χρήσιμου συστατικού. Η έρευνα που έχει γίνει είναι αρκετή ώστε τα περιεχόμενα αυτά να είναι δυνατόν να υποδιαιρεθούν σε τουλάχιστον τρία επίπεδα μειούμενου βαθμού βεβαιότητας: τα μετρούμενα, τα αποδεδειγμένα και τα βεβαιωμένα. Η εκτιμώμενη αυτή ποσότητα δεν μπορεί βέβαια να χρησιμοποιηθεί ολόκληρη για να υποστηρίξει τη βιωσιμότητα της σχεδιαζόμενης επένδυσης, παρά μόνον σε εκείνο το τμήμα της που είναι πλουσιότερο σε σχέση με ένα συγκεκριμένο όριο και είναι γνωστό με μια ορισμένη βεβαιότητα. Με τον όρο «απόθεμα» αναφερόμαστε στο οικονομικά εκμεταλλεύσιμο τμήμα του υπό έρευνα ορυκτού πόρου, όπως προκύπτει ύστερα από εμπεριστατωμένη μελέτη σκοπιμότητας. Κριτήριο αξιολόγησης 5 Πώς προκύπτουν και τι αφορούν οι δαπάνες κατά το στάδιο του κλεισίματος, όταν ολοκληρωθεί η εκμετάλλευση ενός κοιτάσματος; Απάντηση Προτού ένα μεταλλείο φτάσει στο τέλος της ζωής του, πρέπει να υπάρχει ένα σχέδιο διαχείρισης του κλεισίματός του που να περιγράφει με λεπτομέρειες το κόστος και τις προτεινόμενες στρατηγικές κλεισίματος. Οι σημαντικότερες δαπάνες θα μπορούσαν να προκύψουν από τον καθαρισμό και την αποκατάσταση των χώρων εξόρυξης και επεξεργασίας. Εάν, για παράδειγμα, πρόκειται για μεικτά θειούχα μεταλλεύματα και η μέθοδος εκμετάλλευσης έχει αφήσει υπόγεια κενά, τα ορυκτά αυτά είναι πιθανό να οξειδωθούν με παραγωγή θειικού οξέος, το οποίο διοχετεύεται και μολύνει τον υδροφόρο ορίζοντα. Η αντιμετώπιση του φαινομένου της όξινης απορροής των μεταλλείων γίνεται με τη λειτουργία μονάδας συλλογής και εξουδετέρωσης των νερών αυτών ακόμη και μετά το κλείσιμο του μεταλλείου. Η δενδροφύτευση πρανών από επιφανειακές εκσκαφές και η απομάκρυνση σωρών από μπάζα αποτελούν μικρότερες αλλά υπολογίσιμες δαπάνες αποκατάστασης. Η αποζημίωση των εργαζομένων καθώς και το κόστος από άλλες κοινωνικές επιπτώσεις αποτελούν άλλες κατηγορίες δαπανών που θα πρέπει να προβλεφθούν.

16 Κριτήριο αξιολόγησης 6 Για ποιο λόγο η διαδικασία της μεταλλευτικής έρευνας γίνεται σε διαδοχικά στάδια; Απάντηση Βασική αρχή της μεταλλευτικής έρευνας είναι η εκτέλεσή της σε διαδοχικά στάδια, ώστε να είναι δυνατή, σε περίπτωση αποτυχίας, η εγκατάλειψη του εγχειρήματος με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Μετά το τέλος κάθε φάσης ακολουθεί απόφαση για συνέχιση ή όχι της διαδικασίας, έτσι ώστε να περιορίζεται ο κίνδυνος άσκοπων δαπανών.