ΕΥΦΥΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ: ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΥΦΥΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ: ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ Ερευνητική Εργασία, Α.Ε.Μ.: 222 Επιβλέπουσα καθηγήτρια: ΒΑΓΙΩΝΑ ΔΗΜΗΤΡΑ [Πληκτρολογήστε κείμενο] Σελίδα 1 Β Ε Ρ Ο Ι Α. Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ

2 2 Ερευνητική Εργασία Περιεχόμενα Περιεχόμενα πινάκων...3 Εισαγωγή..4 Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη Ο χωρικός σχεδιασμός και η χωρική ανάπτυξη στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και του ανταγωνισμού Η έννοια και τα είδη της καινοτομίας Η προσέγγιση της καινοτομίας ως σύστημα και η εξέλιξη των χωρικών συστημάτων καινοτομίας...9 Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού Η ανάλυση του όρου της ευφυΐας και τα είδη της Η έννοια της ευφυΐας στο πεδίο της πόλης, σύγχυση και αμφισβήτηση του όρου Χαρακτηριστικά και βασικές αρχές σχεδιασμού των ευφυών πόλεων Τομείς εφαρμογής των ευφυών πόλεων...21 Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων Amsterdam Smart City: Μια ενεργειακά ευφυής πόλη Singapore in 2015: Ένα ευφυές έθνος, μια παγκόσμια μητρόπολη Εμπειρία των ευφυών πόλεων στον ελλαδικό χώρο: Το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης..43 Συμπεράσματα..45 Σύνοψη 48 Summary 48 Βιβλιογραφία..49 *Εικόνα εξωφύλλου: Εικονογραφημένο από τον Oliver Munday, για το περιοδικό Scientific America 2011, Better, Greener, Smarter Cities: Smarter Cities, The social Nexus, Τεύχος: Σεπτέμβριου, σελ.30. <Περιεχόμενα

3 3 Ερευνητική Εργασία Περιεχόμενα πινάκων Πίνακας 1: Θεωρητικά υποδείγματα αστικής και περιφερειακής ανάπτυξης της καινοτομίας Πίνακας 2: Η αρχιτεκτονική των τριών επιπέδων των ευφυών πόλεων...17 Πίνακας 3: Οι τρεις ευρύτεροι τομείς εφαρμογής των ευφυών πόλεων Πίνακας 4: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο της βιώσιμης διαβίωσης.28 Πίνακας 5: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο της βιώσιμης εργασίας...30 Πίνακας 6: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο της βιώσιμης κινητικότητας...32 Πίνακας 7: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο του βιώσιμου δημόσιου χώρου...34 Πίνακας 8: Περιβαλλοντικά οφέλη από τις εφαρμογές στα τέσσερα πεδία παρεμβάσεων του σχεδίου Amsterdam Smart City...35 Πίνακας 9: Προγράμματα ανά τομέα και δραστηριότητα παρεμβάσεων του προγράμματος in Περιεχόμενα εικόνων Εικόνα 1:Οι Δυναμικές σχέσεις της καινοτομίας σε ένα χωρικό σύστημα καινοτομίας...10 Εικόνα 2: Silicon Valley, το αρχαιότερο τεχνολογικό πάρκο στον κόσμο.12 Εικόνα 3: Εξέλιξη των χωρικών συστημάτων καινοτομίας...13 Εικόνα 4: Αναπαράσταση των τριών επίπεδων των ευφυών πόλεων...19 Εικόνα 5: Πεδίο εφαρμογής του Amsterdam Smart City Εικόνα 6: Τομείς παρέμβασης του σχεδίου Amsterdam Smart City...26 Εικόνα 7: Το περιβάλλον της αρχικής σελίδας του διαδικτυακού τόπου Amsterdam Smart City"...36 Εικόνα 8: Σχέδιο οργάνωσης της αστικής περιοχής της Σιγκαπούρης..37 Εικόνα 9: Φανταστική απόδοση των λειτουργιών της Σιγκαπούρης, με βάση το σχέδιο in Εικόνα 10: Οι Τέσσερις στρατηγικοί στόχοι του σχεδίου in Εικόνα 11: Απεικόνιση της χωρικής κατανομής των περιοχών παρέμβασης...44 Περιεχόμενα πινάκων

4 4 Ερευνητική Εργασία Εισαγωγή Η παρούσα ερευνητική εργασία, προσεγγίζει κριτικά το μοντέλο των «Ευφυών Πόλεων», εστιάζοντας στην ανάλυση της σκέψης, των συνιστωσών και των αρχών που διαμορφώνουν το μοντέλο, στα πλαίσια του προβληματισμού για την ανάπτυξη των αστικών περιοχών τον 21 ο αιώνα. Η προσέγγιση του θέματος, πραγματοποιείται μέσω βιβλιογραφικής έρευνας, που περιλαμβάνει κείμενα, άρθρα, δημοσιεύσεις σε βιβλία, επιστημονικά περιοδικά και πηγές από το διαδίκτυο. Παράλληλα, το θέμα προσεγγίζεται και μέσα από την πρακτική εμπειρία του μοντέλου, σε πόλεις οι οποίες υιοθέτησαν και ανέπτυξαν στρατηγικές ευφυών πόλεων. Η συλλογιστική της ερευνητικής εργασίας, δομήθηκε γύρω από κεντρικά ερωτήματα, τα οποία στοχεύουν, στην αποσαφήνιση των παραγόντων που διαμορφώνουν το πλαίσιο της αστικής ανάπτυξης τον 21 ο αιώνα. Επιπλέον την κατανόηση της δομής, της σκέψης και των παραγόντων που συντελούν στην επιτυχία και τη διάδοση των ευφυών πόλεων, καθώς και τη συμβολή του μοντέλου στην ανάπτυξη και βελτίωση των συνθηκών στις σύγχρονες αστικές περιοχές. Επιχειρώντας την προσέγγιση και όχι απαραίτητα, την ακριβή απάντηση των ερωτημάτων, πραγματοποιήθηκε έρευνα σε βιβλιογραφία, κυρίως αγγλική και αμερικάνικη, που διαμορφώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια. Παρόλα αυτά, δεν έχουν παραληφθεί θεμελιώδη κείμενα προηγούμενων περιόδων, που διαμόρφωσαν τις πεποιθήσεις και τις αρχές, της ανάπτυξης και του σχεδιασμού, μέχρι τη διαμόρφωση του παραδείγματος των ευφυών πόλεων. Πριν την αναλυτική παρουσίαση της δομής της εργασία, θα ήταν σκόπιμο να γίνει αναφορά στον όρο Ευφυής Πόλη ως προς την υιοθέτηση του, στην παρούσα εργασία. Στη διεθνή βιβλιογραφία ο όρος Intelligent City (Ευφυής Πόλη) είναι αρκετά πρόσφατος. Ο όρος από μόνος του, περιγράφει περιβάλλοντα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποίο προσδίδουν στον αστικό χώρο ιδιότητες ευφυΐας. Παρόλα αυτά, παρατηρείται ταύτιση με όρους όπως, digital city, cyber city, οι οποίοι δεν ανταποκρίνονται στο περιεχόμενο των Intelligent Cities. Παράλληλα, διακρίνονται διαφορετικές προσεγγίσεις του περιεχομένου του παραδείγματος ή συμπίπτουσες προσεγγίσεις χρησιμοποιώντας διαφορετικούς όρους. Για το λόγο αυτό, είναι σκόπιμη η αποσαφήνιση του όρου, όπως αυτός χρησιμοποιείται στην παρούσα ερευνητική εργασία. Επομένως, ο όρος Ευφυής Πόλη, αντιπροσωπεύει του όρους Intelligent City και Smart City, καθώς μέσα από την βιβλιογραφία το περιεχόμενο των εννοιών τις περισσότερες φορές συμπίπτει. Οι απαντήσεις στα ερωτήματα που τέθηκαν, δίνονται μέσα από τη διάρθρωση της εργασίας σε τρία κεφάλαια, συνοδευόμενα από συμπεράσματα που αφορούν την κριτική προσέγγιση του μοντέλου των ευφυών πόλεων. Το πρώτο κεφάλαιο, αναφέρεται στη μεταβολή των συσχετισμών και των παραγόντων, που συντελούν στην ανάπτυξη των αστικών περιοχών τον 21 ο αιώνα. Εστιάζεται στις αλλαγές που διαδραματίζονται, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, του ανταγωνισμού, της ανάπτυξης της τεχνολογίας, στο σχεδιασμό και στην ανάπτυξη των πόλεων. Παράλληλα, σκιαγραφείται η μετάβαση σε μια νέα εποχή, όπου οι διαδικασίες διαχείρισης της γνώση, της καινοτομίας και της τεχνολογικής προόδου, αποτελούν βασικούς παράγοντες ανάπτυξης, σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Στη νέα εποχή, η ανάπτυξη της καινοτομίας κατέχει κεντρικό ρόλο, για αυτό το λόγο δίνεται βαρύτητα στην έννοια της καινοτομίας και ιδιαίτερα Εισαγωγή

5 5 Ερευνητική Εργασία στα χωρικά συστήματα καινοτομίας, μέσα από την εξέλιξη των οποίων, προκύπτει θεμελιώδης σχέση, μεταξύ των διαδικασιών της καινοτομίας και του χώρου. Στο δεύτερο κεφάλαιο, πραγματοποιείται προσέγγιση των αρχών σχεδιασμού των ευφυών πόλεων, με βάση τη βιβλιογραφική έρευνα. Η ανάλυση ξεκινά, με την έννοια και τα είδη της ευφυΐας, ενώ έμφαση δίνεται στην ερμηνεία της έννοιας, κατά τη μεταφορά στο πεδίο της πόλης. Αναλύεται η ικανότητα των ευφυών πόλεων να προωθούν τη γνώση, την καινοτομία και τη δημιουργικότητα, συνδυάζοντας τρία επίπεδα του χώρου, φυσικό, θεσμικό και ψηφιακό. Η ενσωμάτωση του ψηφιακού χώρου, παράλληλα στο φυσικό, δίνει τη δυνατότητα για αποδοτικές και αποτελεσματικές λειτουργίες των πόλεων. Το τρίτο κεφάλαιο, επικεντρώνεται στην παρουσίαση καλών πρακτικών, προσεγγίζοντας τις ευφυείς πόλεις μέσα από την πρακτική εμπειρία. Επιλέχθηκαν οι πόλεις του Άμστερνταμ και της Σιγκαπούρης, για τη σκιαγράφηση του μοντέλου στην πράξη. Η επιλογή στηρίχθηκε περισσότερο στις διαφορές, παρά στις ομοιότητες των δύο περιπτώσεων. Βασικά κριτήρια επιλογής, ήταν η ανάπτυξη ευφυών στρατηγικών σε διαφορετικούς τομείς παρεμβάσεων και η διαφορετική γεωγραφική βάση, αποσκοπώντας στην κατανόηση της οπτικής του μοντέλου σε μια Ασιατική και μια Ευρωπαϊκή πόλη. Μέσα από την ανάλυση των ευφυών στρατηγικών και εφαρμογών, που υιοθέτησαν και ανέπτυξαν οι δυο πόλεις, στόχος είναι η απόδοση μιας σφαιρικής οπτικής, για το μοντέλο των ευφυών πόλεων μέσα από την πρακτική εμπειρία. Επιπλέον, έγινε αναφορά στην εμπειρία των ευφυών πόλεων στον ελλαδικό χώρο, παραθέτοντας το σχέδιο Ευφυής Θεσσαλονίκη, με στόχο την προσέγγιση της αντίληψης για το μοντέλο στην Ελλάδα. Τέλος, η εργασία ολοκληρώνεται με τη διατύπωση των βασικών συμπερασμάτων, όπως προέκυψαν από την ανάλυση, μέσα από μια κριτική σκοπιά. Παράλληλα, θέτονται προβληματισμοί για τη διάσταση και την εξέλιξη του μοντέλου των ευφυών πόλεων στο μέλλον. Εισαγωγή

6 6 Ερευνητική Εργασία Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη 1.1 Ο χωρικός σχεδιασμός και η χωρική ανάπτυξη στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και του ανταγωνισμού Την τελευταία δεκαετία, πολλοί ερευνητές τεκμηριώνουν τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, του ανταγωνισμού και της ανόδου των κοινωνικών κινημάτων, τα οποία έγιναν αντιληπτά τη δεκαετία του 90, στην οικονομική ανάπτυξη και τον σχεδιασμό των αστικών περιοχών. Οι πόλεις, είναι αναγκασμένες να ανταγωνίζονται η μια την άλλη από θέσεις συγκριτικής αδυναμίας, ώστε να προσελκύσουν το κεφάλαιο και την εγκατάσταση επιχειρήσεων (Kantor, 1987). Παραδοσιακοί παράγοντες, όπως η γεωγραφική θέση και οι υποδομές, ως κριτήριο για την επιλογή τόπου εγκατάστασης από τις επιχειρήσεις, έχουν στη σημερινή εποχή ελάχιστη σημασία (Sassen, 2000). Οι τρόποι με τους οποίους οι πόλεις, επιχειρούν την προσέλκυση του κεφαλαίου και των επιχειρήσεων, είναι η ανανέωση της οικονομικής τους ελκυστικότητας, μέσω της χαμηλής φορολογίας, η παροχή υποδομών και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και η βελτίωση του αστικού χώρου (Boyle & Rogerson, 2001). Σε αυτό το πλαίσιο, οι αστικές κοινωνίες έρχονται αντιμέτωπες με νέα αλληλοεξαρτώμενα κοινωνικά, οικονομικά και χωρικά φαινόμενα τα οποία περιλαμβάνουν, α) την εξέλιξη και αλλαγή των αστικών πολιτικών και της αστικής διακυβέρνησης (Cox, 1995), β) τη μεγέθυνση νέων αστικών οικονομιών (McNeil & While, 2001), γ) την εμφάνιση νέων τύπων αστικής ανάπλασης και αναζωογόνησης (McNeil & While, 2001 ; Hall, 2000) και δ) την ενίσχυση της ταυτότητας του αστικού χώρου και την προώθηση της πόλης ως προϊόν κατανάλωσης (Evans, 2001) (Farrell, 2000). Οι αλλαγές που παρατηρούνται, στην αναδιάρθρωση της αστικής οικονομίας προς νέες παραγωγικές διαδικασίες, η ένταση της δημοσιονομικής κρίσης, η κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης πολιτικής ιδεολογίας, η αυξανόμενη επιρροή των περιβαλλοντικών κινημάτων (Healey, 1997), η αναδόμηση των διοικητικών δομών και οι νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας, επηρεάζουν το σχεδιασμό. Αποτέλεσμα είναι, η ανάδυση ενός νέου πλαισίου χωρικού σχεδιασμού, το οποίο ενσωματώνει τα δεδομένα της νέας εποχής, επιτρέποντας τη συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση των βασικών εκφάνσεων της καθημερινής ζωής στις πόλεις. Ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις, προτείνοντας ένα πλαίσιο προσανατολισμού των αποφάσεων για επενδύσεις και δραστηριότητες (Ανδρικοπούλου, Γιαννακού, Καυκαλάς, & Πιτσιαβα-Λατινοπουλου, 2007). Ο στρατηγικός σχεδιασμός, ενσωματώνει τα βασικά στοιχεία σχεδιασμού μιας επιχείρησης, χωρίς ωστόσο η αντιστοιχία να ερμηνεύεται στενά. Η επιλεκτικότητα έναντι της καθολικότητας, η στήριξη των αποφάσεων στη γνώση, η συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής, η ενσωμάτωση της δράσης στη διαδικασία του σχεδιασμού και η ανατροφοδότηση στόχων μέσω της δοκιμής και του ελέγχου (Γιαννακούρου, 2004), είναι πρακτικές της διοίκησης και της διαχείρισης, που ενσωματώνουν οι επιχειρήσεις και μπορούν να χαρακτηρίσουν αποτελεσματικές στρατηγικές και προγράμματα για την αναδιοργάνωση των πόλεων. Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη

7 7 Ερευνητική Εργασία Οι ανακατατάξεις που διαδραματίζονται, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και του ανταγωνισμού, διαμορφώνουν νέες προϋποθέσεις και νέους παράγοντες, που οδηγούν από τη μια, νέες περιοχές σε τροχιά ανάπτυξης και από την άλλη, ήδη αναπτυγμένες περιοχές σε κρίση. Η συγκεκριμένη διαπίστωση, οδήγησε μερίδα ερευνητών, στην αναζήτηση της σχέσης μεταξύ του χώρου και της ανάπτυξης, μέσω της ερμηνείας, των χωρικών συγκεντρώσεων υψηλής τεχνολογίας, των διαδικασιών της καινοτομίας και της τεχνολογίας, του ρόλου των κρατικών και ιδιωτικών θεσμών, καθώς και των θεσμών της κοινωνίας, καταλήγοντας στην υιοθέτηση νέων θεωρητικών προσεγγίσεων της οικονομικής ανάπτυξης και συγκεκριμένα της αναδυόμενης θεωρίας της οικονομίας της γνώσης (Φουτάκης, 2004). Ο McNeil και ο While προτείνουν την τετραπλή τυπολογία των νέων αστικών θεωριών της μεταβιομηχανικής πόλης, που αναπτύχθηκαν μετά τη δεκαετία του 90, και περιλαμβάνουν, την οικονομία της γνώσης (και της πληροφορίας), την οικονομία συσσώρευσης, τις τεχνοπόλεις, και τις πολιτιστικές οικονομίες μαζί με τις οικονομίες ελεύθερου χρόνου (McNeil & While, 2001). Στη συγκεκριμένη εργασία, θα γίνει αναφορά στην οικονομία της γνώσης, διότι αφορά άμεσα το ερευνητικό θέμα. Η οικονομία της γνώσης, αποτελεί σύγχρονη θεώρηση και περιγράφει την τάση των σύγχρονων οικονομιών, για ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση και αξιοποίηση της γνώσης, της πληροφορίας και των υψηλού επιπέδου δεξιοτήτων. Αποτελεί τάση των ανεπτυγμένων οικονομιών, για μετάβαση στην εποχή της οικονομίας της γνώσης. «[ ] ο ρόλος της γνώσης και της μάθησης είναι σημαντικός [ ] η οικονομία της γνώσης σημαίνει μια οικονομία στην οποία η επιτυχία των ατόμων, των εταιριών, των περιφερειών και των εθνικών οικονομιών αντανακλούν την ικανότητα τους να μαθαίνουν» (Lundvall B.-A., 1996). Η γνώση, μπορεί να χωριστεί σε δυο ευρύτερες κατηγορίες 1. Η πρώτη αφορά τη γνώση που διαχέεται, μέσω των επίσημων και καθιερωμένων συστημάτων εκπαίδευσης και η δεύτερη αφορά, την Άρρητη γνώση, η οποία μεταδίδεται, μέσω των συστημάτων καθημερινής μαθητείας και της κοινωνικής συναναστροφής. Η Άρρητη γνώση, έχει κρίσιμη σημασία για την παραγωγική διαδικασία και ιδιαίτερα, για αυτές που χαρακτηρίζονται ως υψηλού επιπέδου, όπως οι διαδικασίες παραγωγής καινοτομίας, έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης προϊόντων. Επομένως, στα πλαίσια της οικονομίας της γνώσης δεν έχουν όλα τα είδη γνώσης την ίδια βαρύτητα (Ernst & Lundvall, 1997). Ο ρόλος της γνώσης, στα πλαίσια του ανταγωνισμού και της παγκοσμιοποίησης, στηρίζει τις επενδύσεις για έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, για εκπαίδευση και κατάρτιση, για ανάπτυξη καινοτομίας και άυλων επενδύσεων, οι οποίες τις τελευταίες δεκαετίες αυξάνονται ραγδαία έναντι των υλικών. Η κατανόηση της σπουδαιότητας της οικονομίας της γνώσης και της πληροφορίας, θα πρέπει να οδηγήσει τις κυβερνήσεις στη χάραξη πολιτικών, για την προσέλκυση επιχειρήσεων που θα αναπτύσσουν καινοτόμες δραστηριότητες με απώτερο στόχο την χωρική ανάπτυξη (OECD, 1996). 1 Οι δυο ευρύτερες κατηγορίες περιλαμβάνουν επιμέρους κατηγορίες γνώσεων. Γνώση μέσω των συστημάτων εκπαίδευσης: α) Γνώση του τι (know what), β) γνώση του γιατί, (Know why) Άρρητη γνώση: γ) γνώση του πως (Know how) και δ) γνώση του ποιος (Know who) Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη

8 8 Ερευνητική Εργασία 1.2 Η έννοια και τα είδη της καινοτομίας Στην εποχή της οικονομίας της γνώσης, ο ρόλος της καινοτομίας διαδραματίζει, ένα πολύ σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης των πόλεων και των περιφερειών. Σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο για την προώθηση της Καινοτομίας 2, η έννοια της καινοτομίας ορίζεται ως, ο μετασχηματισμός ή η αξιοποίηση της τεχνολογικής και επιστημονικής γνώσης με στόχο την παραγωγή νέων προϊόντων και παροχή νέων ή βελτίωση των υπαρχόντων υπηρεσιών (European Commission, 1996). Με βάση τον ορισμό, η καινοτομία προσεγγίζεται υπό το πρίσμα των διαδικασιών που προωθούν την ανάπτυξη της. Ωστόσο, η έννοια μπορεί να χαρακτηριστεί εν μέρει διφορούμενη καθώς από τη μία, προσδιορίζει τη διαδικασία ανάπτυξης της, ενώ από την άλλη, δίνεται έμφαση στα αποτελέσματα αυτής. Η διπλή ανάγνωση του ορισμού, προέρχεται από τη σύγχυση των παραγόντων, που προωθούν την ανάπτυξη της καινοτομίας, όπως για παράδειγμα η ανταλλαγή τεχνολογικής γνώσης και τα αποτελέσματα από την ανάπτυξη της καινοτομίας, όπως η παραγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών (Komninos, 2002). Η διαδικασία μετατροπής μιας ιδέας σε προϊόν ή υπηρεσία, προϋποθέτει και συνδέεται με επιπλέον διεργασίες όπως, η έρευνα και η ανάπτυξη, η διαδικασία της μάθησης, η παραγωγή και η μεταφορά τεχνογνωσίας. Η καινοτομία συγκεντρώνει ορισμένα χαρακτηριστικά, με βάση τα οποία συγκροτούνται διαφορετικά είδη. Η καινοτομία προϊόντος (Product innovation), η καινοτομία διεργασίας (Process innovation), η ριζοσπαστική καινοτομία (Radical Innovation), η σταδιακή καινοτομία (Incremental Innovation), η τεχνολογική και η διαχειριστική καινοτομία (Technical vs Administrative innovation) διαφέρουν, ως προς τον τρόπο με τον οποίο, η καινοτομία αναπτύσσεται και ενσωματώνεται στην διαδικασία παραγωγής, στα προϊόντα (αγαθά/ υπηρεσίες) και τις οργανωτικές δομές των φορέων που αναπτύσσουν καινοτόμες δραστηριότητες (κυρίως των επιχειρήσεων). Ωστόσο, κοινό κριτήριο για τα παραπάνω είδη αποτελεί η παραδοχή ότι επιφέρουν µία σημαντική αλλαγή/διαφοροποίηση/νεωτερισμό, στα υπάρχοντα προϊόντα (αγαθά/ υπηρεσίες), τις διαδικασίες, τις μεθόδους ή τις οργανωτικές δομές και πρακτικές. 1)Καινοτομία προϊόντος και καινοτομία διεργασίας (Product vs. Process innovation): H πρώτη αναφέρεται σε προϊόντα ή υπηρεσίες που εισάγονται στην αγορά προς όφελος των πελατών, ενώ η δεύτερη προσδιορίζεται ως εργαλείο ή μηχανισμός γνώσης σχετικά με την παραγωγική διαδικασία. 2)Ριζοσπαστική και Σταδιακή Καινοτομία (Radical vs. Incremental innovation): Οι ριζοσπαστικές καινοτομίες, αναφέρονται στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ή την εξέλιξη μιας αρχικής ιδέας, με σκοπό την παραγωγή πρωτότυπων προϊόντων ή υπηρεσιών. Προκαλούν θεμελιώδεις αλλαγές στις δραστηριότητες ενός οργανισμού και αποτελούν σημείο καμπής, σε σχέση με τις μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενες πρακτικές. Αντίθετα, οι σταδιακές καινοτομίες εστιάζουν σε απλές βελτιώσεις και αντιπροσωπεύουν μικρές αλλαγές στις τρέχουσες πρακτικές ενός οργανισμού. Αναφέρονται στην υιοθέτηση καλών πρακτικών (good practices), οι οποίες εφαρμόζονται ήδη σε προηγμένους τομείς, στα πλαίσια ενός παραγωγικού τομέα ή μιας περιοχής. 2 Η Πράσινη Βίβλος για την προώθηση της Καινοτομίας, υιοθετήθηκε από την ευρωπαϊκή επιτροπή το 1995 Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη

9 9 Ερευνητική Εργασία 3)Τεχνολογική και διαχειριστική καινοτομία (Technical vs Administrative innovation): Η Τεχνολογική καινοτομία αναφέρεται στον μετασχηματισμό, μέσα σε έναν οργανισμό (επιχείρηση, ερευνητικό εργαστήριο, οργανισμό παροχής υπηρεσιών): Της διαδικασίας παραγωγής (μέσω της τεχνολογίας πληροφορικής, του αυτοματισμού, των συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας) Των προϊόντων (νέα προϊόντα και υπηρεσίες, νέα μοντέλα προϊόντων, βελτιωμένη ποιότητα, πιο σύντομος κύκλος ζωής των προϊόντων) Του ιδίου του οργανισμού (μεγαλύτερη ευελιξία, σύστημα παράδοσης just-in time, βελτίωση της σχέσης παραγωγού προμηθευτή, δικτύωση κτλ.) Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του είδους της καινοτομίας, είναι η άμεση συσχέτιση με το βασικό παραγωγικό κύκλο εργασιών, ενώ η διαχειριστική καινοτομία σχετίζεται με τον τρόπο διοίκησης. Για παράδειγμα, τεχνολογική καινοτομία υφίσταται µόνο όταν υπάρχει άμεση εισαγωγή νέων ή σημαντικά βελτιωμένων διαδικασιών. Από την άλλη, οι διαχειριστικές καινοτομίες αναφέρονται στην δομή οργάνωσης, τις διεργασίες διοίκησης και τους ανθρώπινους πόρους μιας επιχείρησης (OECD, 1997). Ο ρόλος της καινοτομίας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της τεχνολογικής εξέλιξης και της ανταγωνιστικότητας αποκτά μεγαλύτερη σημασία. Η καινοτομία, στις μεθόδους και τις διαδικασίες, απαιτεί καλύτερη απόδοση, μειωμένη ενεργειακή κατανάλωση, αποδοτικότητα. Η καινοτομία στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, απαιτεί διαφοροποίηση, ως προς τα υπάρχοντα προϊόντα, νέες αγορές και αυξημένο ανταγωνισμό. Η καινοτομία στις οργανωτικές δομές, επιτρέπει καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και ευελιξία. Έτσι λοιπόν, η καινοτομία δεν αναφέρεται στο μέγεθος της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, αλλά στην προσπάθεια που πραγματοποιήθηκε για την ανάπτυξη της και τα αποτελέσματα που επέφερε στην ανάπτυξη και την εργασία (Komninos, 2002). 1.3 Η προσέγγιση της καινοτομίας ως σύστημα και η εξέλιξη των χωρικών συστημάτων καινοτομίας Η καινοτομία αποτελεί μια μη γραμμική διαδικασία, εφόσον αναφέρεται στην εσωτερική ολοκλήρωση ενός οργανισμού. Παράλληλα όμως, αποτελεί και στοιχείο ολοκλήρωσης με το εξωτερικό περιβάλλον, με το οποίο αλληλεπιδρά ένας οργανισμός ή μια επιχείρηση. Σημαντική συνιστώσα, που χαρακτηρίζει τη διαδικασία ανάπτυξης της καινοτομίας, είναι οι παράγοντες που υπεισέρχονται και βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση, όπως για παράδειγμα οι σχέσεις έρευνας/παραγωγής και οι δια-επιχειρησιακές σχέσεις. Ο παράγοντας της αλληλεξάρτησης, είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της καινοτομίας, καθώς οι επιχειρήσεις, τα ιδρύματα και άλλοι φορείς, αναπτύσσουν καινοτόμες δραστηριότητες μέσα από τη δημιουργία πολύπλοκων σχέσεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από αμοιβαιότητα και ανατροφοδότηση. Επομένως γίνεται αντιληπτό και αποδεικνύεται, ότι οι επιχειρήσεις δεν καινοτομούν σχεδόν ποτέ σε απομόνωση. Τα χαρακτηριστικά της διαδικασίας ανάπτυξης της καινοτομίας, οι εκάστοτε εμπλεκόμενοι φορείς και οι σχέσεις που αναπτύσσονται, οδηγούν στη συγκρότηση Συστημάτων Καινοτομίας (Edquist, 1997 ; Edquist & Hommen, 1999 ; Lundvall B., 1992 ; Lundvall & Johnson, 1994 ; McKelvey, 1997 ; Nonaka & Takeuchi, 1995). Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη

10 10 Ερευνητική Εργασία Η αντιμετώπιση της καινοτομίας ως σύστημα, έχει ως αποτέλεσμα την αποσαφήνιση των παραγόντων, που ευνοούν την ανάπτυξη της. Η προσέγγιση των συστημάτων καινοτομίας ως πολύπλοκα περιβάλλοντα, τα οποία ευνοούν την ανάπτυξη της καινοτομίας και προϋποθέτουν την ύπαρξη δικτύων συνεργασιών, υποδομών και συστημάτων επικοινωνίας για τη μεταφορά τεχνολογίας και γνώσης, δημιούργησε προβληματισμό γύρω από τη σχέση των συστημάτων καινοτομίας με τον χώρο (Σεφερτζή E., 2004). Βασικό ερέθισμα, για την προσέγγιση και ανάλυση από μελετητές της χωρικής ανάπτυξης, της σχέσης καινοτομίας και χώρου αποτέλεσε, η οικονομική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε σε συγκεκριμένες περιοχές των Η.Π.Α., της Ευρώπης και της Ιαπωνίας, εν μέσω της οικονομικής κρίσης του Οι περιοχές αυτές όπως, Silicon Valley, Ile de France, Τρίτη Ιταλία ανέπτυξαν σημαντικές επιδόσεις στην παραγωγή καινοτομίας (Simmie, 2001) η οποία οδήγησε σε αύξηση της οικονομικής ευρωστίας και της ανταγωνιστικότητας αυτών των περιοχών, εν μέσω κλίματος οικονομικής στασιμότητας. Συμπέρασμα από τη μία, αποτελεί η ύπαρξη ρητής αλληλεπίδρασης μεταξύ καινοτομίας και χώρου, καθώς η ανάπτυξη της καινοτομίας επηρεάζει την χωρική (εθνική/ περιφερειακή / αστική) ανάπτυξη και από την άλλη, η χωρική συγκρότηση αποτελεί συνισταμένη για την ανάπτυξη της καινοτομίας (Σεφερτζή, 2008). Εικόνα 1: Οι Δυναμικές σχέσεις της καινοτομίας σε ένα χωρικό σύστημα καινοτομίας. Πηγή: Διαδικτυακός χώρος URENIO, Ιδία επεξεργασία Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη

11 11 Ερευνητική Εργασία Τα τελευταία χρόνια, γίνεται αντιληπτή και μελετάται σε βάθος η συμβολή μιας χωρικής ενότητας, στην ανάπτυξη της γνώσης και της καινοτομίας. Η εντατική έρευνα στο πεδίο του περιβάλλοντος, που ευνοεί την ανάπτυξη της καινοτομίας, οδήγησε στη διατύπωση τριών θεωρητικών παραδειγμάτων, τα οποία είναι αποτελέσματα διεπιστημονικής συνεργασίας πεδίων όπως, η οικονομία της καινοτομίας, η βιομηχανική γεωγραφία, η διαχείριση της τεχνολογίας, η αστική και περιφερειακή ανάπτυξη και ο σχεδιασμός χωρικών συστημάτων καινοτομίας. Στα πλαίσια των θεωριών ανάπτυξης της καινοτομίας, διαμορφώθηκαν μοντέλα ανάπτυξης συστημάτων καινοτομίας και πολιτικών, τα οποία αποκρυσταλλώθηκαν από το 1980 μέχρι σήμερα. Πίνακας 1: Θεωρητικά υποδείγματα αστικής και περιφερειακής ανάπτυξης της καινοτομίας. Θεωρητικά παραδείγματα Μοντέλα σχεδιασμού και πολιτικές Ευέλικτες βιομηχανικές συνοικίες και clusters (Industrial Districts) Βιομηχανικές περιοχές ευέλικτης εξειδίκευσης Clusters γνώσης του τριτογενή τομέα εντατική δραστηριότητα Τεχνοπόλεις, επιστημονικά και τεχνολογικά πάρκα Προγράμματα για τεχνοπόλεις Μαθησιακές περιφέρειες (Learning Regions) Μαθησιακές περιφέρειες (Learning Regions) Ευρωπαϊκές περιφέρειες καινοτομίας: RTP, RITTS,RIS, RIS+ Στρατηγικές περιφερειακής καινοτομίας Περιφερειακά συστήματα καινοτομίας Διαπεριφερειακά προγράμματα καινοτομίας Ψηφιακές πόλεις (Digital Cities) Έξυπνες πόλεις Ευφυείς περιφέρειες και πόλεις Εικονικά νησιά καινοτομίας Τηλεματική και ψηφιακή διαχείριση της καινοτομίας και της γνώσης. Πηγή: Komninos Ν., Intelligent Cities: Innovation, Knowledge Systems and Digital Spaces, σελ.7 Ευέλικτες βιομηχανικές συνοικίες και clusters ( ): Το συγκεκριμένο θεωρητικό παράδειγμα, στηρίζεται στις θεωρίες της ευέλικτης εξειδίκευσης και περιλαμβάνει χωρικές συγκεντρώσεις ανάπτυξης της τεχνολογίας και της καινοτομίας όπως τα clusters καινοτομίας, οι τεχνοπόλεις, τεχνολογικά πάρκα. Μια από τις πρώτες περιοχές, στην οποία διαπιστώθηκε η συμβολή της χωρικής συγκέντρωσης στην ανάπτυξη των καινοτομιών και νέων βιομηχανικών πρακτικών ήταν το παράδειγμα της Τρίτης Ιταλίας. Η δυναμική της καινοτομίας σε αυτές τις περιοχές βασίστηκε σε τρεις παράγοντες: 1) Στη συγκέντρωση πολλών διαφορετικών ικανοτήτων που καλύπτουν πεδία παραγωγής και γνώσης. 2) Στη δυνατότητα εναλλακτικών συνδυασμών μεταξύ των επιμέρους συντελεστών. Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη

12 12 Ερευνητική Εργασία 3) Στην παρουσία καταλυτών που επιτρέπουν τον συνδυασμό μεταξύ πολλών και διαφορετικών ικανοτήτων και μονάδων παραγωγής (Κομνηνός, 2004). Η επιτυχία και η μεγάλη επίδραση των clusters, οφείλεται στην δημιουργία ενός περιβάλλοντος, το οποίο ευνοεί την καινοτομία μέσω της συνεργασίας της μεταφοράς γνώσης και αλληλεγγύης, που αναπτύσσουν οι επιχειρήσεις μέσα σε αυτά. Η εγγύτητα των επιχειρήσεων σε μια χωρική ενότητα, δημιουργεί ευκαιρίες για εξειδίκευση και συνεργασία. Επιπλέον παράγοντας, του συγκεκριμένου θεωρητικού παραδείγματος, είναι η χωρική εγγύτητα των επιχειρήσεων που συγκροτούν ένα cluster ή μια Τεχνόπολη. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αποδοτική τεχνολογική ανάπτυξη, τη μεταφορά τεχνολογίας, της γνώσης και την ανάπτυξη της καινοτομίας. Εικόνα 2: Silicon Valley, το αρχαιότερο τεχνολογικό πάρκο στον κόσμο Πηγή: Διαδικτυακός τόπος: Μαθησιακές περιφέρειες ( ): Στις αρχές της δεκαετίας του 90, μια ριζική μεταβολή της αντίληψης των σχέσεων περιοχής και καινοτομίας, έρχονται να εισάγουν οι εμπειρίες των Σκανδιναβικών χωρών. Οι μαθησιακές περιφέρειες προσεγγίζονται ως οργανισμοί μάθησης, διαχείρισης, επιλογής και ανάπτυξης γνώσεων και καινοτομίας. Το θεωρητικό παράδειγμα των μαθησιακών περιφερειών, στηρίζεται στους θεσμούς και τα δίκτυα γνώσεων. Στα δίκτυα γνώσεων, ρέει η ρητή και άρρητη γνώση, ενώ οι θεσμοί λειτουργούν ως διακόπτες επιλογής καινοτομιών. Το συγκεκριμένο παράδειγμα, δίνει έμφαση στις αυλές υποδομές, τους οργανισμούς γνώσης, τη χρηματοδότηση, το ανθρώπινο δυναμικό, τη μεταφορά τεχνολογίας, την έρευνα και την πληροφόρηση. Το 1994 στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με βάση το θεωρητικό παράδειγμα των μαθησιακών περιφερειών, προώθησαν έργα, τα οποία εφαρμόζονται σε όλες τις περιφέρειες της Ε.Ε. και στοχεύουν στη δημιουργία περιφερειακών συστημάτων καινοτομίας, τα οποία θα είναι σε θέση να ευνοούν την ανάπτυξη της καινοτομίας σε επιχειρήσεις, ιδρύματα έρευνας και άλλους οργανισμούς. Παράλληλα καθιερώθηκε ένα πρότυπο μέτρησης των επιδόσεων/αποτελεσμάτων της καινοτομίας στις περιφέρειες της Ε.Ε. (Κομνηνός & Urenio, 2004). Κεφάλαιο 1: Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και ο ρόλος της καινοτομίας στη χωρική ανάπτυξη

13 13 Ερευνητική Εργασία Ψηφιακές πόλεις (2000+): Τον 21 ο αιώνα, συντελείται μια νέα εξέλιξη των συστημάτων καινοτομίας. Αυτή τη φορά, η καινοτομία συναντά την κοινωνία της πληροφορίας. Στα συστήματα καινοτομίας, προστίθεται μια νέα διάσταση, αυτή του ψηφιακού χώρου. Με βάση αυτό το θεωρητικό πρότυπο, προωθούνται σχέδια και πολιτικές για μια περιφερειακή οικονομία βασισμένη στη γνώση και την τεχνολογική καινοτομία, στην κοινωνία των πληροφοριών, η οποία θα βρίσκεται στις υπηρεσίες της περιφερειακής ανάπτυξης και επιπλέον η ανάδειξη της περιφερειακής ταυτότητας και προώθησης της αειφόρου ανάπτυξης. Η σταθερή συνιστώσα των τριών θεωρητικών παραδειγμάτων, αφορά τη συγκρότηση και τη λειτουργία συστημάτων καινοτομίας. Ο χώρος συγκρότησης μπορεί να μεταβάλλεται από τη συνοικία/τμήμα πόλης/σύνολο πόλης/ περιφέρεια, όπως και η φυσική εγγύτητα, η επικοινωνία, οι θεσμικές συμφωνίες και τα ψηφιακά δίκτυα. Παρόλα αυτά, οι βασικές διαδικασίες της καινοτομίας παραμένουν σταθερές παρά τη μεταβολή του χώρου και των δικτύων οικοδόμησης των συστημάτων καινοτομίας (Κομνηνός & Urenio, 2004). Εικόνα 3: Εξέλιξη των χωρικών συστημάτων καινοτομίας. ΤΟΠΙΚΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ Ενδοεπιχειρησιακή καινοτομία Ε&Α, δημιουργικότητα ιεραρχια Τεχνολογική συνοικία Δίκτυα συνεργασίας ειδίκευση + επικοινωνία Περιφ.Συστ. Καινοτομίας Περιβάλλον θεσμικό Ασκηση πολιτικής Προγραμ. υποστήριξης Ευφυείς περιοχές χωρικό σύστημα καινοτομίας και ψηφιακοί χώροι Πηγή: Ευφυείς πόλεις-χωρικοί μετασχηματισμοί των συστημάτων καινοτομίας, διάλεξη Ν. Κομνηνού, Τ.Μ.Χ.Α., Α.Π.Θ. 2010

14 14 Ερευνητική Εργασία Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού 2.1 Η ανάλυση του όρου της ευφυΐας και τα είδη της Η ευφυΐα, αποτελεί γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης. Προσδιορίζεται και δομείται, από τον συνδυασμό διαφορετικών ικανοτήτων, που είναι σε θέση να αναπτύσσει το άτομο. Οι βασικές ικανότητες που συνδυάζονται, ώστε ένα άτομο να χαρακτηρίζεται ευφυές, είναι: α) η ικανότητα της αντίληψης, η οποία αναφέρεται στην δυνατότητα πρόσληψης και επεξεργασίας, των αισθητικών πληροφοριών που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον. β) η ικανότητα της επικοινωνίας, δηλαδή η ικανότητα ανταλλαγής πληροφοριών με το εξωτερικό περιβάλλον. γ) η ικανότητα της μάθησης και της μνήμης, δηλαδή της αποθήκευσης και της αναπαράστασης των πληροφοριών που ανταλλάσσονται. δ) ο προγραμματισμός και η ανάδραση, που αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να διατυπώνει και να ορίζει στόχους καθώς να αξιολογεί και να εκτιμά την πρόοδο, μέχρι την επίτευξη τους (Beckman & Cook, 2004). Ωστόσο, η ευφυΐα δεν αποτελεί αποκλειστικό γνώρισμα του άτομου, αλλά χαρακτηρίζει και τα κοινωνικά σύνολα. Η συλλογική ευφυΐα αναφέρεται στην ικανότητα των ανθρώπινων κοινωνιών, να συνεργάζονται, με στόχο την πνευματική δημιουργία, την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων και εφευρέσεων. Επιπλέον, προσδιορίζει την ικανότητα των κοινωνιών για συλλογική μάθηση, ανταλλαγή γνώσης και απόκτηση εμπειρίας, με απώτερο στόχο την εξαγωγή οφελών για το ατομικό και το συλλογικό συμφέρον, καθώς επίσης για τη λύση σύνθετων προβλημάτων που το άτομο από μόνο του δεν είναι σε θέση να επιτύχει (Beckman & Cook, 2004). Πέρα από την ευφυΐα που πηγάζει από την ατομική και συλλογική πνευματικότητα και συνεργασία, υπάρχει και η έννοια της τεχνητής ευφυΐας η οποία μελετά τον σχεδιασμό ευφυών αντιπροσώπων (ευφυών μηχανών). Ο John McCarthy ο οποίος επινόησε την έννοια το 1956 περιγράφει τον όρο ως μια επιστήμη και μηχανική για τη δημιουργία έξυπνων μηχανών. Είναι η επιστήμη που ασχολείται με την σχεδίαση ευφυών υπολογιστικών συστημάτων, τα οποία είναι σε θέση να επιδεικνύουν χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ευφυΐα της ανθρώπινης συμπεριφοράς (McCarthy, 1987). Από τις παραπάνω αναφορές, γίνεται κατανοητό ότι η έννοια της ευφυΐας γίνεται αντιληπτή με διαφορετικό τρόπο και εξαρτάται από το υποκείμενο ή το αντικείμενο το οποίο προσδιορίζει. Οι αναφορές στα παραπάνω είδη ευφυΐας δεν έγιναν τυχαία, αλλά αποσκοπούν στην κατανόηση, της έννοιας της ευφυΐας όπως αυτή ενσωματώνεται στο πεδίο της πόλης. Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

15 15 Ερευνητική Εργασία 2.2 Η έννοια της ευφυΐας στο πεδίο της πόλης, σύγχυση και αμφισβήτηση του όρου Η μεταφορά της έννοιας της ευφυΐας, στο πεδίο της πόλης, σηματοδοτείται από την επίδραση δυο επιστημονικών προβληματισμών, που αναδείχτηκαν έντονα στις αρχές του 21 ου αιώνα. Ο πρώτος αφορά, τη θεωρία της ανάπτυξης και του σχεδιασμού των πόλεων, μέσω της χρήσης και της ανάπτυξης τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας, που συμβάλλουν στην ψηφιακή δικτύωση και την αναπαράσταση των λειτουργιών. Ο δεύτερος προβληματισμός, αναφέρεται στην αναβίωση του βιολογικού παραδείγματος του αστικού φαινόμενου, δηλαδή την προσέγγιση και θεώρηση της πόλης ως ζωντανό οργανισμό και αφετέρου ως περιβάλλοντος έκφρασης της δημιουργικότητας και ανάπτυξης της καινοτομίας. Ο όρος ευφυής πόλη (intelligent city/smart city) αναφέρεται σε χωρικές ενότητες (πόλεις, συνοικίες, περιφέρειες, clusters) στις οποίες αναπτύσσονται τοπικά συστήματα καινοτομίας, τα οποία αναβαθμίζονται και υποστηρίζονται μέσω ψηφιακών δικτύων, εφαρμογών και τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας (Intelligent Community Forum, 2006). Οι ευφυείς πόλεις γίνονται αντιληπτές ως το αποτέλεσμα του συνδυασμού ανθρώπινων ικανοτήτων/ανθρώπινης ευφυΐας, θεσμών μάθησης/συλλογικής ευφυΐας, ψηφιακή τεχνολογία/ τεχνητής ευφυΐας. Ο συνδυασμός των παραπάνω παραγόντων οδηγεί, στην ανάδυση νέων λειτουργιών για τις πόλεις, όπως η στρατηγική ευφυΐα, η μεταφορά τεχνολογίας, η ανάπτυξη καινοτομίας μέσω συνεργασίας και παροχή ψηφιακών υπηρεσιών (Komninos, 2002). Παρόλα αυτά, η έννοια της ευφυΐας στο πεδίο της πόλης συγχέεται και είναι αμφιλεγόμενη, παρά τη σαφή διασύνδεση με την δημιουργικότητα του ατόμου, της κοινωνίας και το πεδίο των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (Komninos, 2006). Οι λόγοι της σύγχυσης έγκεινται σε τρεις λόγους. 1. Η έννοια της ευφυούς πόλης, συγχέεται με τους όρους «digital city», «cyber city». Στις οποίες ενσωματώνονται πληροφορίες, για τον αστικό χώρο, προσβάσιμες σε πραγματικό χρόνο, δημιουργώντας νέους «δημόσιους χώρους» για τους κατοίκους και τους επισκέπτες (Ishida, 2000). Παρόλα αυτά, η πρόσθετη δυνατότητα πληροφόρησης που προσφέρουν οι πληροφοριακές εφαρμογές ή οι πλατφόρμες αναπαράστασης των πόλεων, δεν αρκούν ώστε να χαρακτηριστεί ένα αστικό σύστημα ευφυές. 2. Η μεταφορική χρήση του όρου που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει περιοχές, στις οποίες αναπτύσσονται ευρέως ηλεκτρονικές και πληροφορικές εφαρμογές, οι οποίες ενσωματώνονται στις λειτουργίες των πόλεων, αποτελεί αιτία σύγχυσης. Εναλλακτικά ταυτίστηκε με όρου οι οποίοι δεν εμπεριέχουν στην ουσία την έννοια της ευφυΐας, όπως είναι: «information city», «wired city», «telicity», «knowledge-based city», «electronic communities», «electronic community spaces», «flexicity», «teletopia», «cyberville» (Droege, 1997). 3. Μια τρίτη προσέγγιση, ορίζει τις ευφυείς πόλεις ως περιβάλλοντα, τα οποία ενσωματώνουν τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας, δημιουργώντας διαδραστικούς χώρους λαμβάνοντας υπόψη τον φυσικό χώρο. Από αυτή την οπτική, οι ευφυείς πόλεις αναφέρονται στον φυσικό χώρο, μέσα στον οποίο οι τεχνολογίες πληροφορικής και, επικοινωνίας, τα συστήματα αισθητήρων ενσωματώνονται στον φυσικό χώρο, στον οποίο οι άνθρωποι ασκούν τις καθημερινές τους δραστηριότητες (Steventon & Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

16 16 Ερευνητική Εργασία Wright, 2006). Η παραπάνω προσέγγιση, εμπεριέχει την επικάλυψη του φυσικού χώρου με εφαρμογές ευφυούς περιβάλλοντος, όρος που προδιαθέτει και χαρακτηρίζει διαδραστικά περιβάλλοντα, τα οποία εισέρχονται στο φυσικό χώρο, μέσω των υπολογιστικών συστημάτων όπου η αυτοματοποίηση λειτουργεί απρόσκοπτα για να υποβοηθήσει τις καθημερινές ασχολίες των κατοίκων. Η όρος της ευφυΐας επομένως, όταν προσδιορίζει το χώρο, χρησιμοποιείται με την κυριολεκτική έννοια. Η κυριολεκτική έννοια του όρου προέρχεται από τον σχηματισμό ενός πολύ-επίπεδου συστήματος, το οποίο συνδέει την κοινωνία της δημιουργικότητας, τα συστήματα καινοτομίας, τα οποία αναπτύσσουν και καθοδηγούν την ανάπτυξη γνώσεων και τεχνολογιών στους οργανισμούς της περιοχή. Παράλληλα, ενσωματώνει τις ψηφιακές εφαρμογές, οι οποίες συμβάλλουν στην πληροφόρηση, την επικοινωνία, τη λήψη αποφάσεων και τη συνεργασία στην καινοτομία. Δηλαδή συνδυάζει ικανότητες, τις οποίες διαθέτει και αναπτύσσει μια χωρική ενότητα, ώστε να καταστεί ευφυής, όπως γίνεται στην περίπτωση της ατομικής και συλλογικής ευφυΐας που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ο όρος ευφυής πόλη, όντας σύνθετος, ταυτίστηκε λανθασμένα και χρησιμοποιήθηκε εναλλακτικά με όρους, οι οποίοι περιέγραφαν ψηφιακές αναπαραστάσεις πόλεων, χρησιμοποίησαν την μεταφορική έννοια του όρου για να περιγράψουν συστήματα από τα οποία έλειπαν στοιχεία ευφυΐας. 2.3 Χαρακτηριστικά και βασικές αρχές σχεδιασμού των ευφυών πόλεων Οι αλλαγές που συντελέστηκαν στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, η αναθεώρηση των συντελεστών που συμβάλλουν στην ανάπτυξη των πόλεων, η πρόοδος της τεχνολογίας και η μαζική χρήση του διαδικτύου, άρχισαν να διαφαίνονται ξεκάθαρα στο τέλος της δεκαετίας του 90 και να γίνονται κατανοητές στην αυγή του νέου αιώνα. Οι νέες τάσεις, δεν ήταν δυνατόν να αφήσουν ανεπηρέαστο τον χωρικό σχεδιασμό. Η μετάβαση στην οικονομία της γνώσης, την κοινωνία της πληροφορίας και οι αυξητικές τάσεις της χρήσης του διαδικτύου από τους ανθρώπους στην καθημερινότητα τους, καταδεικνύουν στους σχεδιαστές να λάβουν υπόψη τη νέα τάση στο φυσικό χώρο, το σύστημα της πόλης και τον σχεδιασμό (Μοσχούτη, 2011). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Campbell και Fainstein, οι σχεδιαστές θα πρέπει να κατανοήσουν επειγόντως την «ψηφιακή επανάσταση», η οποία είναι επακόλουθο της ραγδαίας χρήσης του διαδικτύου. Αυτή η αναφορά, στηρίζεται στη λογική ότι οι θεωρίες του σχεδιασμού μεταβάλλονται και εξελίσσονται με βάση τις μεταβολές στην πρακτική του σχεδιασμού, στην ανάπτυξη των πόλεων και στην άνοδο των κοινωνικών κινημάτων (Campbell & Fainstein, 1996). Η ραγδαία αύξηση της χρήσης του διαδικτύου και οι νέες τεχνολογίες, μπορούν να συσχετιστούν με το σχεδιασμό με ποικίλους τρόπους, ανάλογα σε ποια κατεύθυνση δίδεται μεγαλύτερη βαρύτητα. Από τη μια, αντιμετωπίζονται ως εργαλείο σχεδιασμού και από την άλλη ως μια νέα θεώρηση του σχεδιασμού. Αυτό που είναι κοινώς αποδεκτό, είναι ότι το διαδίκτυο και τα τεχνολογικά μέσα παίζουν ολοένα σημαντικότερο ρόλο στις διάφορες εκφάνσεις της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, από τις καθημερινές συναλλαγές, μέχρι την κοινωνική δικτύωση και την επικοινωνία, και από τη διασκέδαση μέχρι την ενημέρωση. Ως αποτέλεσμα, προκύπτει η δημιουργία ενός ψηφιακού, μη φυσικού χώρου ο οποίος αποτελεί ένα νέο χώρο άσκησης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων παράλληλο στον φυσικό χώρο (Μοσχούτη, 2011). Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

17 17 Ερευνητική Εργασία Οι ευφυείς πόλεις αποτελούν ένα μοντέλο, που σχετίζεται με την αστική, περιφερειακή ανάπτυξη, και τη διαχείριση της καινοτομίας, που προέκυψε από τη σύγκλιση δυο ρευμάτων που χαρακτηρίζουν τη σκέψη του 21 ου αιώνα. Από τη μια, η κατανόηση της πόλης ως περιβάλλοντος γνώσης, δημιουργικότητας και καινοτομίας (Cooke, 2001 ; Florida, 2002) και από την άλλη η ενσωμάτωση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας, μέσω της κατασκευής ευζωνικών δικτύων και online υπηρεσιών που υποστηρίζουν την ψηφιακή δικτύωση, αναπαράσταση, λειτουργία και διακυβέρνηση των πόλεων (Graham, 2003). Επομένως δημιουργείται μια νέα υπόσταση του αστικού χώρου, η οποία δημιουργείται από τις κινητήριες δυνάμεις της οικονομίας, που στηρίζεται στην καινοτομία και η ανάδυση ενός νέου προστιθέμενου επιπέδου στο χώρο, του ψηφιακού (Κομνηνός, 2006). Οι παραπάνω προσεγγίσεις συνθέτουν έναν ορισμό, ο οποίος προσδιορίζει το περιεχόμενο των ευφυών πόλεων. «Ευφυής πόλη είναι η πόλη που έχει την ικανότητα να προωθεί από τη μια την γνώση, την τεχνολογική πρόοδο και την ανάπτυξη καινοτομίας και από την άλλη να ενσωματώνει ψηφιακές και τεχνολογικές εφαρμογές για την μεταφορά και μετάδοση της γνώσης» (Κομνηνός, 2006). Αποτελεί ουσιαστικά ένα μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο συνθέτει τις ικανότητες των ανθρώπων, τις δραστηριότητες έντασης-γνώσεων, τους θεσμούς τεχνολογικής μάθησης και τους ψηφιακούς χώρους επικοινωνίας, με στόχο την μεγιστοποίηση της ικανότητας της καινοτομίας στην περιοχή αναφοράς. Αποτελεί την πιο εξελιγμένη μορφή χωρικών συστημάτων καινοτομίας, μετά τα clusters καινοτομίας και τις μαθησιακές περιφέρειες. Συγκροτείται από μια επαλληλία σειράς επιπέδων, σε αντιστοιχία με την εξέλιξη των διεργασιών της καινοτομίας σε τρείς χώρους, το φυσικό, τον θεσμικό και τον ψηφιακό. Η συγκεκριμένη προσέγγιση χαρακτηρίζει τις ευφυείς πόλεις, ως νησιά τεχνολογικής καινοτομίας τα οποία ενσωματώνουν τον φυσικό, θεσμικό και ψηφιακό χώρο στα πλαίσια των καινοτομικών διεργασιών (Κομνηνός, 2006). Η επίτευξη της σύνδεσης του φυσικού, θεσμικού και ψηφιακού χώρου πραγματοποιείται μέσω τριών επιπέδων, τα οποία συνθέτουν την αρχιτεκτονική δομή των ευφυών πόλεων και παρατίθενται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας 2: Η αρχιτεκτονική των τριών επιπέδων των ευφυών πόλεων. Επίπεδο Χώρος Περιγραφή (1) Συστήματα καινοτομίας. Φυσικός χώρος Αφορά τις δραστηριότητες έντασης γνώσης των πόλεων όπως τα clusters (2) Θεσμικά εργαλεία κοινωνικής συνεργασίας για μάθηση και διαχείριση της καινοτομία. Θεσμικός χώρος Αφορά τους θεσμούς στους οποίους στηρίζεται η οικονομία της γνώσης όπως η συνεργασία για μάθηση και καινοτομία. (3) Ψηφιακά εργαλεία και εφαρμογές υποστήριξης της καινοτομίας. Ψηφιακός χώρος Αφορά τα ψηφιακά εργαλεία και τις εφαρμογές τα οποία δημιουργούν ένα εικονικό περιβάλλον διαχείρισης της γνώσης και της πληροφορίας. Πηγή: Ευφυείς πόλεις-χωρικοί μετασχηματισμοί των συστημάτων καινοτομίας, διάλεξη Ν. Κομνηνού, Τ.Μ.Χ.Α., Α.Π.Θ. 2010, Ιδία επεξεργασία Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

18 18 Ερευνητική Εργασία Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, η ευφυής πόλη συνδυάζει τρία είδη ευφυΐας, την ατομική, τη συλλογική και την τεχνητή ευφυΐα. Τα συγκεκριμένα είδη ευφυΐας αντιστοιχούν σε καθένα από τα επίπεδα των ευφυών πόλεων. Η ατομική ευφυΐα, δηλαδή το διανοητικό κεφάλαιο, αντιστοιχεί στο πρώτο επίπεδο, η συλλογική ευφυΐα το κοινωνικό κεφάλαιο, στο δεύτερο επίπεδο, ενώ η τεχνητή ευφυΐα στο τρίτο επίπεδο, που περιλαμβάνει τον ψηφιακό χώρο. Επίπεδο (1): Συστήματα καινοτομίας. Αποτελεί το επίπεδο βάσης για μια ευφυή πόλη. Περιλαμβάνει τις δραστηριότητες έντασης γνώσης, οι οποίες αυτό-οργανώνονται σε τοπικά χωρικά συστήματα καινοτομίας. Οι πιο απλές μορφές είναι οι βιομηχανικές συστάδες και οι συστάδες ανάπτυξης υπηρεσιών, τα ευρέως αποκαλούμενα clusters, τεχνολογικά και επιστημονικά πάρκα, κέντρα καινοτομίας και ευέλικτες βιομηχανικές περιοχές. Οι πιο περίπλοκες μορφές, συντίθενται από την οργάνωση των παραπάνω μεμονωμένων συστημάτων σε τεχνοπόλεις και σε περιφερειακά συστήματα καινοτομίας (Komninos, 2002). Η διάσταση του φυσικού χώρου, είναι το βασικό χαρακτηριστικό αυτού του επιπέδου, καθώς αποτελεί το άμεσο συνδετικό στοιχείο που ενοποιεί τις επιμέρους μονάδες σε ένα ενιαίο σύστημα παραγωγής και καινοτομίας. Παράλληλα ο φυσικός χώρος συνδέεται άμεσα με την τοπική κοινωνία, που αποτελείται από ανθρώπους οι οποίοι παράγουν, καινοτομούν, δημιουργούν, καταναλώνουν. Το συγκεκριμένο επίπεδο συνδέεται άμεσα με την ευφυΐα, τη δημιουργικότητα την μοναδικότητα των ανθρώπων της πόλης (Κομνηνός, 2006). Οι άνθρωποι αυτοί αποτελούν την νέα δημιουργική τάξη οι οποίοι συγκεντρώνονται και δραστηριοποιούνται σε μια πόλη και καθορίζουν την πορεία ανάπτυξης της (Florida, 2002). Επίπεδο(2): Θεσμικά εργαλεία κοινωνικής συνεργασίας για μάθηση και διαχείριση της καινοτομίας. Το δεύτερο επίπεδο, περιλαμβάνει το θεσμικό χώρο της γνώσης, τη συνεργασία για μάθηση και καινοτομία, όπως η στρατηγική πληροφόρησης, η χρηματοδότηση κινδύνου, η μεταφορά τεχνολογίας, η συνεργατική ανάπτυξη νέων προϊόντων. Το συγκεκριμένο επίπεδο, σχετίζεται άμεσα με τη συλλογική ευφυΐα που διαθέτει ο πληθυσμός της πόλης, η οποία απορρέει από τους θεσμούς που διέπουν την κοινωνική συνεργασία. Με πιο απλά λόγια, είναι η ευφυΐα του πληθυσμού όπως κωδικοποιείται μέσα σε καθιερωμένες πρακτικές και καθημερινές ρουτίνες εργασίας (Κομνηνός, 2006). Επίπεδο (3): Ψηφιακά εργαλεία και εφαρμογές υποστήριξης της καινοτομίας. Το τρίτο επίπεδο των ευφυών πόλεων αφορά, τον ψηφιακό χώρο και περιλαμβάνει τα ψηφιακά εργαλεία και τις ψηφιακές εφαρμογές, που είναι απαραίτητα για τη δημιουργία ενός ψηφιακού-εικονικού περιβάλλοντος, με το οποίο θα υποστηρίζεται η καινοτομία (Κομνηνός, 2006). Η υποστήριξη της καινοτομίας συντελείται με δυο τρόπους. Πρώτον, μέσω των εργαλείων και των εφαρμογών διαχείρισης της γνώσης και δεύτερον μέσω των εφαρμογών και των εργαλείων διαχείρισης των πληροφοριών. Η πρώτη συνιστώσα, περιλαμβάνει μεθόδους και τεχνολογικά εργαλεία για τη διαχείριση της γνώσης, τα οποία διευκολύνουν και παράλληλα αποτελούν μέρος των βασικών διεργασιών της καινοτομίας. Διέπονται από κανόνες και συμβάσεις, οι οποίες στηρίζονται σε ιδρύματα τα οποία ασχολούνται με τη διαχείριση της γνώσης και την μετάδοση της τεχνολογίας. Το αποτέλεσμα, ευνοεί την αποδοτικότητα της καινοτομίας και την ανταγωνιστικότητα, καθώς η διαχείριση της γνώσης γίνεται με πιο έξυπνο τρόπο από τους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις. Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

19 19 Ερευνητική Εργασία Η δεύτερη συνιστώσα, περιλαμβάνει τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας (Information Technology IT) καθώς εργαλεία και τεχνολογίες επικοινωνίας. Η μεταφορά των επιχειρήσεων από τον φυσικό χώρο της καινοτομίας στον ψηφιακό-εικονικό χώρο, δεν αντιπροσωπεύει μια απλή προβολή των λειτουργιών τους. Αντίθετα μέσω των ψηφιακών εφαρμογών, συντελείται η αυτοματοποίηση των λειτουργιών της τεχνολογικής καινοτομίας, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιείται ριζική ανασύσταση των λειτουργιών. Βασικό εργαλείο αυτής της συνιστώσας είναι το διαδίκτυο (Komninos, 2002). Το συγκεκριμένο επίπεδο στο πεδίο της πόλης, αναφέρεται στην τεχνητή ευφυΐα που είναι στη διάθεση του πληθυσμού της. Ο πληθυσμός, μέσω αυτών υποστηρίζει τις ατομικές επιλογές, τη συλλογική επικοινωνία και τη συνεργασία. Περιλαμβάνει το δημόσιο σύστημα ψηφιακής επικοινωνίας, ψηφιακά δίκτυα και υπηρεσίες, εφαρμογές τεχνητής ευφυΐας, ψηφιακούς χώρους και εργαλεία επίλυσης προβλημάτων, την επικοινωνία σε εικονικό περιβάλλον, το δημόσιο ψηφιακό περιεχόμενο που είναι στη διάθεση του πληθυσμού της πόλης (Κομνηνός, 2006). Εικόνα 4: Αναπαράσταση των τριών επίπεδων των ευφυών πόλεων. Πηγή: Ευφυείς πόλεις-χωρικοί μετασχηματισμοί των συστημάτων καινοτομίας, διάλεξη Ν. Κομνηνού, Τ.Μ.Χ.Α., Α.Π.Θ Από την παραπάνω ανάλυση, προκύπτει ότι στις ευφυείς πόλεις δημιουργείται ένα πιο σύνθετο και εξελιγμένο αστικό σύστημα. Η εισαγωγή, του ψηφιακού χώρου, στον αστικό σύστημα των λειτουργιών, των χρήσεων γης, των υποδομών και των κτιρίων, στην τοπική οικονομία της γνώσης δημιουργούν ένα εξελιγμένο σύστημα επικοινωνίας και διαχείρισης της πόλης, και των τοπικών συστημάτων καινοτομίας. Από τη μία, ενισχύεται η επικοινωνία, σε όλα τα επίπεδα και με τη χρήση των ψηφιακών εργαλείων δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων και στη διακυβέρνηση των πόλεων. Από την άλλη, δημιουργούνται καινοτόμες διαδικασίες διαχείρισης των λειτουργιών της πόλης και την παραγωγή νέων καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών. Το μεγάλο όφελος για την πόλη, Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

20 20 Ερευνητική Εργασία είναι ότι αξιοποιείται η κοινωνική ευφυΐα, που οδηγεί σε μεγαλύτερη συλλογικότητα με την υποστήριξη ευφυέστερων μηχανών (Κομνηνός, 2010). Δεδομένης της αρχιτεκτονικής των τριών επιπέδων των ευφυών πόλεων, που αναλύθηκαν παραπάνω, κεντρικός προβληματισμός του υποδείγματος, είναι αυτός της Ολοκλήρωσης. Η ολοκλήρωση αναφέρεται, στον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί η διασύνδεση του φυσικού, θεσμικού και ψηφιακού χώρου σε ένα αστικό σύστημα, η διασύνδεση των παραγωγικών δραστηριοτήτων έντασης γνώσεων, του τοπικού συστήματος καινοτομίας και των ψηφιακών υπηρεσιών επικοινωνίας και λήψης αποφάσεων και τέλος η διασύνδεση της ανθρώπινης και της συλλογικής ευφυΐας του πληθυσμού της πόλης, με την τεχνητή ευφυΐα που προσφέρουν οι ψηφιακές υποδομές και τα υπολογιστικά εργαλεία (Κομνηνός, 2010). Η σημασία της ολοκλήρωσης, για τις ευφυείς πόλεις, είναι πρωτίστης σημασίας, καθώς μέσα από αυτή προκύπτουν ενισχυμένες λειτουργίες γνώσης, όπως για παράδειγμα, η συγκέντρωση και επεξεργασία πληροφοριών, μεταφορά και απόκτηση γνώσεων. Οι λειτουργίες γνώσης συγκροτούνται κατανεμημένα και δικτυακά στο χώρο, μέσω της συνεργασίας του πληθυσμού της πόλης και την αξιοποίηση της χωρικής συγκέντρωσης του πληθυσμού καθώς και της ψηφιακής επικοινωνίας (Κομνηνός, 2010). Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν και μεταβάλλουν την ολοκλήρωση της σύνδεσης των επιπέδων των ευφυών πόλεων, είναι οι τεχνολογίες του ψηφιακού χώρου και η ισχυρή λειτουργική διαφοροποίηση του φυσικού χώρου. Οι τεχνολογίες του ψηφιακού χώρου οδηγούν σε διαφορετικό είδος ολοκλήρωσης, ανάλογα με το είδος των τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται. Για παράδειγμα, οι εφαρμογές δικτύων οδηγούν σε ολοκλήρωση προς την κατεύθυνση της διαχείρισης των γνώσεων, αντίθετα η χρήση εφαρμογών ευφυών περιβαλλόντων, αισθητήρων κ.τ.λ. επιτυγχάνουν ολοκλήρωση στην κατεύθυνση της αυτοματοποίησης της ροής και της επεξεργασίας της πληροφορίας. Να ξεκαθαριστεί ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες που υποστηρίζουν οι ευφυείς πόλεις, είναι ριζικά διαφορετικές από τεχνολογίες CAD και GIS που χρησιμοποιούνται στην πολεοδομία και στον αστικό σχεδιασμό. Δεν πρόκειται μόνο για διαφορετική τεχνολογία, αλλά για μια πληθώρα ψηφιακών εφαρμογών που στηρίζονται σε μια δημιουργική βάση δεδομένων και γλωσσών προγραμματισμού. Όσον αφορά τη διαφοροποίηση του φυσικού χώρου, αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την ολοκλήρωση σε μεγάλα αστικά κέντρα και μητροπόλεις, όπου είναι εμφανής η ισχυρή λειτουργική διαφοροποίηση των συνοικιών, η οποία οδηγεί στην διαφοροποίηση των ψηφιακών και καινοτόμων υπηρεσιών σε διάφορους τομείς δραστηριότητας (εκπαίδευση, υγεία, μεταποίηση μεταφορές κ.τ.λ.) ανάλογα με τις ανάγκες των επιμέρους συνοικιών της πόλης. Γίνεται επομένως αντιληπτό ότι, η βασική χωρική ενότητα ολοκλήρωσης του φυσικού, θεσμικού και ψηφιακού χώρου για την ανάπτυξη ευφυούς περιβάλλοντος είναι η συνοικία. Το δυναμικό άθροισμα των λειτουργικά διαφοροποιημένων συνοικιών, συγκροτεί το σύνθετο και εξελιγμένο αστικό σύστημα των ευφυών πόλεων (Komninos, 2008). Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

21 21 Ερευνητική Εργασία 2.4 Τομείς εφαρμογής των ευφυών πόλεων Η ολοκλήρωση αποτελεί κεντρικό ζήτημα, στη δόμηση του μοντέλου των ευφυών πόλεων. Ο ψηφιακός χώρος, ο οποίος εισάγεται στο αστικό σύστημα των πόλεων, ως παράλληλο επίπεδο δεν αποτελεί από μόνο του πόλη. Η μετατροπή του ψηφιακού χώρου σε πόλη, πραγματοποιείται μέσω της ενσωμάτωσης του, από τη μια στο φυσικό χώρο και από την άλλη στις λειτουργίες της πόλης. Η ενσωμάτωση του ψηφιακού χώρου, στον φυσικό χώρο οδηγεί στην από-υλοποίηση, την ανάγκη για λιγότερο φυσικό χώρο για κάλυψη και χωροθέτηση δραστηριοτήτων, ενώ ο χώρος γίνεται πολύ-λειτουργικός και περισσότερο διαδραστικός. Από την άλλη, η ενσωμάτωση του ψηφιακού χώρου στις λειτουργίες της πόλης, δημιουργεί ψηφιακές λειτουργίες, οι οποίες ασκούνται από απόσταση, είναι αυτοματοποιημένες και περισσότερο αποτελεσματικές (Komninos, 2009). Η ικανότητα ενσωμάτωσης των δραστηριοτήτων που ασκούνται στο φυσικό χώρο, από τις εφαρμογές που αναπτύσσουν οι ευφυείς πόλεις εξαρτάται από την εξέλιξη των διαθέσιμων εργαλείων του διαδικτύου και της τεχνολογίας, όσο και το εύρος των τομέων που μπορεί να καλύψει. Το παρών κεφάλαιο θα επικεντρωθεί κυρίως στους ευρύτερους τομείς εφαρμογής των ευφυών πόλεων και τους τομείς λειτουργιών που αναπτύσσονται στα πλαίσια κάθε μίας. Οι ευρύτεροι τομείς εφαρμογών των ευφυών πόλεων, περιλαμβάνουν επιμέρους τομείς λειτουργιών, αναπτύσσοντας υπηρεσίες στην κατεύθυνση της αποδοτικότητας και της αειφορίας. Οι τομείς δραστηριοτήτων περιλαμβάνουν την ευφυή οικονομία, την ευφυή κινητικότητα, το ευφυές περιβάλλον, τους ευφυείς κατοίκους, ευφυής διαβίωση και την ευφυή διακυβέρνηση. Οι παραπάνω τομείς συνδέονται στενά με τις παραδοσιακές θεωρίες για την περιφερειακή και αστική ανάπτυξη. Κάθε τομέας αναφέρεται σε μια θεωρία, κατά αντιστοιχία στις θεωρίες της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας, των μεταφορών, της οικονομίας τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.), των φυσικών πόρων, του ανθρωπίνου και κοινωνικού κεφαλαίου, της ποιότητας ζωής και της συμμετοχικής διαδικασίας στις πόλεις (Caragliu, Del Bo, & Nijkamp, 2009). Οι έξι τομείς λειτουργιών μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις ευρύτερους τομείς εφαρμογών των ευφυών πόλεων, 1) Υποδομές, 2) Διακυβέρνηση και 3) Η Οικονομίας της Καινοτομίας. Κάθε ένας τομέας εφαρμογών, περιλαμβάνει υπηρεσίες, οι οποίες αντανακλούν το περιεχόμενο κάθε τομέα. Έτσι λοιπόν, ο τομέας της οικονομίας της καινοτομίας περιλαμβάνει υπηρεσίες, οι οποίες προσανατολίζονται προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης και στήριξης της καινοτομίας, τόσο στα τοπικά συστήματα καινοτομίας, στις τοπικές κοινωνίες και τις επιχειρήσεις. Από την άλλη ο τομέας των υποδομών περιλαμβάνει υπηρεσίες, οι οποίες βελτιώνουν τις λειτουργίες των υποδομών της πόλης στη κατεύθυνση της αποδοτικότητας. Ο τομέας της διακυβέρνησης των πόλεων προσανατολίζεται σε υπηρεσίες, οι οποίες παρέχουν στους χρήστες άμεση συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. (Κομνηνός, 2010). Κεφάλαιο 2: Ευφυείς πόλεις: Έννοιες και βασικές αρχές σχεδιασμού

22 22 Ερευνητική Εργασία Πίνακας 3: Οι τρεις ευρύτεροι τομείς εφαρμογής των ευφυών πόλεων. Οικονομία της καινοτομίας Υποδομές πόλεων Διακυβέρνηση πόλεων Καινοτομία: Παραγωγικοί τομείς/clusters/συνοικίες της πόλης. Άνθρωποι: Ανθρώπινο δυναμικό/εκπαίδευση/ Δημιουργία απασχόλησης έντασης γνώσης. Επιχειρήσεις: Εκκόλαψη νέων επιχειρήσεων καινοτομίας. - Μεταφορές Ενέργεια Utilities Υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης προς τον πολίτη Συμμετοχική και άμεση δημοκρατία Υπηρεσίες ποιότητας ζωής προς τον πολίτη. Περιβάλλον - Πηγή: Ευφυείς πόλεις-χωρικοί μετασχηματισμοί των συστημάτων καινοτομίας, διάλεξη Ν. Κομνηνού, Τ.Μ.Χ.Α., Α.Π.Θ., 2010, Ιδία επεξεργασία Συμπεραίνεται, ότι η εισαγωγή του ψηφιακού χώρου, παράλληλα στον φυσικό και τον θεσμικό, αναπτύσσει πληθώρα εφαρμογών σε κρίσιμους τομείς του αστικού χώρου, προσφέροντας υπηρεσίες στην κατεύθυνση της από-υλοποίησης των λειτουργιών της πόλης, της επίλυσης προβλημάτων, της αποδοτικότητας των λειτουργιών και της αειφορίας του αστικού συστήματος. Η από-υλοποίηση που συντελείται με την εισαγωγή του ψηφιακού χώρου των υποδομών και των λειτουργιών του φυσικού χώρου, προσφέρει πληθώρα πλεονεκτημάτων στην κατεύθυνση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των λειτουργιών του αστικού χώρου.

23 23 Ερευνητική Εργασία Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων 3.1 Amsterdam Smart City: Μια ενεργειακά ευφυής πόλη Το Άμστερνταμ είναι η πρωτεύουσα της Ολλανδίας, η μητροπολιτική περιοχή αριθμεί κατοίκους με 178 διαφορετικές εθνικότητες, αποτελεί παγκόσμιο κόμβο μεταφορών και έχει χαρακτηριστεί ως Η Πράσινη Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Υιοθετώντας στρατηγικές ευφυών πόλεων, φιλοδοξεί να μειώσει σημαντικά το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Το σχέδιο αποβλέπει στην επίτευξη των στόχων, που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, μέχρι το Φιλοδοξώντας να γίνει η πιο Ευφυής Πόλη της Ευρώπης, αναπτύσσει και εφαρμόζει ευφυή σχέδια, προγράμματα και δράσεις, τα οποία περιλαμβάνουν, διάφορές τεχνολογικές καινοτομίες και προσεγγίσεις, ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής (Stahlavsky, 2011). Το σχέδιο Amsterdam Smart City (A.S.C.) προσδιορίζεται ως μια μοναδική συνεργασία ανάμεσα στους κατοίκους της πόλης, των επιχειρήσεων, των ιδρυμάτων παραγωγής γνώσης και τις τοπικές αρχές στα πλαίσια του στόχου για την εξοικονόμηση ενέργειας και την μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, στο παρών και στο μέλλον (Amsterdam Smart City, 2012). Το συγκεκριμένο σχέδιο έχει σαφείς περιβαλλοντικούς στόχους, στην κατεύθυνση μείωσης της ενεργειακής κατανάλωσης και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO 2), δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στη συνεργασία όλων των παραγόντων της πόλης. Οργανωτική δομή Εικόνα 5: Πεδίο εφαρμογής του Amsterdam Smart City Πηγή: Διαδικτυακός τόπος: Το σχέδιο A.S.C. ξεκίνησε τον Ιούνιο του Η πρωτοβουλία για την οργάνωση του σχεδίου, ανήκει στην Amsterdam Innovation Motor (AIM) 3 και στην εταιρία Liander 4, σε συνεργασία με τους δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος του Άμστερνταμ. Το A.S.C. για τη νομική διευκόλυνση της συνεργασίας ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, συγκροτείται ως ίδρυμα, τη διαχείριση του οποίου έχουν η ΑΙΜ και η Liander, ενώ την ερευνητική διαδικασία, 3 Η Amsterdam Innovation Motor (AIM) από το 2006 είναι ανεξάρτητος οργανισμός ο οποίος ασχολείται με την ενδυνάμωση του ρόλου της μητροπολιτικής περιοχής του Άμστερνταμ στον τομέα της καινοτομίας και την προετοιμασία για τη μετάβαση στην οικονομία της γνώσης. Η προσπάθεια γίνεται μέσω της προώθησης καινοτομιών, συνεργασιών μεταξύ πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, του εμπορίου, της κυβέρνησης, και των κοινωνικών οργανώσεων στην ευρύτερη περιοχή του Άμστερνταμ.. 4 Η Liander αποτελεί εταιρία παροχής ενέργειας σε ένα μεγάλο μέρος της Ολλανδίας. Τροφοδοτεί με ηλεκτρική ενέργεια 2,9 εκατομμύρια κατοίκους και 2,1 εκατομμύρια με φυσικό αέριο. Είναι υπεύθυνη για την κατασκευή, τη συντήρηση και τη διαχείριση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

24 24 Ερευνητική Εργασία έχει αναλάβει η ΤΝΟ, ένας ανεξάρτητος φορέας ερευνών που τάχθηκε στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων του σχεδίου. Η χρηματοδότηση προέρχεται κατά 50% από την ΑΙΜ, μέσω επιδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατά 50% από την Liander (Stahlavsky, 2011). Σύμφωνα με το σχέδιο, η επίτευξη των στόχων θα πραγματοποιηθεί μέσω την ενεργοποίησης προγραμμάτων και δράσεων, που αφορούν επιχειρήσεις, κατοικίες, σχολεία, δημόσιους χώρους, τα οποία αποτελούν το πεδίο ενσωμάτωσης των ευφυών συστημάτων τεχνολογίας. Η αξιολόγηση, για την τελική ένταξη στο σχέδιο A.S.C., στηρίζεται σε τρία κριτήρια τη σκοπιμότητα, το οικονομικό κόστος και το περιβαλλοντικό όφελος (Accenture, 2011). Στο σχέδιο A.S.C., συμμετέχουν πάνω από 70 εταίροι και το ενδιαφέρον από νέους φορείς, επιχειρήσεις και οργανισμούς αυξάνεται. Στους εταίρους περιλαμβάνονται, προμηθευτές ενέργειας, κυβερνητικές αρχές, πανεπιστήμια, χρηματοπιστωτικά ινστιτούτα, δίκτυα επιχειρήσεων, εταιριών και οργανισμών, καθώς και τον διαχειριστή των δικτύων ηλεκτροδότησης και φυσικού αερίου του Άμστερνταμ. Επιπλέον, οργανώνονται δίκτυα επικοινωνίας επιχειρήσεων, οργανισμών και κυβερνητικών αρχών, τα οποία φιλοδοξούν σε ένα μελλοντικό ενεργό ρόλο, για τη μετάδοση της γνώσης, της εμπειρίας και της εφαρμογής στρατηγικών ευφυών πόλεων σε μεγαλύτερη κλίμακα. Οι εταίροι του προγράμματος συνεργάζονται, σε μια συνεχή προσπάθεια οργάνωσης και εφαρμογής πρωτοποριακών προγραμμάτων και δράσεων (Smart Stories, 2011). Βασικές αρχές σχεδιασμού Η φιλοσοφία πάνω στην οποία δομείται το σχέδιο A.S.C., περιλαμβάνει τέσσερις βασικές αρχές: 1) Συνεργασία: σε κάθε πιθανό επίπεδο, με στόχο την επίτευξη βιώσιμων αποτελεσμάτων. Σημαντικό ζήτημα στην ανάπτυξη των διάφορων προγραμμάτων είναι η συμμετοχή των τελικών χρηστών. 2) Καινοτόμες τεχνολογίες: Καθοδήγηση από τη χρήση έξυπνων τεχνολογιών με στόχο την ευαισθητοποίηση των κατοίκων της πόλης. 3) Οικονομική βιωσιμότητα: Μόνο οι οικονομικά βιώσιμες πρωτοβουλίες θα προωθηθούν για εφαρμογή σε μεγάλη κλίμακα. 4) Μετάδοση γνώσης: Η αποκτηθείσα γνώση και εμπειρία, θα μεταδίδεται μέσω διαδικτυακών εφαρμογών (Smart Stories, 2011). Η βασική πρόκληση του σχεδίου, είναι η επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί, μέσα από μια συλλογική προσπάθεια όλων των παραγόντων της πόλης, συνδυάζοντας την καινοτόμα και οικονομικά βιώσιμη τεχνολογία, με την ευαισθητοποίηση και την αλλαγή της νοοτροπίας. Μια άποψη, αναφέρει ότι η συμμετοχική προσέγγιση του σχεδίου καλύπτει το κενό μεταξύ της στρατηγικής και τακτικής εκτέλεσης, καθώς δίνεται η δυνατότητα στους τελικούς χρήστες-πελάτες και στους εταίρους των διάφορων προγραμμάτων και δράσεων, να χρησιμοποιήσουν και να εφαρμόσουν καινοτόμες τεχνολογίες σε πραγματικό χρόνο (Stahlavsky, 2011). Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

25 25 Ερευνητική Εργασία Επιπλέον επιδίωξη του σχεδίου, είναι η μετάδοση της γνώσης και της εμπειρίας που αποκτάται από την εφαρμογή των επιμέρους προγραμμάτων και δράσεων. Μέσα από την εφαρμογή σε τοπικό επίπεδο, προκύπτουν συμπεράσματα τα οποία διαμορφώνουν την εμπειρία και τη γνώση, ώστε μελλοντικά το σχέδιο να επεκταθεί σε μεγαλύτερη κλίμακα. Για αυτό το λόγο, το σχέδιο υιοθετεί και εκφράζεται μέσω της φράσης, Τα Έξυπνα project, τα οποία μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Πρώτα δοκιμάζονται στο Άμστερνταμ / Smart projects that can change the world, we test them first in Amsterdam. Οι στόχοι του σχεδίου Ο απώτερος στόχος του σχεδίου A.S.C., είναι αφενώς, η μείωση της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης και αφετέρου η μείωση των εκπομπών CO 2 στην ατμόσφαιρα, στην προσπάθεια καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Η πολιτική για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή της Ε.Ε., αποβλέπει σε ένα βιώσιμο μέλλον, σε μια οικονομία με λιγότερες εκπομπές CO 2 και μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση μέχρι το Η πολιτική για την κλιματική αλλαγή στοχεύει, στην, α)μείωση κατά 20% των εκπομπών CO 2 με έτος βάση το 1990, β)μείωση κατά 20% της ενεργειακής κατανάλωσης, και γ)καλύψη των ενεργειακων ανάγκων κατά 20% από ανανεώσιμες πηγές (European Commission, 2012). Η Ολλανδία, στοχεύει στη μείωση των εκπομπών CO 2 κατά 30% μέχρι το 2020, στην κάλυψη των ενεργεικών αναγκών από ανανεώσιμες πηγές κατά 20% και στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης κατά 2% ανα έτος. Το Άμστερνταμ, μέσω του σχεδίου ανάπτυξης ευφυών στρατηγικών, για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, στοχέυει στη μείωση των εκπομπών CO 2 και της ενεργειακής κατανάλωσης κατά 40%, με έτος βαση το 1990, κατά 50% σε σχέση με το 2009, και κατά 20% κάλυψη των ενεργειακών αναγκών από ανανεώσιμες πηγές (Stahlavsky, 2011). Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι το σχέδιο A.S.C., έχοντας ως πεδίο εφαρμογής αρχικά το Αμστερνταμ, λειτουργεί υποστηρικτικά των ενεργειακών και κλιματικών προγραμμάτων της Ολλανδίας, στοχεύοντας στην επίτευξη του κλιματικού στόχου « ». Λειτουργεί ουσιαστικά, ως επιταχυντής των κλιματικών και ενεργειακών προγραμμάτων, μέσω της συνεργασίας διάφορων παράγοντων της πόλης και της εφαρμογής καινοτόμων σχεδίων, όπου δοκιμάζονται έξυπνες τεχνολογίες και διαφορετικές προσεγγίσεις στοχεύοντας στην ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών, οι οποίες θα επιτρέπουν στο μέλλον την εφάρμογη παρόμοιων πρωτοβουλιών και ευφυών στρατηγικών, σε μεγαλύτερη κλίμακα (Smart Stories, 2011). Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

26 26 Ερευνητική Εργασία Τομείς παρεμβάσεων και επιμέρους προγράμματα και δράσεις Εικόνα 6: Τομείς παρέμβασης του σχεδίου Amsterdam Smart City Βιώσιμη Διαβίωση Βιώσιμη Εργασία Βιώσιμη Κινητικότητα (Sustainable Living) (Sustainable Working) (Sustainable Mobility) Βιώσιμος Δημοσιος Χώρος (Sustainable Public Space) Πηγή: Amsterdam Smart City, 2012 Βιώσιμη Διαβίωση (Sustainable Living) Τα νοικοκυριά στο Άμστερνταμ είναι υπεύθυνα, περίπου, για το 33% των συνολικών εκπομπών CO2 της πόλης. Το σχέδιο A.S.C., στον τομέα της Βιώσιμης Διαβίωσης, οργανώνει και σχεδιάζει τοπικά πιλοτικά προγράμματα και δράσεις, τα οποία στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση των κατοίκων, ως προς την ενεργειακή κατανάλωση. Μέχρι το τέλος του 2011, είχαν εφαρμοστεί 5 πιλοτικά προγράμματα στον τομέα της βιώσιμης διαβίωσης, τα οποία συνοδεύονταν από παράλληλες δράσεις. (Smart Stories, 2011) ΒΙΩΣΙΜΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ GEUZENVELD: Το πρόγραμμα στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των κατοίκων, ως προς την ενεργειακή κατανάλωση, μέσω της χρήσης έξυπνων ενεργειακών μετρητών και οθονών παρακολούθησης της ενεργειακής κατανάλωσης σε πραγματικό χρόνο, στην εργατική γειτονιά Geuzenveld στην περιοχή New West. WEST ORANGE: Αφορά ένα πρόγραμμα δοκιμής, ενός καινοτόμου συστημάτος παρακολούθησης της οικιακής ενεργειακής κατανάλωσης σε πραγματικό χρόνο, απο τους κατοίκους της περιοχής West. Στόχος, η εξοικείωση με την συγκεκριμένη έξυπνη τεχνολογία, η οποία δίνει τη δυνατότητα διαχείρησης των οικιακών ηλεκτρικών συσκευών ακόμα και μέσω του διαδικτύου. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

27 27 Ερευνητική Εργασία E-MANAGEMENT HAARLEM: Αφορά ένα πιλοτικό πρόγραμμα, διάρκειας 4 μηνών, με στόχο την δοκιμή ενός καινοτόμου ενεργειακού βύσματος και ενεργειακών μετρητών απο τους κατοίκους της περιοχής του Harleem, με στόχο την παρακολούθηση της ενεργειακής κατανάλωσης και ευαιασθητοποίηση των κατοίκων για την εξοικονόμηση ενέργειας. ONZE ENERGIE (OUR ENERGY): Αποτελεί πρόγραμμα συλλογικής χρηματοδότησης, για την εγκατάσταση 7 ανεμογεννητριών,από τους κατοίκους της περιοχής του Noord. Η πρωτοπορία, έγκειται στην συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής ως συν-επενδυτές. Το πρόγραμμα βρίσκεται σε εξέλιξη καθώς απαιτούνται 8000 συμμετοχές. Με την ολοκλήρωση του έργου, οι κάτοικοι θα είναι σε θέση να παράγουν δικιά τους πράσινη ενέργεια, αποφεύγοντας τα υπέρογκα ποσά και τον κίνδυνο μιας μη απόδοτικής ατομικής επένδυσης. SMART CHALLENGE: Πρόκειται ουσιαστικά για ένα διαγωνισμό, όπου 330 εργαζόμενοι από 11 διαφορετικές εταιρίες, καλούνται να δοκιμάσουν για 2 μήνες την οικιακή χρήση ενός συστήματος ενεργειακής παρακολούθησης. Στο τέλος του διαγωνισμού, η εταιρία της οποίας οι εργαζόμενοι εξοικονομήσουν την περισσότερη ενέργεια, θα είναι η νικητρια του διαγωνισμού. Το πρόγραμμα αυτό θεωρείται και ως επέκταση στις παρεμβάσεις για τη βιώσιμη εργασία. (Smart Stories, 2011 ; Amsterdam Smart City, 2012) Τα παραπάνω προγράμμα και δράσεις, στοχεύουν στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κατοικιών στο Άμστερνταμ, μέσω της ευαισθητοποίσης των κατοίκων, για ορθολογική χρήση και εξοικονόμηση ενεργειας. Ο στόχος επιτυγχάνεται, μέσω της χρήσης καινοτόμων τεχνολογίων, από τους τελικούς χρήστες σε πραγματικό χρόνο. Παράλληλα, ένα πλήθος δράσεων, όπως η διοργάνωση σεμιναρίων και η δημιουργία διαδικτυακών τόπων, παρέχουν ενημέρωση και υποστηρίζουν την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειρίων μεταξύ των κατοίκων. Επιπλεόν, η συνεργασία των ερευνητικών κέντρων και πανεπιστήμιων, επιτρέπει την έρευνα της εξοικείωσης των κατοίκων, στη χρήση των καινοτομικών τεχνολογιών και στην επιλογή των κατάλληλων σε κάθε περίπτωση, για την επίτευξη των στόχων. Μέσα στο 2012, σχεδιάστηκαν νέα πιλοτικά προγράμματα και δράσεις, τα αποτελέσματα των οποίων δεν έχουν ακόμα αξιολογηθεί, γι αυτό δεν θα αναφερθούν στην παρούσα εργασία. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

28 28 Ερευνητική Εργασία Πίνακας 4: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο της βιώσιμης διαβίωσης. ΒΙΩΣΙΜΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ-Sustainable living PROJECTS ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΟΧΟI Βιώσιμη Γειτονιά Geuzenveld- Διάρκεια 1-2 χρόνια West orange Διάρκεια 1-2 χρόνια Περισσότερα από 500 νοικοκυριά 500 νοικοκυριά -Ενεργειακή αποδοτικότητα. -Μείωση των εκπομπών CO 2. -Δημιουργία περιβαλλοντικής συνείδησης. -Ενεργειακή αποδοτικότητα. -Μείωση των εκπομπών CO 2. -Δημιουργία περιβαλλοντικής συνείδησης. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ 541 έξυπνοι μετρητές. 60 ενεργειακές οθόνες. 500 έξυπνα συστήματα ενεργειακής διαχείρισης. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ- ΕΣΤΙΑΣΗ -Χρήση έξυπνων τεχνολογιών. -Μελέτη της συμπεριφοράς των χρηστών. -Πεδίο εφαρμογής γειτονιά. -Συνεργασία -Συνεργασία μεταξύ διαφορετικών εταίρων. -Χρήση έξυπνων τεχνολογιών. Onze energie (Our Energy) Διάρκεια 1 χρόνος Μέχρι στιγμής 180 συμμετέχοντες. (απαιτούνται 8.000) -Παραγωγή και διανομή πράσινης ενέργειας. -Συμμετοχή κατοίκων. -Συλλογική μείωση των εκπομπών CO2. 7 ανεμογεννήτριες -Υψηλή καινοτόμα τεχνολογία. -Συλλογική συνεργασία χρηστών. E-management Haarlem Διάρκεια 4 μήνες 141 νοικοκυριά -Παρακολούθηση της ενεργειακής κατανάλωσης -Εξοικονόμηση ενέργειας. -Αλλαγή της συμπεριφοράς των πελατών 1269 έξυπνα βύσματα, 9/νοικοκυριό -Χρήση έξυπνων τεχνολογιών -Συνθήκες πελάτηχρήστη. -Έμφαση στη διαδικασία και την έξυπνη τεχνολογία. Smart Challenge Διάρκεια 2 μηνες 11 εταιρίες, 330 εργαζόμενοι -Αύξηση της ευαισθητοποίησης των εργαζομένων -Ανταλλαγή γνώσης και ιδεών -Εξοικονόμηση ενέργειας 330 ενεργειακά συστήματα ανάδρασης -Συνεργασία. -Ανταλλαγή γνώσης. -Παρακολούθηση ενεργειακής κατανάλωσης. Πηγή: Smart Stories, 2011 Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

29 29 Ερευνητική Εργασία Βιώσιμη Εργασία(Sustainable Working) Το Άμστερνταμ αποτελεί σημαντικό οικονομικό κέντρο, διαθέτοντας πλήθος μικρομεσαίων επιχειρήσεων και πολυεθνικων εταιρίων, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα της βιωσιμότητας και της ενεργειακής αποδοτικότητας, με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας. Οι παρεμβάσεις του σχεδίου A.S.C., στον τομέα της Βιώσιμης Εργασίας, αφορούν τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, μέσω της ευαισθητοποίσης των εργαζομένων, τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων εργασίας και τις διεργασίες των επιχειρήσεων σε αυτό τον τομέα. Από το 2009 εως το 2011, έχουν εφαρμοστεί και αξιολογηθεί πέντε προγράμματα στον τομέα της Βιώσιμης Εργασίας (Smart Stories, 2011). ITO TOWER: Ενεργειακή αναβάθμιση του μοντέρνου "πύργου" γραφείων, ITO Tower, μέσω εφαρμογής βιώσιμων και καινοτόμων λύσεων. Το σχέδιο αφορα, την ενσωμάτωση αποδοτικών ενεργειακών συστημάτων, με στόχο την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης στα γραφεία του κτιρίου. Στόχος του προγράμματος, η απόκτηση γνώσης σχετικά με τη συμπεριφορά όλων των εμπλεκόμενων σε ένα εργασιακό χώρο, καθώς και η δοκιμή των κατάλληλων τεχνολογιών, στο περίπλοκο ωράριο των γραφέιων. Επιπλέον το πρόγραμμα, έδωσε την ευκαιρία στην ανάπτυξη νέων καινοτόμων πρωτοβουλιών, όπως η χρήση ηλεκτρικών αυτοκινήτων απο 15 εργαζόμενους του ITO Tower, μια πρωτοβουλία της εταιρίας Accenture. DECENTRAL GENERATION, FUEL CELL TECHNOLOGY: Το πρόγραμμα αφορά τη χρήση σε πραγματικό χρόνο, ενός πρωτοποριακού και καινοτόμου συστήματατος παραγωγής ενέργειας που υπόσχεται 50% λιγότερη εκπομπή CO 2 στην ατμόσφαιρα. Η τεχνολογία Fuel Cell είναι αποτέλεσμα έρευνας, πάνω στην επιστήμη των υλικών και τη χημεία. Το σύστημα έχει εγκατασταθεί σε κτίριο γραφείων, στο κέντρο του Αμστερναμ και υπόσχεται ενεργειακή αποδοτικότητα εως και 50%. MONTUMENTAL BUILDINGS: Το συγκεκριμένο σχέδιο στοχεύει στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας συγκεκριμένων μνημειακών κτιρίων, στο ιστορικό κέντρο του Αμστερνταμ και την απόκτηση γνώσης,σχετικά με την επιλογή των κατάλληλων τεχνολογικών καινοτομιών,για αυτή την ιδιαίτερη και ευαίσθητη κατηγορία υποδομών της πόλης. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

30 30 Ερευνητική Εργασία ZUIDAS SOLAR: Το έργο είναι πρωτοβουλία της εταιρίας Next Energy και αφορά την εγκατάσταση 3000 φωτοβολταικών πανελ, σε διάστημα 1 έτους, στις στέγες των κτιρίων της επιχειρηματικής ζώνης της περιοχής Zuidas. Σε αντίθεση, με τα άλλα Project το Zuidas Solar δεν αποτελεί πιλοτικό αλλά μόνιμο έργο, καθώς η εγκατάσταση θα γίνει σε μεγάλη κλίμακα. Οι εργαζόμενοι, οι εταιρίες και οι κάτοικοι του Zuidas καλούνται να στηρίξουν την προσπάθεια για την επίτευξη του στόχου για βιώσιμη εργασία. ONLINE MONITORING MUNICIPAL BUILDINGS: Ο δήμος του Αμστερνταμ,φιλοδοξώντας να "γίνει" ενεργειακά ουδέτερος, μέχρι το 2015, προωθεί καινοτόμες πρωτοβουλίες προς αυτη την κατεύθυνση. Μια τέτοια πρωτοβουλία, υιοθέτηθηκε απο το A.S.C. και αφορά την παρακολούθηση της ενεργειακής κατανάλωσης, συγκεκριμένων δημοτικών κτιρίων, μέσω μιας διαδικτυακής βάσης. Επιπλεόν στόχος είναι, η απόκτηση γνώσης σχετικά, με τις κατάλληλες τεχνολογίες και τον τρόπο σύνδεσης περισσότερων δημοτικών κτιρίων στα πλαίσια της ενεργειακής αποδοτικότητας. (Smart Stories, 2011 ; Amsterdam Smart City, 2012) Η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων εργασίας, είναι τεράστια και αυτό οφείλεται στη χαμηλή ενεργειακή αποδοτικότητα, αλλά και τη μειωμένη ευαισθησία των εργαζομένων στην ορθή χρήση της ενέργειας στον εργασιακό χώρο. Το A.S.C. μέσω, των πιλοτικών προγραμμάτων και δράσεων, κινείται στην κατέυθυνση μειώσης της ενεργειακής κατανάλωσης, των εκπομπων CO 2 όπως επίσης, την ενσωμάτωση βιώσιμων τεχνολογικών καινοτόμιων στον εργασιακό χώρο. Συνοδευτικά προγράμματα επιμόρφωσης και ενημέρωσης των εργαζομένων, αποτελούν βασική συνιστώσα για την επιτυχία του σχεδίου (Smart Stories, 2011). Πίνακας 5: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο της βιώσιμης εργασίας. ΒΙΩΣΙΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑ-Sustainable Working PROJECT ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΟΧΟI ITO Tower Διάρκεια 1-2 Χρόνια εργαζόμενοι 3 εταίροι -Ενεργειακή αποδοτικότητα εργασιακών χώρων. -Μείωση εκπομπών CO 2. -Πράσινη ενέργεια. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ 300 λάμπες τύπου 5 LED 15 ηλεκτρικά αυτοκίνητα 6 έξυπνες τεχνολογίες ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ- ΕΣΤΙΑΣΗ -Επιτάχυνση των καινοτόμων πρωτοβουλιών. 5 Λαμπτήρες LED: Λαμπτήρες φθορίου τύπου LED χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

31 31 Ερευνητική Εργασία Online Monitoring municipal buildings Διάρκεια 1,5 χρόνος 10 δημόσια κτίρια 3 εταίροι Παρακολούθηση ενεργειακής κατανάλωσης. -Εξοικονόμηση ενέργειας. -Οργάνωση συνεδρίων ανταλλαγής γνώσης. 1 σύστημα ενεργειακής παρακολούθησης 1 έξυπνη τεχνολογία -Συνεργασία εταίρων. -Χρήση έξυπνης τεχνολογίας. -Εκπαίδευση χρηστών. Zuidas solar Διάρκεια 1 χρόνος 5+ εταίροι υπάλληλοι 14 ενδιαφερόμενες εταιρίες -Παραγωγή ενέργειας σε μεγάλη κλίμακα. -Εγκατάσταση 3000 φωτοβολταικών πάνελ. -Συλλογική μείωση εκπομπών CO φωτοβολταικά πάνελ 1 έξυπνη τεχνολογία -Συνεργασία. Fuel cell technology Διάρκεια 2 χρόνια 6 εταίροι -Μείωση εκπομπών CO2 κατά 50%. -Παραγωγή ατομικής πράσινης ενέργειας. -Δημιουργία συνεργασίας για εφαρμογές σε μεγάλη κλίμακα 27 κυψέλες καυσίμων -Συνεργασία. -Χρήση έξυπνης τεχνολογίας. De Groene Boch- Monumental buildings Διάρκεια 1-2 χρόνια 3 κτίρια 8 εταίροι -Βιώσιμα μνημειακά κτίρια. -Εξοικονόμηση ενέργειας. -Μείωση εκπομπών CO λάμπες τύπου LED 8 πρωτοποριακές εφαρμογές βιωσιμότητας 6 έξυπνες τεχνολογίες -Συνεργασία. -Απόκτηση και μετάδοσης γνώσης. Πηγή: (Smart Stories, 2011) Βιώσιμη κινητικότητα (Sustainable Mobility). Ο τομέας της κινητικότητας και των μέσων μετακίνησης, είναι η αιτία για την έκλυση τεράστιων ποσοτήτων CO 2 στην ατμόσφαιρα. Στα πλαίσια του σχεδίου A.S.C., στόχος είναι, η έρευνα πάνω στα βιώσιμα μέσα μεταφοράς καθώς και στις υποδομές που απαιτούνται για την υλοποίηση τους. Ο τομέας της κινητικότητας, διαθέτει πολλές παραμέτρους, στόχος είναι η εύρεση των αποδοτικότερων και των λιγότερο ρυπογόνων λύσεων καθώς και η επέκταση σε νέους τομείς, όπως για παράδειγμα στη συλλογη των απορριμμάτων ή στην εγκατάσταση σημείων ανταλλαγής ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Στα πλαίσια του A.S.C., μέχρι το 2011 είχαν εφαρμοστεί δυο προγράμματα που αφορούσαν το συγκεκριμένο πεδίο, τα οποία στηρίζονταν στη συνεργασία διάφορων εταίρων, με στόχο την εύρεση βιώσιμων λύσεων (Smart Stories, 2011). Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

32 32 Ερευνητική Εργασία SHIP TO GRID:Το έργο περιλαμβάνει την εγκατάσταση 195 σημείων παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, στα οποία θα τροφοδοτούνται τρεις διαφορετικοί τύποι πλοίων στο λιμάνι του Άμστερνταμ. Οι τύποι αφορούν κυρίως ποταμόπλοια, τα οποία χρησιμοποιούνται για τουριστικούς λόγους και κινούνται στα κανάλια της πόλης. Στόχος του έργου είναι,το ship grid system να μειώσει τις εκπομπές CO 2, την ατμοσφαιρική ρύπανση και την ηχορύπανση που προκαλούν τα συμβατικά πλοία. Το έργο, εντάσσεται στην προσπάθεια του οργανισμού του λιμανιού του Αμστερνταμ να μετατραπεί σε ένα από τα βιωσιμότερα λιμάνια, μέχρι το MOET JE WATT (WHAT DO YOU WANT): Το συγκεκριμένο σχέδιο αποτελεί μια πρωτοποριακή καινοτομία και αφορά την ανάπτυξη καινοτόμων συτημάτων φορτησης μπαταρίων. Το project,βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, ενώ μελετάται η ενεργειακή του αποδοτικότητα τόσο στον εργασιακό χώρο όσο και στο χώρο της κατοικίας. (Smart Stories, 2011 ; Amsterdam Smart City, 2012) Πίνακας 6: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο της βιώσιμης κινητικότητας. ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ-Sustainable Mobility PROJECTS ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΟΧΟΙ Ship to grid Διάρκεια 1 χρόνο 5 εταίροι 18 οργανισμοί 3 διαφορετικά είδη πλοίων -Ενεργειακή αποδοτικότητα. -Πράσινη ενέργεια. -Μείωση εκπομπών CO 2. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ 1 έξυπνη τεχνολογία 195 σημεία φόρτισης πλοίων- 80 έχουν εγκατασταθεί 400 volt μέγιστη ικανότητα του συστήματος. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ- ΕΣΤΙΑΣΗ -Συνεργασία στην εκτέλεση καινοτόμων τεχνολογιών. Moet je Watt Διάρκεια 1 χρόνο 3 εταίροι -Έξυπνο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας -Φθηνότερη και ευκολότερη αλλαγή μπαταριών -Μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των εκπομπών CO 2 2 έξυπνες τεχνολογίες 400 συνολικά σημεία πρόσβασης μέσα στο Μεταφορά έξυπνης τεχνολογίας στην αγορά. Πηγή: Smart Stories, 2011 Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

33 33 Ερευνητική Εργασία Βιώσιμος δημόσιος χώρος (Sustainable Public Space) Σύμφωνα με το σχέδιο του A.S.C., μεγάλη πρόκληση για την συγκεκριμένη κατηγορία παρεμβάσεων, αποτελεί η ευαισθητοποίηση των χρηστών, σε ένα δημόσιο χώρο ή σε ένα κοινωφελές κτίριο, ως προς την ορθολογική χρήση της ενέργειας. Τα προγράμματα και τα σχέδια αναπτύχθηκαν από το 2009 εώς το 2011, και επικεντρώνονταν στη βιωσιμότητα δρόμων, πλατειών και κοινωφελών υποδομών όπως νοσοκομεία, σχολεία, κολυμβητήρια (Smart Stories, 2011). KLIMAATSTRAAT (CLIMATE STREET): Αποτελεί ένα πρόγραμμα, που μέσω της ενσωμάτωσης υλικοτεχνικού εξοπλισμού, στο δημόσιο χώρο όσο και στις παρακέιμενες εμπορικές χρήσεις, στοχεύει στη μετατροπή ενός εμπορικού δρόμου στο κέντρο του Άμστερνταμ, σε βιώσιμο δημόσιο χώρο. Στόχος, η συμμετοχή τόσο των κατοίκων, των επισκεπτών, όσο και των επιχειρηματιών της περιοχής. Αποτέλεσε ένα από τα πρώτα πιλοτικά προγράμματα που τέθηκαν σε εφαρμογή στα πλαίσια του σχεδίου A.S.C. και ένα από τα πιο επιτυχημένα. SMART SCHOOL CONTEST: Πρόκειται για ένα διαγωνισμό, στον οποίο συμμετείχαν έξι δημοτικά σχολεία της πόλης του Άμστερνταμ. Μέσω ενός κατάλληλου υπολογιστικού εκπαιδευτικού προγράμματος και ενός διαδικτυακού χώρου, οι μαθητές ενημερώθηκαν για τα οφέλη της εξοικονόμησης και της ορθολογικής χρήσης της ενέργειας. SWIMMING POOLS: Το συγκεκκριμένο πρόγραμμα αφορά, τον εξοπλισμό των κολυμβητηρίων της πόλης του Αμστερνταμ, με ευφυή συστήματα ενεργειακής κατανάλωσης. Στόχος, η μετατροπή των συγκεκριμένων υποδομών, σε βιώσιμαές και η απόκτηση εμπειρίας σχετικά με τη διαχείρηση τους. ZON SPON: Αποτελεί πρωτοποριακό σχέδιο, το οποίο μέσω της εγκατάστασης συστημάτων παραγωγής ενέργειας από τον ήλιο, στο δημόσιο χώρο, φιλοδοξεί να δημιουργήσει διακριτά σημεία στην πόλη του Άμστερνταμ, όπου οι κάτοικοι θα μπορούν να συνδεθούν και να εργαστούν σε ανοιχτό χώρο. Στόχος του σχεδίυο, πέρα από τα περιβαλλοντικά οφέλη, είναι η εξοικείωση των κατοίκων με τα συστήματα παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο στους δημόσιους χώρους. (Smart Stories, 2011 ; Amsterdam Smart City, 2012) Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

34 34 Ερευνητική Εργασία Πίνακας 7: Χαρακτηριστικά καινοτόμων προγραμμάτων και δράσεων στον πεδίο του βιώσιμου δημόσιου χώρου. ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ-Sustainable Public Space ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ PROJECTS ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ Climate Street Διάρκεια 1-2 χρόνια 120 Επιχειρηματίες 40 πρωτοπόροι 17 εταίροι -Ενεργειακή αποδοτικότητα. -Μείωση εκπομπών CO 2 -Αλλαγή περιβαλλοντικής συμπεριφοράς 40 μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας 47 ενεργειακές οθόνες 171 έξυπνα ενεργειακά βύσματα 39 ενεργειακοί σαρωτές (ψύξη, θέρμανση φωτισμός) ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΕΣΤΙΑΣΗ -Εμπλοκή επιχειρήσεων -Εκτέλεση καινοτόμων τεχνολογιών. Smart Schools Contest Διάρκεια 1 χρόνος 3 εταίροι 5 σχολεία 90 δάσκαλοι 2000 μαθητές -Μείωση εκπομπών CO 2 -Εξοικονόμηση ενέργειας -Εκπαιδευτικά προγράμματα 1 διαδικτυακό πόρταλ παρακολούθησης της ενεργειακής κατανάλωσης -Χρήση έξυπνης τεχνολογίας. -Χρήστες οι μαθητές. Zon Spon Διάρκεια 1 χρόνος 5 εταίροι 20 ενδιαφερόμενοι οργανισμοί 6 σημεία πρόσβασης -Παραγωγή ηλιακής ενέργειας -Δημιουργία ευχάριστων χώρων εργασίας -Ευαισθητοποίηση 4 έξυπνες τεχνολογίες Χρήση καινοτόμας τεχνολογίας για να γίνει ορατή η βιωσιμότητα στο δημόσιο χώρο. Swimming Pools Διάρκεια χρόνο 4+εταίροι 16 πισίνες -Μείωση εκπομπών CO 2 -Εξοικονόμηση ενέργειας -Δοκιμή βιώσιμων εφαρμογών 3 έξυπνες τεχνολογίες -Συνεργασία στην κατεύθυνση εύρεσης βιώσιμων λύσεων. Πηγή: Smart Stories, 2011 Στοχεύοντας στην αποτίμηση της βιωσιμότητας των επιμέρους προγραμμάτων, πραγματοποιήθηκε η κλιμάκωση των αποτελεσμάτων ανά τομέα παρέμβασης, με δυο διαφορετικούς τρόπους. Το ρεαλιστικό σενάριο, εκτιμά ότι: η εποπτεία των προγραμμάτων στο μέλλον θα ατονήσει, ενώ παράλληλα η καινοτομία θα φθαρεί και οι συνθήκες θα αλλάξουν. Τα αποτελέσματα ήταν λιγότερο εντυπωσιακά. Το δεύτερο σενάριο είναι ουτοπικό, λαμβάνοντας την παραδοχή ότι οι συνθήκες δεν θα αλλάξουν και η λειτουργία των προγραμμάτων θα είναι όπως κατά την έναρξη. Παρόλα αυτά τα αποτελέσματα για την εξοικονόμηση της ενέργειας συνολικά είναι της τάξης του 13,2%. Ωστόσο τα στοιχεία διαφέρουν αρκετά μεταξύ των τομέων παρέμβασης και αυτό οφείλεται στην ουσιώδη διαφορά μεταξύ των επιμέρους προγραμμάτων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάποια προγράμματα δεν συμβάλλουν άμεσα στην μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, αλλά με έμμεσο τρόπο ο οποίος θα αποτιμηθεί στο μέλλον. Αντίθετα στη κατηγορία της βιώσιμης εργασία το ποσοστό είναι μεγάλο και αυτό οφείλεται στα άμεσα αποτελέσματα που παρατηρήθηκαν κατά την εφαρμογή. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

35 35 Ερευνητική Εργασία Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα του σχεδίου, με τους κλιματικούς στόχους του Άμστερνταμ, η μείωση των εκπομπών CO2 αντιπροσωπεύει το 0,5%, αντίστοιχα με βάση το ρεαλιστικό σενάριο το ποσοστό ανέρχεται στο 7%. Τα χαμηλά ποσοστά οφείλονται στη μικρή κλίμακα εφαρμογής των προγραμμάτων και των δράσεων. Το σχέδιο A.S.C. είναι σίγουρο, ότι μπορεί να συμβάλλει καταλυτικά στην επίτευξη των κλιματικών στόχων, μέσω της επέκτασης των προγραμμάτων και των σχεδίων σε μεγαλύτερη κλίμακα (Smart Stories, 2011). Πίνακας 8: Περιβαλλοντικά οφέλη από τις εφαρμογές στα τέσσερα πεδία παρεμβάσεων του σχεδίου Amsterdam Smart City ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΟΦΕΛΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ AMSTERDAM SMART CITY Σύνολο Πιλοτικά αποτελέσματα Κλιμάκωση αποτελεσμάτων Βιώσιμη διαβίωση Βιώσιμη εργασία Βιώσιμη κινητικότητα Βιώσιμος δημόσιος Χώρος Εξοικονόμηση ενέργειας % ανά κατηγορία Μείωση εκπομπών CO 2 Ρεαλιστικό σενάριο Ουτοπικό σενάριο Τόνοι CO 2/έτος Τόνοι CO 2/έτος Τόνοι CO 2/έτος 7,3 1,712 84, ,623 22, , , ,773 9,773 22, , ,148 Σύνολο 13,2 12, ,945 1,205,289 Πηγή: Smart Stories, 2011 Επιπρόσθετα, βασική συνιστώσα του σχεδίου, έιναι ο διαδικτυακός τόπος Η ιστόσελίδα, παρουσιάζει τη χωρική κατανομή των επιμέρους προγραμμάτων και δράσεων, που εφαρμόζονται στην περιοχή του Αμστερνταμ, παρέχοντας πληθώρα πληροφοριών, για το σχέδιο και τις συνιστώσες του. Παράλληλα λειτουργεί ως χώρος ανταλλαγής γνώσης και επικοινωνίας, των ανθρώπων που ασχολούνται με το ζήτημα των ευφυών πόλεων, στο Άμστερνταμ και σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσω των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης Facebook και Twitter. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

36 36 Ερευνητική Εργασία Εικόνα 7: Το περιβάλλον της αρχικής σελίδας του διαδικτυακού τόπου Amsterdam Smart City" Πηγή: Amsterdam Smart City, 2012, τελευταία είσοδος 30/5/2012 Το σχέδιο Amsterdam Smart City αποτελεί ένα πρωτοποριακό και φιλόδοξο σχέδιο, το οποίο υιοθετεί ευφυείς ενεργειακές στρατηγικές, με στόχο την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγή. Το σχέδιο δομείται με βάση τις αρχές σχεδιασμού των ευφυών πόλεων, συνδυάζοντας το ανθρώπινο κεφάλαιο, την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων και τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας. Η τεχνολογικές καινοτομίες, λειτουργούν ως πλατφόρμα προώθησης των στόχων, για ευαισθητοποίηση των ανθρώπων στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, σε τέσσερις τομείς της καθημερινής ζωής. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

37 37 Ερευνητική Εργασία 3.2 Singapore in 2015: Ένα ευφυές έθνος, μια παγκόσμια μητρόπολη Η Σιγκαπούρη, είναι η πρωτεύουσα του Εικόνα 8: Σχέδιο οργάνωσης της αστικής περιοχής της Σιγκαπούρης. ομώνυμου νησιωτικού κράτους στην νοτιοανατολική Ασία.6 Η πόλη αποτελούσε ανέκαθεν εμπορικό κόμβο, λόγω της πλεονεκτικής γεωγραφικής θέσης, μεταξύ του Ινδικού και του Ειρηνικού ωκεανού. Χαρακτηριστικό του νησιού, είναι οι ελάχιστοι φυσικοί πόροι που διαθέτει, που οφείλεται στην έντονη αστικοποίηση της δεκαετίας του 60. Σήμερα, σχεδόν το σύνολο του νησιού είναι αστικοποιημένο. Η Σιγκαπούρη, τα τελευταία χρόνια συγκαταλέγεται ανάμεσα στις ανερχόμενες Πηγή: παγκόσμιες μητροπόλεις και αποτελεί μια από τις τέσσερις 7 Ασιατικές Τίγρεις της Οικονομίας. Η οικονομική ευημερία, οφείλεται κυρίως στη ανάπτυξη του τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας 8 (Τ.Π.Ε./ICT/InfoComm), αλλά και στο εξαιρετικά φιλικό κλίμα για τις επιχειρήσεις. (Mahizhnua, 1999). Ακολουθώντας τη γενική τάση ανάπτυξης τεχνολογιών που συνδέονται με την πληροφορική και την επικοινωνία, σε συνδυασμό με τη μετάβαση στην οικονομία της γνώσης και τις ελάχιστες εναλλακτικές προοπτικές ανάπτυξης, οδήγησαν την κυβέρνηση, στη δημιουργία ενός σχεδίου βασισμένο σε στρατηγικές ευφυών πόλεων με χρονικό ορίζοντα το 2015 με τίτλο: Singapore in2015: An Intelligent Nation, a Global City. Οργανωτική δομή Το σχέδιο «Singapore in2015 συντάχθηκε τον Μάιο του 2005, από την IDA9 μια οργανωτική επιτροπή υψηλού επιπέδου, στην οποία ανάθεσε η κυβέρνηση την χάραξη του σχεδίου ανάπτυξης της Σιγκαπούρης. Το σχέδιο, βασίζεται στον τομέα των Τ.Π.Ε. και τη χρήση καινοτόμων συστημάτων, με στόχο την προώθηση της ανταγωνιστικότητας, των βασικών οικονομικών τομέων, αλλά και την προώθηση της χρήσης των Τ.Π.Ε. από την κοινωνία. Το in2015, αποτελεί ένα ζωντανό σχέδιο συνεργασίας, κυβερνητικών αρχών, ιδιωτικού τομέα και των κατοίκων της Σιγκαπούρης, έχοντας ως χρονικό ορίζοντα το Μέσω του σχεδίου, φιλοδοξείτε η καθιέρωση της Σιγκαπούρης, ως ένα παγκόσμιο παράδειγμα ευφυούς έθνους και σε μια παγκόσμια αναγνωρίσιμη μητρόπολη βασίζοντας την ανάπτυξη, στις Τ.Π.Ε.(Infocomm Development Authority of Singapore, 2010). Το σχέδιο in2015, μέσω μιας πλατφόρμας Τ.Π.Ε., στοχεύει στην προώθηση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας μεταξύ των επιχειρήσεων, των ατόμων, των 6 Αποτελεί πολυπολιτισμικό κράτος, και ο πληθυσμός σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2009 έφτανε τα κατοίκους. Αποτελεί βασικό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου και διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια παγκοσμίως. Το αεροδρόμιο της αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό για την αεροπορική σύνδεση Ευρώπης-Αυστραλίας. 7 «Ασιατικές τίγρεις»: Προσωνύμιο που έχει δοθεί στις ισχυρές ασιατικές οικονομίες, της Κίνας, Ινδονησίας, Νότιας Κορέας και Σιγκαπούρης. 8 ICT: Information and Communication Technology. O όρος εναλλακτικά αναφέρεται και ως InfoComm. 9 IDA: Information Development Authority of Singapore, είναι μια κυβερνητική αρχή, που ένας από τους στόχους της είναι, ο μετασχηματισμό της Σιγκαπούρης σε ένα οικοσύστημα, τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας ιδανικό για την προσέλκυση επιχειρήσεων. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

38 38 Ερευνητική Εργασία κοινωφελών ιδρυμάτων και των κυβερνητικών αρχών. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται η πρόσβαση των παραγόντων που εμπλέκει το σχέδιο, στην παγκόσμια γνώση, αλλά και την εξαγωγή των ιδεών της κοινωνίας της Σιγκαπούρης, των προϊόντων και των υπηρεσιών στη διεθνή αγορά (Information Development Authority of Singapore, 2010). Εικόνα 9: Φανταστική απόδοση των λειτουργιών της Σιγκαπούρης, με βάση το σχέδιο in2015 Πηγή: Διαδικτυακός τόπος: Infocomm Development Authority of Singapore Βασικές αρχές σχεδιασμού Οι βασικές αρχές, στις οποίες στηρίχθηκε το σχέδιο in2015 και αντικατοπτρίζει το όραμα για την ανάπτυξη της Σιγκαπούρης, με χρονικό ορίζοντα το 2015 είναι: Η Καινοτομία: Προωθείται η καινοτομία, για να τροφοδοτήσει τη δημιουργικότητα και το ταλέντο, στις επιχειρήσεις και στα άτομα, μέσω μιας πλατφόρμας πληροφορικής και επικοινωνίας (Infocomm Development Authority of Singapore, 2010). Η Ολοκλήρωση: Το σχέδιο συνδέει τις επιχειρήσεις, τα άτομα, την κοινωνία ολόκληρη, με στόχο την αποδοτικότερη και άμεση πρόσβαση, στην παγκόσμια γνώση. Άλλωστε αυτή είναι η έννοια της ολοκλήρωσης, μέσω της συγκέντρωσης του πληθυσμού και της ψηφιακής επικοινωνίας, να απορρέουν ενισχυμένες λειτουργίες γνώσεων, δημιουργία νέας γνώσης και διάδοση γνώσεων (Κομνηνός N, 2010). Η Διεθνοποίηση: Το σχέδιο στοχεύει στη διεθνοποίηση της Σιγκαπούρης, λειτουργώντας ως αγωγός πρόσβασης, στη παγκόσμια αγορά, μέσω της απόκτησης και μετάδοσης γνώσης, της εξαγωγής ιδεών, προϊόντων και καινοτομιών, που προέρχονται από τη Σιγκαπούρη (Infocomm Development Authority of Singapore, 2010). Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

39 39 Ερευνητική Εργασία Στόχοι σχεδίου Singapore in2015 Το σχέδιο in2015, είναι ένα δεκαετές στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης, το οποίο υιοθετεί ευφυείς στρατηγικές, στοχευοντας στην οικοδόμηση μιας ευφυούς κοινωνίας και μιας παγκόσμιας μητρόπολης, βασισμένη στην ανάπτυξη και τη χρήση συστήματων Τ.Π.Ε. Από τις αρχές που αναφέρθηκαν παραπάνω, απορρέουν στρατηγικές για την επίτευξη των στόχων, οι οποίες παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήμα. Εικόνα 10: Οι Τέσσερις στρατηγικοί στόχοι του σχεδίου in2015 Μετασχηματισμός των βασικών οικονομικών τομέων, της κυβέρνησης και της κοινωνίας. Υψηλής ταχύτητας, διάχυτη, ευφυής και αξιόπιστες υποδομές πληροφόρησης και επικοινωνίας. Ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο η βιομηχανία συστημάτων πληροφόρησης και επικοινωνιας. Εξειδίκευση εργατικού δυναμικού στον τομέα των Τ.Π.Ε. με στόχο την καθιέρωση του ως πλέον ανταγωνιστικού. Πηγή: Report by in2015 Steering Committee, Innovation, Integration, Internationalization 2010 Ο τομέας των Τ.Π.Ε., αποτελεί βασικό παράγοντα της οικονομίας της Σιγκαπούρης, τροφοδοτεώντας την ανάπτυξη των υπόλοιπων τομέων. Το in2015 masterplan περιλαμβάνει προγράμματα και πρωτοβουλίες στήριξης της καινοτομίας και ισχυροποίησης των δυνατοτήτων του τομέα των. Τ.Π.Ε. Στα πρώτα τέσσερα χρόνια εφαρμογής του σχεδίου, τα έσοδα του τομέα αυξήθηκαν κατά 38% ενώ δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας. Παράλληλα, εγκαθίσταται στη Σιγκαπούρη, ένα υψηλών προδιαγραφών εθνικό δίκτυο ψηφιακών υποδομών, το οποίο θα συνδέει τις διάφορες λειτουργίες της πόλης, όπως τις κατοικίες, τα σχολειά και τις επιχειρήσεις, ενώ θα παρέχει υψηλών προδιαγραφών υπηρεσίες επικοινωνίας και πληροφόρησης. Ο τομέας των Τ.Π.Ε., έχει επηρεάσει τον τρόπο ζωής, εργασίας, επικοινωνίας και διασκέδασης. Τα προηγούμενα προγράμματα και σχέδια Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

40 40 Ερευνητική Εργασία της κυβέρνησης για στήριξη του τομέα των Τ.Π.Ε., ωρίμασαν τις συνθήκες για το σχέδιο in2015, το οποίο φιλοδόξει να οικοδομήσει μια ευφυή πόλη/ ένα ευφυές νησί (in2015 Steering Committee, 2006). Οι στρατηγικές του in2015, αποβλέπουν στην επίτευξη των στόχων για μια ευφυή κοινωνία και μια παγκόσμια μητρόπολη, που θα στηρίζεται στον τομέα των τεχνολογιών επικοινωνίας και της πληροφοριών. Οι στόχοι που έχουν τεθεί για τη Σιγκαπούρη μέσω του In2015 είναι: 1) Να γίνει η πρώτη πόλη/κράτος στον κόσμο, που θα αξιοποιήσει τον τομέα των τεχνολογιών πληροφόρησης και της επικοινωνίας, με στόχο την παραγωγή προστιθέμενης αξίας η οποία θα διοχετευτεί στην οικονομία και την κοινωνία. 2) Διπλασιασμό των επενδύσεων στον τομέα των Τ.Π.Ε. 3) Τριπλασιασμό των εξαγωγών, στον τομέα των Τ.Π.Ε. 4) Δημιουργία επιπλέον θέσεων εργασίας. 5) Επίτευξη κάλυψης στο 90% της οικιακής ευρυζωνικότητας. 6) 100% στη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών στις κατοικίες και στα σχολεία (Information Development Authority of Singapore, 2010). Οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται για την Σιγκαπούρη, μέσω του σχεδίου in2015, αφορούν, τη διευκόλυνση της καθημερινής ζωής και εργασίας των κατοίκων, εξαιτίας της παροχής τεχνολογιών, με στόχο τη συνεργασία και ανάπτυξη καινοτομιών. Παράλληλα στοχεύουν στην αναβάθμιση των υποδομών, μέσω της ενσωμάτωσης ψηφιακών συστημάτων υψηλής τεχνολογίας, τα οποία παρέχουν καινοτόμες και αξιόπιστες υπηρεσίες στους κατοίκους και τις επιχειρήσεις. Τέλος, συμβάλλει στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο εξειδικεύεται και εξοικειώνεται με τη χρήση υπερσύγχρονων συστημάτων Τ.Π.Ε. αποτελώντας βασικό παράγοντα για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ανάπτυξη της οικονομίας της Σιγκαπούρης (in2015 Steering Committee, 2006). Τομείς και δραστηριότητες παρεμβάσεων Το σχέδιο in2015, οργανώνει τη σύνδεση της καινοτομίας, των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας, και τη διεθνοποίησης σε εννέα τομείς δραστηριοτήτων της πόλης. Πολυμέσα, Εκπαίδευση, Χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, Υγεία, Μεταποίηση και Μεταφορές, Τουρισμός και Επιχειρηματική Φιλοξενία, Διακυβέρνηση, Κοινωνία και Ανάπτυξη υποδομών Τ.Π.Ε.. Σε κάθε μια από τις δραστηριότητες, αντιστοιχούν προγράμματα και δράσεις για την επίτευξη των στόχων. Οι εννέα τομείς δραστηριοτήτων και τα προγράμματα που περιλαμβάνουν περιλαμβάνονται στον παρακάτω πίνακα. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

41 41 Ερευνητική Εργασία Πίνακας 9: Προγράμματα ανά τομέα και δραστηριότητα παρεμβάσεων του προγράμματος in2015. ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 1)Πολυμέσα 1) Digital Assets Management 2)DME Technology Research & Development Τα προγράμματα στοχεύουν, στην εγκατάσταση προηγμένων υποδομών διαχείρισης και ανάπτυξης των πολυμέσων και στην καθιέρωση της Σιγκαπούρης, ως παγκόσμιο κέντρο έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα των ηλεκτρονικών παιχνιδιών με απώτερο στόχο την διακλάδωση και σε τομείς των animation και των ειδικών εφέ. 2)Εκπαίδευση 1) EdVantage Το πρόγραμμα ενσωματώνει συστήματα Τ.Π.Ε. σε διαφορετικά και ζωντανά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα με στόχο την δημιουργία ενός συνεργατικού και προηγμένου περιβάλλοντος διδασκαλίας που θα επεκτείνεται πέρα από την αίθουσα διδασκαλίας. 3)Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες 4)Υγεία 1)i-Wealth Management 2)Corporate Financial Information Exchange 3)Next-generation Electronic Payments Programme 1)Health Information Exchange 2)Integrated Healthcare Continuum 3)Translating Biomedical Research to Healthcare Delivery Τα προγράμματα στοχεύουν στον εξορθολογισμό των διαδικασιών διαχείρισης και ανάλυσης, στην αύξηση των ικανοτήτων της βιομηχανίας του τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, μέσω του τομέα Τ.Π.Ε. Επιπλέον το (3) στοχεύει στην εγκατάσταση ενός προηγμένου εθνικού συστήματος ηλεκτρονικής πληρωμής. Συνεργάζονται κυβερνητικές αρχές και επιχειρήσεις και εταιρίες Τ.Π.Ε. Τα προγράμματα στον τομέα της υγείας στοχεύουν, στην δημιουργία ενός ασφαλούς για τα ιατρικά δεδομένα δικτύου,στην ανάπτυξη συστημάτων τηλειατρικής, όπου οι ασθενείς έχουν την δυνατότητα θεραπείας μέσω συστημάτων Τ.Π.Ε. Παράλληλα προωθείται η έρευνα στον τομέα της βιοιατρικής μέσω της πρόσβασης των ερευνητών σε παγκόσμιες ιατρικές βάσεις δεδομένων. 5)Μεταποίηση & Μεταφορές 1)Adaptive Supply Chain 2)TradeXchange &Valueadded Services Airport/Seaport 4)Digital Manufacturing Τα προγράμματα βοηθούν τις εταιρίες και τις επιχειρήσεις να διαχειριστούν αποδοτικότερα την εφοδιαστική αλυσίδα με το εξωτερικό. Πιλοτικά προγράμματα κατευθύνουν τις επιχειρήσεις σε τοπικό επίπεδο. Το (2) αφορά στη δημιουργία μιας ενιαίας ψηφιακής πλατφόρμας εμπορίου, μέσω της οποίας θα τονωθεί το διεθνές εμπόριο της Σιγκαπούρης. Τα υπόλοιπα προγράμματα αποσκοπούν στην ενδυνάμωση της φήμης της Σιγκαπούρης, ως παγκόσμιο κόμβο μεταφορών και εμπορίου μέσω της αξιοποίησης συστημάτων Τ.Π.Ε. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

42 42 Ερευνητική Εργασία 6)Τουρισμός & Επιχειρηματική Φιλοξενία 7)Διακυβέρνηση 8)Κοινωνία 1)Digital Concierge for visitors. 2)Enabling Speedy Registration for Visitors 3)Technology adoption 4)Supply Chain Integration 5)Infocomm themes Attractions 9 προγράμματα 1)Infocomm Access for All 2)Infocomm Awareness in community Τα προγράμματα έχουν στόχο να εξυπηρετήσουν τους τουρίστες, με τρόπο ώστε να καταστίσουν τη Σιγκαπούρη το ιδανικό τόπο προορισμού μέσα από τις υψηλές υπηρεσίες παροχής των συστημάτων Τ.Π.Ε. Η Σιγκαπούρη έχει λάβει διεθνείς διακρίσεις σχετικά με τις υπηρεσίες, που ανέπτυξε με παλαιότερα προγράμματα, στον τομέα της ψηφιακής διακυβέρνησης. Με 9 προγράμματα στον συγκεκριμένο τομέα απώτερος στόχος είναι, η αύξηση της ελκυστικότητας των υπηρεσιών της διακυβέρνησης για τους κατοίκους. Δράσεις, όπως η διεύρυνση των υπηρεσιών, η αμεσότητα και η εξοικείωση με τις υπηρεσίες της διακυβέρνησης περιλαμβάνονται στα συγκεκριμένα προγράμματα. Τα προγράμματα αφορούν την εκπαίδευση των κατοίκων της Σιγκαπούρης ακόμα και των ευαίσθητων κατηγοριών, στη χρήση των συστημάτων πληροφορικής και επικοινωνίας με στόχο την εξοικείωση μαζί τους. Παράλληλα τα προγράμματα αφορούν ανθρώπους που χρειάζονται περισσότερο την τεχνολογία στην καθημερινή τους ζωή. 9) Ανάπτυξη Τ.Π.Ε. 21 προγράμματα Το σχέδιο In2015 περιλαμβάνει 21 προγράμματα ανάπτυξης των υποδομών Τ.Π.Ε. με στόχο την εγκατάσταση ενός εθνικού υπερσύγχρονου δικτύου, που θα προσφέρει υψηλές ταχύτητες πρόσβασης στο διαδίκτυο, αλλά και υπηρεσίες οι οποίες σε συνεργασία με τα υπόλοιπα προγράμματα θα καταστίσουν τη Σιγκαπούρη ευφυές έθνος. Πηγή: Report by in2015 Steering Committee, Innovation, Integration, Internationalization 2010 Το σχέδιο ανάπτυξης in2015 της Σιγκαπούρης, στηριζόμενο στον τομέα των Τ.Π.Ε. αποτελεί φιλόδοξο σχέδιο, το οποίο αντιλαμβάνεται τη σημασία και τις αλλαγές, που θα επιφέρουν στο μέλλον οι Τ.Π.Ε.. Το σχέδιο ενσωματώνει στρατηγικές ευφυών πόλεων, καθώς αντιπροσωπεύει και τις τρεις διαστάσεις: Φυσική, Θεσμική και Ψηφιακή. Η ολοκλήρωση των τριών επιπέδων, θα πραγματοποιηθεί ανά συνοικία/τομέα της πόλη και αυτό οφείλεται στην ισχυρή λειτουργική διαφοροποίηση των συνοικιών, σε μεγάλα αστικά κέντρα και μητροπόλεις όπως η Σιγκαπούρη (Κομνηνός N, 2010). Το σχέδιο Singapore in2015, περιλαμβάνει προγράμματα τα οποία, αντιλαμβάνονται τη μετάβαση στην οικονομία της γνώσης, αναγνωρίζουν την προστιθέμενη αξία που αποδίδουν οι ψηφιακές τεχνολογίες στο χώρο και στην οικονομία, προσαρμόζονται στις ανάγκες των κατοίκων και των δραστηριοτήτων που ασκούν στην καθημερινή τους ζωή. Όλα αυτά στο πλαίσιο, οικοδόμησης μιας ισχυρής παγκόσμιας μητρόπολης και ενός ευφυούς έθνους, μέσω των πλεονεκτημάτων που αποφέρει, η ανάπτυξη του τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

43 43 Ερευνητική Εργασία 3.3 Εμπειρία των ευφυών πόλεων στον ελλαδικό χώρο: Το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης Στον ελληνικό χώρο, οι προσπάθειες για εφαρμογή σχεδίων ανάπτυξης αστικών περιοχών, υιοθετώντας στρατηγικές ευφυών πόλεων, βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Παραδείγματα ελληνικών πόλεων, όπως τα Τρίκαλα και το Ηράκλειο Κρήτης βραβευτήκαν σε παγκόσμιο διαγωνισμό 10 για τις επιδόσεις τους στην παροχή υπηρεσιών και ανάπτυξη εφαρμογών πληροφορικής και επικοινωνίας. Ωστόσο οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες είναι εστιασμένες στις ανάγκες μιας μεσαίου μεγέθους πόλης, ενώ ταυτίζονται περισσότερο με το παράδειγμα των ψηφιακών πόλεων. Από την άλλη, το σχέδιο με τίτλο Ευφυής Θεσσαλονίκη αποτελεί την πιο ώριμη προσπάθεια ανάπτυξης ενός πρότυπου σχεδίου για την ανάπτυξη δικτύων, εφαρμογών και υπηρεσιών ευφυών πόλεων, στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης, προσεγγίζοντας περισσότερο τη φιλοσοφία των ευφυών πόλεων. Η μελέτη Ευφυής Θεσσαλονίκη υιοθετεί το παράδειγμα των ευφυών πόλεων, μέσω της ανάπτυξης ευζωνικών δικτύων, έξυπνων αστικών περιοχών, ηλεκτρονικών εφαρμογών και υπηρεσιών, οι οποίες θα βοηθήσουν επιλεγμένες περιοχές της Θεσσαλονίκης, στην καταγραφή των αναγκών και τη χάραξη στόχων στην κατεύθυνση της ανταγωνιστικότητας και της βιωσιμότητας. Η μελέτη αποβλέπει, στην σύνδεση των βασικών παραγωγών γνώσης και καινοτομίας στη Θεσσαλονίκη, των συστάδων καινοτομίας και των τεχνολογικών περιοχών, με την ανάπτυξη εφαρμογών και υπηρεσιών για τους πολίτες, την διακυβέρνηση και τις επιχειρήσεις (Schaffers, Komninos, & Pallot, 2012). Η μελέτη Ευφυής Θεσσαλονίκη εστιάζει στη ενδυνάμωση την καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας μεταξύ των καινοτόμων περιοχών της μητροπολιτικής περιοχής και την ανάπτυξη καινοτομιών σε νέους τομείς, όπως για παράδειγμα στις μεταφορές, το εμπόριο, την εκπαίδευση και την βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας (Ερευνητική Ομάδα Urenio, 2011). Η μελέτη ευφυής Θεσσαλονίκη : Σχεδιασμός Πιλοτικού Καινοτόμου Σχεδίου Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας στο πλαίσιο του ΕΠΑΕ ανατέθηκε από το Υπουργείου Ανάπτυξης, στην Ερευνητική Μονάδα URENIO του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της προετοιμασίας και εξειδίκευσης των δράσεων για το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας και Επιχειρηματικότητας Το έργο επικεντρώνεται σε επιλεγμένες νησίδες καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, εντός του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης, για τις οποίες σχεδιάζεται ένα περιβάλλον παροχής και διαχείρισης ψηφιακών υπηρεσιών, απευθυνόμενο στις επιχειρήσεις και τους πολίτες. Οι περιοχές καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, στις οποίες εστιάζει η μελέτη είναι: 1)Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, 2) Το εμπορικό κέντρο της πόλης (CBD), 3) Το campus του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 4) Η τεχνολογική συνοικία της ανατολικής Θεσσαλονίκης (Τεχνόπολη και Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ) και 5) Ο διεθνής αερολιμένας, Μακεδονία (Ερευνητική Ομάδα Urenio, 2011). 10 Τρίκαλα: Το 2010 η πόλη για Τρίτη χρονιά συγκαταλέγεται στις 21 πιο έξυπνες πόλεις του κόσμου, σύμφωνα με τον Διεθνή μη κερδοσκοπικό οργανισμό ICF (Intelligent Community Forum) Ηράκλειο Κρήτης: Το 2011 η πόλη συγκαταλέγεται στη λίστα του οργανισμού ICF ως μια τις πιο έξυπνες πόλεις του κόσμου. Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα από την πρακτική και την εμπειρία των ευφυών πόλεων

44 44 Ερευνητική Εργασία Εικόνα 11: Απεικόνιση της χωρικής κατανομής των περιοχών παρέμβασης. Πηγή: Διαδικτυακός τόπος URENIO, Οι εφαρμογές και οι υπηρεσίες που προτείνονται να εφαρμοστούν στις παραπάνω περιοχές, αφορούν ασύρματα ευζωνικά δίκτυα επικοινωνίας και ψηφιακές εφαρμογές, στην κατεύθυνση της στήριξης και βελτίωσης, της καινοτομίας και της επιχειρηματικής δραστηριότητας αυτών των περιοχών. Το σχέδιο βασίστηκε σε τρεις συνιστώσες: α) σε διεθνείς καλές πρακτικές ευφυών πόλεων, β) στη διαβούλευση των φορέων της Θεσσαλονίκης και γ) στους μηχανισμούς και τις διαδικασίες χρηματοδότησης. Ο τρίτος παράγοντας θέτει τεράστια εμπόδια στην εφαρμογή του σχεδίου, καθώς εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, οι δημόσιες χρηματοδοτήσεις είναι ανεπαρκείς. Η πρόοδος των επιμέρους παρεμβάσεων, προέρχεται μέσω των πρωτοβουλιών της διοίκησης κάθε περιοχής παρέμβασης του σχεδίου και όχι από ένα κεντρικό φορέα σχεδιασμού όπως είχε αρχικά προβλεφθεί (Schaffers, Komninos, & Pallot, 2012).