ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΠΟΥΛΟΥ

Transcript

1 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ SEVESO II ΘΕΟΔΩΡΑ ΠΟΥΛΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΘΗΝΑ 2007

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιβλέποντα καθηγητή της εργασίας μου κ. Γιώργο Μουζάκη, για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα ιδιαίτερα σημαντικό και επίκαιρο θέμα που συνδυάζει στοιχεία πολιτικής προστασίας αλλά και της προστασίας του περιβάλλοντος. Επίσης τον ευχαριστώ για τις πολύτιμες συμβουλές του και για τη στήριξη που μου προσέφερε κατά τη διάρκεια της συγγραφής αυτής της εργασίας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους κ. Robert Donaldson διευθυντή εργοστασίου της εταιρείας Syngenta ΑΕΒΕ, τον κ. Θανάση Παπαδόπουλο υπεύθυνο ασφαλείας και διασφάλισης ποιότητας του εργοστασίου της εταιρείας Syngenta ΑΕΒΕ καθώς και τον κ. Γιώργο Τσαντίλα υπεύθυνο ασφαλείας και διασφάλισης ποιότητας του εργοστασίου της εταιρείας Hellagret ΑΒΕΕ, για τις πολύτιμες συμβουλές τους και για το χρόνο που μου διέθεσαν. Επίσης ευχαριστώ θερμά όλους τους υπαλλήλους από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις Θεσσαλονίκης, Δ.Αττικής και Βοιωτίας που ασχολούνται με τα θέματα της οδηγίας Seveso II, για την πολύτιμη βοήθειά τους και για το χρόνο που μου διέθεσαν. 2

3 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ Ν.Α ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ SEVESO II. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Μια σειρά βιομηχανικών και γενικότερα τεχνολογικών ατυχημάτων σε όλο τον κόσμο έχουν καταστήσει την ασφάλεια μία από τις κυριότερες επιδιώξεις των εταιριών που ασχολούνται με την παραγωγή, αποθήκευση και χρήση επικίνδυνων ουσιών. Η κοινοτική οδηγία Seveso ΙΙ (96/82/ΕΚ όπως τροποποιήθηκε με την 2003/105/ΕΚ) καθορίζει μέτρα και περιορισμούς για την αντιμετώπιση των κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης όπως πυρκαγιές, εκρήξεις και διαρροές τοξικών αερίων από βιομηχανικές δραστηριότητες. Στο πλαίσιο αυτό καθορίζει και γενικά κριτήρια ελέγχου και αξιολόγησης των Συστημάτων Διαχείρισης Ασφαλείας τα οποία περιλαμβάνονται στις Μελέτες Ασφαλείας των εγκαταστάσεων αυτών, από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια στους εργαζομένους, στους κατοίκους αλλά και στο περιβάλλον. Η Ελληνική νομοθεσία έχει εναρμονιστεί πλήρως με την κοινοτική οδηγία και καθορίζει μεταξύ άλλων και τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις των δημόσιων ελεγκτικών αρχών. Οι Ελληνικές εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων (φυτοφάρμακα), οι οποίες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα της Ελληνικής βιομηχανίας, διέπονται μεταξύ άλλων και από τη Ελληνική νομοθεσία που εφαρμόζει την κοινοτική οδηγία Seveso ΙΙ (ΚΥΑ 12044/613/2007). Βάσει της Ελληνικής εναρμόνισης της οδηγίας Seveso (ΚΥΑ 5697/590/2000 όπως τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ 12044/613/2007), οι κεντρικές αρχές είναι υπεύθυνες για την αξιολόγηση των Μελετών Ασφαλείας των εγκαταστάσεων και οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή των Μελετών Ασφαλείας και για την επιθεώρηση των Συστημάτων Διαχείρισης Ασφαλείας των εγκαταστάσεων αυτών. Στην παρούσα εργασία γίνεται προσπάθεια για την παράθεση πρακτικών κριτηρίων που θα βοηθήσουν τόσο τις κεντρικές αρχές στην αξιολόγηση των Συστημάτων Διαχείρισης Ασφαλείας των βιομηχανιών αυτών όσο και τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις στην επιθεώρησή τους. Παράλληλα λόγω της μεγάλης ποικιλίας που παρουσιάζουν οι βιομηχανίες αυτές ως προς το μέγεθός τους (πολυεθνικές, μεγάλες, μικρομεσαίες) στον Ελληνικό χώρο παρουσιάζεται μεγαλύτερη ανάγκη για μια παράθεση πρακτικών κριτηρίων αξιολόγησης των 3

4 Μελετών Ασφαλείας και επιθεωρήσεων ανάλογα με το μέγεθος της κάθε εγκατάστασης. Επίσης μέσω συνεντεύξεων με τους φορείς με συμμετέχουν στις επιθεωρήσεις (Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, Βιομηχανίες) γίνεται προσπάθεια ανάδειξης τυχόν ελλείψεων και προβλημάτων του συστήματος επιθεώρησης. H βελτίωση των επιθεωρήσεων που διενεργούνται από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ενίσχυση της ασφάλειας των εγκαταστάσεων, των εργαζομένων, των κατοίκων και του περιβάλλοντος γύρω από βιομηχανικές περιοχές. CRITERIA FOR THE EVALUATION AND INSPECTION OF THE CROP PROTECTION INDUSTRY S SAFETY MANAGEMENT SYSTEMS BY THE LOCAL AUTHORITIES UNDER THE EU SEVESO II DIRECTIVE Abstract A series of industrial and technological accidents worldwide have made security as one of the major goals for the industries which deal with the production, storage and use of dangerous substances. The EU Seveso II Directive (96/82/EC as amended by the 2003/105/EC) sets measures and limitations to the above industries in order to avoid and control major accident hazards such as fires, explosions and leaking of toxic gases by industrial activities. In this context, the Seveso II Directive sets some general control and evaluation criteria each company s Safety Management System by the competent public authorities. The Safety Management System is part of the Safety Report which is prepared by the company and aims at the protection of the employees, the citizens and the environment. The Greek legislation (ΚΥΑ 5697/590/2000 as amended by the ΚΥΑ 12044/613/2007) is harmonized with the EU Seveso II Directive and sets among others issues the responsibilities and obligations of the competent controlling authorities. The Greek crop protection product establishments which are a significant part of the Greek industry operate under the Greek legislation which applies the Seveso II Directive. According to the Greek legislation (ΚΥΑ 5697/590/2000 as amended by the ΚΥΑ 12044/613/2007), the state authorities are responsible for the evaluation of the industry s Safety Management System while the local authorities are responsible for its inspection. 4

5 The purpose of this essay is to give a list of criteria which will assist the state authorities to evaluate the industry s Safety Management System and the local authorities to inspect it. Furthermore, due to the large size variety of the Greek crop protection product establishments (multinationals, medium-size Greek companies and small Greek companies) there is a need for a more practical guideline concerning the evaluation of Safety Reports and the inspection of the company s Safety Management System from the competent authorities. Also this essay aims to present problems or deficiencies of the inspection system by interviewing both the local authorities and the companies under inspection and by analyzing the results. The improvement of the local authority inspections is a mean to increase the security of the establishments, the employees, the citizens and the environment around industrial areas. 5

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός εργασίας Στόχοι εργασίας Διαθέσιμα μέσα Μεθοδολογία Υπόθεση εργασίας ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΥ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Η υιοθέτηση της οδηγίας Seveso στην Ευρωπαϊκή Ένωση Βασικά σημεία της οδηγίας Seveso ΙΙ Η Ελληνική εναρμόνιση της οδηγίας Seveso ΙΙ Βασικά σημεία της ΚΥΑ 12044/613/2007 που σχετίζονται με τις αρμοδιότητες των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων βάσει της οδηγίας Seveso ΙΙ Επικίνδυνες ουσίες - Υποχρεώσεις εγκαταστάσεων Ενημέρωση Πολιτών Μελέτη Ασφαλείας και Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης για τον εντός της εγκατάστασης χώρο ΣΔΑ Επιθεωρήσεις και Έλεγχοι Πολλαπλασιαστικά φαινόμενα (Φαινόμενο Domino) ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Γενικά Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Ελληνικών εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ Γενικά περί κινδύνου Αιτίες Ατυχημάτων Είδη Ατυχημάτων Φωτιά Έκρηξη Επιπτώσεις ατυχημάτων στον άνθρωπο Επιπτώσεις φωτιάς Επιπτώσεις εκρήξεων στον άνθρωπο Επιπτώσεις τοξικών ουσιών στον άνθρωπο Επιπτώσεις ατυχημάτων στις κατασκευές Πηγές διαρροών και ανάφλεξης στις εγκαταστάσεις παραγωγής και διακίνησης φυτοπροστατευτικών προϊόντων Διαχείριση Επικινδυνότητας Μεθοδολογία αναγνώρισης του κινδύνου Ζώνες Επικινδυνότητας Σύνδεση του ΣΔΑ με την ανάλυση επικινδυνότητας

7 5. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Εξέταση των ΣΔΑ των βιομηχανιών φυτοπροστατευτικών προϊόντων Γενικά για τα ΣΔΑ Κύρια κριτήρια ελέγχου ενός ΣΔΑ Πολιτική Πρόληψης Μεγάλου Ατυχήματος (ΠΠΜΑ) Οργάνωση Σχεδιασμός Παρακολούθηση της Απόδοσης (ΠΑ) - Μέτρηση της Απόδοσης Έλεγχος και Επανεξέταση Ένα Πρότυπο ΣΔΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΔΑ ΤΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΙΣ Βασικές Αρχές Επιθεώρησης των Συστημάτων Διαχείρισης Ασφαλείας σύμφωνα με εξειδικευμένες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Συνεντεύξεις με αρμόδιους φορείς επιθεώρησης των ΣΔΑ Συνεντεύξεις με εκπροσώπους των βιομηχανικών εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αναλυτικά Συμπεράσματα Η Ποιότητα των ΣΔΑ Η Συχνότητα των Επιθεωρήσεων Η Ποιότητα των Επιθεωρήσεων Αδυναμίες και Ελλείψεις του Συστήματος Επιθεωρήσεων Αδυναμίες του Συστήματος Αξιολόγησης των Μελετών Ασφαλείας Η Ποιότητα των Μελετών Ασφαλείας Αποτελεσματικότητα της Νομοθεσίας Γενικά Συμπεράσματα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΥΑ 12044/613/2007 (ΦΕΚ 376 τ.β) Κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις επιθεωρήσεις σύμφωνα με τις απαιτήσεις της οδηγίας 96/82/ΕΕ «Seveso II»

8 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1 Εξήγηση των υποχρεώσεων των εγκαταστάσεων Πίνακας 2 Μέλη του Εθνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας Πίνακας 3 Παραδείγματα ατυχημάτων εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων ( ) Πίνακας 4 Κατηγορίες τοξικότητας Πίνακας 5 Παραδείγματα επιπτώσεων τοξικών ουσιών Πίνακας 6 Κριτήρια Επικινδυνότητας ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Διάγραμμα 1 Κατανομή εγκαταστάσεων άνω ορίου της οδηγίας Seveso II ανάλογα με τις επικίνδυνες ουσίες που διαχειρίζονται Διάγραμμα 2 Προσέγγιση χωρίς ΣΔΑ Διάγραμμα 3 Προσέγγιση με ΣΔΑ Διάγραμμα 4 Διακριτά τμήματα ενός ΣΔΑ Διάγραμμα 5 Πρότυπο ΣΔΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΒΑΜΕ ΕΣΥΦ ΚΥΑ ΜΑ ΝΑ ΠΠΜΑ ΣΑΤΑΜΕ ΣΔΑ Ο ΑΚ ΕΛ ΔΑ ΣΕΑ ΠΑ ΕΕ Βιομηχανικό Ατύχημα Μεγάλης Έκτασης Εθνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας Κοινή Υπουργική Απόφαση Μελέτη Ασφαλείας Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης Συστήματα Διαχείρισης Ασφαλείας Οργάνωση Αξιολόγηση Κινδύνου Έλεγχος Λειτουργίας Διαχείριση της αλλαγής Σχεδιασμός Έκτακτης Ανάγκης Παρακολούθηση της Απόδοσης Έλεγχος και Επανεξέταση 8

9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός εργασίας Κύριος σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ενίσχυση της ασφάλειας των εγκαταστάσεων και κατά συνέπεια της ασφάλειας των εργαζομένων, των κατοίκων και του φυσικού περιβάλλοντος γύρω από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η επίτευξη του παραπάνω σκοπού γίνεται με την παράθεση πρακτικών κριτηρίων που θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους οι φορείς που συμμετέχουν στην αξιολόγηση των Συστημάτων Διαχείρισης Ασφαλείας (ΣΔΑ) των εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων, βάσει των απαιτήσεων της οδηγίας Seveso II. Επίσης, ο σκοπός επιτυγχάνεται και με την εξαγωγή συμπερασμάτων για την ποιότητα των επιθεωρήσεων που διενεργούν οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (Ν.Α.) στις εγκαταστάσεις αυτές, με βάση τα παραπάνω κριτήρια και τις απαιτήσεις της νομοθεσίας. 1.2 Στόχοι εργασίας Οι Στόχοι της παρούσας εργασίας αναλύονται ως εξής: Η βελτίωση της αξιολόγησης των Μελετών Ασφαλείας από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς με τη δημιουργία μιας λίστας πρακτικών κριτηρίων αξιολόγησης Η ανάδειξη των κριτηρίων που θα πρέπει να πληρούν οι επιθεωρήσεις των Ν.Α. σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Η ανάδειξη του τρόπου διενέργειας των επιθεωρήσεων των εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων από τις Ν.Α. στην πράξη Η ανάδειξη τυχόν αδυναμιών και ελλείψεων του συστήματος επιθεωρήσεων των ΣΔΑ από τις Ν.Α. Η παρουσίαση προτάσεων για την βελτίωση των αδυναμιών αυτών Απώτερος στόχος είναι η βελτίωση της ασφάλειας των εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων καθώς και η ορθή εκπόνηση των εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης από τα γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Ν.Α. 9

10 (τα οποία στηρίζονται στα εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης των εγκαταστάσεων και στην αντίστοιχη Μελέτη Ασφαλείας) για την ασφάλεια της τοπικής κοινωνίας σε περίπτωση ατυχήματος. Η παρούσα εργασία δεν προχωρά στην εξέταση της ποιότητας των εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης από τα γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Ν.Α. στην πράξη, θέμα που μπορεί να εξεταστεί από άλλη εργασία. Το παραδοτέο θα μπορούσε να δοθεί στις Νομαρχίες, στα Υπουργεία, στα επιστημονικά ιδρύματα που συμμετέχουν στην αξιολόγηση των Μελετών Ασφαλείας και σε όλες τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων. 1.3 Διαθέσιμα μέσα Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία ήταν τα εξής: Νομοθεσία σχετική με την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών (Ευρωπαϊκή οδηγία 96/82/ΕΚ όπως τροποποιήθηκε με την 2003/105/ΕΚ «Οδηγία Seveso ΙΙ» και η Ελληνική εναρμόνιση αυτής με την ΚΥΑ 5697/590/2000 όπως τροποποιήθηκε με την 12044/613/2007) Μελέτες Ασφαλείας Ελληνικών βιομηχανιών φυτοπροστατευτικών προϊόντων που έχουν αξιολογηθεί από τις αρμόδιες αρχές Συνεντεύξεις με εκπροσώπους των Ν.Α. που διενεργούν επιθεωρήσεις σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων Συνεντεύξεις με υπευθύνους ασφαλείας των βιομηχανιών φυτοπροστατευτικών προϊόντων Συνεργασία με εκπροσώπους Υπουργείων που αξιολογούν τις Μελέτες Ασφαλείας Βιβλιογραφία σχετική με την ανάλυση και την αξιολόγηση των κινδύνων από τη λειτουργία βιομηχανικών εγκαταστάσεων του κλάδου των φυτοφαρμάκων και Διαδικτυακές πηγές που αναφέρονται στα ΣΔΑ των βιομηχανιών γενικότερα και ειδικότερα του κλάδου των φυτοπροστατευτικών προϊόντων 10

11 1.4 Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση αυτής της εργασίας διακρίνεται στα εξής στάδια: 1. Επαφή με τον επιβλέποντα της εργασίας κ.γ.μουζάκη (διπλ. Χημικό Μηχανικό που εργάζεται στο ΥΠΕΧΩΔΕ και είναι Εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει αρμοδιότητα στην εφαρμογή της Κοινοτικής Οδηγίας Seveso II στα Κράτη Μέλη της Ε.Ε.) και συζήτηση για τη δομή της εργασίας καθώς και τις πηγές που θα χρησιμοποιηθούν (επαφές υλοποιήθηκαν καθ όλη τη διάρκεια της συγγραφής της παρούσας εργασίας). 2. Μελέτη της Νομοθεσίας και συγκεκριμένα της Ευρωπαϊκής Οδηγίας Seveso ΙΙ (96/82/ΕΚ όπως τροποποιήθηκε με την 2003/105/ΕΚ) και της Ελληνικής εναρμόνισής της (ΚΥΑ 5697/590/2000 όπως τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ 12044/613/2007) για την αντιμετώπιση ατυχημάτων μεγάλης έκτασης και ειδικότερα του κεφαλαίου που περιγράφει τις απαιτήσεις των ΣΔΑ των βιομηχανιών που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες. 3. Μελέτη της βιβλιογραφίας σχετικά με τις απαιτήσεις των συστημάτων ασφαλείας των βιομηχανικών εγκαταστάσεων που καλύπτονται από την οδηγία Seveso II. 4. Συζήτηση με τον κ.γιώργο Μουζάκη, σχετικά με τις απαιτήσεις των ΣΔΑ και των κριτηρίων αξιολόγησής τους από τους κεντρικούς φορείς. 5. Εξέταση Μελετών Ασφαλείας που έχουν αξιολογηθεί από τους αρμόδιους φορείς και ιδιαίτερα του τμήματος που αναφέρεται στο ΣΔΑ. Η εξέταση αυτή έγινε με σκοπό τη σύγκριση του περιεχομένου τους σε σχέση με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας. Για να είναι το δείγμα όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικό επιλέχθηκαν Μελέτες Ασφαλείας από διαφορετικά μεγέθη βιομηχανικών εγκαταστάσεων (πολυεθνικές, μεγάλες, μικρομεσαίες). 6. Επαφές με υπευθύνους ασφαλείας των βιομηχανικών εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων σχετικά με τα ΣΔΑ τους 7. Με βάση τα παραπάνω στάδια, εντοπίστηκαν τα κυριότερα κριτήρια που θα πρέπει να πληρούν τα ΣΔΑ των βιομηχανιών του κλάδου των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και τα οποία θα πρέπει οι αρμόδιοι φορείς 11

12 να ελέγχουν. Ο εντοπισμός αυτός των κριτηρίων αποτέλεσε το πρώτο μέρος της εργασίας. 8. Μελέτη εξειδικευμένων Ευρωπαϊκών κατευθυντήριων οδηγιών για το πως θα πρέπει να διενεργούνται οι επιθεωρήσεις των βιομηχανικών εγκαταστάσεων σύμφωνα με την οδηγία Seveso II. 9. Συνεντεύξεις με Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, οι οποίες επιθεωρούν την ασφάλεια των βιομηχανικών εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Οι συνεντεύξεις αυτές έγιναν με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων για το αν οι επιθεωρήσεις αυτές γίνονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Νομοθεσίας. Από την έρευνα που έγινε σχετικά με τη χωροθέτηση αυτών των εγκαταστάσεων βρέθηκε ότι όλες οι εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων βρίσκονται εντός των Ν.Α. Δ.Αττικής, Θεσσαλονίκης και Βοιωτίας οπότε το δείγμα περιλάμβανε συνεντεύξεις με τους υπευθύνους επιθεωρήσεων όλων των παραπάνω Ν.Α. 10. Επαφές με εκπροσώπους των βιομηχανιών φυτοφαρμάκων σχετικά με τις επιθεωρήσεις που γίνονται σε αυτές από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. 11. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις των σταδίων 6, 7, 8, 9 και 10 γίνεται προσπάθεια για την παρουσίαση συγκεκριμένων προτάσεων τόσο για τη βελτίωση της ποιότητας των Μελετών Ασφαλείας όσο και για τη βελτίωση των επιθεωρήσεων που διενεργούνται από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της ασφάλειας των εγκαταστάσεων του κλάδου των φυτοπροστατευτικών προϊόντων). 1.5 Υπόθεση εργασίας Παρόλο που η Νομοθεσία δίνει τα κριτήρια αξιολόγησης των ΣΔΑ των βιομηχανιών από τις αρμόδιες αρχές, δεν τα διαχωρίζει ανάλογα με το είδος και το μέγεθος της εγκατάστασης. Στις εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων, λόγω της έντονης διαφοροποίησης που παρουσιάζουν στην Ελλάδα (από πολυεθνικές εταιρείες έως μικομεσαίες με ελάχιστο προσωπικό), υπάρχει η ανάγκη πρακτικών κριτηρίων που θα βοηθούσαν τις αρμόδιες αρχές στην αξιολόγηση των Μελετών Ασφαλείας. 12

13 Επίσης δεν υπάρχουν θεσμοθετημένες οδηγίες για την επιθεώρηση των ΣΔΑ αυτών των βιομηχανιών από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις οι οποίες σύμφωνα με τη Νομοθεσία είναι αρμόδιες για αυτούς τους ελέγχους. 13

14 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΥ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ 2.1 Η υιοθέτηση της οδηγίας Seveso στην Ευρωπαϊκή Ένωση Το κίνητρο για την υιοθέτηση της οδηγίας Seveso στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα δόθηκε από ένα τεχνολογικό ατύχημα που συνέβη το 1976 σε χημικό εργοστάσιο της πόλης Seveso στην Ιταλία, το οποίο ασχολούνταν με την παραγωγή φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Ένας πολύ πυκνός καπνός διοξίνης κάλυψε αμέσως την περιοχή και προκάλεσε τη μόλυνση μεγάλων εκτάσεων εδάφους και βλάστησης. Περίπου 2000 άτομα νοσηλεύθηκαν με συμπτώματα δηλητηρίασης από διοξίνη. Έτσι η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε το 1982 την Κοινοτική Οδηγία 82/501/ΕΚ, γνωστότερη ως Οδηγία Seveso με την οποία καθόριζε μέτρα και περιορισμούς για την αντιμετώπιση των κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης. Η οδηγία αυτή αναθεωρήθηκε με την Κοινοτική Οδηγία 96/82/ΕΚ, γνωστότερη ως Οδηγία Seveso ΙΙ, η οποία έφερε σημαντικές καινοτομίες και αντικατέστησε πλήρως την προηγούμενη Seveso 82/501/ΕΚ. Συγκεκριμένα συμπεριέλαβε την αναθεώρηση και διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της προηγούμενης οδηγίας, την εισαγωγή νέων απαιτήσεων σχετικά με τα Συστήματα Διαχείρισης Ασφαλείας (ΣΔΑ) των βιομηχανικών εγκαταστάσεων, τον Σχεδιασμό Έκτακτης Ανάγκης και τον σχεδιασμό χρήσεων γης. Επίσης έθεσε περισσότερο αυστηρά κριτήρια σχετικά με τις επιθεωρήσεις των αρμοδίων δημοσίων αρχών κάθε κράτους-μέλους. Ενόψει μερικών βιομηχανικών ατυχημάτων που έλαβαν χώρα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα καθώς και νέων μελετών σχετικά με τις επιπτώσεις καρκινογόνων ουσιών, η 96/82/ΕΚ αναθεωρήθηκε και πάλι με την 2003/105/ΕΚ η οποία παρουσιάζει λίγες διαφοροποιήσεις από την 96/82/ΕΚ, διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής της και καλύπτοντας περισσότερες επικίνδυνες ουσίες. Η νέα οδηγία παρά τις επιδράσεις της σε άλλους κλάδους (λιπάσματα, εκρηκτικά) ελάχιστα επηρεάζει τις βιομηχανίες φυτοπροστατευτικών προϊόντων και ακόμη λιγότερο ειδικά θέματα σχετιζόμενα με τα ΣΔΑ στις εγκαταστάσεις αυτές. Οι βασικές αρχές της οδηγίας παρουσιάζονται στο επόμενο κεφάλαιο. 14

15 2.2 Βασικά σημεία της οδηγίας Seveso ΙΙ Στόχος της Οδηγίας είναι η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη των Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (Μajor Αccidents), ούτως ώστε να διασφαλίζεται στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο η προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος. Η προστασία αυτή υλοποιείται με δύο τρόπους. Πρώτον με την ασφαλή διαχείριση των επικίνδυνων ουσιών που υπάρχουν σε μία εγκατάσταση, έχοντας ως στόχο τη μείωση της επικινδυνότητάς της. Δεύτερον, σε περίπτωση που παρά τα αυξημένα μέτρα ασφαλείας κάποιο ατύχημα μεγάλης έκτασης συμβεί, να υπάρξουν οι κατά το δυνατόν μικρότερες επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον μέσω της έγκαιρης ενημέρωσης του κοινού για τους υπάρχοντες κινδύνους και τους τρόπους αντίδρασής του, καθώς και μέσω της εφαρμογής ενός αποτελεσματικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από το εν λόγω ατύχημα. Η Οδηγία ασχολείται αποκλειστικά με την παρουσία επικίνδυνων ουσιών σε εγκαταστάσεις και καλύπτει τόσο τις βιομηχανικές διεργασίες όσο και την αποθήκευση επικίνδυνων χημικών ουσιών. Εξαιρούνται από την εφαρμογή της Οδηγίας οι εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας, η προσωρινή αποθήκευση επικίνδυνων ουσιών έξω από τις εγκαταστάσεις, καθώς και η μεταφορά επικίνδυνων ουσιών (μέσω αγωγών ή με τα μέσα μεταφοράς). Οι παραπάνω τομείς αντιμετωπίζονται από διαφορετικό νομοθετικό πλαίσιο. Η Οδηγία Seveso II δεν εφαρμόζεται το ίδιο σε όλες τις εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες (οι οποίες και αναφέρονται λεπτομερώς σε ειδικό Παράρτημα) με στόχο να εφαρμόζονται αυστηρότερα κριτήρια ασφάλειας σε εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται μεγαλύτερες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών σε σχέση με μικρότερης κλίμακας εγκαταστάσεις (lower and upper tier establishments). Όλες οι εγκαταστάσεις που διατηρούν μία ελάχιστη ποσότητα επικίνδυνων ουσιών και διέπονται από την Οδηγία, οφείλουν να στέλνουν Κοινοποιήσεις (notifications) στις αρμόδιες ελεγχτικές αρχές, που καθορίζονται από το κάθε κράτος-μέλος σχετικά με το είδος και τις επιπτώσεις των επικίνδυνων ουσιών που διατηρούν μέσα σ αυτήν. Επίσης όλες οι παραπάνω εγκαταστάσεις είναι υποχρεωμένες να δηλώσουν ποια Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων (Μajor Αccident Ρrevention Ρolicy) ακολουθούν ώστε να αποφεύγονται τα μεγάλα ατυχήματα στους χώρους ευθύνης τους. Επιπλέον, οι εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται μεγαλύτερες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών (upper tier establishments) έχουν την υποχρέωση να καταρτίζουν και να στέλνουν για αξιολόγηση στις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές του κάθε κράτους-μέλους πέραν όλων των 15

16 ανωτέρω μία Μελέτη Ασφαλείας (Safety Report) και ένα Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για τον εντός της εγκατάστασης χώρο (on site Emergency Plan). Επίσης στη Μελέτη Ασφαλείας πρέπει να κάνουν και λεπτομερή περιγραφή του Συστήματος Διαχείρισης Ασφαλείας (ΣΔΑ, Safety Management System) που εφαρμόζουν στην εγκατάστασή τους. Ένα από τα βασικότερα σημεία της Οδηγίας έχει να κάνει με την εισαγωγή των Συστημάτων Διαχείρισης Ασφάλειας (Safety Management Systems), δηλαδή τα εργαλεία για την επίτευξη της ασφαλούς λειτουργίας των εγκαταστάσεων και την εφαρμογή της οικείας πολιτικής πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων. Ο κυριότερος λόγος που οδήγησε στην υποχρέωση αυτή ήταν η πρόληψη των ατυχημάτων που οφείλονται σε διαχειριστικούς παράγοντες (management factors) οι οποίοι έχουν θεωρηθεί υπεύθυνοι σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90% των ατυχημάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1982 έως σήμερα. Τα συστήματα αυτά όπως και οι απαιτήσεις των Μελετών Ασφαλείας και του Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης για τον εντός της εγκατάστασης χώρο θα αναλυθούν λεπτομερώς σε επόμενα κεφάλαια της εργασίας. Στην οδηγία επίσης καθορίζεται η επιβολή τακτικών και εκτάκτων επιθεωρήσεων και ελέγχων στις εγκαταστάσεις. Θα πρέπει να συντάσσεται έκθεση ελέγχου με τα ευρήματα και να αποστέλλεται στις αρμόδιες αρχές. Τακτικές επιθεωρήσεις θα πρέπει να γίνονται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις επιπτώσεις από τη λειτουργία των βιομηχανιών αποτελεί σημαντικό τμήμα της Οδηγίας Seveso II. Οι αρμόδιες αρχές οφείλουν να προωθούν την ενημέρωση αυτή με κάθε δυνατό τρόπο. Επίσης, σε περίπτωση που συμβεί κάποιο τεχνολογικό ατύχημα μεγάλης έκτασης, το κράτος-μέλος είναι υποχρεωμένο να το κοινοποιήσει στην Κοινότητα με λεπτομερή έκθεση (report) στην οποία θα περιγράφει λεπτομερώς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έλαβε μέρος το ατύχημα και τις επιπτώσεις του στους ανθρώπους και το περιβάλλον. Η οδηγία Seveso II καλεί επίσης τα κράτη-μέλη να καθορίσουν χωροταξικά κριτήρια που θα επιτρέψουν την ίδρυση ή επέκταση εγκαταστάσεων που χρησιμοποιούν επικίνδυνες ουσίες σε σχέση με τις χρήσεις γης της ευρύτερης περιοχής. 2.3 Η Ελληνική εναρμόνιση της οδηγίας Seveso ΙΙ Η ενσωμάτωση της οδηγίας Seveso II στην εθνική νομοθεσία, έγινε μέσω της ΚΥΑ 5697/590/2000 «Καθορισμός μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση των κινδύνων από 16

17 ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών», (ΦΕΚ 405, τ.β). Το 2003 η οδηγία Sevesο II, τροποποιήθηκε και πάλι επεκτείνοντας το πεδίο εφαρμογής της ώστε να καλύψει κινδύνους που σχετίζονται με εξορυκτικές δραστηριότητες λόγω των χρησιμοποιούμενων εκρηκτικών και με την αποθήκευση νιτρικού αμμωνίου και καλίου, καθώς και λιπασμάτων με βάση το νιτρικό αμμώνιο και κάλιο. Επομένως η προηγούμενη ΚΥΑ τροποποιήθηκε πολύ πρόσφατα με τη νέα ΚΥΑ 12044/613/2007 «Καθορισμός μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση των κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2003/105/ΕΚ» (ΦΕΚ 376, τ.β). Οι διατάξεις της νέας ΚΥΑ δεν διαφέρουν σημαντικά από την παλαιότερη αλλά έχει ως κύριο στόχο να καλύψει εγκαταστάσεις στις οποίες δεν εφαρμοζόταν η οδηγία Sevesο II ή είχαν λιγότερες απαιτήσεις ως προς τα συστήματα Ασφαλείας τους. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, η νέα ΚΥΑ ελάχιστα επηρεάζει τις βιομηχανίες φυτοπροστατευτικών προϊόντων. 2.4 Βασικά σημεία της ΚΥΑ 12044/613/2007 που σχετίζονται με τις αρμοδιότητες των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων βάσει της οδηγίας Seveso ΙΙ Στη συνέχεια περιγράφονται βασικά σημεία της ΚΥΑ 12044/613/2007 που σχετίζονται με τις αρμοδιότητες των αρμόδιων υπηρεσιών της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης στη διαχείριση εκτάκτων αναγκών λόγω ατυχημάτων στις εγκαταστάσεις με επικίνδυνες ουσίες Επικίνδυνες ουσίες - Υποχρεώσεις εγκαταστάσεων Οι επικίνδυνες ουσίες και οι ποσότητες που θα πρέπει να υπάρχουν σε μία εγκατάσταση προκειμένου να εμπίπτουν στις διατάξεις της ΚΥΑ 12044/613/2007 αναφέρονται στο Παράρτημα. Ανάλογα με την ποσότητα της επικίνδυνης ουσίας που μπορεί να βρεθεί σε μία εγκατάσταση, οι εγκαταστάσεις διακρίνονται: Σε εγκαταστάσεις με επικίνδυνες ουσίες σε ποσότητες μεγαλύτερες των αναφερόμενων στη στήλη 2 του Παραρτήματος Ι και μικρότερες των αναφερόμενων στη στήλη 3 (εγκαταστάσεις κάτω ορίου). Οι εγκαταστάσεις με ποσότητες επικίνδυνων ουσιών μικρότερες από την ποσότητα που 17

18 αναγράφεται σ αυτή τη στήλη δεν καλύπτονται από την παρούσα ΚΥΑ αλλά από άλλες διατάξεις. Σε εγκαταστάσεις με επικίνδυνες ουσίες σε ποσότητες μεγαλύτερες των αναφερόμενων στη στήλη 3 του Παραρτήματος Ι (εγκαταστάσεις άνω ορίου). Τα παραπάνω κατανοούνται καλύτερα από τον παρακάτω πίνακα που αποτελεί απόσπασμα της ΚΥΑ 12044/613/2007. Πίνακας 1 Εξήγηση των υποχρεώσεων των εγκαταστάσεων Επικίνδυνες Ουσίες (στήλη 1) Οριακές Ποσότητες (τόνοι) (στήλη 2) (στήλη 3) Χλώριο Προβλέπονται επίσης διαφορετικές υποχρεώσεις για τις εγκαταστάσεις αυτές όσον αφορά την πρόληψη των ατυχημάτων: Οι εγκαταστάσεις κάτω ορίου υποβάλλουν Κοινοποίηση και Πολιτική Πρόληψης Ατυχημάτων 1 (σύμφωνα με το παράδειγμα του Πίνακα 1 εγκαταστάσεις με ποσότητες από 10 τόνους έως 25 τόνους) Οι εγκαταστάσεις άνω ορίου υποβάλλουν Κοινοποίηση, Μελέτη Ασφαλείας (στην οποία μεταξύ άλλων περιέχεται η Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων ΠΠΜΑ που ακολουθούν και η περιγραφή του Συστήματος Διαχείρισης Ασφαλείας ΣΔΑ) και Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για τον εντός της εγκατάστασης χώρο (σύμφωνα με το παράδειγμα του Πίνακα 1 εγκαταστάσεις με άνω των 25 τόνων) Τα παραπάνω στοιχεία υποβάλλονται από τις εγκαταστάσεις στην αδειοδοτούσα αρχή που μπορεί να είναι οι Διευθύνσεις Ανάπτυξης των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ή το Υπουργείο Ανάπτυξης. Συγκεκριμένα για τις εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων 1 Όλες οι εγκαταστάσεις που έχουν μια ελάχιστη ποσότητα επικίνδυνων ουσιών, είναι υποχρεωμένες να δηλώσουν ποια πολιτική ακολουθούν ώστε να αποφεύγονται τα μεγάλα ατυχήματα στους χώρους ευθύνης τους. 18

19 αδειοδοτούσα αρχή είναι η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση στα όρια της οποίας βρίσκεται η κάθε εγκατάσταση. Η αδειοδοτούσα αρχή διαβιβάζει αντίγραφα των ανωτέρω στοιχείων στα Υπουργεία που προβλέπονται από την ΚΥΑ 12044/613/2007. Μετά την υποβολή των γνωμοδοτήσεων και εφόσον είναι θετικές, η αδειοδοτούσα αρχή προβαίνει σε καταχώρηση της Μελέτης Ασφαλείας. Μετά την οριστική καταχώρηση της μελέτης, η αδειοδοτούσα αρχή διαβιβάζει ένα αντίγραφο της Μελέτης Ασφαλείας στα Γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων προκειμένου να μεριμνήσουν για την κατάρτιση του Εξωτερικού Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης και να προχωρήσουν σε ενημέρωση του κοινού σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονούνται από την εν λόγω εγκατάσταση. Σε αντίθετη περίπτωση καλούνται οι εγκαταστάσεις να διορθώσουν τη Μελέτη Ασφαλείας και να την επαναυποβάλουν για έλεγχο Ενημέρωση Πολιτών Η Υπηρεσία Περιβάλλοντος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, κάθε φορά που της διαβιβάζεται Μελέτη Ασφαλείας από την αδειοδοτούσα αρχή αποστέλλει στο Νομαρχιακό Συμβούλιο στοιχεία της Μελέτης σε συνεργασία με άλλες υπηρεσίες της Ν.Α. Επιπλέον, η αδειοδοτούσα αρχή μεριμνεί ώστε οι πολίτες να δίνουν τη γνώμη τους για το σχεδιασμό νέων εγκαταστάσεων του άνω ορίου, για την μετατροπή υφιστάμενων εγκαταστάσεων και για τη διαρρύθμιση των χώρων γύρω από τις υφιστάμενες εγκαταστάσεις. Εφόσον πρόκειται για εγκαταστάσεις άνω ορίου, η Υπηρεσία Περιβάλλοντος της Ν.Α. μεριμνεί ώστε να τίθεται στη διάθεση των πολιτών ο κατάλογος των επικίνδυνων ουσιών Μελέτη Ασφαλείας και Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης για τον εντός της εγκατάστασης χώρο Η Μελέτη Ασφαλείας περιέχει συνοπτικά τις εξής πληροφορίες Πληροφορίες σχετικά με το σύστημα διαχείρισης και οργάνωσης της μονάδας για την πρόληψη ατυχημάτων μεγάλης έκτασης Παρουσίαση του περιβάλλοντος της μονάδας με έμφαση στον προσδιορισμό των εγκαταστάσεων και άλλων δραστηριοτήτων της μονάδας που ενδέχεται να εγκλείουν κίνδυνο ατυχήματος Περιγραφή της εγκατάστασης με έμφαση στις διαδικασίες παραγωγής και τις επικίνδυνες ουσίες που λαμβάνουν μέρος σ αυτή Αναγνώριση και ανάλυση κινδύνων ατυχήματος και προληπτικά μέτρα. Στο σημείο αυτό περιγράφονται τα σενάρια των ατυχημάτων που είναι πιθανό να 19

20 συμβούν. Επίσης δίνεται περιγραφή των τεχνικών παραμέτρων και του εξοπλισμού για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων Μέτρα προστασίας και επέμβασης για τον περιορισμό των συνεπειών του ατυχήματος Περιγραφή του εγκατεστημένου εξοπλισμού για τη μείωση των συνεπειών. Οργάνωση του συναγερμού και της επέμβασης Περιγραφή των μέσων που πρέπει να κινητοποιηθούν εσωτερικά και εξωτερικά Στο πλαίσιο της ΚΥΑ 12044/613/2007 τα Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης διακρίνονται: Σε εσωτερικά Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης που καταρτίζονται από τις εγκαταστάσεις άνω ορίου και υποβάλλονται μαζί με τη Μελέτη Ασφαλείας Στο Γενικό Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (Γενικό ΣΑΤΑΜΕ) που καταρτίζεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία Σε εξωτερικά Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης που καταρτίζονται από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (Εξωτερικό ΣΑΤΑΜΕ). Το εξωτερικό ΣΑΤΑΜΕ καταρτίζεται από τα Γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Ν.Α. σε συνεργασία με τις άλλες υπηρεσίες της Ν.Α. και της Περιφέρειας, άλλα κατά περίπτωση Υπουργεία, εκπρόσωπο της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και της εγκατάστασης και με βάση το Γενικό ΣΑΤΑΜΕ και τη Μελέτη Ασφαλείας. Επίσης τα Γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Ν.Α. είναι αρμόδια για την εφαρμογή του εξωτερικού ΣΑΤΑΜΕ σε περίπτωση ατυχήματος ΣΔΑ Τα ΣΔΑ είναι εργαλεία για την επίτευξη της ασφαλούς λειτουργίας των εγκαταστάσεων και την εφαρμογή της οικείας Πολιτικής Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων. Στο Παράρτημα ΙΙΙ της ΚΥΑ αναλύονται οι κατευθυντήριες γραμμές των Συστημάτων Διαχείρισης Ασφαλείας. Συγκεκριμένα οι τομείς που λαμβάνονται υπόψη είναι: Η οργάνωση της επιχείρησης Η κατάλληλη επιλογή και διαρκής εκπαίδευση του προσωπικού Οι διαδικασίες διαρκούς προσδιορισμού του κινδύνου στην εγκατάσταση Ο έλεγχος λειτουργίας μέσω της θέσπισης διαδικασιών και οδηγιών για την ασφαλή λειτουργία 20

21 Η διαχείριση των αλλαγών μέσω της θέσπισης και εφαρμογής διαδικασιών για τον σχεδιασμό τροποποιήσεων στις υφιστάμενες εγκαταστάσεις Ο σχεδιασμός για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, μέσω εφαρμογής αναλόγων διαδικασιών Η παρακολούθηση των επιδόσεων σχετικά με την αξιολόγηση τήρησης των στόχων της πολιτικής πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων που ακολουθείται Ο έλεγχος και η επανεξέταση μέσω της θέσπισης και εφαρμογής διαδικασιών για την περιοδική συστηματική αξιολόγηση της πολιτικής πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων και της αποτελεσματικότητας και καταλληλότητας του ΣΔΑ Επιθεωρήσεις και Έλεγχοι Μέσω των επιθεωρήσεων και των ελέγχων εξετάζονται τα τεχνικά, οργανωτικά και διαχειριστικά συστήματα της εγκατάστασης. Οι επιθεωρήσεις πραγματοποιούνται από την αδειοδοτούσα αρχή σε συνεργασία με τις συναρμόδιες υπηρεσίες της Ν.Α., του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας και εκπροσώπου της Τοπικής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και αν απαιτείται με εκπροσώπους των αρμόδιων Υπουργείων που γνωμοδοτούν για τις Μελέτες Ασφαλείας των εταιρειών και του Αρχηγείου Πυροσβεστικού Σώματος. Η αδειοδοτούσα αρχή οργανώνει σύστημα επιθεωρήσεων το οποίο περιλαμβάνει: Κατάρτιση προγράμματος επιθεωρήσεων για όλες τις εγκαταστάσεις, προβλέποντας μία επιτόπια επιθεώρηση κάθε 12 μήνες για τις εγκαταστάσεις άνω ορίου Έλεγχοι στον ασκούντα την εκμετάλλευση που αναφέρονται στην επανεξέταση και ενημέρωση από αυτόν με νέα στοιχεία των πληροφοριών που έχουν δοθεί στους πολίτες καθώς και των εσωτερικών και εξωτερικών Σχεδίων Έκτακτης Ανάγκης Παρακολούθηση των συμπερασμάτων των επιθεωρήσεων, ώστε να επιβεβαιώνεται ότι οι προτεινόμενες ενέργειες εκτελούνται από τον ασκούντα την εκμετάλλευση της εγκατάστασης Έλεγχοι σχετικά με τα στοιχεία που τηρούνται από την εγκατάσταση και αφορούν σε ελέγχους και εκπαίδευση του προσωπικού κλπ. Επίσης, συντάσσει έκθεση επιθεώρησης η οποία εκτός των άλλων περιέχει και τα εξής: 21

22 Το σκοπό της επιθεώρησης Τα συμπεράσματα Το σχέδιο ενεργειών που συμφωνήθηκε με την εγκατάσταση Τα συμπεράσματα για τις ενέργειες που θα ακολουθήσουν Πολλαπλασιαστικά φαινόμενα (Φαινόμενο Domino) Ο υπεύθυνος της εγκατάστασης θα πρέπει να δώσει πληροφορίες στη Μελέτη Ασφαλείας σχετικά με γειτονικές εγκαταστάσεις που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ενδεχόμενη πηγή κινδύνου με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα σε περίπτωση ατυχήματος. Οι Διευθύνσεις Ανάπτυξης των Ν.Α., βασιζόμενες στις πληροφορίες που παρέχει ο υπεύθυνος της εγκατάστασης, καθορίζει τις εγκαταστάσεις ή ομάδες εγκαταστάσεων, όπου η πιθανότητα ή οι συνέπειες μεγάλου ατυχήματος μπορεί να αυξάνονται, λόγω της θέσης και της εγγύτητας αυτών των εγκαταστάσεων και των ειδών και ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών που διαθέτουν. 22

23 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 3.1 Γενικά Οι Ελληνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο της φυτοπροστασίας και υπόκεινται στην οδηγία Seveso II αποτελούν περίου το 20% των εγκαταστάσεων που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες. Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται το είδος των εγκαταστάσεων που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες και υπάγονται στο άνω όριο της οδηγίας Seveso II. Διάγραμμα 1 Κατανομή εγκαταστάσεων άνω ορίου της οδηγίας Seveso II ανάλογα με τις επικίνδυνες ουσίες που διαχειρίζονται Υγρά Καύσιμα 34% Υγραέρια 34% Λιπάσματα 2% Φυτοφάρμακα 20% Εκρηκτικά 3% Διυλιστήρια 6% Χημικά 1% Φυτοφάρμακα Εκρηκτικά Διυλιστήρια Χημικά Λιπάσματα Υγραέρια Υγρά Καύσιμα Πηγή: Διαχείριση εκτάκτων αναγκών, Γιώργος Μουζάκης, ΕΣΤΑ 2007, σελ 19 Οι Ελληνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο της φυτοπροστασίας παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Στον πίνακα αυτό επισημαίνονται με αστερίσκο οι εταιρείες που διατηρούν εγκαταστάσεις παραγωγής και αποθήκευσης φυτοπροστατευτικών 23

24 προϊόντων, εμπίπτουν στις διατάξεις της οδηγίας Seveso II και έχουν καταθέσει Μελέτη Ασφαλείας. Οι υπόλοιπες εταιρείες του χώρου ασχολούνται κύρια με την εμπορία φυτοπροστατευτικών προϊόντων και δεν εμπίπτουν στις διατάξεις της οδηγίας. Πίνακας 2 Μέλη του Εθνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας Μέλη του Εθνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας Seveso Τοποθεσία ΑΓΚΡΟΣΙΝΤ ΚΑΝΔΗΛΙΔΗ Μ. Α.Ε.Β.Ε. ΑΓΚΡΟΖΑ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗ Ε.Π.Ε. ΑΓΚΡΟΦΑΡΜ ΑΒΕΕ ΒΙΟΓΕΝΕΣΗ Α.Ε. ΒΙΟΡΥΛ Α.Ε. ΑΛΦΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΕΦΟΔΙΑ Α.Ε.Β.Ε. * Οινόφυτα Βοιωτίας & Θεσσαλονίκη AGROLOGY ΠΑΠΑΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Α.Β.Ε.Ε. * Θεσσαλονίκη AGROTECHNIKA O.Β.Ε.Ε. * Θεσσαλονίκη ΑΝΟΡΓΚΑΧΗΜ Α.Ε. ΓΕΩΦΑΡΜ Α.Ε.Β.Ε. * Ασπρόπυργος BASF AGRO ΕΛΛΑΣ Α.Β.Ε.Ε. * Θεσσαλονίκη BAYER ΕΛΛΑΣ Α.Β.Ε.Ε. * Θήβα DELTA GAMMA AGRO S.A. ΠΡΟΦΑΡΜ Α.Ε.Β.Ε. DOW AGROSCIENCES EXPORT Α.Ε. DU PONT AGRO HELLAS ΛΑΠΑΦΑΡΜ Α.Ε. * Ασπρόπυργος F. M. C. EΛΛΑΣ Ε.Π.Ε. FOMESA ΕΛΛΑΣ Α.Ε.Β.Ε. ΝΙΤΡΟΦΑΡΜ Α.Ε. * Θεσσαλονίκη INTRACHEM ΕΛΛΑΣ Ε.Π.Ε. MONSANTO ΕΛΛΑΣ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΠΡΟΣΩΠΗ Ε.Π.Ε. ΣΕΓΕ Α.Β.Ε.Ε. ΤΕΧΝΟΦΑΡΜ Α.Β.Ε.Ε. 24

25 ΥΨΙΛΟΝ Α.Ε. SIPCAM ΕΛΛΑΣ Ε.Π.Ε SULPHUR HELLAS S.A SYNGENTA HELLAS Α.Ε.Β.Ε. * Οινόφυτα Βοιωτίας & Θεσσαλονίκη ΥΨΙΛΟΝ Α.Ε.Β.Ε * Θεσσαλονίκη ΕΛΑΝΚΟ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.Β.Ε. ΕΛΛΑΓΡΕΤ Α.Β.Ε.Ε. * Μάνδρα Αττικής & Θεσσαλονίκη ΕΛΤΟΝ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΑΕΒΕ ΕΥΘΥΜΙΑΔΗΣ Κ&Ν Α.Β.Ε.Ε. * Θεσσαλονίκη ΦΑΡΜΑ-ΧΗΜ Α.Β.Ε.Ε. * Θεσσαλονίκη ΦΥΤΟΡΓΚΑΝ ΑΒ.Ε.Ε. ΧΕΛΛΑΦΑΡΜ Α.Ε. Πηγή: Ε.ΣΥ.Φ 2007 Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρείται ότι όλες οι εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων που εμπίπτουν στις διατάξεις της οδηγίας Seveso II και έχουν καταθέσει Μελέτη Ασφαλείας, βρίσκονται εντός των Ν.Α Θεσσαλονίκης, Βοιωτίας και Δ. Αττικής. 3.2 Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Ελληνικών εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων Στις Ελληνικές εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων γίνεται μόνο formulation και συσκευασία έτοιμων προϊόντων. Δε γίνεται σύνθεση της δραστικής ουσίας η οποία εισάγεται έτοιμη από το εξωτερικό. Οι Ελληνικές εγκαταστάσεις διαχωρίζονται σε θυγατρικές μεγάλων πολυεθνικών (π.χ Bayer, Basf, Syngenta) και σε αμιγώς Ελληνικές εταιρείες. Στην πρώτη κατηγορία παρατηρείται μεταφορά της τεχνογνωσίας από τη μητρική προς τη θυγατρική εταιρεία 25

26 αλλά και μιά περισσότερο θετική νοοτροπία στην αντιμετώπιση θεμάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια κυρίως λόγω συχνών επισκέψεων σε μονάδες του εξωτερικού. Ειδικά στους τομείς της ασφάλειας και της προστασίας του περιβάλλοντος οι εγκατεστημένες στην Ελλάδα θυγατρικές υπόκεινται σε αυστηρές επιθεωρήσεις από εξειδικευμένους επιθεωρητές της μητρικής εταιρείας και σε βαθμολόγηση (rating) με βάση διεθνώς αναγνωρισμένα πρότυπα. Από την άλλη πλευρά οι αμιγώς Ελληνικές εταιρείες του χώρου διαθέτουν λόγω δομής μεγαλύτερη ευελιξία κινήσεων στον εμπορικό τομέα, αλλά δεν υποστηρίζονται από τα επιστημονικά επιτελεία που διαθέτουν οι μεγάλες πολυεθνικές. Επιπλέον πολλές από αυτές δεν έχουν υιοθετήσει διεθνή πρότυπα ποιότητας ασφάλειας ή προστασίας του περιβάλλοντος, γεγονός που τις δυσκολεύει στην υιοθέτηση σύγχρονων διαδικασιών και πρακτικών για τα Συστήματα Ασφαλείας τους. Παρόλα αυτά, οι Ελληνικές εταιρείες του χώρου ανεξαρτήτως αν βρίσκονται υπό τον έλεγχο πολυεθνικών εταιρειών, διαθέτουν οργανωτικές δομές και επιστημονικό επίπεδο προσωπικού που θα μπορούσε να υποστηρίξει Συστήματα Διαχείρισης Ασφάλειας παρόμοιων απαιτήσεων με τα Συστήματα Διασφάλισης Ποιότητας που ήδη πολλές από αυτές διαθέτουν (Euroconsultants 2004). Από την επαφή που έγινε με εκπροσώπους των βιομηχανιών φυτοπροστατευτικών προϊόντων, υποστηρίχθηκε ότι οι μικρομεσαίες εταιρείες του κλάδου λόγω του μικρού αριθμού προσωπικού που διαθέτουν για θέματα Ασφαλείας παρουσιάζεται το φαινόμενο να εμπίπτουν πολλές αρμοδιότητες σε μικρό αριθμό ατόμων. Το γεγονός αυτό όμως δεν αποτελεί εμπόδιο στην υιοθέτηση σύγχρονων οργανωτικών μεθόδων και πρακτικών σε θέματα ασφάλειας. Όσον αφορά τα ΣΔΑ των εγκαταστάσεων αυτών, των οποίων, σύμφωνα με τη νομοθεσία, τόσο η ανάπτυξη όσο και η εφαρμογή θα πρέπει να τεκμηριώνεται στη Μελέτη Ασφαλείας, παρατηρήθηκαν τα εξής: Η πλειοψηφία των μελετών περιγράφει ένα ΣΔΑ που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της ΚΥΑ 12044/613/2007 Η πλειοψηφία των μελετών τεκμηριώνει την ανάπτυξη και ύπαρξη του ΣΔΑ αυτού παραθέτοντας την Πολιτική του Συστήματος (π.χ, Εγχειρίδια, Οδηγίες κλπ) Στην πλειοψηφία τους οι ανωτέρω μελέτες δεν τεκμηριώνουν τη λειτουργία των ΣΔΑ που περιγράφουν όπως με το να παραθέσουν στοιχεία εσωτερικών 26

27 επιθεωρήσεων, στοιχεία επανεξέτασης του συστήματος ή εισαγωγή δεικτών αποτελεσματικότητας Σύμφωνα με τους υπευθύνους αξιολόγησης των Μελετών Ασφαλείας, οι περισσότερες εγκαταστάσεις διαθέτουν ένα ΣΔΑ το οποίο ναι μεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της Νομοθεσίας αλλά είτε δεν έχουν δώσει επαρκή στοιχεία για να τεκμηριώσουν τη λειτουργία του είτε έχουν προχωρήσει σε μερική εφαρμογή του. Καθίσταται απαραίτητη η δημιουργία ενός προτύπου ΣΔΑ που να είναι σαφές, να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της Νομοθεσίας ενώ ταυτόχρονα και όπου αυτό είναι δυνατό να στηρίζεται σε ευρέως χρησιμοποιούμενες «συστημικές αρχές» (π.χ. ΙSO) και του οποίου η ύπαρξη και ικανοποιητική εφαρμογή να είναι σε θέση να ελεγχθεί εύκολα τόσο από τα αρμόδια Υπουργεία όσο και από τις αδειοδοτούσες αρχές σε επίπεδο επιτόπου επιθεωρήσεων (Euroconsultants 2004). 27

28 4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ Στόχος του παρόντος κεφαλαίου είναι να περιγράψει τους πιθανούς κινδύνους από τη λειτουργία εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων και τις επιπτώσεις τους στον άνθρωπο κα το περιβάλλον. Στη συνέχεια δίνονται στοιχεία για την αναγνώριση των κινδύνων σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις και τη μεθοδολογία που ακολουθείται για την αναγνώρισή τους. Επίσης εξηγούνται όροι όπως εκτίμηση επικινδυνότητας, διαχείριση επικινδυνότητας και ανάλυση της επικινδυνότητας. Τέλος εξηγείται πως συνδέεται η αναγνώριση του κινδύνου με τα ΣΔΑ στη Νομοθεσία. 4.1 Γενικά περί κινδύνου Η αποθήκευση και διακίνηση επικίνδυνων υλικών περικλείει σημαντικούς κινδύνους τόσο για τα άτομα τα οποία σχετίζονται άμεσα με τις παραπάνω εργασίες, όσο και για τα άτομα τα οποία εργάζονται ή/και διαμένουν σε γειτνιάζοντες χώρους. Αρκετά ατυχήματα έχουν συμβεί στο παρελθόν σε εγκαταστάσεις αποθήκευσης /διακίνησης φυτοφαρμάκων με σημαντικές επιπτώσεις τόσο εντός όσο και εκτός των ορίων των εγκαταστάσεων. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται παραδείγματα ατυχημάτων σε εγκαταστάσεις παραγωγής και συσκευασίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων για την περίοδο

29 Πίνακας 3 Παραδείγματα ατυχημάτων εγκαταστάσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων ( ) ΤΥΠΟΣ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ ΧΩΡΑ ΟΥΣΙΑ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΤΟΣ 1 Έκρηξη ΗΠΑ Παραθείο μεσαίες Τοξική διαφυγή ΗΠΑ Φυτοφάρμακο περιορισμένες Πυρκαγιά ΗΠΑ Φυτοφάρμακο μεσαίες Πυρκαγιά ΗΠΑ Φυτοφάρμακο μεσαίες Πυρκαγιά ΙΤΑΛΙΑ Φυτοφάρμακο περιορισμένες Τοξική διαφυγή ΙΤΑΛΙΑ Φυτοφάρμακο μεσαίες Τοξική διαφυγή ΙΤΑΛΙΑ Θειακαρβίδιο μεσαίες Τοξική διαφυγή ΙΤΑΛΙΑ Φυτοφάρμακο περιορισμένες Τοξική διαφυγή ΙΝΔΙΑ MIC πολύ εκτεταμένες Τοξική διαφυγή ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ Παραθείο περιορισμένες Πυρκαγιά ΗΠΑ Φυτοφάρμακο εκτεταμένες Πυρκαγιά ΜΟΖ/ΚΗ Φυτοφάρμακο εκτεταμένες Πυρκαγιά ΙΤΑΛΙΑ Φυτοφάρμακο εκτεταμένες Πυρκαγιά ΙΤΑΛΙΑ Φυτοφάρμακο μεσαίες Μόλυνση (αποχέτευση) ΙΤΑΛΙΑ Κυανιούχο εκτεταμένες Πυρκαγιά ΗΠΑ Φυτοφάρμακο εκτεταμένες Πυρκαγιά ΗΠΑ Φυτοφάρμακο πολύ εκτεταμένες Τοξική διαφυγή πυρκαγιά ΗΠΑ Παραθείο εκτεταμένες 1987 Πηγή: Μελέτη Ασφαλείας της εταιρείας Syngenta (πρώην Zeneca), Sygenta Αθήνα 2002 σελ. VIA.1 Περιγραφή ατυχημάτων του Πίνακα 2 (Μελέτη Ασφαλείας Syngenta ΑΕΒΕ, 2002) 1. Έκρηξη σε έναν χλωριωτή μεθυλ-παραθείου τύπου batch, που προκάλεσε ρήξη της οροφής και διαφυγή εύφλεκτων αερίων που προκάλεσαν τις επιπτώσεις. 2. Μέρος φορτίου ενός φυτοφαρμάκου που μεταφερόταν με πλοίο, διέφυγε κατά τη διάρκεια καταιγίδας. Η επιφανειακή μόλυνση αντιμετωπίστηκε με υδροξείδιο του Νατρίου (NaOH). 29

30 3. Κεραυνός έπληξε εγκατάσταση και προκάλεσε πυρκαγιά που αντιμετωπίστηκε με χημικά μέσα, περιορίζοντας την επιβάρυνση στο περιβάλλον. 4. Πυρκαγιά ξέσπασε σε αποθήκη φυτοφαρμάκων, αλλά ο πολύ κρύος καιρός πάγωσε το νερό πυρόσβεσης με αποτέλεσμα να μη μολυνθεί ο Μισισιπής ποταμός. 5. Πυρκαγιά σε αποθήκη φυτοφαρμάκων και διαφυγή διοξειδίου του θείου στην ατμόσφαιρα. 6. Διαφυγή τοξικής ουσίας που προκάλεσε αναπνευστικό ερεθισμό των περιοίκων. 7. Διαφυγή τοξικής ουσίας από εταιρεία φυτοφαρμάκων που προκάλεσε αναπνευστικό πρόβλημα στους περιοίκους, οδήγησε στο κλείσιμό της από τις αρχές. 8. Τροχαίο ατύχημα στο οποίο ενεπλάκη τάνκερ με 20 m3 οργανοφωσφορικού φυτοφαρμάκου οδήγησε σε διασπορά του τελευταίου και ανωμαλία στην κυκλοφορία. 9. Από τα πιο γνωστά ατυχήματα με διαφυγή Methyl IsoCynate (MIC) από υπόγεια αποθηκευτική δεξαμενή εξαιτίας αστοχίας της βαλβίδας ανακούφισης και μια σειρά άλλων ταυτόχρονων αστοχιών. 10. Κατά τη μεταφορά ενός φυτοφαρμάκου (παραθείο) χύθηκαν μερικά κιβώτια και διερχόμενοι που βοήθησαν τον οδηγό να τα ξαναφορτώσει, παρουσίασαν συμπτώματα δηλητηρίασης. 11. Φωτιά σε αποθήκη φυτοφαρμάκων προκαλεί εκκένωση 1400 ανθρώπων, λόγω των τοξικών αερίων που προκλήθηκαν. 12. Βρόχινο νερό προκάλεσε διαρροή σε αποθήκη φυτοφαρμάκων που οδήγησε σε σχηματισμό εύφλεκτου /εκρηκτικού αερίου και εκκένωση του γύρω πληθυσμού. 13. Πυρκαγιά σε αποθήκη φυτοφαρμάκων προκαλεί δημιουργία τοξικού νέφους και εκκένωση της περιοχής. 14. Βραχυκύκλωμα ή ανάφλεξη σε αποθήκη φυτοφαρμάκων που οδήγησαν σε πυρκαγιά. 15. Διαφυγή κυανούχου φυτοφαρμάκου σε ιχθυοκαλλιέργειες με αποτέλεσμα το θάνατο ψαριών. 16. Πυρκαγιά σε αποθήκη φυτοφαρμάκων οδήγησε σε εκκένωση 1000 κατοίκων. 30

31 17. Πυρκαγιά σε αποθήκη φυτοφαρμάκων οδήγησε σε εκκένωση 7500 κατοίκων επί τρεις ημέρες. 18. Πυρκαγιά φυτοφαρμάκων δημιούργησε επικίνδυνο νέφος το οποίο ταξίδευε περίπου 80 χιλ. και οδήγησε στην εκκένωση ανθρώπων. 4.2 Αιτίες Ατυχημάτων Ατυχήματα που είναι δυνατό να συμβούν σε εγκαταστάσεις παραγωγής ή /και αποθήκευσης επικίνδυνων υλικών σχετίζονται κύρια με τη φύση και τις ιδιότητες των συγκεκριμένων υλικών καθώς και με τις συνθήκες (πίεση-θερμοκρασία) στις οποίες βρίσκονται. Οι αιτίες των πιθανών ατυχημάτων είναι δυνατό να διακριθούν σε τρεις βασικές κατηγορίες. Αυτές σχετίζονται με: Φυσικά φαινόμενα Ανθρώπινο σφάλμα Αστοχίες υλικών Σε κάθε περίπτωση η ένταση και το εύρος των επιπτώσεων καθορίζονται κυρίως από το είδος, τις θερμοφυσικές ιδιότητες και την ποσότητα των υλικών που συμμετέχουν στο ατύχημα. Τα είδη των ατυχημάτων που σχετίζονται με τις ουσίες που εμφανίζονται σε εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων παρουσιάζονται στο επόμενο κεφάλαιο. 4.3 Είδη Ατυχημάτων Τα ατυχήματα που εμφανίζονται σε εγκαταστάσεις παραγωγής ή και διακίνησης φυτοπροστατευτικών προϊόντων οφείλονται κυρίως σε διαρροές εύφλεκτων ή και τοξικών υλικών. Οι διαρροές αυτές είναι δυνατό να οδηγήσουν σε πυρκαγιές και εκρήξεις. Το είδος και η ένταση του συμβάντος εξαρτάται από τους ακόλουθους παράγοντες: Είδος και θερμοφυσικές ιδιότητες του εύφλεκτου υλικού Συνθήκες αποθήκευσης και επεξεργασίας του υλικού (πίεση και θερμοκρασία) Ποσότητα του υλικού που συμμετέχει στο ατύχημα 31

32 Χωροθέτηση της περιοχής Πολιτική της εταιρείας Φωτιά Η φωτιά προέρχεται από την ανάφλεξη εύφλεκτων υλικών στερεών, υγρών ή αερίων. Οι φωτιές που προκύπτουν από διαρροή και καύση εύφλεκτων υγρών ή αέριων ταξινομούνται σε πέντε διαφορετικούς τύπους: Λίμνη φωτιάς (Pool Fire). Προκαλείται από ανάφλεξη λίμνης εύφλεκτου υγρού που συνήθως σχηματίζεται από διαρροή ποσότητας αυτού στο έδαφος ή δημιουργείται πάνω σε επιφάνεια νερού. Πίδακας καιγόμενου αερίου (jet fire). Προκύπτει από την άμεση ανάφλεξη ενός εύφλεκτου αερίου ή υγρού, το οποίο διαφεύγει υπό πίεση από δοχείο ή σωλήνωση. Φωτιά αερίου νέφους (flash fire). Η καθυστερημένη ανάφλεξη ενός εύφλεκτου αερίου νέφους αναμιγμένο με αέρα οδηγεί σε αυτού του είδους την φωτιά. Η διάρκεια αυτού του φαινομένου είναι συνήθως μικρή αλλά η ταχύτητα της φλόγας μπορεί να είναι μεγάλη. Πύρινη σφαίρα φωτιάς (fireball). Είναι δυνατό να συμβεί κατά την απότομη διαρροή και ανάφλεξη αερίου νέφους. Καταιγίδα φωτιάς (firestorm). Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις που η φωτιά καλύπτει μεγάλες εκτάσεις. Ο κίνδυνος πυρκαγιάς θεωρείται ως η πιο συχνή και πιθανή αιτία ατυχήματος σε εγκαταστάσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Συμπερασματικά, σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει σχετικά με το είδος της πυρκαγιάς που λαμβάνει χώρα σε τέτοιου είδους εγκαταστάσεις, ισχύουν τα εξής (Μ.Χριστόλης, Ν.Μαρκάτος 2005) : Οι χειρότερες επιπτώσεις παρατηρούνται κατά τα αρχικά στάδια της πυρκαγιάς, πριν την κατάρρευση της οροφής. Η φωτιά εξαρτάται από την καύση του συνόλου των υλικών και όχι μόνο από τις ουσίες που καλύπτει η οδηγία Seveso ΙΙ. Κατά τα πρώτα στάδια της πυρκαγιάς, τα καυσαέρια συσσωρεύονται και ο ρυθμός διαφυγής τους καθορίζεται από το είδος και το εύρος των ανοιγμάτων. 32

33 Τα προϊόντα της φωτιάς είναι αδύνατον να υπολογιστούν και οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι θεωρείται ότι προέρχονται από την άκαυστη τοξική ουσία που συμπαρασύρεται από την τύρβη της φωτιάς. Το ποσοστό της τοξικής ουσίας που εκλύεται ποικίλλει από 1% έως 10% και εξαρτάται από την ένταση της φωτιάς, τη φύση της ουσίας, την αποθήκευση, και άλλα. Οι τοξικές ουσίες που ανήκουν στην ίδια χαρακτηριστική ομάδα θεωρείται ότι δρουν συνεργιστικά Έκρηξη Έκρηξη είναι δυνατό να συμβεί από την ανάφλεξη μίγματος εύφλεκτου αερίουαέρα. Μια ξεχωριστή και αρκετά επικίνδυνη κατηγορία εκρήξεων είναι οι εκρήξεις αναβράζοντος υγρού -διαστελλόμενου αερίου (BLEVE). Στις εγκαταστάσεις παραγωγής και διακίνησης φυτοπροστατευτικών προϊόντων BLEVE είναι δυνατό να εμφανιστεί στις δεξαμενές αποθήκευσης διαλυτών. 4.4 Επιπτώσεις ατυχημάτων στον άνθρωπο Ο προσδιορισμός της βλάβης που είναι δυνατό να προκληθεί στον άνθρωπο εξαιτίας ατυχημάτων που περιλαμβάνουν εύφλεκτες και τοξικές ουσίες γίνεται βάσει του προσδιορισμού της δόσης στην οποία εκτίθεται ο άνθρωπος. Η δόση αποτελεί ένα μέτρο του μεγέθους της βλάβης που είναι δυνατό να προκληθεί στον άνθρωπο και είναι συνάρτηση του είδους, της έντασης της επιβλαβούς επίπτωσης και του χρόνου έκθεσης του ατόμου σε αυτή Επιπτώσεις φωτιάς Όσον αφορά τις επιπτώσεις από τη φωτιά αυτές οφείλονται καταρχήν στα μεγάλα ποσά θερμότητας που απελευθερώνονται κατά την καύση των υλικών καθώς και από τα αέρια της καύσης. Στα αέρια της καύσης εκτός των αναμενόμενων διοξειδίου του άνθρακα, οξείδια του αζώτου, είναι δυνατό να περιλαμβάνονται και ουσίες υψηλής τοξικότητας οι οποίες είναι δυνατό να προκαλέσουν σημαντικές βλάβες στον άνθρωπο. 33