ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΟΝΟΓΛΩΣΣΟΥΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ: ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Dr ΜΑΣΟΥΡΑ ΕΛΒΙΡΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

2 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 2 Διερεύνηση των Εκτελεστικών Λειτουργιών και της Εργαζόμενης Μνήμης σε Ενήλικες Έλληνες Μονόγλωσσους και Γλωσσομαθείς Πιπεροπούλου Μαρία Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σεπτέμβριος 2014

3 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 3 Περίληψη Η συγκεκριμένη έρευνα είχε ως σκοπό τη διερεύνηση της επίδρασης που έχει η γνώση πολλών ξένων γλωσσών στις εκτελεστικές λειτουργίες, την εργαζόμενη μνήμη και τη βραχύχρονη μνήμη. Συνολικά συμμετείχαν 132 τυπικοί ενήλικες, με μητρική γλώσσα την ελληνική, εκ των οποίων οι 67 ήταν μονόγλωσσοι και οι 65 μιλούσαν πολλές ξένες γλώσσες σε άριστο επίπεδο. Οι δύο ομάδες της έρευνας εξισώθηκαν ως προς την ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο και διέφεραν ως προς των αριθμό των ξένων γλωσσών που γνωρίζουν. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως υπάρχει διαφορά μεταξύ μονόγλωσσων και ομιλούντων πολλές ξένες γλώσσες, με τους δεύτερους να έχουν καλύτερες επιδόσεις και στις τρεις εκτελεστικές λειτουργίες που εξετάστηκαν (αναστολή, ενημέρωση, εναλλαγή) και στην απλή οπτική και ακουστική συγκράτηση (βραχύχρονη μνήμη). Δεν εντοπίστηκε διαφορά μεταξύ μονόγλωσσων και ομιλούντων πολλές ξένες γλώσσες ως προς την εργαζόμενη μνήμη.

4 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 4 1.ΜNHΜΗ 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αποτελεί κοινό τόπο για τα μοντέλα που ασχολούνται με τη δομή και λειτουργία της μνήμης, πως η μνήμη αποτελείται από ένα σύστημα αποθήκευσης περιορισμένης διάρκειας χρονικά (βραχύχρονη μνήμη) και ένα άλλο σύστημα ικανό να αποθηκεύει περισσότερες πληροφορίες και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ο διαχωρισμός της μνήμης σε βραχύχρονη και μακρόχρονη άρχισε σχετικά νωρίς με πρώτον τον Hebb (1949) να κάνει λόγο για τα προαναφερθέντα είδη μνήμης. Συνέχισαν οι Paterson & Paterson (1959) και οι Atkinson & Shiffrin (1968). Το μοντέλο των Atkinson & Shiffrin (1968) προτείνει πως η μνήμη αποτελείται από τρία επιμέρους υποσυστήματα ή στάδια: την αισθητηριακή καταγραφή, τη βραχύχρονη μνήμη και τη μακρόχρονη μνήμη. Στη φάση της αισθητηριακής καταγραφής, οι πληροφορίες χάνονται σχεδόν άμεσα. Στη βραχύχρονη μνήμη υπάρχει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια αποθήκευσης, η οποία υπολογίζεται σύμφωνα με τους Peterson & Peterson (1959) στα 18 έως 20 δευτερόλεπτα. Η χωρητικότητα της βραχύχρονης μνήμης είναι περιορισμένη. Η μακρόχρονη μνήμη έχει απεριόριστη χωρητικότητα αποθήκευσης. Το 1956 ο Miller εισήγαγε την έννοια του μαγικού αριθμού 7, με στόχο να προσδιορίσει τη χωρητικότητα της βραχύχρονης μνήμης. Θεώρησε πως το εύρος της βραχύχρονης μνήμης ενός υγιούς ενήλικα είναι από πέντε έως εννιά ψηφία, ασχέτως αν αυτά είναι γράμματα, αριθμοί, λέξεις κτλ. Η ομαδοποίηση (chunking) αποτελεί έννοια την οποία εισήγαγε επίσης ο Miller (1956) για να περιγράψει την ανάπτυξη μονίμων συνδέσμων μεταξύ στοιχείων ως βοήθημα βραχύχρονης μνήμης. Επίσης, στη μακρόχρονη μνήμη αποτελεί βασικό συστατικό της αυτοματοποίησης και ροής

5 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 5 της γλώσσας. Η αυτοματοποίηση προέρχεται από τη συνένωση περισσότερων μεμονωμένων ομάδων που έχουν ήδη δημιουργηθεί. Η δημιουργία ενοτήτων εναπόκειται στις αρχές της εξάσκησης. Κάθε φορά που ένα άτομο εξασκείται περισσότερο, δημιουργεί καινούριες επιπρόσθετες ενότητες. Τέλος, όσες περισσότερες ενότητες έχουν δημιουργηθεί, τόσο γρηγορότερα γίνεται η απόκριση σε ένα έργο (Guida, Gobet, Tardieu & Nicolas, 2012). Μία θέση των Atkinson & Shiffrin (1968), η οποία αποδείχθηκε λανθασμένη, είναι πως η παραμονή του υλικού στη βραχύχρονη μνήμη συσχετίζεται θετικά με τις πιθανότητες αποθήκευσης στη βραχύχρονη μνήμη. Θεωρούν πως μόνο η επανάληψη μπορεί να οδηγήσει στη μακρόχρονη αποθήκευση. Αυτή η άποψη δεν είναι λανθασμένη, όμως σίγουρα είναι ελλιπής (Baddeley, 2003). Μία δεύτερη θεώρησή τους, που επίσης αναθεωρήθηκε αργότερα, ήταν πως στην περίπτωση απουσίας βραχύχρονης μνήμης, οι ασθενείς είναι ανίκανοι για μάθηση νέου υλικού. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει γιατί ασθενείς με πρόβλημα στη βραχύχρονη μνήμη παραμένουν λειτουργικοί και δεν καταστρέφονται γνωστικά, όπως θα ισχυριζόταν το μοντέλο των Baddeley και Hitch (1974) (Baddeley, 2007). Σίγουρα, τα πιο έντονα υποστηρικτικά δεδομένα του διαχωρισμού προέρχονται από μελέτες ασθενών που έχουν πρόβλημα μόνο στο ένα ή το άλλο είδος μνήμης (Baddeley, 2003). Τέλος, άλλα σημεία του μοντέλου των Atkinson και Shiffrin (1968) που δέχθηκαν κριτική, είναι ότι περιλαμβάνουν την αντίληψη ως στάδιο της μνήμης, ότι θεωρούν τη βραχύχρονη μνήμη ως ενιαίο κομμάτι, χωρίς επιμέρους υποσυστήματα (Tarnow, 2010) ΜΟΝΤΕΛΟ Baddeley και Hitch (1974)

6 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 6 Οι Baddeley και Hitch (1974) εισήγαγαν το μοντέλο της εργαζόμενης μνήμης. Το αρχικό μοντέλο απαρτιζόταν από τρία μέρη: το φωνολογικό κύκλωμα, το οπτικοχωρικό σημειωματάριο και τον κεντρικό επεξεργαστή ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΟ ΚΥΚΛΩΜΑ Το φωνολογικό κύκλωμα χωρίζεται σε δύο υποσυστήματα: την φωνολογική αποθήκευση (phonological store) και την αρθρωτική διαδικασία ελέγχου (articulatory control process). To πρώτο σύστημα συγκρατεί πληροφορίες με λεκτική μορφή για ένα με δύο δευτερόλεπτα. Ουσιαστικά πρόκειται για μια παθητικού τύπου αποθήκευση. Το φαινόμενο της φθοράς του λεκτικού μνημονικού ίχνους αναφέρεται στο συγκεκριμένο συστατικό του φωνολογικού κυκλώματος (Baddeley, 2003). Οι λέξεις του προφορικού λόγου εισέρχονται στο αποθηκευτικό σύστημα άμεσα. Οι γραπτές λέξεις πρέπει πρώτα να κωδικοποιηθούν σε φωνολογικό κώδικα πριν εισέλθουν στον αποθηκευτικό χώρο. Όταν σε ένα άτομο παρουσιάζονται τα στοιχεία οπτικά (πχ γράμματα) και του ζητούν να τα ανακαλέσει, τότε πρώτα θα τα κωδικοποιήσει σε ακουστικού τύπου πληροφορία εσωτερικά. Ανάλογα με τα φωνολογικά ή ακουστικά χαρακτηριστικά τους θα κριθεί και η ανάκλησή τους. Παραδείγματος χάριν, αν τους παρουσιαστούν σειρές γραμμάτων B, K, R, W και C, D, P, T, πιο εύκολα θα ανακαλέσουν σωστά την πρώτη ακολουθία παρά τη δεύτερη. Επίσης είναι πιο εύκολο να ανακληθούν λέξεις που φαίνεται πως ανήκουν στην ίδια κατηγορία (Baddeley, 2003). Η αρθρωτική διαδικασία ελέγχου σχετίζεται με την παραγωγή λόγου. Η υποφωνητική επανάληψη βοηθάει στην επανάληψη των πληροφοριών για να αποφευχθεί η άμεση φθορά της. Έτσι η πληροφορία ξαναεισέρχεται στη φωνολογική αποθήκευση, μέχρι να ξαναρχίσει η φθορά της και πάλι. Αυτή η φωνητική

7 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 7 επανάληψη είναι μία βασική στρατηγική για τη βελτίωση της χωρητικότητας της φωνολογικής βραχύχρονης μνήμης. Ακόμα, η δεύτερη λειτουργία της φωνητικής επανάληψης ονομάζεται φωνολογική και λεκτική κωδικοποίηση. Αυτό αναφέρεται στη διαδικασία μετατροπής μίας οπτικής πληροφορίας σε λεκτική μέσω του κεντρικού επεξεργαστή. Φαινόμενα που συνάδουν με την ύπαρξη ενός «φωνολογικού κυκλώματος» αποτελούν το φαινόμενο ομοιότητας των λέξεων, του μήκους της λέξης, της σχέσης μεταξύ μνημονικού εύρους και ταχύτητας ομιλίας και η αρθρωτική καταστολή (Jacquemot & Scott, 2007). Τα υποσυστήματα αυτά έχουν πεπερασμένη χωρητικότητα. Η φωνητική επανάληψη είναι μία σειριακού τύπου επανάληψη που μπορεί να επεξεργάζεται μόνο ένα λεκτικό στοιχείο κάθε φορά. Παραδείγματος χάριν, δεν είναι εύκολο να επαναλαμβάνεις εσωτερικά ένα τηλεφωνικό νούμερο και παράλληλα να λες τη λέξη «και και και». Σε πειραματικές συνθήκες όπου γίνεται καταστολή της λειτουργίας της επανάληψης του φωνολογικού κυκλώματος (πχ φωνητική καταστολή) εμφανίζεται και μειωμένη ικανότητα μάθησης λεκτικών πληροφοριών (Papagno & Vallar, 1992). Οι ατομικές διαφορές που αφορούν σε διαφορές ως προς τη χωρητικότητα του φωνολογικού κυκλώματος σχετίζονται είτε με γενετικούς παράγοντες (διατομικές διαφορές) είτε με επίκτητες καταστάσεις που μπορεί να δημιουργηθούν στη διάρκεια της ζωής του ατόμου, όπως πχ άνοια, ισχαιμικά αγγειακά επεισόδια, εγκεφαλικές κακώσεις. Τα άτομα με έλλειμμα στη λεκτική βραχύχρονη μνήμη ενώ δεν έχουν πρόβλημα στην αντίληψη, στην επανάληψη, στην παραγωγή λόγου, τείνουν να έχουν πρόβλημα στη διατήρηση του μνημονικού ίχνους ή στην ενεργοποίηση της βραχύχρονης μνήμης (Alvarez, Emory & Julie, 2006).

8 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 8 Αναφορικά με το απλό μέτρημα (Aron, 2007), το φωνολογικό κύκλωμα παίζει κυρίαρχο ρόλο, με τον κεντρικό επεξεργαστή να παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Το να παρακολουθείται κάθε τόσο το μερικό σύνολο των πράξεων, είναι θέμα του φωνολογικού κυκλώματος. Τα απλά λάθη που μπορεί να συμβαίνουν στους αριθμητικούς υπολογισμούς, μεσολαβούνται από το φωνολογικό κύκλωμα καθώς μπορεί να μπερδευτούν οι δεκάδες με τις μονάδες ή να παραληφθούν επαναλαμβανόμενα στοιχεία (22, 33 κτλ). Σε πιο σύνθετες καταστάσεις, όπως αυτές των νοητικών πράξεων, χρειάζεται ενεργοποίηση διαφορετικών συστατικών της εργαζόμενης μνήμης, όπως το φωνολογικό κύκλωμα (προσωρινή αποθήκευση του τρέχοντος αποτελέσματος) και ο κεντρικός επεξεργαστής (για εφαρμογή αλγορίθμων). Ο Aron (2007) έδινε στα άτομα διψήφιους αριθμούς με ζητούμενο την πρόσθεση των αριθμών κτλ. Οι αριθμοί παρουσιάζουν στη μία συνθήκη οπτικά και στην άλλη ακουστικά. Και στις δύο περιπτώσεις η φωνολογική καταστολή, η οποία καταργεί τη λειτουργία της ανανέωσης των πληροφοριών, και η παρεμβολή (άσχετες ομιλίες) είχαν ως αποτέλεσμα αύξηση του αριθμού των λαθών. Δεν αυξήθηκαν τα λάθη όταν τους ζητήθηκε παράλληλα με τους υπολογισμούς να χτυπάνε το χέρι τους, ως συνθήκη ελέγχου. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας είναι ένδειξη ότι το φωνολογικό κύκλωμα μεσολαβεί τις νοητικές πράξεις ΟΠΤΙΚΟΧΩΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ Το οπτικοχωρικό σημειωματάριο βοηθάει στην προσομοίωση, στους υπολογισμούς, στην οπτική μνήμη και στην πλοήγηση. Σύμφωνα με τον Aron (2007) το οπτικοχωρικό σημειωματάριο χωρίζεται σε δύο υποσυστήματα: την οπτική κρύπτη (visual cache) και την εσωτερική γραφίδα (inner scribe).

9 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 9 To πρώτο υποσύστημα μεσολαβεί την αποθήκευση πληροφοριών σχετικών με χρώμα και σχήμα και χαρακτηρίζεται ως παθητικό μέρος. Σχετίζεται με την οδό «τι» και το κοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό. Η εσωτερική γραφίδα ασχολείται με χωρικές και κινητικές πληροφορίες. Επίσης, επαναλαμβάνει πληροφορίες από την οπτική κρύπτη και μεταφέρει πληροφορίες στον κεντρικό επεξεργαστή. Ουσιαστικά, είναι υπεύθυνη για την επανάληψη που ανανεώνει τα περιεχόμενα του οπτικοχωρικού σημειωματάριου και έτσι μειώνει τη φθορά που συνδέεται με το χρόνο. Γι αυτό και χαρακτηρίζεται ως το ενεργητικό τμήμα του οπτικοχωρικού σημειωματαρίου. Σχετίζεται με την οδό «που» και το ραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό. Σύμφωνα με τον Aron (2007), η μάθηση βασίζεται περισσότερο στην οπτική κρύπτη. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η μνημονική επίδοση διακόπτεται από οπτικό έργο και όχι από το χωρικό. Συχνά, ανακύπτει το ερώτημα κατά πόσο το σύστημα που επεξεργάζεται οπτικές πληροφορίες είναι ξεχωριστό από αυτό που επεξεργάζεται χωρικές. Αυτό μπορεί να διερευνηθεί με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, φαίνεται ότι υπάρχουν ασθενείς οι οποίοι έχουν πρόβλημα μόνο στο ένα σύστημα χωρίς να έχουν στο άλλο. Δεύτερον, μελετώντας την ανάπτυξη των παιδιών, εντοπίζονται διαφορές στην πορεία ανάπτυξης αυτών των δύο συστημάτων (Conway, Kane & Engle, 2003). Τέλος, η Τρίτη περίπτωση αφορά σε συνθήκες εργαστηρίου, γίνεται μελέτη της ανάκλησης του οπτικού υλικού, με χρήση από τη μεριά του ερευνητή, της παρεμβολής. Συνεπώς μπορεί να ζητηθεί: ανάκληση οπτικής πληροφορίας με οπτική παρεμβολή, ανάκληση οπτικής πληροφορίας με χωρική παρεμβολή, ανάκληση χωρικής πληροφορίας με χωρική παρεμβολή και,τέλος, ανάκληση χωρικής πληροφορίας με οπτική παρεμβολή. Η υπόθεση είναι ότι αν αυτά τα δύο συστήματα διέπονται από ξεχωριστούς μηχανισμούς, τότε η οπτική παρεμβολή θα επηρεάζει την

10 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 10 οπτική μνήμη και η χωρική παρεμβολή τη χωρική μνήμη. Συνεπώς, αν είναι ξεχωριστά τα μέρη της αποθήκευσης των χωρικών και των οπτικών πληροφοριών, θα είναι ικανά να διαχειριστούν παρεμβολή της αντίθετης μορφής, όχι όμως της ίδιας. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα διπλό διαχωρισμό (Conway, Kane & Engle, 2003, Vogel et al., 2013) ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΤΗΣ Ο κεντρικός επεξεργαστής είναι το πιο σημαντικό σύστημα της εργαζόμενης μνήμης, γιατί ασχολείται με την παρακολούθηση και το συντονισμό της λειτουργίας των επιμέρους υποσυστημάτων. Επιλέγει σε ποιο σημείο της επεξεργασίας πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία, ιδίως όταν οι δύο δραστηριότητες είναι συγκρουόμενες μεταξύ τους. Ουσιαστικά ελέγχει τη ροή πληροφοριών μεταξύ των επιμέρους υποσυστημάτων της εργαζόμενης μνήμης και συνδέεται με τη μακρόχρονη (Oberauer, Sus, Schulze, Wilhelm & Wittmann, 2000). Σε σχέση με τα αρχικά μοντέλα, έχουν αλλάξει κάποιες θεωρήσεις σχετικά με τον κεντρικό επεξεργαστή. Πλέον, δε θεωρείται ότι έχει δυνατότητα αποθήκευσης κάποιου είδους πληροφοριών. Πρόκειται περισσότερο για ένα σύστημα ελέγχου και προσδιορισμού της προσοχής. Ακόμα, φαίνεται πως ο σύνδεσμος μεταξύ των διαφόρων υποσυστημάτων της εργαζόμενης μνήμης με τη μακρόχρονη μνήμη, είναι ο διαχειριστής επεισοδίων. Συνεπώς, ο κύριος ρόλος του κεντρικού επεξεργαστή είναι να κατευθύνει την προσοχή μέσω εστίασης, διαμοιρασμού και εναλλαγής (Oberauer, 2002). Μεθοδολογικά είναι δύσκολο να σχεδιαστούν εργαλεία που να μετρούν αποκλειστικά τη λειτουργία του κεντρικού επεξεργαστή, καθώς είναι ένα σύστημα που ενσωματώνεται στη λειτουργία πολλών άλλων. Συνεπώς, για την προσέγγισή

11 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 11 του, χρειάζεται η μέτρηση της δυναμικής πλευράς της μνήμης. Ουσιαστικά, εναποθέτεται μεγάλος γνωστικός φόρτος στον κεντρικό επεξεργαστή. Το μοντέλο των Norman και Shallice (1986) ουσιαστικά ενσωματώθηκε σε αυτό της εργαζόμενης μνήμης με σκοπό να γίνει περιγραφή του κεντρικού επεξεργαστή. Στο πρώτο μοντέλο θεωρείται πως οι περισσότερες γνωστικές διαδικασίες ξεκινούν από ήδη υπάρχοντα γνωστικά σχήματα τα οποία με τη σειρά τους πυροδοτούνται από εσωτερικές ιεραρχίες αλλά και από εξωτερικά ερεθίσματα. Η ενεργοποίηση των σχημάτων ελέγχεται από το SAS, το οποίο είναι ένα εκτελεστικό σύστημα παρακολούθησης. Θεωρείται πως το SAS είναι απαραίτητο για έργα που δεν έχουν ξανααντιμετωπιστεί. Συνεπώς, ο SAS είναι υπεύθυνος όταν χρήζουν υψηλότερα επίπεδα ελέγχου της προσοχής. Ακόμα, για αυτά τα καινούρια έργα απαιτείται και μία μνήμη εργαζόμενη που να είναι δυναμική και ευέλικτη (Salthouse, 1994). Ένα μοντέλο αναφορικά με τη μνήμη, που επίσης περιλαμβάνει κάνει λόγο για τη σημασία της προσοχής είναι το Time Based Model for Working Memory (Barrouilet, Benardin & Camos, 2004). Σύμφωνα με αυτό, η προσοχή είναι απαραίτητη για τη μνήμη, τόσο για τη συγκράτηση όσο και για την επεξεργασία. Η προσοχή όμως δεν είναι ανεξάντλητη οπότε χρειάζεται και κάποιο είδος διαμοιρασμού. Από τη στιγμή που αποτραβηχτεί η προσοχή από ένα συγκεκριμένο έργο, τα μνημονικά ίχνη υπόκεινται σε μια φθορά σχετική με το χρόνο. Για να ανανεωθούν θα πρέπει να ανασυρθούν από τη μνήμη μέσω της επανεστίασης της προσοχής επάνω τους/ συνεπώς, η κάθε διεργασία που τραβάει την προσοχή, διαταράσσει τη διατήρηση των μνημονικών ιχνών. Ο διαμοιρασμός της προσοχής επιτυγχάνεται μέσω της συχνής εναλλαγής μεταξύ της διατήρησης και επεξεργασίας των πληροφοριών, δηλαδή των βασικών λειτουργιών της εργαζόμενης μνήμης. Συνεπώς, οι δύο προαναφερθείσες βασικές λειτουργίες στηρίζονται στην

12 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 12 πεπερασμένη διαθεσιμότητα της προσοχής. Γι αυτό και το άτομο θα πρέπει να μεταθέτει συχνά την εστίαση της προσοχής για να μη ξεχνάει. Χαρακτηριστικά, οι Βarrouilet, Benardin και Camos (2004), αναφέρουν το στόμιο του μπουκαλιού θέλοντας να δείξουν με αυτήν την παρομοίωση, πως όσο μικρότερες ή μεγαλύτερες κι αν είναι οι απαιτήσεις του έργου, ο αριθμός των πληροφοριών που μπορούν να επεξεργαστούν είναι συγκεκριμένος. Εν κατακλείδι, η προσοχή αποτελεί τη διεπαφή μεταξύ της εργαζόμενης μνήμης και της μακρόχρονης ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΕΠΕΙΣΟΔΙΩΝ Ο Baddeley το 2000 μην μπορώντας να εξηγήσει τις πολύ καλές επιδόσεις που είχαν σε έργα ανάκληση ενοποιημένων πληροφοριών ασθενείς με πολύ περιορισμένη χρηστικότητα στα δύο υποσυστήματα της εργαζόμενης μνήμης τους, προσέθεσε στο μοντέλο της εργαζόμενης μνήμης και ένα ακόμα υποσύστημα, το διαχειριστή επεισοδίων, ο οποίος διαχειρίζεται πληροφορίες τις οποίες δε διαχειρίζονται τα άλλα δύο συστήματα όπως μελωδίες κτλ. Η ονομασία διαχειριστής επεισοδίων βασίζεται στην υπόθεση ότι αυτό το σύστημα ουσιαστικά ενοποιεί τις πληροφορίες από το οπτικοχωρικό σημειωματάριο και το φωνολογικό κύκλωμα, δημιουργώντας έτσι τη μορφή μίας ενότητας. Σε σύγκριση με τον όρο μνήμη επεισοδίων» του Tulving, ο διαχειριστής επεισοδίων διαφέρει καθώς πρόκειται για ένα σύστημα προσωρινής αποθήκευσης πληροφοριών. Ο διαχειριστής επεισοδίων διαχειρίζεται την αποθήκευση ενός συνόλου πληροφοριών, ενοποιημένο σε σύνολα ή επεισόδια, που προέρχονται από διαφορετικές πηγές. Το σύστημα αυτό βασίζεται στις εκτελεστικές διαδικασίες αλλά είναι σύστημα αποθήκευσης και όχι ελέγχου της προσοχής (όπως είναι ο κεντρικός επεξεργαστής). Ο διαχειριστής επεισοδίων έχει πεπερασμένη χωρητικότητα της τάξης των 4 επεισοδίων και είναι προσβάσιμος από τη συνειδητή γνώση (Baddeley, 2000). O διαχειριστής επεισοδίων μας δίνει την

13 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 13 εμπειρία της συνείδησης. Τέλος, ο διαχειριστής επεισοδίων έχει πρόσβαση σε γνώση που βρίσκεται στη μακρόχρονη μνήμη σχετικά με τη γλώσσα, τη γραμματική και τη δομή των προτάσεων (Oberauer, 2002). Φαίνεται ότι ο διαχειριστής επεισοδίων αποτελεί τη διεπαφή μεταξύ ανάμεσα στην εργαζόμενη μνήμη και τη μακρόχρονη και ο ρόλος του είναι να διευκολύνει την επικοινωνία τους. Συνοψίζοντας, ο διαχειριστής επεισοδίων συνδέεται με τη μακρόχρονη μνήμη και διαχειρίζεται ένα μικρό ποσοστό επιμέρους λειτουργιών, οι οποίες δεν εξαρτώνται από την αντιληπτική φύση του εισιόντος. Ακόμα, είναι υπεύθυνος για την ανάμειξη πληροφοριών από όλα τα άλλα υποσυστήματα συνθέτοντας μία ενοποιημένη εμπειρία ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗΣ ΜΝΗΜΗΣ H χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης αυξάνεται από την παιδική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση. Ραγδαία αύξηση παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας ενώ κατά τη διάρκεια της εφηβείας η κατάσταση φαίνεται να σταθεροποιείται. Κατά μέσο όρο ένας ενήλικας έχει διπλάσιες ικανότητες ως προς την εργαζόμενη μνήμη του σε σχέση με ένα πεντάχρονο παιδί. Επίσης, εντοπίζονται διαφορές μεταξύ των παιδιών ως προς τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης. Σε μία σχολική τάξη, οι μαθητές έχουν την ίδια ηλικία. Οι επιδόσεις τους ως προς την εργαζόμενη μνήμη μπορεί να είναι αντίστοιχες παιδιών μικρότερης, ίσης ή και μεγαλύτερης ηλικίας (Engle, Tuholski, Laughlin & Conway, 1999). Σύμφωνα με τους Liston, McEwen και Casey (2009), η μνημονική ικανότητα αυξάνεται ανάλογα με την ηλικία καθώς αυξάνεται η ταχύτητα επανάληψης. Ωστόσο, αυτή η άποψη θεωρήθηκε από τους Gathercole και Hitch (1993) ως μία υπεραπλούστευση της

14 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 14 κατάστασης, μιας και η διαφορά μεταξύ ενηλίκων και παιδιών είναι περισσότερο ποιοτικού χαρακτήρα, παρά μοναχά θέμα ταχύτητας. Έχει υποστηριχτεί ότι το μνημονικό εύρος είναι μεγαλύτερο στην περίπτωση γλωσσών, στις οποίες τα στοιχεία τους προφέρονται σε συντομότερο χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με τον Hossain (1982), σε πραγματικές καταστάσεις και όχι σε συνθήκες εργαστηρίου οι Κινέζοι φαίνεται να ξεπερνούν το ανώτερο φυσιολογικό όριο μνημονικού εύρους. Οι Chincotta και Underwood (1997) συνέκριναν ομιλητικές με μητρική γλώσσα κάποιες από τις αναφερόμενες (αγγλικά, γερμανικά, ελληνικά, ισπανικά, σουηδικά και φιλανδικά), σχετικά με τις επιδόσεις τους σε έργο ανάκλησης αριθμοσειρών. Παρόλο που σε πραγματικές συνθήκες οι Κινέζοι είχαν τις καλύτερες επιδόσεις, σε συνθήκη εργαστηρίου με αρθρωτική καταπίεση, οι επιδόσεις τους μειωνόταν. Το συγκεκριμένο εύρημα εξηγείται με διάφορες ερμηνείες, όπως η διάρκεια άρθρωσης των λέξεων στη γλώσσα καθώς και ο ρυθμός της προφορικής ομιλίας. Αυτά τα δύο προηγούμενα στοιχεία επηρεάζουν την ταχύτητα της ολοκλήρωσης της υποφωνητικής επανάληψης και κατά συνέπεια τις επιδόσεις στο έργο ανάκλησης αριθμοσειρών. Ακόμα, το μνημονικό εύρος είναι μικρότερο όταν πρόκειται για λέξεις μεγαλύτερου μήκους. Η διαφορά που εντοπίζεται στην ανάκληση μεγάλων λέξεων μπορεί να οφείλεται είτε άμεση φθορά της λέξης είτε σε παρεμβολή. Σύμφωνα με τους Baddeley, Thomson & Buchaman (1975), είναι πιο πιθανό να ανακαλέσεις έξι μονοσύλλαβες λέξεις παρά έξι λέξεις με πέντε συλλαβές. Αυτό συμβαίνει λόγω του τρόπου λειτουργίας του φωνολογικού κυκλώματος (Baddeley, 2003). Επιπρόσθετα, το εύρος της μνήμης είναι μεγαλύτερο για λέξεις με νόημα ή με προτάσεις παρά για άσχετες μεταξύ τους λέξεις. Το πανδαιμόνιο είναι μία έννοια που

15 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 15 εισήχθη από το Selfridge (1959). Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ακουστικές πληροφορίες κωδικοποιούνται σε διάφορα επίπεδα, με το πιο χαμηλό να είναι οι μεμονωμένοι ήχοι, στη συνέχεια τα φωνήματα, οι συλλαβές και μετά οι λεξικές μονάδες. Όταν χρειάζεται, αυτά ενώνονται σε ανώτερα επίπεδα συντακτικών και σημασιολογικών δομών. Το επίπεδο στο οποίο αυτές οι συνενώσεις σταματούν εξαρτάται από τις δυνατότητες του συστήματος. Επιπλέον, οι δυνατότητες της εργαζόμενης μνήμης περιορίζονται από κάποια στοιχεία όπως, πρώτον, η διάσπαση της προσοχής (η οποία μπορεί να οδηγήσει σε άμεση διαγραφή του περιεχομένου της εργαζόμενης μνήμης) και δεύτερον, ο υπερβολικός αριθμός πληροφοριών, δηλαδή η υπερφόρτωσή της. Για παράδειγμα, ο νοερός πολλαπλασιασμός των αριθμών 528 και 763 δεν είναι δυνατός, λόγω της περιορισμένης χωρητικότητας του φωνολογικού κυκλώματος. Υπάρχει σύμπνοια στο ότι η εργαζόμενη μνήμη σχετίζεται με online επεξεργασία πληροφοριών, παρακολούθηση στο εδώ και τώρα, επεξεργασία πληροφοριών και διατήρησή τους τόσο σε εργαστηριακά πλαίσια όσο και στην καθημερινή ζωή. Σύμφωνα με τον Baddeley (2003) πρόκειται για ένα σύστημα που συνδυάζει τα γνωστικά συστατικά που επιτρέπουν στους ανθρώπους να κατανοούν και να αναπαριστούν νοητικά το άμεσο περιβάλλον που τους περιβάλλει, να διατηρούν πληροφορίες σχετικά με παλαιότερές τους εμπειρίες, να αποκτούν νέες πληροφορίες και να οργανώνουν στόχους. Σύμφωνα με τον Baddeley (2003) είναι αδόκιμος ο προσδιορισμός της εργαζόμενης μνήμης ως ένα ενεργοποιημένο τμήμα της μακρόχρονης μνήμης. Η εργαζόμενη και η μακρόχρονη μνήμη περιέχουν δύο διαφορετικά γνωστικά συστήματα, με την εργαζόμενη μνήμη να σχετίζεται με την ανάσυρση πληροφοριών

16 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 16 που έχουν αποθηκευτεί στη μακρόχρονη, με στόχο την επεξεργασία τους και τη σύγκρισή τους με το καινούριο υλικό, με το οποίο έρχεται κάποιος αντιμέτωπος καθώς επίσης και με την επίλυση προβλημάτων (Bancroft & Servos, 2011). Καθημερινές περιπτώσεις χρήσης της εργαζόμενης μνήμης είναι να θυμόμαστε έναν αριθμό που μας υπαγορεύουν ενώ παράλληλα ψάχνουμε μολύβι για να το σημειώσουμε. Μία άλλη περίπτωση είναι να ακολουθούμε προφορικές οδηγίες, όπως αυτές που δείχνουν κατεύθυνση: πήγαινε ίσια, μετά στρίψε αριστερά κτλ. Ακόμα και όταν υπολογίζουμε στο περίπου πόσο θα μας βγούνε τα ψώνια που κάναμε ουσιαστικά γίνεται χρήση της εργαζόμενης μνήμης (Bancroft & Servos, 2011). Και αν στην καθημερινή ζωή η χρήση της εργαζόμενης μνήμης δεν είναι πάντα αντιληπτή, αν εμφανιστεί ένα πρόβλημα στη λειτουργία της εργαζόμενης μνήμης, αυτό γίνεται άμεσα φανερό. Άτομα με πρόβλημα στην εργαζόμενη μνήμη αντιμετωπίζουν πρόβλημα στην ανάκληση, ανακαλούνε μερικές λέξεις από μία πρόταση, δεν μπορούν να ακολουθήσουν σύνθετες οδηγίες όπως για παράδειγμα, πήγαινε στο σούπερ μάρκετ και πάρε αυτό. Συνήθως πάνε μέχρι εκεί αλλά μετά ξεχνάνε το λόγο για τον οποίο πήγαν (Li, 1999). Παιδιά με πρόβλημα στην εργαζόμενη μνήμη δεν εμφανίζουν πρόβλημα στην κοινωνικότητά τους ενώ τα κυρίαρχα ελλείμματά τους εμφανίζονται στις σχολικές τους ικανότητες. Συνήθως δίνουν την εντύπωση παιδιών που δεν προσέχουν ιδιαίτερα ή είναι αφηρημένα. Στη διάρκεια μίας δοκιμασίας με σύνθετους κανόνες, τα παιδιά με έλλειμμα στην εργαζόμενη μνήμη μπορεί να ξεχάσουν τις οδηγίες και εμφανίζουν χαμηλές επιδόσεις ως επί το πλείστον στην ανάγνωση και στα μαθηματικά (Gathercole, Pickering, Ambridge & Wearing, 2004).

17 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 17 Στις στρατηγικές για τη βοήθεια ατόμων με έλλειμμα στην εργαζόμενη μνήμη συμπεριλαμβάνεται η μείωση του γνωστικού φόρτου στην εργαζόμενη μνήμη χορηγώντας λιγότερο σύνθετα έργα, δίνοντας σύντομες, απλές και σαφείς οδηγίες, χωρίς κρυφά μηνύματα και σύνθετες προτάσεις. Επίσης, βοηθάει και η χρήση εξωτερικών βοηθημάτων και στρατηγικών μνήμης (μνημονική) (Kintsch, Palter & Ericsson, 1999). Σε ορισμένα σημεία του μοντέλου των Baddeley και Hitch (1974) ασκήθηκε κριτική. Πιο συγκεκριμένα, μία κριτική που ασκήθηκε αφορά στο φωνολογικό κύκλωμα. Πιο συγκεκριμένα, προτάθηκε πως το φωνολογικό κύκλωμα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα μέρος της γλωσσικής λειτουργίας και όχι ως ένα είδος μνημονικής αποθήκευσης. Αυτό το γεγονός αντικρούεται από νευροψυχολογικά ευρήματα που παρουσιάζουν άτομα με πρόβλημα στην εργαζόμενη μνήμη με ικανότητα φωνολογικής παραγωγής και αντίληψης λόγου. Συνεπώς αυτό δείχνει πως πρόκειται για δύο διαφορετικά συστήματα (Baddeley, 2007). Πάντως στο σημείο αυτό, καλό θα ήταν να καταγραφούν οι διαφορές μεταξύ της βραχύχρονης και της εργαζόμενης μνήμης. Η εργαζόμενη μνήμη σχετίζεται περισσότερο με συνειδητές διεργασίες επεξεργασίας πληροφοριών, κωδικοποίησης, αποθήκευσης και ανάκλησης. Η βραχύχρονη μνήμη σχετίζεται περισσότερο με την παθητική διατήρηση πληροφοριών. Για να γίνει πιο κατανοητή αυτή η διαφοροποίηση, μπορούμε να αναλογιστούμε το εργαλείο «άμεση ανάκληση αριθμοσειρών». Στην κανονική του μορφή εξετάζει τη βραχύχρονη μνήμη ενώ στην αντίστροφή του μορφή εξετάζει περισσότερο την εργαζόμενη μνήμη μιας και ο συμμετέχοντας θα πρέπει ταυτόχρονα να διατηρεί τις πληροφορίες αλλά και να τις επεξεργάζεται. Το κυριότερο σημείο είναι πάντως, πως η βραχύχρονη μνήμη αποτελεί μέρος της εργαζόμενης μνήμης (Gobet, 2000).

18 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 18 Κλείνοντας, ένα σύγχρονο μοντέλο μνήμης είναι αυτό του Cowan (2005), το οποίο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εστίαση της προσοχής. Σύμφωνα με τον ίδιο, η εστίαση της προσοχής έχει πεπερασμένο όριο και σχετίζεται με τον κεντρικό επεξεργαστή και το διαχειριστή επεισοδίων της εργαζόμενης μνήμης. Η ενεργοποίηση πραγματοποιείται στη μακρόχρονη μνήμη για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που εξαρτάται από την προσοχή και τη φωνητική επανάληψη (Baddeley, 2007). Ουσιαστικά, ο Cowan (2005) θεωρεί την εργαζόμενη μνήμη ως μέρος της βραχύχρονης μνήμης και όχι ως ξεχωριστό σύστημα. Οργανώνεται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αποτελείται από ενεργοποιημένες αναπαραστάσεις της μακρόχρονης μνήμης. Το δεύτερο επίπεδο ονομάζεται «εστίαση της προσοχής». 2.ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ ΜΝΗΜΗ Η εργαζόμενη μνήμη παίζει σημαντικό ρόλο στις σύνθετες γνωστικές εργασίες όπως η κατανόηση γλώσσας (Baddeley, Gathercole & Papagnο, 1998), οι νοητικές αριθμητικές πράξεις και ο συλλογισμός (St.Claire Thompson & Gathercole, 2006). Όλες αυτές οι γνωστικές λειτουργίες χρειάζονται παρακολούθηση κάθε στιγμή και διατήρηση των σχετικών με το έργο πληροφοριών (που επίσης στηρίζεται από την εργαζόμενη μνήμη) (Andrews & Halford, 2002). Η κατανόηση της γλώσσας χρειάζεται τη συνδρομή της εργαζόμενης μνήμης. Αν ληφθεί κυριολεκτικά, αυτό θα σήμαινε πως όταν κάποιος ασθενής έχει πρόβλημα στο προαναφερθέν είδος μνήμης, το όριο κατανόησής του θα περιορίζεται σε προτάσεις με μέγιστο όριο λίγες λέξεις. Ωστόσο, αυτή δεν είναι η πραγματικότητα. Οι ασθενείς με έλλειμμα στη λεκτική βραχύχρονη μνήμη έχουν ελάχιστα ή καθόλου προβλήματα στην κατανόηση (Just & Carpenter, 1992). Επίσης, η αρθρωτική καταπίεση διαταράσσει τη λειτουργία του φωνολογικού κυκλώματος και κατά

19 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 19 συνέπεια την κατανόηση (Mottaghy, 2006). Παρόλο που όταν γίνεται λόγος για κατανόηση, υπάρχει άμεση σύνδεση με το φωνολογικό κύκλωμα, εντούτοις, ρόλο παίζει και το οπτικοχωρικό σημειωματάριο. Με μικρότερη συμμετοχή βέβαια, η ανάγνωση παράλληλα με την κατανόηση, διαμεσολαβούνται και από το οπτικοχωρικό σημειωματάριο. Σύμφωνα με τους Baddeley, Gathercole και Papagno (1998) υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της λεκτικής βραχύχρονης μνήμης και της απόκτησης λεξιλογίου στα παιδιά. Η υποφωνητική καταστολή, η φωνολογική ομοιότητα και το φαινόμενο του μήκους της λέξης παίζουν ρόλο στην εκμάθηση ξένων γλωσσών. Πιο συγκεκριμένα, όταν χορηγούνται ζεύγη λέξεων προς εκμάθηση, η υποφωνητική καταστολή δημιουργεί ιδιαίτερο πρόβλημα στην εκμάθηση ξένων ζευγών λέξεων είτε αυτά παρουσιάζονται οπτικά είτε ακουστικά. Ακόμα, όταν μαθαίνονται ζεύγη λέξεων με νόημα (όχι ψευδολέξεις), ο κυρίαρχος κώδικας που χρησιμοποιείται είναι ο σημασιολογικός και κατά συνέπεια, η φωνολογική ομοιότητα θα έχει ελάχιστο αντίκτυπο στην εκμάθησή τους. Ωστόσο, όταν πρόκειται για άγνωστο λεξιλόγιο, το ρόλος του φωνολογικού κυκλώματος είναι κρίσιμος, με αποτέλεσμα η φωνολογική ομοιότητα να επηρεάζει την εκμάθηση τέλος, το φαινόμενο του μήκους της λέξης επίσης επηρεάζει την εκμάθηση αγνώστου λεξιλογίου, καθώς επηρεάζει τη διάρκεια ολοκλήρωσης της υποφωνητικής επανάληψης (Baddeley, Gathercole & Papagnο, 1998). Οι Oberauer και Kliegl (2006) υποστήριξαν πως η εργαζόμενη μνήμη βοηθάει στην εκμάθηση νέων λέξεων. Οι Gathercole και Adams (1990) χορήγησαν σε παιδιά ηλικίας πέντε και έξι ετών άγνωστες ψευδολέξεις και τους ζήτησαν να τις απομνημονεύσουν. Παρουσιάστηκε υψηλή θετική συσχέτιση μεταξύ της καλής μνημονικής επίδοσης και της ικανότητας μάθησης νέων λέξεων.

20 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 20 Υπάρχουν ατομικές διαφορές ως προς τις επιδόσεις σε έργα άμεσης λεκτικής μνήμης. Αυτές οι διαφορές εντοπίζονται ακόμα και από την παιδική ηλικία. Φαίνεται πως τα παιδιά με σχετικά χαμηλότερες επιδόσεις στη λεκτική μνήμη (χωρίς να έχουν γνωστικό πρόβλημα), έχουν χαμηλότερες επιδόσεις σε δοκιμασίες λεξιλογίου της μητρικής τους γλώσσας. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί τον κανόνα καθώς μεγαλύτερα παιδιά ή και ενήλικες δε φαίνεται να επηρεάζονται ιδιαίτερα στην απόκτηση της μητρικής τους γλώσσας από κάποιο πρόβλημα στο φωνολογικό κύκλωμα (Gathercole & Adams, 1990). Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι τα παιδιά με χαμηλές επιδόσεις στο φωνολογικό κύκλωμα εκτίθενται τόσο συχνά σε λέξεις της μητρικής τους γλώσσας που με τη διαρκή επανάληψη τελικώς, στη μέση παιδική ηλικία δε διαφοροποιούνται από τα άλλα παιδιά. Υπάρχει επίσης συσχέτιση μεταξύ της φωνολογικής μνήμης και της ευκολίας απόκτησης ξένης γλώσσας (Gathercole, Briscoe, Thorn & Tiffany,2008). H Service (1992) βρήκε πως το φωνολογικό κύκλωμα συνδέεται με την ευκολία απόκτησης ξένης γλώσσας. Όσο μεγαλύτερο είναι το εύρος της λεκτικής μνήμης, τόσο πιο εύκολη είναι η απόκτηση μίας ξένης γλώσσας. Μία μελέτη περίπτωσης που έρχεται σε συμφωνία με το παραπάνω εύρημα είναι αυτή του Baddeley (1993). Συγκεκριμένα, μελετήθηκε ένα άτομο υψηλής ευφυίας, που φοιτούσε στην τελευταία τάξη του λυκείου, ο οποίος είχε πολύ μικρό εύρος λεκτικής μνήμης (όπως μετρήθηκε με το έργο «άμεση ανάκληση αριθμοσειρών»). Στα ζεύγη λέξεων της μητρικής γλώσσας είχε ικανοποιητική επίδοση ενώ στην εκμάθηση μίας ξένης γλώσσας είχε δραματικό πρόβλημα. Μάλιστα, σύμφωνα με τον ίδιο, είχε προσπαθήσει πάρα πολύ να μάθει μία ξένη γλώσσα, για ακαδημαϊκούς λόγους, χωρίς όμως να τα καταφέρει (Baddeley, 2003).

21 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 21 Η Service (1992) μελέτησε παιδιά με μητρική γλώσσα τα φιλανδικά, τα οποία είχαν αρχίσει την εκμάθηση της αγγλικής, ως ξένης γλώσσας στην ηλικία των εννέα ετών. Τα αποτελέσματά της έδειξαν πως υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της ικανότητας επανάληψης ψευδολέξεων και της μάθησης λέξεων με την απόκτηση λεξιλογίου ξένης γλώσσας. Συνεπώς, η ικανότητα επανάληψης σχετίζεται θετικά με την ικανότητα εκμάθησης καινούριου λεξιλογίου και κατ επέκτασιν, το φωνολογικό κύκλωμα συνδέεται με την εκμάθηση κάποιας ξένης γλώσσας. Πολλοί ερευνητές υποστήριξαν πως η χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης παίζει προεξέχοντα ρόλο στην ανάγνωση και την ακουστική κατανόηση. Συνεπώς, αυτή η υπόθεση θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι, οι διαφορές μεταξύ των ατόμων ως προς την κατανόηση θα μπορούσαν να αποδοθούν σε διαφορές ως προς την εργαζόμενη μνήμη (Maehara & Saito, 2007). Παρόλα αυτά, ερευνητικά αυτό δεν έχει αποδειχθεί καθώς η επίδοση σε έργα μέτρησης της εργαζόμενη μνήμης και η επίδοση σε έργα κατανόησης δε συσχετίζονται σχεδόν καθόλου. Το έργο που έχει υψηλή θετική συσχέτιση με την επίδοση στην κατανόηση είναι το Reading and Listening Working Memory Span (Daneman & Carpender, 1980). Αυτό που φαίνεται να ισχύει είναι πως οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τη λειτουργική χωρητικότητα της μνήμης τους, δηλαδή ποιες διαδικασίες επιστρατεύουν με στόχο να μεγιστοποιήσουν τις μνημονικές τους ικανότητες. Συνεπώς, αυτό το εύρημα υποστηρίζει το μοντέλο της εργαζόμενης μνήμης, το οποίο δεν παρουσιάζει τη βραχύχρονη μνήμη ως ένα παθητικό χώρο αποθήκευσης (Daneman & Merikle, 1996). Υπάρχει η θεώρηση πως η εργαζόμενη μνήμη επηρεάζει το βαθμό με τον οποίο δημιουργούνται σταθερές φωνολογικές αναπαραστάσεις στη μακρόχρονη μνήμη (Gathercole & Baddeley, 1990). Ακόμα, θεωρείται πως οι ελλιπείς μνημονικές

22 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 22 επιδόσεις περιορίζουν το βαθμό γλωσσικής συνθετότητας που μπορεί να επιτύχει ένα παιδί. Ένα μοντέλο που ενσωματώνει τις παραπάνω θεωρήσεις είναι το Template Model of Speech Production (Gerken, 1991). Τονίζει πως καθώς ένα παιδί έχει περιορισμένες πηγές έκφρασης διαθέσιμες, οι προτάσεις που έχουν βασιστεί σε πρότινος αποθηκευμένα πρότυπα χρειάζονται μικρότερη διαδικασία σε σχέση με αυτές που η παραγωγή τους βασίζεται σε κανόνες. Αυτό σημαίνει πως ατομικές διαφορές που βασίζονται στην εργαζόμενη μνήμη μπορεί να είναι το υπόβαθρο της ικανότητας παραγωγής ομιλίας σε παιδιά. Ωστόσο, υπάρχει και η αντίθετη πλευρά. Οι van der Leley και Howard (1993) θεωρούν πως έλλειμμα στην εργαζόμενη μνήμη που εντοπίζεται σε παιδιά με γλωσσικά προβλήματα, είναι το αποτέλεσμα των προβλημάτων τους και όχι το αίτιο. Ακόμα, οι ίδιοι προτείνουν πως όποια επιρροή στη μνήμη, η οποία βασίζεται στις λεκτικές ικανότητες, γίνεται πιο φανερή όταν χρησιμοποιείται ως μεθοδολογικό εργαλείο η επανάληψη ψευδολέξεων. Αυτό το βασίζουν στην υπόθεση αμοιβαίου περιορισμού εξιόντος (mutual output constrains hypothesis), δηλαδή οι λεκτικές ικανότητες εμποδίζουν ουσιαστικά την ικανότητα επανάληψης ψευδολέξεων με πολλές συλλαβές. Συνεπώς, η ικανότητα φωνολογικής ανάλυσης μπορεί να αντικατοπτριστεί στις συνδέσεις μεταξύ της ικανότητας επανάληψης ψευδολέξεων και της ικανότητας ομιλίας (Schmeichel, Volokhov & Demaree, 2008). Η παρακολούθηση του εσωτερικού λόγου περιλαμβάνει ένα σύστημα αντίληψης του λόγου. Αυτό λαμβάνει χώρα μέσω ενός εσωτερικού κυκλώματος που συνδέει την παραγωγή του λόγου με την αντίληψή του. Άτομα με πρόβλημα στη μετατροπή εισιόντος σε εξιόν κάνουν αυτόματα περισσότερα λάθη κατά τη διάρκεια της ομιλίας (Jacquemot & Scott, 2007). Οι συνδέσεις μεταξύ συστημάτων διαχείρισης

23 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 23 εισερχόμενων και εξερχόμενων δεδομένων του φωνολογικού κυκλώματος, επιτρέπει την επανάληψη, χωρίς τη συνδρομή λεκτικών η σημασιολογικών αναλύσεων. Αυτό φαίνεται, παραδείγματος χάριν, στην ικανότητα επανάληψης ψευδολέξεων ή λέξεων από άλλη γλώσσα (Kintsch, Patel & Ericsson, 1999). Υπάρχει, επίσης, συσχετισμός μεταξύ της επανάληψης ψευδολέξεων και του λεξιλογίου της μητρικής ή ξένης γλώσσας κατά την παιδική ηλικία. Αυτό το εύρημα δείχνει πως η μετατροπή του φωνολογικού εισιόντος σε εξιόν παίζει σημαντικό ρόλο στη μάθηση νέων λέξεων (Smith & Jonides, 1999). Στη δεκαετία του 1980 υπήρχε η θεώρηση πως οι ασθενείς με έλλειμμα στη λεκτική βραχύχρονη μνήμη παρουσιάζουν προβλήματα στη σημασιολογική ή συντακτική κατανόηση σύνθετων προτάσεων. Αυτό οδήγησε στον ισχυρισμό πως η λεκτική βραχύχρονη μνήμη είναι απαραίτητη για τη σημασιολογική και συντακτική δομή της γλώσσας. Πιο σύγχρονες μελέτες ωστόσο δείχνουν πως αυτός ο ισχυρισμός υπεραπλουστεύει τα δεδομένα. Υπάρχουν για παράδειγμα ασθενείς με σημαντικό πρόβλημα στο λεκτικό μνημονικό πεδίο, οι οποίοι παρουσιάζουν φυσιολογική κατανόηση και αντίληψη των μορφολογικών και συντακτικών δομών της γλώσσας. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν ασθενείς με σημαντικό πρόβλημα λεκτικής παραγωγής ή αντίληψης που διατηρούν καλές ικανότητες λεκτικής μνήμης. Συνεπώς δεν είναι εύκολη η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το ρόλο που παίζει η λεκτική βραχύχρονη μνήμη στη γλώσσα. Πάντως φαίνεται πως η μεταξύ τους σχέση δεν είναι γραμμική (Smith & Jonides, 1999). 3.ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Τα τελευταία χρόνια η γνωστική ψυχολογία έχει κάνει ιδιαίτερα βήματα στην ανάλυση διαφόρων γνωστικών λειτουργιών όπως η αντίληψη, αναγνώριση, προσοχή

24 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 24 κτλ. Βέβαια, κάποιοι τομείς συνεχίζουν να είναι μερικώς ή ολικώς ανεξερεύνητοι, και αυτοί αφορούν κυρίως τις πιο εξειδικευμένες και σύνθετες εκτελεστικές λειτουργίες. Κάποιοι ερευνητές (Fuster, Bauer & Jervey,1985) προτείνουν πως οι τρεις βασικές εκτελεστικές λειτουργίες είναι η αναστολή, η εναλλαγή και η εργαζόμενη μνήμη. Σύμφωνα με τους Miyaki et al. (2000) τρεις είναι οι πιο βασικές εκτελεστικές λειτουργίες: πρώτον, η εναλλαγή, δεύτερον, η παρακολούθηση και ενημέρωση των αναπαραστάσεων στην εργαζόμενη μνήμη, τρίτον, η αναστολή της αντίδρασης. Οι λόγοι που επιλέγονται για μελέτη οι παραπάνω εκτελεστικές λειτουργίες είναι ότι πρώτον, αποτελούν χαμηλότερης συνθετότητας εκτελεστικές λειτουργίες εν συγκρίσει με άλλες ανωτέρου επιπέδου, όπως ο σχεδιασμός. Δεύτερον, υπάρχουν αρκετά εργαλεία μέτρησής τους, τα οποία είναι και εύκολα στη χρήση τους. Τέλος, υπάρχουν ενδείξεις πως αυτές οι εκτελεστικές λειτουργίες εμπλέκονται στην επίδοση σύνθετων και πιο συμβατικών εκτελεστικών λειτουργιών (Elliot, 2003, Miyaki et al., 2000). Βλάβη στο μετωπιαίο λοβό, που μεσολαβεί για τις εκτελεστικές λειτουργίες, αποτυπώνεται με προβληματικές επιδόσεις σε έργα όπως τα Wisconsin Card Sorting Test, Tower of Hannoi, Tower of London. Ωστόσο, δεν μπορεί να εξηγηθεί επαρκώς γιατί κάποιοι ασθενείς έχουν μειωμένη επίδοση σε ένα τεστ, κάποιοι σε κάποιο άλλο ενώ άλλοι και στα δύο (Miyaki et al., 2000). Σίγουρα αυτό είναι μία ένδειξη πως οι εκτελεστικές λειτουργίες δεν είναι μία ενιαία δομή (Baddeley, 1996). Μία ακόμα ένδειξη πως οι εκτελεστικές λειτουργίες δεν είναι μία ενιαία έννοια αποτελεί η ενεργοποίηση διαφορετικών περιοχών στον εγκέφαλο ανάλογα με την εκάστοτε εκτελεστική λειτουργία. Πιο συγκεκριμένα, ο έξω ραχιαίος προμετωπιαίος φλοιός διαμεσολαβεί την on line επεξεργασία, τη γλωσσική ροή, την

25 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 25 εναλλαγή, τη γνωστική ευκαμψία, τον προγραμματισμό και την αφαιρετική σκέψη. Όταν δίνονται έργα που απαιτούν κατονομασία σε πολλές γλώσσες, εμφανίζεται μεγαλύτερη δραστηριοποίηση του συγκεκριμένου σημείου στον εγκεφαλικό φλοιό (Rolls, Edmund & Grabenhorst, 2008). Η έλικα του προσαγωγίου ενεργοποιείται κατά την αναστολή, τη λήψη αποφάσεων και τη στοχοκατευθυνόμενη συμπεριφορά. Βλάβη σε αυτή την περιοχή οδηγεί σε αβουλία και σε απάθεια. Τέλος ο κογχικομετωπιαίος φλοιός ελέγχει την κυρίαρχη παρόρμηση και διαμεσολαβεί στην παρατήρηση της συμπεριφοράς. Βλάβη στην παρούσα εγκεφαλική περιοχή μπορεί να οδηγήσει σε εκρήξεις θυμού, ανυπακοή και εκδηλώσεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς (Miyaki et al., 2000). Η εναλλαγή ή αλλιώς γνωστική ευελιξία (switching) αφορά την εναλλαγή μεταξύ διαφορετικών έργων δίχως να υπάρχει πρόβλημα στην επίδοση στο καθένα από αυτά ξεχωριστά. Να τονιστεί ότι, στην παρούσα φάση, με τον όρο εναλλαγή γίνεται λόγος για την εναλλαγή μεταξύ σύνθετων έργων και όχι απλά εναλλαγή οπτικών ερεθισμάτων, παραδείγματος χάριν εικόνες, καθώς διαφορετικά νευρωνικά κυκλώματα μεσολαβούν το κάθε γνωστικό έργο. Πιο συγκεκριμένα, στην εναλλαγή οπτικών ερεθισμάτων παίζουν ρόλο οι βρεγματικοί λοβοί και ο διάμεσος εγκέφαλος. Στην άλλη περίπτωση παίζουν ρόλο οι μετωπιαίοι λοβοί. Η εναλλαγή φαίνεται να σχετίζεται με χρονικό κόστος, κυρίως όταν η εναλλαγή πρέπει να ενεργοποιηθεί από εσωτερικό σήμα και όχι από εξωτερικό. Αποτελεί σημαντικό συστατικό μέρος του εκτελεστικού ελέγχου (Greene, Braet, Johnson & Bellgrove, 2007). Η μεταβολή από μία απλή δοκιμασία σε μία δύσκολη σχετίζεται με μικρότερο γνωστικό κόστος συγκριτικά με την εναλλαγή από το δυσκολότερο έργο στο πιο εύκολο. Αν γίνει μεταφορά αυτού στην περίπτωση των γλωσσών θα λέγαμε πως η μεταφορά από τη δεύτερη, τρίτη ή οποιαδήποτε άλλη γλώσσα στην κυρίαρχη, απαιτεί μικρότερο

26 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 26 γνωστικό κόστος από την αντίστροφη περίπτωση (Kail, 2007). Εξειδικευμένο έργο για τη μέτρηση της εναλλαγής αποτελεί η δοκιμασία οπτικονοητικής ιχνηλάτησης. Η ανανέωση (updating) απαιτεί παρακολούθηση της τρέχουσας κατάστασης και αντικατάσταση παλαιότερων, μη χρήσιμων στοιχείων με νέα και πιο έγκυρα. Οι νευροψυχολογικές έρευνες καταδεικνύουν μία διαφοροποίηση ως προς την εγκεφαλική ενεργοποίηση μεταξύ της απλής αποθήκευσης και διατήρησης και της ανανέωσης. Η πρώτη φαίνεται πως μεσολαβείτε από την προκινητική περιοχή του μετωπιαίου φλοιού ενώ η δεύτερη από τον έξω ραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό. Τα έργα που χρησιμοποιούνται για την εξέταση της ανανέωσης είναι το keep track test (Yntenma, 1963). Επιμέρους θεωρητικά χαρακτηριστικά της ανανέωσης μπορούν να θεωρηθούν η ανάσυρση, ο μετασχηματισμός και η αντικατάσταση. Πιο συγκεκριμένα, για την ανανέωση δεν είναι πάντα απαραίτητη η ανάκληση πληροφορίας, ο μετασχηματισμός ή η αντικατάσταση. Όλα αυτά εξαρτώνται από το είδος της εισερχόμενης πληροφορίας ή από τον τρόπο που είναι δομημένο το ερευνητικό εργαλείο, όταν πρόκειται για πειραματικές συνθήκες (Desimone & Duncan, 1995). Χρειάζεται παρακολούθηση και κωδικοποίηση των εισερχόμενων πληροφοριών ανάλογα με τη σχετικότητα με το έργο και αναθεώρηση των στοιχείων της εργαζόμενης μνήμης, η οποία συνοδεύεται και από αντικατάσταση παλαιότερων στοιχείων με νεότερων και πιο σχετικών. Ως εκτελεστική λειτουργία η ανανέωση σχετίζεται περισσότερο με το χειρισμό σχετικών πληροφοριών με το έργο, παρά με μία παθητική αποθήκευση. Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν συσχέτιση μεταξύ της ανανέωσης και της ρέουσας νοημοσύνης. Ωστόσο, δεν έχει διευκρινιστεί αν αυτό αντανακλά συσχέτιση μεταξύ της νοημοσύνης και της ικανότητας για ανανέωση ή μία συσχέτιση μεταξύ νοημοσύνης και του εύρους της εργαζόμενης μνήμης (Friedman et al., 2007).

27 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 27 Τέλος, η αναστολή εξετάζεται συνήθως με το Stroop Test. Αφορά στην ικανότητα κάποιου να συγκρατεί την κυρίαρχη ή αυτόματη αντίδραση όταν αυτό είναι απαραίτητο. Η αναστολή παίζει κυρίαρχο ρόλο στη γλωσσομάθεια και την πολυγλωσσία. Το να χρησιμοποιείς πρώτα τη δεύτερη γλώσσα και μετά τη μητρική, απαιτεί μικρότερη γνωστική κούραση από το αντίστροφο. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί μέσω της αναστολής: η ομιλία της δεύτερης γλώσσας συνοδεύεται από εντονότερη άσκηση αναστολής στην κυρίαρχη (Costa, Ηernandez, Sebastian-Galles, 2008, Miyake et al., 2000). Ο ανασταλτικός έλεγχος χωρίζεται σε δύο τύπους. Ο πρώτος αφορά στην εκτελεστική αναστολή (executive inhibition), ενώ ο δεύτερος στην αναστολή που εμφανίζεται σε κάποια άγνωστη κατάσταση. Το πρώτο είδος ανασταλτικού ελέγχου, χωρίζεται με τη σειρά του σε τρεις επιμέρους κατηγορίες: πρώτον την αναστολή της κυρίαρχης παρόρμησης, δεύτερον, τη διακοπή μιας ενέργειας που έχει ήδη ξεκινήσει και τέλος τον έλεγχο τον παρεμβολών που δύνανται να παρυσφύουν. Το έργο Stroop εξετάζει το τελευταίο είδος αναστολής εκτέλεσης (Berlin & Bohlin, 2002). Σύμφωνα με τους Miyake et al. (2000) ένα μεθοδολογικό ζήτημα που προκύπτει μεταξύ ερευνών που θέμα έχουν την ανάλυση παραγόντων είναι η χαμηλή συσχέτιση μεταξύ επιμέρους εκτελεστικών λειτουργιών (Miyake et al., 2000). Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί από διάφορες οπτικές. Πρώτον, ανάλογα με το κάθε έργο, τα άτομα μπορούν να χρησιμοποιούν διαφορετικές στρατηγικές. Όταν ένα έργο το αντιμετωπίζει κάποιος για πρώτη φορά, επιστρατεύει τον εκτελεστικό έλεγχο. Όσο πιο οικείο γίνεται ένα έργο, ο εκτελεστικός έλεγχος χρησιμοποιείται λιγότερο. Το πρόβλημα αξιοπιστίας είναι σημαντικό γιατί η μικρή αξιοπιστία μπορεί να οδηγήσει σε μικρές συσχετίσεις μεταξύ άλλων έργων.

28 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 28 Τα παιδιά από την ηλικία των δύο έως τεσσάρων ετών αποκτούν τις εκτελεστικές τους λειτουργίες. Ουσιαστικά είναι μία προοδευτική πορεία εντός ενός φάσματος που στη μία άκρη έχει την πλήρη έλλειψη εκτελεστικών λειτουργιών και στο άλλο τη σχετικά καλή επίδοση στις εκτελεστικές λειτουργίες (Bialystok, Craik, Klein & Viswanathan, 2004). Επιπλέον, οι εκτελεστικές λειτουργίες είναι απαραίτητες για τη συνειδητή επίλυση προβλημάτων. Μέσα σε αυτή τη συνειδητή διαδικασία περιλαμβάνονται η ιεράρχηση στόχων, ο έλεγχος της προσοχής και η απόρριψη άσχετων πληροφοριών ή αποκρίσεων μέσω της αναστολής (Anderson, 2002). Για τους Bialystok, Craik, Klein και Viswanathan (2004) η εργαζόμενη μνήμη θεωρείται τμήμα των εκτελεστικών λειτουργιών, κατά την οποία οι πληροφορίες πρέπει να παραμένουν στη μνήμη ενώ χειρισμοί εφαρμόζονται σε υπακοή προς κάποιο κανόνα ή στόχο. Στην απλή περίπτωση όπου δε χρειάζεται χειρισμός των πληροφοριών, η εργαζόμενη μνήμη αποκαλείται και βραχύχρονη μνήμη και συνήθως σχετίζεται με το λεκτικό υλικό. Σε έρευνά τους με παιδιά ηλικίας 11 και 12 ετών, η St.Claire Thompson και Gathercole (2006) βρήκαν πως η αναστολή αποτελεί μια ξεχωριστή λειτουργία από τις άλλες εκτελεστικές λειτουργίες. Δε βρήκαν στην έρευνά τους, μια τρίτη και διακριτή εκτελεστική λειτουργία, την εναλλαγή, όπως είχαν βρει οι Miyake et al. (2000). Αυτό μπορεί να διατυπώνει μια διαφορετική οργάνωση των εκτελεστικών λειτουργιών στα παιδιά σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους. Ένα ακόμα εύρημά τους ήταν ότι τα έργα που μετρούσαν λεκτική και οπτική μνήμη σχετίζονταν με την ανανέωση αλλά όχι με την αναστολή, κάτι που έρχεται σε συμφωνία με εύρημα των Miyake et al. (2000). Η εργαζόμενη μνήμη βρέθηκε να σχετίζεται με την επίτευξη στη γλώσσα των αγγλικών και στα μαθηματικά. Η αναστολή συσχετιζόταν με την

29 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 29 εκμάθηση των αγγλικών, την επίδοση στα μαθηματικά και τη φυσική. Τέλος, η ανανέωση συσχετιζόταν με την επίδοση τόσο σε λεκτικά όσο και σε οπτικοχωρικά έργα εργαζόμενης μνήμης. Η συγκεκριμένη έρευνα καταδεικνύει τη συμβολή της εργαζόμενης μνήμης και της αναστολής στη μάθηση, κάτι που φαίνεται σε παιδιά με μειωμένη λειτουργία της εργαζόμενης μνήμης κάνουν περισσότερα λάθη στις διεργασίες μάθησης.παιδιά με πρόβλημα στις εκτελεστικές λειτουργίες μπορούν να εμφανίσουν ένα φάσμα διαταραχών, όπως αυτισμό και Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα. Στα παιδιά που αναπτύσσονται υγιώς, οι εκτελεστικές λειτουργίες συνδέονται με ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και καθημερινών δεξιοτήτων, όπως κοινωνική ευφυΐα, ηθική συμπεριφορά, σχολικές δεξιότητες κτλ (St.Claire Thompson & Gathercole, 2006). Οι εκτελεστικές λειτουργίες συνδέονται άμεσα με τη γνωστική λειτουργία της προσοχής. Ουσιαστικά, πρόκειται για την ικανότητα να εστιάζεις σε συγκεκριμένα σημεία ή ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Η ιδιαίτερη σημασία της έγκειται στο να απορρίπτει άσχετες πληροφορίες και να βοηθάει το άτομο να επικεντρώνεται στις ουσιαστικές. Σύμφωνα με τους οι Posner και Peterson (1990), η προσοχή μπορεί να συμπεριλάβει τρία διαφορετικά συστατικά που το καθένα μεσολαβείτε από ξεχωριστά εγκεφαλικά νευρωνικά δίκτυα: εγρήγορση (alerting), προσανατολισμός (orienting), εκτελεστικός έλεγχος. Ο εκτελεστικός έλεγχος μετριέται με την ικανότητα να επιλύεις διαφορές μεταξύ αντιτιθέμενων πληροφοριών και την εναλλαγή μεταξύ διαφορετικών συνθηκών. Είναι γνωστό πως η προσοχή βάλλεται όσο το άτομο μεγαλώνει. O Gobet (2000) πρότειναν ένα μοντέλο προσοχής που διέπεται από διεγερτικούς και ανασταλτικούς μηχανισμούς. Οι πρώτοι περιλαμβάνουν εξωτερικά ερεθίσματα και οι δεύτεροι χρειάζονται για την καταστολή των άσχετων πληροφοριών. Όσο ο

30 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 30 ανασταλτικός έλεγχος βάλλεται, η εργαζόμενη μνήμη αποσυντονίζεται με άσχετες πληροφορίες με αποτέλεσμα να μειώνεται η καλή γνωστική επεξεργασία. Συνεπώς οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ενήλικες ασκούν λιγότερο έλεγχο επί των περιεχομένων της εργαζόμενης μνήμης και κατά επέκτασιν χαρακτηρίζονται από χειρότερο εκτελεστικό έλεγχο. Σε αυτό το σημείο είναι δυνατόν να βοηθήσει το πλεονέκτημα των ξένων γλωσσών, προσφέροντας ασπίδα προστασίας στον εκτελεστικό έλεγχο (Bialystok, Craik, Klein & Viswanathan, 2004). Στο Simon Task εμφανίζεται ένα ερέθισμα συγκεκριμένου σχήματος είτε δεξιά είτε αριστερά στην οθόνη του υπολογιστή, σε δύο διαφορετικά χρώματα. Ο συμμετέχοντας θα πρέπει να πατήσει το πλήκτρο του κατάλληλου χρώματος όσο πιο γρήγορα γίνεται. Υπάρχουν δύο συνθήκες: αυτή της συμφωνίας και αυτή της ασυμφωνίας. Στη συνθήκη συμφωνίας το ερέθισμα και το πλήκτρο που πρέπει να πατηθεί βρίσκονται στην ίδια πλευρά. Αντίθετα, στη συνθήκη ασυμφωνίας βρίσκονται στην αντίστροφη θέση. Στο συγκεκριμένο έργο, έχει παρατηρηθεί πως δίγλωσσα παιδιά έχουν γρηγορότερες αντιδράσεις και στις δύο συνθήκες. Το ίδιο αποτέλεσμα εμφανίζεται και σε ενήλικες (Bialystok, Craik, Klein & Viswanathan, 2004). Το συγκεκριμένο ερευνητικό εργαλείο επιβαρύνει την εργαζόμενη μνήμη γιατί δε χρειάζεται ο συμμετέχοντας μονάχα να αγνοεί τις άσχετες θέσεις στις συνθήκες ασυμφωνίας. Θα πρέπει και να θυμάται και τους κανόνες του έργου που του δόθηκαν (π.χ. αν είναι κόκκινο πάτα το μπλε κουμπί κτλ). Συνεπώς θα πρέπει και να καταστείλει την αυθόρμητη τάση να πατήσει το συγκεκριμένο κουμπί στην κατάσταση ασυμφωνίας (Bialystok, Craik, Klein & Viswanathan, 2004). Η ελεγχόμενη προσοχή χρειάζεται όταν ο στόχος του έργου μπορεί να χαθεί αν δεν παραμένουν ενεργά τα στοιχεία που είναι απαραίτητα στην εργαζόμενη μνήμη, όταν χρειάζονται να προγραμματιστούν οι ενέργειες που στοχεύουν στην ολοκλήρωση του

31 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗ 31 έργου, όταν χρειάζεται να επιλυθεί κάποια διαμάχη μεταξύ των ενεργειών που πρόκειται να πραγματοποιηθούν ώστε να αποφευχθεί ενδεχόμενο λάθους, όταν υπάρχει μεγάλο γνωστικό κόστος και φόρτος για να καταπιεστούν άσχετες πληροφορίες, όταν η παρακολούθηση και διόρθωση των λαθών είναι εξαιρετικά επιβαρυντική γνωστικά, και τέλος, όταν χρειάζεται ενδελεχής και συνειδητή έρευνα στα περιεχόμενα της μνήμης. (Engle, Tuholski, Laughlin & Conway, 1999). 4. ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΣ Σήμερα η γνώση ξένων γλωσσών με σκοπό την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών εθνικοτήτων είναι μία πραγματικότητα. Στην Ελλάδα, τα παιδιά από την ηλικία του δημοτικού ξεκινούν την πρώτη τους ξένη γλώσσα, ως επί το πλείστον αγγλικά, για να συνεχίσουν με μία δεύτερη γλώσσα γύρω στην ηλικία των 13 ετών, όταν εισέρχονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα πλεονεκτήματα της γλωσσομάθειας είναι αρκετά. Το άτομο που μιλάει πολλές ξένες γλώσσες έχει ευκολία στην επαφή με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Έχει καλύτερη συνεργασία και κατανόηση άλλων ανθρώπων και λαών. Γνωρίζει τα ήθη και τη νοοτροπία άλλων πολιτισμών και με τον τρόπο αυτό απαλλάσσεται από τις προκαταλήψεις, γίνεται πιο δεκτικός σε νέες ιδέες, συνειδητοποιώντας παράλληλα και τη δική του πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Ακόμα, λόγω των περισσότερων τυπικών προσόντων που έχει, αυξάνονται οι πιθανότητες να βρει εργασία και μάλιστα σε ανώτερες θέσεις στη χώρα του. Πέρα όμως από αυτό, έχει πιθανότητες εξεύρεσης εργασίας και στο εξωτερικό (Dewaele, 2007). Στις ΗΠΑ έρευνα έδειξε πως το 20% του πληθυσμού ομιλεί μία γλώσσα ξένη στο σπίτι (εκτός των αγγλικών ), ποσοστό που αυξήθηκε δραματικά από το 1980 (Hertzog, Dixon, Hultsch, & MacDonald, 2003). Στο Λουξεμβούργο έχουν τρεις