ΘΕΜΑ: «ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΡΑΣΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΤΩΝ ΛΕΒΑΝΤΑΣ ΣΕ ΕΛΑΦΡΑ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ»

Transcript

1 Τ Ε Ι ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΚΛΟΣΕΟΜ λ ΒΙΒΜΟ0ΗΚΗ2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΟΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ & ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ: «ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΡΑΣΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΤΩΝ ΛΕΒΑΝΤΑΣ ΣΕ ΕΛΑΦΡΑ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΥΔΑΣΤΩΝ ΕΥΘΥΜΙΑΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΜΠΟΥΡΚΟΥΛΑ ΕΑΑΗΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΕΓ(ΘΕΚΑ) Π.427

2 ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2010 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ & ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ: «ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΡΑΣΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΤΩΝ ΛΕΒΑΝΤΑΣ ΣΕ ΕΛΑΦΡΑ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΥΔΑΣΤΩΝ ΕΥΘΥΜΙΑΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΜΠΟΥΡΚΟΥΑΑ ΕΑΑΗΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΠΙΒΑΕΠΩΝ: ΚΟΤΣΙΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

3 (I τ Ε I Κ Α Λ Α Μ Α ΤΑ! I ΤΜΗΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2010 ΕΚΑΟΣΕΟ* «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ϊ I 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Φυτεμένα δώματα Οφέλη από τα φυτεμένα δώματα Κατασκευή φυτεμένου δώματος Προβλήματα -Επισημάνσεις ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ Ιδιότητες υποστρωμάτων Αδρανή υλικά Ενεργά υποστρώματα ΦΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Χλοοτάπητες Λεβάντα ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ Φυτικό υλικό Κατασκευή Σύνθεση υποστρωμάτων Κριτήρια αξιολόγησης Πειραματικό σχέδιο ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ Συζήτηση συμπεράσματα...49 Βιβλιογραφία...51

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Χλοοτάπητας Φεστούκα (Festuca arudinaceae) και φυτά Λεβάντας (Lavantula angustifolia) καλλιεργήθηκαν το καθένα, σε τρία υποστρώματα, στο πειραματικό αγρό του Εργαστηρίου Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών που παραχωρήθηκε στα πλαίσια πρακτικής εξάσκησης. Στο ένα πείραμα με φύτευση χλοοτάπητα, τα υποστρώματα ήταν: α. πετροβάμβακας (ΠΒ), β. μείγμα κίσσηρης, τύρφης και περλίτη (ΚΤΠ) σε αναλογία 70:25:5 και γ. Περλίτη - χώματος(πχ) σε αναλογία 70:30. Στο άλλο πείραμα με φύτευση Λεβάντα, τα υποστρώματα ήταν :α. μείγμα κίσσηρης, αλογίσια κοπριάς και περλίτη (ΚΚΠ) σε αναλογία 70:25:5, β. μείγμα κίσσηρης, τύρφης και περλίτη (ΚΤΠ) σε αναλογία 70:25:5 και γ. μείγμα περλίτη (ΠΧ) χώματος σε αναλογία 70:30. Σκοπός του πειράματος ήταν η αξιολόγηση της ανάπτυξης των επιλεχθέντων φυτών στα επιλεγμένα υποστρώματα, και την αξιοποίηση των συμπερασμάτων σε φυτεμένα δώματα. Τα χαρακτηριστικά που επιλέχθηκαν ως κριτήρια αξιολόγησης ήταν το ξηρό βάρος του γρασιδιού, και ο Δείκτης ανάπτυξης στην Λεβάντα. 4

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1.Φυτεμένα δώματα Η ιδέα για την φύτευση των δωμάτων και των στεγών ξεκίνησε στα ιστορικά χρόνια με τους Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας. Τέτοιες κατασκευές αποτελούσαν τα Ζιγκουράτ, δηλαδή οι φυτοκαλυμμένες κλιμακωτές εξέδρες πάνω στις οποίες έκτιζαν οι Βαβυλώνιοι τους ναούς και τα ιερά για να λατρέψουν τους θεούς τους (Πετρόπουλος, 2000). Στα νεότερα χρόνια, οι κήποι στα δώματα, θεωρούνταν στοιχείο υψηλής ποιότητας, αισθητικής και πολυτέλειας, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα δεν ήταν λίγοι οι κορυφαίοι αρχιτέκτονες της εποχής, οι οποίοι υποστήριζαν θερμά τη δημιουργία τέτοιων κατασκευών (Hoffman 1995). Με την ανάπτυξη του πράσινου κινήματος στις αρχές της δεκαετίας του 1960, με τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική και τον ενεργειακό σχεδιασμό, την οικολογική δόμηση και τις Κοινοτικές Οδηγίες που εφαρμόζονται και θα εφαρμόζονται ακόμα περισσότερο, τα σύγχρονα παραδείγματα φυτεμένων δωμάτων, τόσο στον Ευρώπη όσο και στην Αμερική, ολοένα πληθαίνουν. Φυτεμένο δώμα είναι ένας χώρος πρασίνου που δημιουργείται στην οροφή μίας κτιριακής κατασκευής και αποτελείται από τεχνικά υλικά προστασίας του κτιρίου και συγκράτησης του υποστρώματος ανάπτυξης και των φυτών (Peck et al., 2003). Το φυτεμένο δώμα βρίσκεται σε υψομετρική απόσταση από το φυσικό έδαφος, η οποία κυμαίνεται από ελάχιστα εκατοστά, όταν το κτίριο είναι υπόγειο, έως πολλά μέτρα, όταν το κτίριο είναι ψηλό. Το φυτεμένο δώμα μπορεί να μελετηθεί ως ανεξάρτητο οικοσύστημα, το οποίο αλληλεπιδρά άμεσα με τα γειτονικά οικοσυστήματα και συμβάλει στη δημιουργία ενός τοπικού μικροκλίματος (Ζαχαροπούλου, 2004). Η κατασκευή ενός φυτεμένου δώματος μπορεί να συμβάλλει και να προσφέρει πολλά στο δομημένο περιβάλλον των μεγαλουπόλεων. Τα φυτεμένα δώματα ανάλογα τη χρήση, τη λειτουργία και τους παράγοντες που επηρεάζουν την κατασκευή τους διακρίνονται σε τρεις τύπους: εκτατικό, εντατικό και ήμι-εντατικό (FLL, 2002). Στον εκτατικό τύπο συναντάμε υπόστρωμα ύψους 8-15 cm. το οποίο απαιτεί ελάχιστη φροντίδα. Το περιορισμένο βάρος της κατασκευής επιτρέπει την 5

6 εγκατάσταση της σε οποιαδήποτε οροφή με κλίση ως 33% Είναι ιδανική για φυτά χαμηλής βλάστησης. Το εκτατικό σύστημα φυτεμένου δώματος παρουσιάζει τα παρακάτω πλεονεκτήματα: > Έχει μικρό βάρος και συνήθως δεν απαιτεί ενίσχυση του κτιρίου. > Είναι κατάλληλο για μεγάλες επιφάνειες > Είναι κατάλληλο για κλίσεις οροφής της τάξεως 0-30 > Έχει χαμηλό κόστος συντήρησης και μεγάλη διάρκεια ζωής. > Συνήθως δεν απαιτεί ειδικευμένο σύστημα άρδευσης. > Προωθεί την φυσική ανάπτυξη των φυτών, με αποτέλεσμα το τοπίο που προκύπτει να είναι φυσικό. > Έχει χαμηλό κόστος κατασκευής. Το εκτατικό σύστημα φυτεμένου δώματος παρουσιάζει και ορισμένα μειονεκτήματα : > Παρουσιάζει μικρή ενεργειακή απόδοση και μειωμένη συγκράτηση των όμβριων υδάτων. > Περιορισμένο αριθμό φυτικών ειδών για χρήση. Στον ημιεντατικό τύπο εξασφαλίζεται η δημιουργία ενός κήπου και ενός τοπίου το οποίο θα έχει χρώμα όλο το έτος. Συνήθως για αυτό το σκοπό χρησιμοποιούνται φυτά εδαφοκάλυψης, χαμηλοί θάμνοι ή χλοοτάπητας, τα οποία χρειάζονται περιοδική συντήρηση και άρδευση. Αποτελεί μια ενδιάμεση μορφή φυτεμένου δώματος. Η κατασκευή του δεν είναι τόσο εξειδικευμένη όσο του εντατικού τύπου, αλλά δεν έχει και τόσο μειωμένη λειτουργικότητα όσο του εκτατικού τύπου. Στον εντατικό τύπο το υπόστρωμα είναι πάχους ως και 100 οπι. και περιλαμβάνει ποικιλία φυτεύσεων όπως μεγάλους θάμνους, δέντρα, αλλά και άλλες κατασκευές, όπως καθιστικά, πέργκολες. Το εντατικό σύστημα φυτεμένου δώματος παρουσιάζει τα παρακάτω πλεονεκτήματα > Χρήση μεγαλύτερης ποικιλίας ειδών φυτικού υλικού. > Καλή μόνωση του κτιρίου. > Ελκυστικός οπτικά όλο το χρόνο. > Πολυχρηστική αξιοποίηση του χώρου, με χώρους αναψυχής. > Βελτιωμένη συγκράτηση των όμβριων υδάτων. > Μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Το εντατικό σύστημα φυτεμένου δώματος παρουσιάζει και ορισμένα μειονεκτήματα : > Μεγάλο βάρος κατασκευής που επιβαρύνει το κτίριο. 6

7 > Ανάγκη αποστραγγιστικών και αρδευτικών συστημάτων. > Μεγάλο κόστος συντήρησης. > Ιδιαίτερες απαιτήσεις τεχνογνωσίας και εμπειρίας Οφέλη από τα φυτεμένα δώματα Τα φυτά με το φύλλωμά τους παρέχουν σκίασμά στην επιφάνεια του δώματος και με τον τρόπο αυτό μειώνουν την θερμική πρόσοδο στο κτήριο και εξασφαλίζουν μικρή σχετικά διακύμανση της θερμοκρασία της επιφάνειας του δώματος στη διάρκεια του έτους. Η δημιουργία ενός συνεχόμενου δικτύου φυτεμένων δωμάτων στην πόλη, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Οι θερμοκρασίες που παρατηρούνται στις οροφές κτηρίων που καλύπτονται από σκληρά υλικά είναι δραματικά μεγαλύτερες από αυτές που καλύπτονται από φυτεμένο δώμα. Ημέρα, όπου η θερμοκρασία αέρα άγγιζε τους 35 C, σημειώθηκαν θερμοκρασίες 70 C σε ακάλυπτη στέγη, τη στιγμή που σε φυτεμένο δώμα ήταν 25 C (Moran et al., 2004). Οι διαφορές στις θερμοκρασίες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση αποθήκευσης ενέργειας υπό μορφή θερμότητας στο κτίριο, με αποτέλεσμα τη μείωση της θερμοκρασίας του. Έτσι, μειώνεται η χρήση συσκευών για την ψύξη των εσωτερικών χώρων των κτηρίων και κατ επέκταση μειώνεται και το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Τα φυτεμένα δώματα μπορούν να συμβάλουν δραστικά στη μείωση των πλημμυρικών φαινόμενων καθώς και στο φιλτράρισμα του νερού της βροχής που τελικά θα απομακρυνθεί μέσω του αποχετευτικού συστήματος. Σύμφωνα με τον Scholz - Barth (2001), σε ένα φυτεμένο δώμα εκτατικού τύπου, το 75% του νερού της βροχής αποθηκεύεται στα φυτά και στο υπόστρωμα ανάπτυξης, ενώ μόλις το 25% αποτελεί νερό απορροής, το οποίο όμως αποδίδεται αρκετά αργότερα στο περιβάλλον και δεν επιβαρύνει το φαινόμενο της πλημμύρας. Σύμφωνα με τους Getter et al., (2006), η μείωση της απορροής μπορεί να κυμανθεί από 60% έως 100%. Τα φυτεμένα δώματα μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και να κάνουν τις πόλεις βιώσιμες. Τα φυτά έχουν την ικανότητα να δεσμεύουν τα αιωρούμενα σωματίδια και τους αέριους ρύπους. Τα 7

8 αιωρούμενα σωματίδια θα ξεπλυθούν τελικά με τη βροχή και θα απομακρυνθούν μέσω του υποστρώματος, ενώ ένα μέρος των ρυπογόνων ουσιών θα απορροφηθεί από τους φυτικούς ιστούς και θα αξιοποιηθεί και το υπόλοιπο μέρος θα φιλτραριστεί από το έδαφος (Getter et al., 2006). Επιπλέον, μέσω της διαπνοής των φυτών, αποδίδεται υγρασία στο περιβάλλον, που μειώνει τη μεταφορά σκόνης (Oberländer et al., 2002). Τα φυτεμένα δώματα μπορούν να αποτελέσουν μέσα απορρόφησης του θορύβου στις πόλεις. Το υπόστρωμα δεσμεύει τους ήχους χαμηλής συχνότητας και τα φυτά δεσμεύουν τους ήχους υψηλής συχνότητας, με αποτέλεσμα ο συνδυασμός τους να βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης όσον αφορά τον ήχο (Peck et al., 2003). Στο αεροδρόμιο της Φρανκφούρτης, μετά από μελέτη, διαπιστώθηκε ότι φυτεμένο δώμα πάχους φύτευσης 10 cm επέφερε μείωση του θορύβου κατά 5 db (Dunett et al., 2004). Με τη δημιουργία βατών φυτεμένων δωμάτων μπορούν να αξιοποιηθούν πολλοί ανεκμετάλλευτοι χώροι και να επιτευχθεί αισθητική αναβάθμιση του περιβάλλοντος του αστικού χώρου. Αναμφίβολα, τα φυτεμένα δώματα αποτελούν στοιχεία υψηλής ποιότητας και προσδίδουν στο κτήριο ιδιαίτερη αξία και κέρδος Κατασκευή φυτεμένου δώματος > Στρώση φυτοχώματος. Χρησιμοποιείται ανάμιξη που προσφέρει: σταθερότητα δομής, αερισμό του εδάφους, αποθήκευση νερού και δυνατότητα οργάνωσης της φύτευσης. > Φίλτρα. Εμποδίζει την διήθηση χώματος και τη δημιουργία λάσπης στο χώρο της στρώσης αποστράγγισης. > Ζώνη αποστράγγισης. Εμποδίζει την υπερβολική παροχή νερού στα φυτά. Υλικά: ινώδη πλέγματα, πιλήματα από αφρώδη υλικά, συνθετικές πλάκες, προστατευτικά υλικά. > Προστατευτική στρώση: Αποσκοπεί στην αποφυγή σημειακών φορτίσεων κατά την κατασκευή. 8

9 > Στρώση προστασίας από διείσδυση ριζών. Οι ρίζες εμποδίζονται με διάφορες συνθετικές μεμβράνες (ΡΝ/Ο/ΕΟΒ κλπ.) να διεισδύουν στην φέρουσα κατασκευή. > Διαχωριστική στρώση. Χωρίζει την φέρουσα κατασκευή από την φύτευση (Νθώθΐΐ. 1992). Πριν την φύτευση θα πρέπει να ελέγχεται η καλή κατάσταση του δώματος και η σωστή λειτουργία των διαφόρων στρώσεων. Τα παρακάτω σημεία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής: Κατασκευή των στρώσεων (κατάσταση), διαμόρφωση ρύσεων, ανωμαλίες στην πλάκα και αντοχή της, στεγανότητα (φυσαλίδες, ρωγμές), αρμοί διαστολής, περιμετρικές συνδέσεις με άλλα δομικά στοιχεία, σημεία διακοπής (φωταγωγοί, κουβούκλια φωτισμού, υδρορροές), σημεία απορροής. Ακόμα και κεκλιμένες στέγες μπορούν να φυτευτούν. Η κεκλιμένη στέγη θέτει ωστόσο συγκεκριμένες κατασκευαστικές απαιτήσεις σαν προϋπόθεση (κίνδυνος ολίσθησης, ξήρανσης) Προβλήματα -Επισημάνσεις Τα βασικά ζητήματα που οφείλει ο μελετητής να εξετάσει κατά την κατασκευή κήπων στα δώματα είναι: > Το μέγεθος του κινδύνου από υγρασία εξαιτίας της βλάστησης > Το είδος και η έκταση των βλαβών που μπορεί να προκαλέσουν τα φυτά στην επικάλυψη του δώματος. > Η επίτευξη συνθηκών φυσικού εδάφους όσον αφορά στην αύξηση και στην > ανάπτυξη των φυτών > Το μέγεθος της στατικής επιβάρυνσης εξαιτίας του κήπου > Το μέγεθος της οικονομικής επιβάρυνσης στο σύνολο της κατασκευή; > Το μέγεθος της δαπάνης που απαιτείται για την συνεχή φροντίδα του κήπου 9

10 Ο κίνδυνος της Υγρασίας Στο δώμα η υγρασία αντιμετωπίζεται με την πλήρη και ελεγμένη από την αρχή στεγάνωσή του με την επιλογή των κατάλληλων υλικών, τη σωστή σειρά των στρώσεων και τις επιμελημένες οικοδομικές εργασίες, ιδίως στα ευπαθή σημεία της κατασκευής Βλάβες Η συσσώρευση υγρασίας στο δώμα για την καλή λειτουργία του κήπου και η επιθετικότητα των ριζών των φυτών είναι οι παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στην επικάλυψη αλλά και στον φέροντα οργανισμό του δώματος. Η επιθετικότητα των ριζών αποτελεί το πιο σημαντικό πρόβλημα και η αντιμετώπισή της καθορίζει την επιτυχία της κατασκευής (βοπνθηε,ιθδο). Οι βλάβες που μπορεί να προκαλέσει είναι: > Απόφραξη των υδρορροών > Διάτρηση της στεγάνωσης του δώματος Οι συνέπειες και από τις δύο μορφές βλαβών είναι σημαντικές τόσο για τη λειτουργία του κήπου, όσο κυρίως για την επικάλυψη και τον φέροντα οργανισμό του δώματος. Με την απόφραξη των υδρορροών το νερό που πλεονάζει από τον κήπο δεν μπορεί να απομακρυνθεί εύκολα, παραμένει στη στρώση φύτευσης και καταστρέφει τα φυτά. Η προσεκτική διαμόρφωση των περιοχών των υδρορροών και η κατασκευή φρεατίων ελέγχου στις απορροές συμβάλλουν ουσιαστικά στην αποφυγή του κινδύνου αυτού. Αποτέλεσμα της διάτρησης της στεγάνωσης από τις ρίζες είναι η διείσδυση της υγρασίας κάτω από αυτή, οπότε καταστρέφεται κατά κανόνα, εφόσον υπάρχει, η θερμομόνωση. Αλλά το πρόβλημα κυρίως βρίσκεται στη διείσδυση της υγρασίας στο φέροντα οργανισμό, με όλες τις επιπτώσεις του φαινομένου. Επιπλέον, οι ρίζες αναζητώντας την υγρασία εισδύουν και στο φέροντα οργανισμό του δώματος και προκαλούν σ' αυτόν, αναλόγως μικρές ή μεγάλες μηχανικές βλάβες. Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με την κατάλληλη επιλογή φυτών αλλά κυρίως με κατασκευαστικά μέτρα. Πολύ συνοπτικά αναφέρονται: > Το στεγανωτικό υλικό, που θα χρησιμοποιηθεί ως διαχωριστική στρώση μεταξύ του κηπευτικού τμήματος και της συμβατικής επικάλυψης του δομικού τμήματος του δώματος ή αυτή η ίδια η στεγάνωσή του δώματος, πρέπει να αποτελείται από στεγανωτικές μεμβράνες ειδικής σύστασης και σύνθεσης που αποτρέπουν τη 10

11 διείσδυση των ριζών σ' αυτές. Οι συγκολλήσεις τους να γίνονται προσεκτικά, με όλους τους κανόνες της τέχνης και να ελέγχονται σχολαστικά πριν καλυφθούν από την κατασκευή του κήπου. > Μια λεπτή πλάκα σκυροδέματος με πρόσμικτο στεγανωτικό μάζας πάνω από τη συμβατική στεγάνωση του δώματος μπορεί να προστατεύσει το δώμα από τη διείσδυση των ριζών. Σοβαρό μειονέκτημα της αντιμετώπισης αυτής αποτελεί το φορτίο που προσθέτει στο δώμα. Στατική επιβάρυνση στα δώματα; Ανάλογα με τη μορφή του κήπου, τη χρήση του, τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του και το μέγεθος των φυτών, η καταπόνηση του δώματος από τα φορτία του κήπου κυμαίνεται γενικά από 5% έως 65% (Ευμορφοπούλου, 1998). Υπάρχει όμως η δυνατότητα, ιδιαίτερα όταν πρόκειται να κατασκευαστεί κήπος σε δώμα υφισταμένου κτιρίου, η στατική επιβάρυνση από τον κήπο να είναι μηδενική ή αρνητική, όταν προηγείται αποξήλωση της υπάρχουσας επικάλυψης του δώματος (Παπαδόπουλος,1997). Οικονομική επιβάρυνση Το βασικότερο πρόβλημα για την εγκατάσταση φυτεμένου δώματος στην οροφή κτηρίου είναι σίγουρα το οικονομικό. Εκτός από το υψηλό κόστος κατασκευής του φυτεμένου δώματος υψηλό είναι και το κόστος για την ενίσχυση της οικοδομής, είτε αυτή είναι υπό κατασκευή είτε είναι ήδη κατασκευασμένη και ενισχύεται εκ των υστέρων για να αντέξει το φορτίο. Το φορτίο αυτό αποτελείται από το στατικό φορτίο των υλικών και της βλάστησης καθώς και από το μεταβλητό φορτίο λόγω ανάπτυξης ανθρωπίνων δραστηριοτήτων πάνω σε αυτό ή λόγω κλιματικών συνθηκών, όπως χιόνι, βροχή, άνεμοι. Επιπλέον οικονομική επιβάρυνση για τον ιδιοκτήτη αποτελεί η ενίσχυση της περίφραξης. Η οικονομική επιβάρυνση του φυτεμένου δώματος δε συνιστάται μόνο στην κατασκευή του, αλλά και στη συντήρησή του. Θα πρέπει να γίνονται έλεγχοι διάτρησης των υλικών κατασκευής 11

12 του φυτεμένου δώματος, ώστε να αποφευχθούν σοβαρά προβλήματα εμφάνισης υγρασίας στο δώμα, που μπορεί να αποβούν μοιραία για τη στατικότητα και τη βιωσιμότητα του κτηρίου (Oberländer et al., 2002). Τα προβλήματα αυτά μπορούν να προβλεφθούν με τον ορθό σχεδίασμά και συντήρηση του φυτεμένου δώματος. Η αρμονική συνεργασία όλων των ειδικοτήτων που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός φυτεμένου δώματος είναι απαραίτητη και αποτελεί το σημαντικότερο μέσο επιτυχίας της εγκατάστασης και βιωσιμότητας του φυτεμένου δώματος (Beattie et al., 2001). 2. ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ Με τον όρο «υπόστρωμα» εννοούμε κάθε υλικό ή μείγμα υλικών, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη σ' αυτό των εκτός εδάφους καλλιεργειών. Η σύνθεση των υποστρωμάτων μπορεί να κλιμακώνεται από τα εξολοκλήρου ανόργανα ή αδρανή υλικά μέχρι τα σχεδόν εξολοκλήρου οργανικά υλικά, με πολλές ενδιάμεσες συνθέσεις (Κανελλόπουλος, 1997). Το υπόστρωμα ανάπτυξης αποτελεί το βαρύτερο υλικό κατασκευής του φυτεμένου δώματος. Η επιλογή του εξαρτάται έως ένα βαθμό απο την επιλογή του φυτικού υλικού. Η σημασία του υποστρώματος στην ανάπτυξη και διατήρηση των φυτών είναι σημαντική, γιατί αποτελεί την πηγή τροφοδοσίας των φυτών με νερό, οξυγόνο και θρεπτικά στοιχεία και επιπλέον εξασφαλίζει τη στήριξή τους. Στα φυτεμένα δώματα το υπόστρωμα θα πρέπει να έχει ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά που θα το κάνουν κατάλληλο σε αυτές τις ιδιάζουσες περιπτώσεις κήπων. Το βάρος του υποστρώματος θα πρέπει να διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα για τη μέγιστη μείωση του επιπρόσθετου φορτίου στο δώμα. 12

13 Το υπόστρωμα θα πρέπει να παρουσιάζει καλή αποστράγγιση και να συγκρατεί τα απαραίτητα ποσά υγρασίας, ανάλογα με το φυτικό υλικό. Αυτό έχει θεμελιώδη σημασία για την επαρκή παροχή νερού στο φυτό και τον επαρκή αερισμό του ριζικού συστήματος του φυτού. Η σύστασή του θα πρέπει να παρέχει επαρκή στήριξη του φυτικού υλικού και τα σωματίδιά του θα πρέπει να είναι τέτοιου μεγέθους ώστε να μη δημιουργούν πρόβλημα φράζοντας τα υποκείμενα κατασκευαστικά υλικά. Επιπλέον θα πρέπει να έχει υψηλή ικανότητα συγκράτησης θρεπτικών ουσιών και εύκολης απόδοσής τους προς τα φυτά καθώς και κατάλληλο ΡΗ για την ανάπτυξη του φυτού. Θα πρέπει να περιέχει σε ένα ποσοστό οργανική ουσία, ώστε να αυξάνεται η ικανότητα συγκράτησης υγρασίας και το ποσό των διαθέσιμων θρεπτικών ουσιών, το οποίο αποδίδεται στο φυτικό υλικό σταδιακά και όχι άμεσα, όπως γίνεται με τα χημικά λιπάσματα. Η οργανική ύλη δε θα πρέπει να ξεπερνά το ποσοστό του 20% του συνολικού υποστρώματος, γιατί μετά την πάροδο των πρώτων δύο ετών, όπου η ανάπτυξη των φυτών θα είναι μεγάλη, θα αρχίσει να παρατηρείται μείωση της ανάπτυξης λόγω της διάσπασης του οργανικού υλικού (Solomon, 2003). Τα υποστρώματα μπορούμε να τα διακρίνουμε σε δύο κυρίως τύπους αναλόγως της χρήσης χώματος. Α) Υποστρώματα με χώμα (loam composts) : Τα πρώτα καθορισμένης σύνθεσης υποστρώματα παρασκευάστηκαν και αναπτύχθηκαν από τους Lawrence και Nowe το 1934 στο John Innés Institute της Αγγλίας απ' όπου πήραν και το όνομα "John Innés Composts". Χαρακτηριστικό αυτών των υποστρωμάτων ήταν η συμμετοχή του αργιλώδους εδάφους σε αυξημένη αναλογία. Το έδαφος αυτό αποτελούσε τη βάση για τη θρέψη των φυτών δια του εφοδιασμού του υποστρώματος με άργιλο, ιχνοστοιχεία και οργανική ουσία. (Κανελλόπουλος, 1997). Β)Υποστρώματα χωρίς χώμα (loamless mixes) : Ο Baker, το 1975 εργαζόμενος στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ανέπτυξε πρώτος τα υποστρώματα χωρίς χώμα, βασισμένα κυρίως σε μείγμα τύρφης και άμμου. Παρόμοια υποστρώματα αναπτύχθηκαν και σε άλλες χώρες όπως Γερμανία, Ιρλανδία κλπ. 13

14 2.1. Ιδιότητες υποστρωμάτων Οι φυσικές και φυσικοχημικές ιδιότητες των υποστρωμάτων που είναι αποτέλεσμα των συστατικών τους, είναι υπεύθυνες για την καταλληλότητα ή όχι ενός υποστρώματος στην πραγματοποίηση μιας συγκεκριμένης καλλιέργειας σ' αυτό. Είναι πολύ σημαντικό οι ιδιότητες ενός υποστρώματος να είναι κατά το δυνατόν πλησιέστερες στις απαιτήσεις του φυτού για να εξασφαλίζεται η κάλυψη των αναγκών του σε νερό και θρεπτικά στοιχεία αλλά και να μην παρεμποδίζεται η κανονική οξυγόνωση του ριζικού συστήματος (Κανελλόπουλος, 1997). Φυσικές ιδιότητες Με τον όρο φυσικές ιδιότητες εννοούμε το σύνολο των ιδιοτήτων του υποστρώματος που καθορίζουν τη σχέση μεταξύ της διαθέσιμη; ποσότητας νερού στο φυτό και του όγκου του αέρα γύρω από το ριζικό σύστημα. Αυτές είναι οι ακόλουθες Κοκκομετρική κατανομή (ΚΚ) : Με τον όρο αυτό εννοούμε τη ποσοστιαία κατανομή των τεμαχιδίων του υλικού ή των υλικών που απαρτίζουν το υπόστρωμα κατά μέγεθος. Το μέγεθος των τεμαχιδίων και κυρίως η κατανομή του μεγέθους των τεμαχιδίων, είναι υπεύθυνη για το συνολικό μέγεθος και την κατανομή του μεγέθους των σχηματιζόμενων πόρων και επηρεάζει όλες τις άλλες φυσικές ιδιότητες που θα αναφερθούν. Φαινόμενο Ειδικό Βάρος (ΦΕΒ) : Με τον όρο αυτό εκφράζεται το βάρος της ξηρής ουσίας του υποστρώματος ανά μονάδα όγκου. Πραγματικό Ειδικό Βάρος (ΠΕΒ) : Με τον όρο αυτό εκφράζεται το βάρος της ξηρής ουσίας του υποστρώματος ανά μονάδα όγκου, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη στον υπολογισμό το πορώδες του υποστρώματος. Ολικός Όγκος Πόρων (ΟΟΠ) : Με τον όρο αυτό εκφράζεται το συνολικό πορώδες του υποστρώματος επί τοις % του όγκου του. Υδατοικανότητα : Με τον όρο αυτό εκφράζεται η διαφορά μεταξύ της ποσότητας νερού που μπορεί να συγκρατήσει το υπόστρωμα μετά τον κορεσμό και την στράγγισή του με την επίδραση της βαρύτητας και της ποσότητας νερού που συγκρατεί στο σημείο μάρανσης. 14

15 Υδατικές ιδιότητες : Τα χαρακτηριστικά του πορώδους ενός υποστρώματος καθορίζουν τη συγκράτηση ή ελευθέρωση του νερού απ' αυτό και αντίστοιχα τις συνθήκες αερισμού του. Ο καθορισμός των χαρακτηριστικών του πορώδους ενός υποστρώματος μπορεί να γίνει με την μελέτη της Καμπύλης Ελευθέρωσης του Νερού (ΚΕΝ) που προσδιορίστηκε με την συσκευή Haines. Από τις καμπύλες αυτές μπορούν αν δοθούν οι παρακάτω πληροφφρίες: α) Ολικός Όγκος Στερεών (ΟΟΣ) Είναι ο όγκος των στερεών του υποστρώματος επί τοις % του όγκου του. β) Ολικός Όγκος Πόρων (ΟΟΠ) : Είναι ο όγκος των πόρων του υποστρώματος επί τοις % του όγκου του. γ)αεροικανότητα (ΑΙ) : Είναι ο όγκος των πόρων του υποστρώματος που ελευθερώνεται από το νερό και καταλαμβάνεται από αέρα σε μύζηση 10cm στήλης νερού και εκφράζεται επί τοις % του όγκου του. δ) Εύκολα Διαθέσιμο Νερό (ΕΔΝ) : Είναι ο όγκος του νερού που ελευθερώνεται με τη μύζηση από 10 cm μέχρι 50 cm στήλης νερού και εκφράζεται επί τοις % του όγκου του υποστρώματος. ε) Υδάτινη Ρυθμιστική Ικανότητα (ΥΡΙ) : Είναι ο όγκος του νερού που ελευθερώνεται με τη μύζηση από 50 μέχρι 100 cm στήλης νερού και εκφράζεται επί τοις % του όγκου του υποστρώματος. Φυσικοχημικές ιδιότητες Οι φυσικοχημικές ιδιότητες των υποστρωμάτων επηρεάζουν τη θρέψη των φυτών μέσα από μια σειρά φυσικοβιοχημικών φαινομένων, ρυθμίζουν έμμεσα την ανάπτυξη των φυτών με τον άμεσο επηρεασμό της απορρόφησης των θρεπτικών στοιχείων και την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Οι φυσικοχημικές ιδιότητες είναι οι εξής: -Οξύτητα (ΡΗ) : Με τον όρο αυτό εκφράζουμε τη συγκέντρωση των ιόντων Η+ και ΟΚ στο εκχύλισμα του υποστρώματος. Όταν η τιμή του ΡΗ κυμαίνεται κάτω του 7 ή πάνω του 7 τότε το υπόστρωμα ονομάζεται αντίστοιχα όξινο ή αλκαλικό, ενώ με την τιμή 7 το υπόστρωμα χαρακτηρίζεται ουδέτερο. Η τιμή του ΡΗ σε ένα υπόστρωμα έχει πολύ μεγάλη σημασία. Σε πολύ χαμηλές τιμές του ΡΗ τα ιόντα υδρογόνου μπορούν να προκαλέσουν τοξικότητα στο φυτό. 15

16 -Ηλεκτρική Αγωγιμότητα (EC) : Εκφράζει τη συγκέντρωση των διαλυτών αλάτων στο υπόστρωμα. Αυξημένες τιμές EC μπορούν να δράσουν αρνητικά στην ανάπτυξη και απόδοση των φυτών είτε λόγω τοξικής συγκέντρωση; ενός ή περισσοτέρων στοιχείων, είτε λόγω μειωμένης διαθεσιμότητας νερού προς τα φυτά εξαιτίας της αύξησης της οσμωτικής πίεσης του διαλύματος από την παρουσία αλάτων. Παράγοντες που επηρεάζουν την EC είναι η ποιότητα νερού, τα χημικά λιπάσματα και το είδος του οργανικού υλικού. - Κατιοντική Εναλλακτική Ικανότητα ( CEC) : με τον όρο αυτό εκφράζουμε τον μηχανισμό που ρυθμίζει την ποσότητα των κατιόντων που το υπόστρωμα θα συγκροτήσει ανά μονάδα βάρους. Εκφράζεται ως milligram equivalents ανά 100 g ξηρού βάρους (meq /100 g). - Ανιοντική Εναλλακτική Ικανότητα (AEC): Τα υποστρώματα τύρφης δεν έχουν σημαντική AEC και συνήθως περιέχουν μικρές ποσότητες σιδήρου και αλουμινίου. Μεγάλο μέρος του φωσφόρου που προστίθεται σ' αυτά τα υποστρώματα παραμένει σε υδατοδιαλυτή μορφή και είναι εύκολα απορροφήσιμος από το φυτό. Μειονέκτημα όμως της ιδιότητας αυτής των υποστρωμάτων είναι η εύκολη απόπλυσή Επιθυμητές φυσικοχημικές ιδιότητες για ένα υπόστρωμα είναι η μεγάλη Ικανότητα Ανταλλαγής Κατιόντων (CEC), η χαμηλή Ηλεκτρική Αγωγιμότητα (EC), η ικανότητα να διατηρείται σταθερό το ΡΗ και μεγάλη διαθεσιμότητα θρεπτικών στοιχείων. Στον πίνακα 1 φαίνονται τα επιθυμητά επίπεδα χημικών ιδιοτήτων στα υποστρώματα (Κανελλόπουλος, 1997). 16

17 Χημικές Ιδιότητες ΠΙΝΑΚΑΣ 1 : ΕΠΙΘΥΜΗΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΑ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ (Κανελλόπουλος,1997) Ευαίσθητα Καλλωπιστικά Φυτά PH (Η20) Εντατική καλλιέργεια καλλωπιστικών φυτών EC (ms) Ν (ppm) Ρ >30 >30 Κ Ca >400 >400 Mg Fe 1-5 Μη 1-5 Cu Β Ζη Ίδια Μο Na <50 Cl <50 17

18 Υλικά υποστρωμάτων Τα υλικά από τα οποία συντίθενται ένα υπόστρωμα, υπορεί να είναι ανόργανα ή οργανικά, αδρανή ή ενεονά. Τα βασικότερα από αυτά αναφέοονται στο Πίνακα 2; ΠΙΝΑΚΑΣ 2; Υλικά υποστρωμάτων Ανόργανα υποστρώματα Οργανικά υποστρώματα Αδρανή Ενεργά Πετροβάμβακας Βερμικουλίτης Τύρφη Περλίτης Ζεόλιθος Πριονίδι Ελαφρόπετρα Σκωρία Ίνες καρύδας (coco soil) Διογκωμένη άργιλος Κομπόστ Άμμος κοπριές Χαλίκι 2.2 Αδρανή υλικά α. Άμμος (sand) Η άμμος που χρησιμοποιείται προέρχεται κυρίως από ποτάμια. Θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από άργιλο, ανθρακικό ασβέστιο και χλωριούχα άλατα. Συνήθως χρησιμοποιείται ως βάση για συνθετικά μείγματα (compost). Η επίδρασή της στις χημικές ιδιότητες (PH, EC, CAK) των μειγμάτων στα οποία συμμετέχει είναι μηδενική. Αντιθέτως, επηρεάζει τη σχέση νερού/αέρα και τις υδατικές ιδιότητες των μειγμάτων. Λόγω του ασήμαντου πορώδους τους οι κόκκοι της άμμου δεν συγκρατούν νερό στο εσωτερικό τους. Επομένως, η συχνότητα των αρδεύσεων σε σχέση με άλλα υποστρώματα θα πρέπει να είναι αρκετά μεγαλύτερη. Ως άμμος ορίζονται οι κόκκοι διαμέτρου μεγαλύτερης των 0,02 mm. Η άμμος με βάση τη διάμετρο των κόκκων διαιρείται σε δυο κατηγορίες > Χονδρόκοκκη άμμος διαμέτρου 0,2-2,0 mm > Λεπτόκοκκη άμμος διαμέτρου 0,02-0,2 mm Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της άμμου είναι τα παρακάτω: 18

19 Χαμηλό κόστος σε σχέση με άλλα υποστρώματα > Η διάθεση της χρησιμοποιημένης άμμου δεν δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα. > Η απολύμανσή της γίνεται ικανοποιητικά με τη χρήση ατμού. > Παρέχει καλό αερισμη του ριζικού συστήματος. > Θεωρητικά έχει απεριόριστη διάρκεια ζωής. Τα κυριότερα μειονεκτήματα της άμμου είναι τα παρακάτω: > Το μεγάλο ειδικό της βάρος δυσχεραίνει τους χειρισμούς. > Παρουσιάζει μειωμένη συγκράτηση νερού. Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η εφαρμογή της άμμου σαν υπόστρωμα αποτελεί μια καλή εναλλακτική οικονομική λύση σε χώρες όπου υπάρχει σε αφθονία. β. Περλίτης (Perlite) Ο περλίτης είναι γκριζόλευκο υλικό ηφαιστειογενούς προέλευσης. Η χημική του σύνθεση αποτελείται, μεταξύ άλλων, από διοξείδιο του πυριτίου κατά 73,06%, από οξείδιο του αργιλίου κατά 15,30%, από οξείδιο του καλίου κατά 4,5%, από οξείδιο του νατρίου κατά 3,65%. Το υλικό το οποίο εξορύσσεται αρχικά αλέθεται, διαχωρίζεται και στη συνέχεια υφίσταται θερμική επεξεργασία στους βαθμούς Κελσίου. Κατά τη διάρκεια αυτής της επεξεργασίας οι μικρές ποσότητες νερού που υπάρχουν στα μικροτεμάχια του ακατέργαστου περλίτη μετατρέπονται σε ατμό με αποτέλεσμα τη διόγκωση του αρχικού όγκου κατά 4-20 φορές και τη μετατροπή του σε σπογγώδεις κόκκους πολύ μικρού βάρους. Η υψηλή θερμοκρασία της επεξεργασίας αυτής έχει ως αποτέλεσμα την απόδοση ενός αποστειρωμένου υλικού. Η επιφάνεια του κάθε τεμαχιδίου αυξάνεται σημαντικά και οι κοιλότητες που υπάρχουν στην επιφάνειά τους απορροφούν το νερό. Ο περλίτης είναι σχετικά ουδέτερο υλικό με ΡΗ από 7,0-7,5 αλλά δεν παρουσιάζει ρυθμιστική ικανότητα και επίσης δεν προσφέρει θρεπτικά στοιχεία. Η Ελλάδα είναι η χώρα από την οποία εξορύσσονται οι μεγαλύτερες ποσότητες σε παγκόσμιο επίπεδο και παράγεται κυρίως στη Μήλο και στη Νίσυρο. Χάριν στη χαμηλή πυκνότητά του με βοηθητικές ιδιότητες θερμικής και ηχητικής μόνωσης, ο διογκομένος περλίτης χρησιμοποιείται σε διάφορες βιομηχανικές και κατασκευαστικές εφαρμογές. 19

20 Οι χρήσεις του περλίτη μπορούν να διαιρεθούν σε τρεις γενικές κατηγορίες: κατασκευαστικές εφαρμογές, αγροτικές/γεωργικές εφαρμογές και βιομηχανικές εφαρμογές. Αποτελεί ένα από τα πλέον διαδεδομένα υποστρώματα και η επιτυχία του οφείλεται στο συνδυασμό πολλαπλών ιδιοτήτων: > Έχει υψηλό πορώδες και παρέχει στη ριζόσφαιρα ιδανική αναλογία αέρα και νερού. > Παρουσιάζει ιδανικές συνθήκες στράγγισης. > Έχει ομοιομορφία καθιστώντας τις ρίζες πυκνότερες, με ομοιόμορφη κατανομή > Η ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων είναι σχεδόν μηδενική γεγονός το οποίο τον κατατάσσει στα πλέον χημικά αδρανή υποστρώματα. > Είναι ουδέτερο υπόστρωμα με ΡΗ 7,0-7,5. > Λόγω του ότι αποτελεί ένα αδρανές φυσικό υλικό, η ανακύκλωση του δεν δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα. γ. Ελαφρόπετρα (Pumice) Είναι πορώδες χημικά αδρανές ηφαιστειογενές ορυκτό. Το πορώδες του υλικού οφείλεται στα κενά που δημιουργούνται από τη διαφυγή ατμού κατά την ψύξη της λάβας. Το ακατέργαστο υλικό εξάγεται από τα λατομεία, αλέθεται και κοσκινίζεται ανάλογα με τις απαιτήσεις. Τα κλάσματα που παράγονται κατά την επεξεργασία είναι συνήθως 5: 5-8 mm 0-5 mm, 0-8 mm, 0-16 mm και mm και υπάρχει δυνατότητα ανάμειξής τους για τη διαμόρφωση του κατάλληλου υδατικού δυναμικού. Χρησιμοποιείται σε σάκους φύτευσης ή σε κανάλια καλλιέργειας ουσιαστικά χωρίς καμιά ιδιαίτερη επεξεργασία. Έχει 70-85% ολικό πορώδες, είναι χημικά αδρανές υλικό με ΡΗ περίπου 7.3. Διατηρεί τη σταθερότητα του ακόμη και σε ΡΗ 2,5. Θεωρητικά έχει απεριόριστη διάρκεια ζωής. Όντας φυσικό προϊόν, η διευθέτηση του υποστρώματος μετά τη χρήση του, δεν προκαλεί περιβαλλοντική ρύπανση. Σημαντικό πλεονέκτημα αποτελεί το χαμηλό κόστος. 20

21 Κοιτάσματα ελαφρόπετρας συναντώνται σε περιοχές με ηφαιστειακή δραστηριότητα όπως οι Πορτογαλικές Αζόρες, η Ισλανδία, η Ιαπωνία, η Νέα Ζηλανδία, η Τουρκία, η Σικελία. Η Ελληνική ελαφρόπετρα εξορύσσεται κυρίως στην Μήλο και στο Γυαλί ένα νησί ανάμεσα στην Κω και στην Νίσυρο. Η ετήσια παραγωγή ανέρχεται περίπου σε τόνους εκ των οποίων το 25% απορροφά η Ελληνική αγορά ενώ το υπόλοιπο 75% εξάγεται. δ. Διογκωμένη άργιλος (Expanded clay ) Η διογκωμένη άργιλος είναι κοκκώδες προϊόν με κυψελοειδή δομή. Παράγεται με θέρμανση σχιστόλιθου στους c. Σ' αυτή τη θερμοκρασία ελευθερώνονται αέρια με αποτέλεσμα αφ' ενός τη διόγκωση και αφ' ετέρου την αδρανοποίηση της αργίλου. Οι κόκκοι της έχουν μεγάλη ικανότητα συγκράτησης υγρασίας, μικρό ειδικό βάρος, ΡΗ γύρω στο 7, ενώ η αρχική τους περιεκτικότητα σε άλατα είναι σχετικά μικρή (εξαρτάται από το πρωτογενές υλικό). Η διογκωμένη άργιλος έχει σχετικά μεγάλη διάρκεια ζωής και το μόνο σημαντικό μειονέκτημα είναι το υψηλό κόστος σε σχέση με άλλα υποστρώματα. ε. Πετροβάμβακας (Rockwool) Είναι υλικό χημικά αδρανές, ομογενοποιημένο και αποστειρωμένο. Παρασκευάζεται με τη θέρμανση στους 1500 c ενός μείγματος τριών φυσικών ακατέργαστων υλικών: του διαβάση (60%), του ασβεστολίθου (20%) και διαφόρων άλλων πετρωμάτων και άνθρακα (20%). Το μείγμα στροβιλίζεται με υψηλή ταχύτητα για να παραχθούν πολύ λεπτές ίνες. Ακολουθεί ψύξη των ινών ενώ ταυτόχρονα προστίθεται μια φαινολική ρητίνη που λειτουργεί σαν σύνδεσμος μεταξύ ίων ινών. Στη συνέχεια ακολουθεί συμπίεση για την διαμόρφωση πλακών διαφόρων μεγεθών. Το τελικό προϊόν έχει φαινόμενο ειδικό βάρος περίπου 70 kg/m3, είναι αποστειρωμένο με καλές φυσικές ιδιότητες 95% ολικό πορώδες. 20% αέρας, 75% συγκράτηση νερού. Παράλληλα, είναι χημικά αδρανές, με αρχικό ΡΗ λίγο υψηλό (7,0-8,0) ενώ έχουν καταγραφεί και τιμές μέχρι και 9,5 (Smith, 1987). 21

22 Η διαδικασία παραγωγής του θα πρέπει να ακολουθεί όλα τα διεθνή πρότυπα ασφάλειας και ποιότητας. Η αρχική παραγωγή του αφορούσε τη θερμική και ηχητική μόνωση των κτιρίων. Διατίθεται στο εμπόριο σε διάφορες μορφές και συσκευασίες. Στη χώρα μας εισάγεται από τη Δανία, Ολλανδία, Γαλλία και Ισραήλ. Είναι ένα από τα πλέον διαδεδομένα υυποστρώματα σε παγκόσμια κλίμακα με πολύ καλά αποτελέσματα. Τα παραπάνω στοιγεία αντλήθηκαν από Σάββα (2003) και Κότσιρα (2009), 2.3 Ενεργά υποστρώματα α. Βερμικουλίτης (Vermiculite) Ο ακατέργαστος βερμίκουλίτης είναι ένα φυσικό μετάλλευμα της αργίλου. Η θέρμανση του κοσκινισμένου υλικού στους C έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή διογκωμένου βερμικουλίτη. Το υπόστρωμα αυτό έχει μικρό ειδικό βάρος και υψηλό ολικό πορώδες. Το ΡΗ του είναι 7,0-7,5 και η ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων αρκετά υψηλή (65-140meq/100g υποστρώματος). Τα κυριότερα μειονεκτήματα του βερμικουλίτη είναι η καταστροφή της δομής του όταν συμπιεσθεί ενυδατωμένος, η μικρή διάρκεια ζωής και το υψηλό του κόστος. β.ζεόλιθος (Zeolite) Ο ζεόλιθος είναι ένα πορώδες ορυκτό με τεράστια ιοντοανταλλακτική ικανότητα και λόγω αυτής, μπορεί να φιλτράρει το νερό δεσμεύοντας μέταλλα και οργανικές ενώσεις. Το όνομά του το πήρε από τα αρχαία Ελληνικά, Ζέω = βράζω και Λίθος = πέτρα. Κι αυτό γιατί όταν θερμαίνεται χάνει άμεσα όλο το νερό του υπό μορφή φυσαλίδων, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι βράζει. Πλούσια σε κοιτάσματα ζεόλιθου είναι η Βουλγαρία και αρκετές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας και των Κυκλάδων. Ο ζεόλιθος έχει πολύ καλές ιδιότητες σαν υπόστρωμα. Με την ενσωμάτωσή του στο έδαφος, δεσμεύει τα θρεπτικά συστατικά και τα διατηρεί κοντά στο ριζικό σύστημα των φυτών για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Έτσι, το νερό ακόμα και έπειτα από 22

23 μεγάλες βροχοπτώσεις δεν μπορεί να τα παρασύρει σε μεγαλύτερο βάθος. Παράλληλα, η αφομοίωση των θρεπτικών συστατικών από τα φυτά πραγματοποιείται με φυσιολογικούς ρυθμούς. Βελτιώνει τη δομή και τη χημική σύσταση του εδάφους εξουδετερώνοντας τα οξέα. Επίσης βοηθάει στη συγκράτηση της υγρασίας ιδιαίτερα στα αμμώδη εδάφη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ποσότητες από κιλά το στρέμμα στις υπαίθριες καλλιέργειες και σε ποσοστό 5% - 10% στα μείγματα της ανθοκομίας (Huang & Pelrovic, 1996). Οργανικά υποστρώματα (Organic substrates) Υπάρχει μεγάλος αριθμός οργανικών υποστρωμάτων ανάλογα με την προέλευση και τις ιδιότητές τους. Παρακάτω γίνεται αναφορά στα σημαντικότερα από αυτά. γ. Τύρφη (Peat). Η τύρφη είναι αποτέλεσμα της μερικής αποσύνθεσης φυτικών ιστών (καλάμια, βρύα κλπ) υπό την επίδραση χαμηλών θερμοκρασιών και αναερόβιων ή ημιαναερόβιων συνθηκών. Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα σε κακώς αποστραγγιζόμενες περιοχές (έλη τύρφης) με χαμηλό ΡΗ. Η περιεκτικότητα της σε οργανική ουσία είναι κατά μέσο όρο 95% επί του ξηρού βάρους. Οι διαφορετικοί τύποι τύρφης ποικίλουν ανάλογα με τον βαθμό αποσύνθεσής τους, ενώ τα διάφορα ευδιάκριτα χαρακτηριστικά της τύρφης συναρτώνται από τα είδη των φυτών, το κλίμα, και την ποιότητα του νερού. Αποτελεί ένα χαλαρό, οργανογενές και οργανικό ίζημα το οποίο σχηματίζεται από τη συσσώρευση αποσυντεθημένων φυτικών υπολειμμάτων. Συνιστά το πρόδρομο ίζημα των γαιανθράκων. Η περιεκτικότητα σε οργανική ύλη ποικίλει με ελάχιστο όριο το 30 % επί ξηρού βάρους (Joosten and ClarkeWise. 2002). Ορισμένες από τις χρήσεις της τύρφης είναι ως ένα είδος καυσίμου και ως λίπασμα. Πολλές χώρες εκμεταλλεύονται και πωλούν τους πόρους τους σε τύρφη, ιδίως στην Ιρλανδία, τη Σκωτία, και τη Φινλανδία. Σε αυτά τα έθνη, μπλοκ της τύρφης είναι άμεσα διαθέσιμες ως πηγή καυσίμων, και τύρφη πωλείται επίσης σε λιγότερο συμπιεσμένη μορφή για αγροτικές εργασίες Η διαδικασία του σχηματισμού τύρφης είναι πολύ αργή. Βρύα, είναι ένα από τα κύρια συστατικά της τύρφης, αν και μπορεί επίσης να περιέχει και άλλα φυτικά στοιχεία, όπως χόρτα και θάμνους. Για το σχηματισμό τύρφης, πρέπει να υπάρχουν συνθήκες υψηλής υγρασίας, οξύτητας, και χαμηλές θερμοκρασίες. 23

24 Ως αποτέλεσμα, η τύρφη σχηματίζεται τις περισσότερες φορές σε βάλτους και έλη, τα οποία είναι υγρά με κακή αποστράγγιση Το κρύο και η οξύτητα διατήρησε το ρυθμό αποσύνθεσης αργό. Μπορεί να χρειαστούν εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια για να της απόθεση και τη δημιουργία τύρφης, καθώς στρώματα του νέου φυτικού υλικού αναπτύσσονται πάνω σε στρώματα της αποσυντεθημένης τύρφης. Μόλις συμπιεστεί, η τύρφη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο. Η τύρφη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να παρασκευαστεί χαρτί, ή προϊόντα συσκευασίας για μεταφορές Υπάρχουν επίσης ορισμένες ανησυχίες σχετικά με την τύρφη ως κίνδυνο πυρκαγιάς, δεδομένου ότι μπορεί υποκαίει για μέρες, ακόμη και υπόγεια, με αποτέλεσμα να εκλύονται επιβλαβείς αναθυμιάσεις και ρύποι. Η ξανθιά τύρφη έχει ινώδη υφή και θεωρείται καλύτερης ποιότητας από την μαύρη γιατί η δομή της είναι αρκετά σταθερή, με συνέπεια η αποσύνθεσή της να λαμβάνει χώρα με αργούς ρυθμούς. Προέρχεται κυρίως από την Ρωσία, τις βαλτικές χώρες αλλά και από αρκετές άλλες χώρες της βόρειας Ευρώπης. Έχει εκτεταμένο πορώδες (90-95 % του όγκου της) με καλή αναλογία μεταξύ μικρών και μεγάλων πόρων και ως εκ τούτου διακρίνεται από μεγάλη ικανότητα συγκράτησης νερού αλλά και επαρκή αεροπερατότητα. Έχει ικανοποιητική ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων, όμως στην φυσική της κατάσταση τα αρνητικά φορτία των κολλοειδών είναι κορεσμένα κυρίως με ιόντα υδρογόνου, με συνέπεια να είναι φτωχή σε θρεπτικά στοιχεία και να έχει χαμηλό ΡΗ (3,5-4). Γι' αυτό, στα συνθετικά μείγματα, στα οποία χρησιμοποιείται ξανθιά τύρφη σε σημαντικές ποσότητες, θα πρέπει απαραίτητα να προστίθενται ανθρακικό ασβέστιο (Ω3Ω03) για την ρύθμιση του ΡΗ και λιπάσματα για τον εμπλουτισμό τους με θρεπτικά στοιχεία. Η μαύρη τύρφη βρίσκεται σε πιο προχωρημένο στάδιο αποσύνθεσης από την ξανθιά τύρφη και γι' αυτό δεν έχει τόσο σταθερή δομή. Σε σύγκριση με την ξανθιά τύρφη, έχει μεγαλύτερο ειδικό βάρος και πιό μικρού μεγέθους πόρους, με συνέπεια η ικανότητα συγκράτησης νερού να είναι μεγάλη αλλά η αεροπερατότητά της μικρή. Η μαύρη τύρφη διακρίνεται από υψηλή ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων. 24

25 δ.κοκκοφοίνικας, Ίνες καρύδας (οοοοεοίι, οοοορθθί) Το υπόστρωμα αυτό προέρχεται κυρίως από τη Σρι Λάνκα, τις Φιλιππίνες, την Ινδονησία τη νότια Ινδία και τη Λατινική Αμερική. Ανατομικά, οι ίνες της καρύδας προέρχονται από το μεσοκάρπιο ιστό (φλοιό) των καρύδων. Έχει αυξημένη, υδατοϊκανότητα και κυρίως διατηρεί πάντα μια πολύ καλή σχέση νερού και αέρα. Περιέχει ένα μεγάλο αριθμό μυκήτων του γένους ΤιϊοΙιοάΘΓπια οποίοι δρώντας ανταγωνιστικά, αποτρέπουν την ανάπτυξη των γνωστών μυκητολογικών ασθενειών του ριζικού συστήματος των φυτών. Η ηλεκτρική αγωγιμότητα κυμαίνεται στο Ο,δπιε/οιπ ή και χαμηλότερα και το ΡΗ από 5,5 έως 6. Τα παραπάνω στοιχεία αντλήθηκαν από Σάββα (2003) και Κότσιρα (2009), 3. ΦΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 3.1 Χλοοτάπητες Μορφολογικά χαρακτηριστικά φυτών κατάλληλων για χλοοτάπητα Κατάλληλα για χλοοτάπητα είναι τα είδη που ανήκουν στην οικογένεια Οταπιιησασ (Ροθοσαβ). Είναι μονοκοτυλήδονα και έχουν το χαρακτηριστικό ότι αποκτούν μικρό ύψος. Το υπέργειο μέρος αποτελείται από την φυλλική επιφάνεια και τον λαιμό, που είναι ένας διογκωμένος βλαστός και βρίσκεται πάντα κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Ο λαιμός είναι ουσιαστικά το κέντρο ανάπτυξης του φυτού αφού αποτελείται από γόνατα και μεσογονάτια διαστήματα, και από εκεί παράγονται συνεχώς νέοι βλαστοί, τα φύλλα και οι ρίζες. Αυτός είναι ένας βασικός λόγος που παρουσιάζει αντοχή στη συνεχή αποφύλλωση που προκαλεί το κούρεμα. μείωση της φυλλικής επιφάνειας και την Τα μεσογονάτια διαστήματα δεν επιμηκύνονται κατά την βλαστική φάση αλλά παραμένουν συμπαγή, κρατώντας το λαιμό κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Κατά την έναρξη της άνθησης αρχίζει και η επιμήκυνση των μεσογονατίων διαστημάτων, δημιουργώντας τον ανθοφόρο βλαστό, ο οποίος στην άκρη του φέρει την ταξιανθία. Από το σημείο του λαιμού αναπτύσσεται κατακόρυφα προς τα πάνω ο πρώτος βλαστός που προέρχεται από τη βλάστηση του σπόρου, και αποτελείται από φύλλα τα οποία βλαστάνουν σε κοντά στελέχη. 25

26 Τα φύλλα των γρασιδιών συνίστανται από το έλασμα και τον κολεό. Το έλασμα είναι το πάνω πλατύ μέρος του φύλλου, έχει κατακόρυφη διεύθυνση όταν είναι νεαρό, ενώ στη συνέχεια αποκτάει μια πλάγια κλίση προς το βλαστό. Ο κολεός είναι το κάτω στενό μέρος του φύλλου, που περιβάλει το στέλεχος. Στο εσωτερικό της συνένωσης του κολεού με το έλασμα βρίσκεται μια λεπτή μεμβρανώδης στεφάνη που λέγεται γλωσσίδα, η οποία καταλήγει σε δυο λοβούς που είναι τα ωτία. Η γλωσσίδα, ο κολεός και τα ωτία αποτελούν τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά για την αναγνώριση του είδους μιας χλόης. Το ριζικό σύστημα αποτελείται από τις πρωτογενείς και τις δευτερογενείς ρίζες. Το πρωτογενές ή εμβρυακό ριζικό σύστημα προέρχεται από την ανάπτυξη της κολεόριζας του εμβρύου του σπόρου, και επιβιώνουν για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Η αντικατάσταση τους γίνεται μετά από 2-3 βδομάδες από την βλάστηση του σπόρου με το δευτερογενές ριζικό σύστημα που αναπτύσσεται από τους κόμβους του βλαστού και αποτελεί το μόνιμο ριζικό σύστημα του χλοοτάπητα. Μια από τις ιδιαιτερότητες των γρασιδιών είναι ότι έχουν την ικανότητα να πυκνώνουν μεταξύ τους καλύπτοντας τα κενά που δημιουργούνται με τα αδέλφια, τους στόλωνες και τα ριζώματα. Τα αδέλφια είναι δευτερεύοντες βλαστοί που εκφύονται από τυχαίους οφθαλμούς από τον λαιμό του φυτού. Στόλωνες είναι βλαστοί που αναπτύσσονται πλάγια και παράλληλα προς την επιφάνεια του εδάφους και πάνω σ αυτή, ενώ στα σημεία των κόμβων αναπτύσσονται ρίζες και διαμορφώνονται νέα θυγατρικά φυτά τα οποία φέρουν βλαστό και ριζικό σύστημα. Ριζώματα είναι παρόμοιοι βλαστοί με τους στόλωνες με τη μόνη διαφορά ότι οι βλαστοί αυτοί επιμηκύνονται υπόγεια. Είδη χλοοτάπητα α. Ψυχρόφιλα είδη Τα είδη ψυχρής εποχής αναπτύσσονται πολύ καλά σε κλίματα με χαμηλές θερμοκρασίες, αρκετή ατμοσφαιρική υγρασία και σε μικρής διάρκειας καλοκαίρι. Η άριστη θερμοκρασία που ευδοκιμούν είναι από 15,6 C μέχρι 23,9 X και η καλύτερη εποχή ανάπτυξης τους είναι από το φθινόπωρο έως την άνοιξη. Το χειμώνα επιζούν από τους παγετούς και το χιόνι, και το καλοκαίρι αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες αρκεί να αρδεύονται καλά. Στη χώρα μας διατηρούνται όλη τη διάρκεια του χρόνου πράσινα. Ανήκουν στην υποοικογένεια Festucoidea και τα κυριότερα γένη που χρησιμοποιούνται είναι Festuca, Poa, Lolium και Agrostis (Pycraft 2002). 26

27 Festuca sp. (Φεστουκα) Το γένος αυτό περιλαμβάνει πάνω από 100 είδη. Είναι ανθεκτικό στο πάτημα και στη σκιά και αναπτύσσει πυκνό ριζικό σύστημα. Γνωστά είδη : > Festuca arundinaceae > Festuca rubra var. rubra > Festuca ovina Poa sp. (Πόα) Το γένος αυτό περιλαμβάνει πάνω από 200 είδη. Είναι ανθεκτικό στις χαμηλές θερμοκρασίες και δημιουργεί νάνους χλοοτάπητες, με πλούσιο ριζικό σύστημα και ανθεκτικούς στο πάτημα. Γνωστά είδη : > Poa pratensis > Poa trivialis > Poa annua > Poa memoralis Lolium sp.(δόλιο) Περιλαμβάνει μονοετές και πολυετές είδη, και χαρακτηρίζεται από την ταχύτατη ανάπτυξη του σε σχέση με τα υπόλοιπα ψυχρόφιλα είδη. Γνωστά είδη : > Lolium perenne > Lolium multiflorum Agrostis sp. (Άγροστη) Περιλαμβάνει πάνω από 100 είδη. Είναι λεπτόφυλλο είδος με μεγάλη ανθεκτικότητα σε χαμηλό ύψος κοπής και καλή προσαρμογή σε υγρά ψυχρά και εύκρατα κλίματα. Η ανάπτυξη του είναι τουφωτή ή με στόλωνες και δημιουργεί πυκνό και σφικτό χλοοτάπητα. Γνωστά είδη : > Agrostis alba > Agrostis tennuis > Agrostis palustris > Agrostis canina 27

28 β. Θερμόφιλα είδη Τα είδη θερμής εποχής αναπτύσσονται πολύ καλά σε κλίματα με ζεστό καιρό, ήπιους χειμώνες χωρίς παγετούς. Οι θερμοκρασίες που ευδοκιμούν είναι από 26 έως 36 C. Αναπτύσσουν βαθύτερο ριζικό σύστημα και παρουσιάζουν αντοχή στην ξηρασία, στην υψηλή θερμοκρασία, την φθορά και την καταπόνηση. Σε χαμηλές θερμοκρασίες τον χειμώνα χάνουν το πράσινο χρώμα και πέφτουν σε λήθαργο αλλά επανέρχονται την άνοιξη μόλις η θερμοκρασία αρχίσει να ανεβαίνει. Παρουσιάζουν μεγάλη αντοχή στο χαμηλό κούρεμα και πολλαπλασιάζονται εκτός από το σπόρο με ριζώματα, στόλωνες και μοσχεύματα. Τα κυριότερα γένη που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του χλοοτάπητα είναι : Cynodon L. C. Rich (Ουγκάντα) Είναι το κυριότερο θερμόφιλο είδος που καλλιεργείται παγκοσμίως. Έχει λεπτό φύλλωμα και αναπτύσσεται με στόλωνες και ριζώματα. Παρουσιάζει ανθεκτικότητα στην ξηρασία, στις υψηλές θερμοκρασίες, στην αλατότητα, στο πάτημα και έχει άριστη ικανότητα ανάκαμψης από φθορά. Είναι ευπαθές στην υπερβολική υγρασία, στη σκιά και στις χαμηλές θερμοκρασίες όπου πέφτει σε λήθαργο και χάνει το χρωματισμό του (Pycraft 2002). Γνωστά είδη : > Cynodon dactylon (L) Pers > Cynodon transvaalensis. > Cynodon brandleyi. > Cynodon magennisi. Zoysia ερρ.(ζοϋσία) Έχει πλάγια ανάπτυξη και δημιουργεί ένα πυκνό χλοοτάπητα με ριζώματα και στόλωνες, που δυσκολεύει πολύ την ανάπτυξη ζιζανίων. Είναι το πιο ανθεκτικό είδος από τα θερμόφιλα στο ψύχος και αντέχει πολύ στην ξηρασία, στις υψηλές θερμοκρασίες, σε εντομολογικές και μυκητολογικές προσβολές. Γνωστά είδη : > Zoysia japónica. > Zoysia matrella. > Zoysia tenuifolia. Stenotaphrum secundatum ( Στενόταφρος ) 28

29 Δημιουργεί ισχυρό ριζικό σύστημα με ριζώματα και στόλωνες με αποτέλεσμα το σχηματισμό πυκνού χλοοτάπητα. Πολλαπλασιάζεται αγενώς με ριζώματα και στόλωνες. Είναι το ποιο ανθεκτικό είδος από τα θερμόφιλα στη σκιά και έχει σχετική αντοχή σε αλατούχα εδάφη. Είναι το πλέον ευπαθές είδος στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα καθώς και στην ξηρασία. Ρθδρθ/αΑπ vaginatum (Πασπάλουμ) Είναι λεπτόφυλλο είδος και αναπτύσσεται κατά θυσάνους με ριζώματα. Παρουσιάζει εξαιρετική ανθεκτικότητα στην αλατότητα, στην ξηρασία, στην σκιά, σε χαμηλές θερμοκρασίες και στο πάτημα. Ρβηίεβίυηη οιβηάββΐιηυηη (Κικούγιου) Είναι χονδρόφυλλο είδος που πολλαπλασιάζεται εύκολα και γρήγορα με στόλωνες και ριζώματα. Παρουσιάζει ανθεκτικότητα στην ξηρασία, στις υψηλές θερμοκρασίες, στο πάτημα και σε εντομολογικές και μυκητολογικές προσβολές. Είναι ευπαθές στις χαμηλές θερμοκρασίες κάτω από 10 Ο, όπου χάνει το χρώμα του και πέφτει σε λήθαργο. Ω ίο Ιιο η ό Γ β Γ β ρ β η ε (Διχόντρα) Είναι πολυετές πλατύφυλλο φυτό και αναπτύσσεται με στόλωνες και ριζώματα. Είναι αρκετά ανθεκτικό στη σκιά και στις υψηλές θερμοκρασίες αλλά ευπαθές στο πάτημα και στις χαμηλές θερμοκρασίες. Χρειάζεται ελάχιστα κουρέματα το χρόνο για να γίνεται πυκνότερο και να βελτιώνεται η εμφάνιση του. Καλλιεργητικές φροντίδες χλοοτάπητα Σπορά Ανάλογα τις ανάγκες τις αγοράς στην περιοχή που εδρεύει κάθε φυτώριο, και τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής γίνεται η επιλογή της ποικιλίας ή του μίγματος του σπόρου που θα χρησιμοποιηθεί για τη εγκατάσταση. Εφόσον το έδαφος είναι έτοιμο με όλες τις παραπάνω εργασίες γίνεται η σπορά του χλοοτάπητα με σπαρτικές μηχανές. Αυτές διακρίνονται σε δυο βασικούς τύπους, σε φυγοκεντρικές και γραμμικές αλλά υπάρχουν και πολλά είδη όπως, χειροδηγούμενες, μηχανοκίνητες, ελκόμενες ή φερόμενες σε ελκυστήρα. 29

30 Η ποσότητα του σπόρου που χρησιμοποιείται εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως από την γονιμότητα του εδάφους, το είδος του σπόρου και την εποχή σποράς. Παίζει καθοριστικό ρόλο στην απόκτηση ενός καλού χλοοτάπητα γιατί μικρότερη ποσότητα θα έχει σαν αποτέλεσμα έναν αραιό χλοοτάπητα με προβλήματα εγκατάστασης ζιζανίων, ενώ μεγαλύτερη ποσότητα θα δημιουργήσει πυκνό τάπητα με προβλήματα ανταγωνισμού και σήψης. Ένας μέσος όρος της ποσότητας που χρησιμοποιείται είναι Κς. ανά στρέμμα, η καλύτερη εποχή σποράς για τα ψυχρόφιλα είδη είναι: Σεπτέμβριο - Οκτώβριο ή Μάρτιο - Απρίλιο και για τα θερμόφιλα είδη τον Απρίλιο - Μάιο. Η σπορά γίνεται πάντα σταυρωτά έτσι ώστε να καλύπτεται ομοιόμορφα όλη η επιφάνεια του εδάφους χωρίς να υπάρχουν κενά. Η παράχωση του σπόρου γίνεται είτε με σβάρνες μετά τη σπορά είτε αυτόματα με ειδικές κατασκευές που φέρουν οι σπαρτικές μηχανές. Η τελευταία εργασία που γίνεται είναι το κυλίνδρισμα του εδάφους με μεγάλους κυλίνδρους έτσι ώστε ο σπόρος να έρθει σε άμεση επαφή με το χώμα. Η εφαρμογή εντομοκτόνου για την προστασία του σπόρου από έντομα και ειδικά μυρμήγκια δεν είναι απαραίτητη σε τόσο μεγάλες επιφάνειες. Αφενός γιατί το κόστος είναι αρκετό και αφετέρου γιατί οι ποσότητες του σπόρου είναι μεγάλες και το πρόβλημα δεν είναι έντονο όσο σε μικρούς σπιτικούς κήπους. Τις πρώτες μέρες μέχρι να βλαστήσει ο σπόρος πρέπει να γίνονται συνεχείς αρδεύσεις πολλών επαναλήψεων και με μικρή διάρκεια, με στόχο να παραμένει πάντα υγρή η επιφάνεια του εδάφους, για την αποφυγή κρούστας που εμποδίζει την έκπτυξη του βλαστιδίου. Άρδευση Η σωστή άρδευση κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του χλοοτάπητα παίζει σημαντικό ρόλο ειδικά στις πρώτες μέρες της εγκατάστασης του. Η έλλειψη νερού επιβραδύνει την ανάπτυξη, τα φύλλα παίρνουν καφετί μεταχρωματισμό και το γρασίδι πέφτει σε λήθαργο. Αντιθέτως το έντονο πότισμα βοηθάει στην δημιουργία μυκητολογικών ασθενειών, στην ανάπτυξη ζιζανίων και στη μείωση της αντοχής του στη ζέστη και την ξηρασία. Εξαιτίας των πολλών παραγόντων που εμπλέκονται, δεν μπορούμε να καθορίσουμε ακριβώς την ποσότητα και την συχνότητα των αρδεύσεων, παρά μόνο εμπειρικά σε 4-8 κυβικά μέτρα ανά στρέμμα. Η προτιμότερη ώρα για να ποτίσουμε είναι είτε νωρίς το πρωί που έχουμε και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, είτε αργά το απόγευμα με μειονέκτημα την πιθανότητα 30

31 προσβολής ασθενειών. Η άρδευση μπορεί να γίνει ή με υπόγεια κεντρικά δίκτυα και πάνω σε σωληνομαστούς τους εκτοξευτήρες, για να μην εμποδίζουν κατά την επεξεργασία του εδάφους ή με ταχυσύνδεσμους με ενσωματωμένους επάνω τους εκτοξευτήρες για την εύκολη αποσυναρμολόγηση τους. Οι εκτοξευτήρες που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι περιστροφικοί κρουστικοί γιατί καλύπτουν ομοιόμορφα κυκλική επιφάνεια σε μεγάλες ακτίνες. Κούρεμα Μία από τις σπουδαιότερες και συχνότερες εργασίες για την συντήρηση του χλοοτάπητα είναι το κούρεμα του, αφού αποσκοπεί στην καλύτερη εμφάνισή του, στη μακροχρόνια διατήρηση του, και ευνοεί το αδέλφωμα που βοηθάει στην πυκνότητα του. Το πρώτο κούρεμα γίνεται σε μεγαλύτερο ύψος κοπής περίπου στα 6 οπι, όταν τα φυτά φτάσουν σε ύψος 6-9 ογπ. για την καλύτερη αφομοίωση και ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Το ύψος κοπής εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως το είδος του γρασιδιού, την εποχή και την συχνότητα των κουρεμάτων. Ποτέ δεν πρέπει να αφαιρείται μεγαλύτερη φυλλική επιφάνεια από το 40% του συνόλου γιατί δημιουργείται έντονη ανισορροπία στο μεταβολισμό του χλοοτάπητα. Ο μέσος όρος του ύψους κοπής κυμαίνεται από 4-6 οπι. Η ποσότητα και η συχνότητα των λιπάνσεων επηρεάζει άμεσα το ρυθμό ανάπτυξης του χλοοτάπητα και κατά συνέπεια την συχνότητα του κουρέματος. Έτσι ένας χλοοτάπητας με σωστή άρδευση και καλή λίπανση χρειάζεται συχνότερα κούρεμα ιδίως όταν θέλουμε να τον κρατήσουμε σε χαμηλό ύψος (Ργοτθίί 2002). Λίπανση Τα κύρια στοιχεία που χρειάζονται για την ανάπτυξη ενός χλοοτάπητα είναι το άζωτο, ο φώσφορος και το κάλιο. Το άζωτο είναι το σπουδαιότερο μακροστοιχείο και βοηθάει στη γρηγορότερη ανάπτυξη των βλαστών και του φυλλώματος δίνοντας ένα πράσινο ζωηρό χρώμα. Λόγω της εύκολης έκπλυσης του από το έδαφος χρησιμοποιείται σε μεγάλες ποσότητες. Ο φώσφορος παρόλο που βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στο έδαφος, είναι χρήσιμος ιδίως στη βασική λίπανση και σε νέους χλοοτάπητες, γιατί συμβάλλει στο γρήγορο σχηματισμό και την ισχυρή ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Το κάλιο δημιουργεί πιο ισχυρά φυτά αυξάνοντας τις αντοχές τους στο πάτημα και στις προσβολές από παθογόνα και έντομα, αλλά παράλληλα ρυθμίζει την απορρόφηση και συγκράτηση του νερού στους ιστούς. Η χρονική στιγμή που πρέπει να γίνονται οι λιπάνσεις εξαρτάται από το είδος του γρασιδιού, δηλαδή την περίοδο που αρχίζει η βλαστική τους δραστηριότητα. Στα 31

32 ψυχρόφιλα είδη πρέπει να γίνεται η λίπανση την άνοιξη και το φθινόπωρο, ενώ στα θερμόφιλα ειδή στο τέλος της άνοιξης και το καλοκαίρι. Φυτοπροστασία Κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του χλοοτάπητα θα χρειαστεί να αντιμετωπιστούν κάποια προβλήματα που έχουν να κάνουν με την υποβάθμιση και την καταστροφή του. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι οι προσβολές από μυκητολογικές ασθένειες, από έντομα και ζιζάνια. Μυκητολογικές ασθένειες Σκηρωτινίαση Sclerotinia homoeocarpa (Dollar spot) Εμφανίζεται από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο και ευνοεί την ανάπτυξη της η υπερβολική υγρασία. Τα συμπτώματα της είναι : ξήρανση σε μικρές κηλίδες με μπρούτζινο χρώμα, ενώ τις πρωινές ώρες διακρίνονται οι λευκές αραχνοειδές εξανθίσεις του μύκητα. Καταπολεμείται με Iprodione, Thiram και με καλό αερισμό. Πύθιο Pythiym spp. Το παθογόνο προσβάλει τα φύλλα δημιουργώντας κυκλικές ή ακανόνιστου σχήματος κηλίδες, μεγέθους λίγων cm μέχρι και μερικών μέτρων με χρωματισμούς όπως: κίτρινο, ανοικτό πράσινο ή καστανό. Ευνοείται από υψηλή υγρασία και υψηλές θερμοκρασίες. Καταπολεμείται με μυκητοκτόνα όπως Chloroneb, Ethazol, Mancozeb και απαιτείται καλή αποστράγγιση. Ελμινθοσπορίαση Helmithosporium vagans και Helmithosporium sativum Ο μύκητας μπορεί να εμφανιστεί από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο. Τα συμπτώματα του είναι επιμήκεις κυκλικές κηλίδες στα ελάσματα των φύλλων, με καφέ μεταχρωματισμό. Ευνοείται σε θερμοκρασίες C, σε υψηλή υγρασία και προσβάλει αρχικά σκιερές περιοχές. Καταπολεμείται με καλό αερισμό του εδάφους, αποστράγγιση, κούρεμα στο σωστό ύψος και χημικά με Anilazine, Chlorothalonil και Mancozeb. Ριζοκτόνια Rhizoctonia solani Εμφανίζεται το καλοκαίρι με μορφή μεγάλων ακανόνιστων κυκλικών περιοχών, χρώματος καφετί έως γκρίζου. Οι συνθήκες που την ευνοούν είναι υψηλές 32

33 θερμοκρασίες C, υψηλή υγρασία και η πλούσια αζωτούχα λίπανση. Η καταπολέμηση γίνεται με Iprodione, Thiram, Triadimefon καθώς και αερισμός εδάφους και περιορισμός της αζωτούχας λίπανσης. Σκωρίαση Puccinia spp. και Uromyces spp Από τα μέσα του καλοκαιριού μέχρι το φθινόπωρο είναι η εποχή που μπορεί να γίνει η προσβολή. Στα ελάσματα των φύλλων σχηματίζονται κυκλικές ή επιμήκεις κηλίδες σκούρου χρώματος που αποτελούνται από τα σπόρια του μύκητα. Η ασθένεια ευνοείται από θερμό και υγρό καιρό, όπως και από την έντονη καταπόνηση του χλοοτάπητα. Η καταπολέμηση γίνεται με Anilazine, Chlorothalonil και Triadimefon. Ωίδιο Erysiphe graminis Εμφανίζεται νωρίς το καλοκαίρι μέχρι το φθινόπωρο και τα συμπτώματα που παρουσιάζει είναι λευκές κηλίδες στα ελάσματα των φύλλων. Καταπολεμάται με αερισμό του εδάφους και μείωση της λίπανσης, ενώ χημικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται είναι το Fenarimol, Iprodione ή Triadimefon. Φουζαρίωση Fusarium nivale Η εποχή προσβολής είναι από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Τα συμπτώματα που παρουσιάζει είναι κυκλικές κηλίδες λευκού έως ρόδινου χρώματος, διαμέτρου 5-20 cm. τα μέτρα αντιμετώπισης του μύκητα είναι σωστός αερισμός, αποφυγή αζωτούχων λιπασμάτων και χρήση Fenarimol, Iprodione ή Triadimefon. Άνθρακας Colletotrichum graminicola Από την άνοιξη έως το φθινόπωρο είναι η εποχή προσβολής του μύκητα κυρίως στα ψυχρόφιλα είδη. Προκαλεί στα φύλλα γωνιώδεις χλωρωτικές-καστανές κηλίδες καθώς και συστροφή. Τα προσβεβλημένα φυτά έχουν συνήθως ανοιχτό πράσινο χρώμα και καθυστερημένη ανάπτυξη. Καταπολεμάται με Fenarimol, ή Triadimefon. Εντομολογικές προσβολές Τα έντομα μπορούν να προκαλέσουν ζημιές στον χλοοτάπητα στο ριζικό του σύστημα αλλά κυρίως στην φυλλική του επιφάνεια. Παρόλο που ένας μεγάλος 33

34 αριθμός εντόμων αναπτύσσεται μέσα στον χλοοτάπητα, τα περισσότερα δεν προκαλούν ζημιές σε έντονο βαθμό όπως τους μύκητες. Ο σημαντικότερος εχθρός που μπορεί να καταστρέψει το γρασίδι σε ένα βράδυ είναι οι προνύμφες από το Agrotis segetum, Αγρότιδα ή Καραφατμέ. Για την καταπολέμηση του συνιστάται η χρήση ισχυρού εντομοκτόνου μετά από ένα καλό πότισμα που αναγκάζει το έντομο να βγει στην επιφάνεια. Ζιζάνια Η αντιμετώπιση των ζιζανίων είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που συναντάμε στην εγκατάσταση του χλοοτάπητα. Η απολύμανση του εδάφους πριν την εγκατάσταση έχει σαν αποτέλεσμα την αποφυγή ζιζανίων για τους αρχικούς μήνες, αλλά με το πέρασμα του καιρού είναι δυνατή η επανεμφάνιση τους. Ανάλογα με το είδος των ζιζανίων, μπορούμε να επέμβουμε με την χρήση κατάλληλων ζιζανιοκτόνων. Η καταπολέμηση πλατύφυλλων ζιζανίων είναι ευκολότερη και μπορεί να γίνει χημικά αλλά σε περιπτώσεις στενόφυλλων και πολυετών ζιζανίων η αφαίρεση τους γίνεται με το βοτάνισμα. Αυτή η παραδοσιακή μέθοδος είναι χρονοβόρα γιατί πρέπει να γίνεται προσεκτικά με ολική αφαίρεση του ριζικού συστήματος, αλλά είναι και η ποιο αποτελεσματική μέθοδος στα ετήσια ζιζάνια. Τα παραπάνω αντλήθηκαν από τους Σπαντιδάκη (1999) και ΡγοταΛ (1992) Λεβάντα Ιστορικό Το γένος Lavandula ανήκει στην οικογένεια Labiatae περιέχει πολλά διαφορετικά είδη μέρος των οποίων φύονται στις μεσογειακές χώρες (Baytop, 1984). Τα Labiatae είναι γενικά γνωστά για τις πολλαπλές φαρμακευτικές τους ιδιότητες όπως η σπασμολυτική, αντισπασμωδική, αναλγητική, αντιοξειδωτική, 34

35 αναισθητική και έχουν χρησιμοποιηθεί για ιατρικούς-ιαματικούς σκοπούς ευρέως (Lis-Balchin and Hart, 1997). Οι ιαματικές της ιδιότητες ήταν γνωστές από την αρχαιότητα και αναφέρονται στο Διοσκουρίδη, τον Πλίνιο και το Γαληνό. Περιγραφή Πρόκειται για φυτό φρυγανώδες και πολύκλαδο, με όρθιους βλαστούς που φύονται από τη βάση. Είναι, συνεπώς, θάμνος, με ύψος 30 έως 80 cm. Έχει γκριζοπράσινα φύλλα, στενά ως λογχοειδή. Οι ανθοφόροι βλαστοί καταλήγουν σε ταξιανθία τύπου στάχεος. Επίσης το ριζικό σύστημα της λεβάντας είναι ισχυρό, παρουσιάζει βαθιά ανάπτυξη και είναι δυσανάλογο με το υπέργειο τμήμα του φυτού που μπορεί να είναι μικρότερο (Ζερλέντης 1976). Το αιθέριο έλαιο της λεβάντας χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία και στη φαρμακευτική ως τονωτικό και αντικαταρροϊκό. Κύριο συστατικό του είναι η χημική ένωση οξικό λιναλύλιο. Εκτός αυτού, περιέχει αλκοόλες. Καλλιέργεια Σήμερα καλλιεργείται στην Ισπανία, τη Γαλλία, τη Βουλγαρία και αρκετές χώρες της Βόρειας Αφρικής. Στην Ελλάδα καλλιεργείται στην Αρκαδία, την Κεφαλληνία, τις Σέρρες και την Κομοτηνή. Πολλαπλασιάζεται με σπόρους, με μοσχεύματα και με παραφυάδες. Η συλλογή (συγκομιδή) γίνεται κατά το στάδιο πλήρους ανθοφορίας, οπότε και μπορεί να ληφθεί η μέγιστη ποσότητα (και ποιότητα) αιθέριου ελαίου. Καλλιεργητικές φροντίδες Η λεβάντα μπορεί να φυρευθεί απο την άνοιξη έως το φθινώπορο. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι φυτεμένες το φθινώπορο λεβάντες επιβιώνουν καλύτερα, εγκαθίστανται πιο γρήγορα και παράγουν πιο πολλά λουλούδια τον επόμενο χρόνο (Kimbrough Κ. Swift C. 2009). Σε βαρεά εδάφη απαιτείται αναμόχλευση πριν τη φύτευση προς όφελος της στράγγισης. Όταν η λεβάντα καλλιεργείται στον αγρό, οι αποστάσεις καθορίζονται απο τη ποικιλία και κυμαίνονται απο 0,5 έως 1 μέτρο στις γραμμές και 1 με 2 μέτρα ανάμεσα στις γραμμές. Παρόλο την υψηλή αντοχή του φυτού της λεβάντας στην ξηρασία, για καλύτερη εγκατάσταση και μέγιστη παραγωγή χρειάζεται επάρκεια ύδατος. Το ποσό της άρδευσης καθώς και ο προγραμματισμός της ποικίλει ανάλογα το εδαφικό μείγμα, τη κλιματική ζώνη και τις καιρικές συνθήκες. Σε νεαρά φυτά αμέσως μετά τη φύτευση 35

36 συνίσταται πότισμα μία με δύο φορές την εβδομάδα μέχρι την εγκατάσταση τους. Τα ώριμα φυτά μία φορά στις δύο με τρεις εβδομάδες μέχρι τη δημιουργία άνθους και ύστερα πιο τακτικά μια δύο φορές την εβδομάδα μέχρι τη συγκομιδή (Munne-Bosch et al 1999). Η χρήση προστατευτικού υφάσματος μειώνει τις απαιτήσεις του φυτού σε νερό δραστικά. Η ριζόσφαιρα δε πρέπει να στεγνώσει κατά τη διάρκεια του λήθαργου. Λίπανση: Πρώτη δόση τέλος Ιανουάριου έως τέλος Φεβρουάριου με πλήρες ισορροπημένο λίπασμα (Munne-Bosch, et al. 1999). Αντοχή και ευπάθειά στους οικολογικούς παράγοντες Η λεβάντα καλλιεργείται σε εδάφη πλούσια σε ασβέστιο, καθώς αυτό βελτιώνει την ποιότητα του αιθέριου ελαίου της και βοηθά την ανάπτυξη του φυτού. Το έδαφος καλλιέργειας πρέπει να είναι ελαφρύ και χαλικώδες, γι' αυτό και το φυτό προσφέρεται για καλλιέργεια σε εκτάσεις ακατάλληλες για άλλου τύπου καλλιέργειες. Δεν αγαπά, επίσης, ιδιαίτερα την υγρασία, αλλά ούτε και την ολοσχερή ξηρασία (Munne-Bosch et al. 1999). Εχθροί και ασθένειες Η λεβάντα έχει ελάχιστους εχθρούς αλλά είναι ευπαθής σε ασθένειες του εδάφους όπως οι μύκητες Phytopthora και Rizoctonia, ο ιός Alfalfa Mosaic Virus(AMV) και πιθανών ο ιός του μωσαϊκού του καπνού(τμν). Μεγάλοι πληθυσμοί από ακρίδες μπορούν να μειώσουν τη σοδειά αλλά δε θα σκοτώσουν το φυτό. Ποικιλίες λεβάντας niva^3:e nglish Lavenders Lavandula angustifolia Hidcote Very dark purple Lavandula angustifolia Irene Doyle Dk. Aster violet Lavandula angustifolia Lavender Lady Lt.-med. purple Lavandula angustifolia Munstead Light purple Lavandula angustifolia Jean Davis Light Pink Lavandula angustifolia Goodwin Creek Deep lavender violet Lavandula angustifolia Martha Roderick Bright lavender Πίνακας4: Lavandins Lavandula intermedia du Provence Light-med purple Lavandula intermedia Dutch Mill Rich deep purple 36

37 Lavandula intermedia Fred Boutin Medium violet Lavandula intermedia Grosso Dark purple Lavandula intermedia Silver Edge Creamy edged leaves/lt violet Lavandula intermedia Twickel Purple Dk. Violet purple Lavandula intermedia White White Lavandula intermedia Richard Grey Purple Lavandula intermedia Alba White Πίνακας5: Spanish Lavender Lavandula stoechas Otto Quast Medium purple Lavandula stoechas Dedication Bluish Lavandula stoechas Fairy Wings Purple Lavandula stoechas Madrid Blue, purple, pink or white Lavandula stoechas White White Lavandula stoechas Wingsof Night Dark purple Lavandula lanata Lisa Marie Bright purple Εφαρμογές στην Αρχιτεκτονική τοπίου > Εξαιρετικό φυτό για χρήση σε βραχόκηπους > Πολύ καλό φυτό για να φυτευτεί σε διαδρόμους κατά συστάδες και σε εισόδους κατοικιών λόγω του αρώματος του. 4. ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ 4.1. Φυτικό υλικό Χρησιμοποιήθηκαν γρασίδι (Festuca arudinaceae)και φυτά Λεβάντας {Lavantula angustifolia). 37

38 Εικόνα 1: Το Πείραμα του χλοοτάπητα 38

39 Εικόνα 2: Το πείραμα της Λεβάντας 4.2. Κατασκευή Εγκαταστάθηκαν δύο πειράματα σε τετράγωνα τελάρα PVC διαστάσεων 1,2 χ 1,2 m. Κάθε πείραμα περιλάμβανε τρεις επεμβάσεις( τρία διαφορετικά υποστρώματα) σε τρεις επαναλήψεις το καθένα, σύνολο 9 τελάρα-πειραματικά τεμάχια για κάθε πείραμα. Το πρώτο υπόστρωμα για το χλοοτάπητα ήταν πετροβάμβακας (ΠΒ), το δεύτερο μείγμα κίσσηρης, τύρφης και περλίτη (ΚΤΠ) σε αναλογία 70:25:5 και το τρίτο μείγμα περλίτη (Π) χώματος σε αναλογία 70:30. Για τη Λεβάντα το πρώτο υπόστρωμα ήταν μείγμα κίσσηρης αλογίσια κοπριάς και περλίτη (ΚΚΠ) σε αναλογία 70:25:5, το δεύτερο μείγμα κίσσηρης, τύρφης και περλίτη (ΚΤΠ) σε αναλογία 70:25:5 και το τρίτο μείγμα περλίτη (Π) χώματος σε αναλογία 70:30 και τέσσερα φυτά, συμμετρικά φυτεμένα σε κάθε πειραματικό τεμάχιο. Σε αμφότερα τα πειράματα, εφαρμόστηκε το εντελώς τυχαιοποιημένο σύστημα, γεωργικού πειραματισμού και η διάταξη των πειραματικών τεμαχίων έγινε με την χρήση πίνακα τυχαίων αριθμών. 39

40 Το γρασίδι φυτεύτηκε σε τελάρα PVC 1,2X1,2m με βάθος 10 cm ενώ οι Λεβάντες φυτεύτηκαν σε ίδια τελάρα με βάθος 20 cm. Τα τελάρα τοποθετήθηκαν εφαρμοστά το ένα δίπλα στο άλλο και ακριβώς στο ίδιο ύψος για να αποκλείσουμε τον παράγοντα της σκίασης. Τα δοχεία είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε να εξασφαλίζετε η απορροή του νερού. Στο εσωτερικό μέρος των τελάρων PVC τοποθετήθηκε γεωύφασμα για να αποφευχθεί η απομάκρυνση υλικού του μίγματος κατά την απορροή. Αρδευτικό σύστημα Για την συστηματική άρδευση των πειραματικών τεμαχίων εγκαταστάθηκε αρδευτικό σύστημα. Στην λεβάντα κατέληγε σε ένα σταλάκτη παροχής δύο λίτρων ανά ώρα, σε κάθε φυτό.για την ομοιομορφία διαβροχής στα πειραματικά τεμάχια του χλοοτάπητα, εγκαταστάθηκε δίκτυο με τετραγωνικό κάναβο 2,4 χ 2,4m., όσο δηλαδή τέσσερα τελάρα-πειραματικά τεμάχια, τοποθετημένα δίπλα-δίπλα και σε δύο σειρές. Στις κορυφές των τετραγώνων, εφαρμόστηκαν μικρο-εκτοξευτές τύπου σπρέι, ακτίνας 2,5-3,5 m. και παροχής σε γωνία 90, 45 λίτρων ανά ώρα. Εν σειρά στην αρχή του δικτύου τοποθετήθηκε δοχείο λιπάνσεως και αναλογική υδραυλική αντλία τύπου injection, με εμπορική ονομασία MixRite, σταθερής αραίωσης του διαλύματος λίπανσης 0,8%. Λίπανση Από την εγκατάσταση των φυτών της λεβάντας και του χλοοτάπητα, εφαρμόσαμε λίπανση συντήρησης μέσω του αρδευτικού συστήματος. Χρησιμοποιήθηκε πλήρες λίπασμα κατάλληλο για υδρολίπανση, με την εμπορική ονομασία ΑΙΙΧΕΝΟΙ_ του τύπου με πλήρες φάσμα ιχνοστοιχείων και επιπλέον αμινοξέα και φυτικά εκχυλίσματα, σε δοσολογία 80 ρρπι. Άρδευση Από τις αρχές της άνοιξης εφαρμόσαμε άρδευση και στα δύο πειράματα. Στην Λεβάντα παρείχαμε άρδευση για 30 λεπτά τρεις φορές την εβδομάδα, δηλαδή ένα λίτρο ανά άρδευση σε κάθε φυτό. Τέλη Ιουνίου εφαρμόσαμε ήπια υδατική καταπόνηση και μειώσαμε το χρόνο άρδευσης σε είκοσι λεπτά, ανά τρεις φορές την εβδομάδα. Στον χλοοτάπητα εφαρμόσαμε άρδευση 10 λεπτών ημερησίως, δηλαδή με λιγότερο από 5,2 λίτρα /τη2, καθόλην την διάρκεια της Άνοιξης και του Ιουνίου. Τον Ιούλιο 40

41 εφαρμόσαμε συνθήκες ήπιας υδατικής καταπόνησης αρδεύοντας μόνο 5 λεπτά ημερησίως, δηλαδή με λιγότερο από 2,6 λίτρα /τη Σύνθεση υποστρωμάτων Στόχος είναι να φτιάξουμε ελαφριά υποστρώματα, για να ελαχιστοποιηθεί η στατική επιβάρυνση στα δώματα. Επίσης είναι απαραίτητο να έχουν κατάλληλες φυσικές και φυσικοχημικές ιδιότητες για να εξασφαλίζονται οι απαιτήσεις των φυτών σε νερό, θρεπτικά στοιχεία αλλά και να μην παρεμποδίζεται η κανονική οξυγόνωση του ριζικού συστήματος. Δοκιμάσαμε τα εξής υποστρώματα : Το πρώτο υπόστρωμα, που χρησιμοποιήσαμε μόνο στο πείραμα με φυτοκάλυψη φεστούκας ήταν πετροβάμβακας (ΠΒ) βάθους 10 ογπ, επιλέχθηκε γιατί είναι από τα ποιο διαδεδομένα υλικά για την υδροπονία. Είναι πολύ ελαφρύ υλικό, με πορώδες 80-90% και 75% συγκράτηση νερού και έχει εύκολη εγκατάσταση σε δώματα. Το δεύτερο υπόστρωμα που χρησιμοποιήσαμε και στα δύο πειράματα ήταν μίγμα κίσσηρης, τύρφης και περλίτη (ΚΤΠ) σε αναλογία 70:25:5. επιλέχθηκε γιατί η κίσσηρη έχει μεγάλο πορώδες (40-75% αναλόγως της κοκκομετρικής σύστασης) είναι χημικά αδρανής και με ΡΗ 8,5-9,5. Συνήθως χρησιμοποιείται για την αύξηση του αερισμού και την καλή αποστράγγιση των μειγμάτων.επίσης έχει παρόμοιες ιδιότητες σαν υπόστρωμα με τον περλίτη αλλά έχει μικρότερο κόστος από ότι ο περλίτης και έχει μεγαλύτερο φαινόμενο ειδικό βάρος. Την τύρφη την προσθέσαμε για να αυξήσουμε την υδατοοϊκανότητα και την ΙΑΚ του μίγματος. Το τρίτο μείγμα περλίτη χώματος(πχ) σε αναλογία 70:30. επιλέχθηκε για να είναι πολύ ελαφρύ και με πολύ καλή αποστράγγιση αφού περιέχει 70% περλίτη και υψηλή συγκράτηση νερού. Το χώμα προσφέρει στο μείγμα την ΙΑΚ που στον περλίτη είναι πολύ χαμηλή. Επίσης σε κάποιο βαθμό προσφέρει και θρεπτικά συστατικά που ο περλίτης μειονεκτεί. Για τη Λεβάντα αντί του υποστρώματος με το πετροβάμβακα χρησιμοποιήθηκε μείγμα κίσσηρης, αλογίσια κοπριάς και περλίτη (ΚΚΠ) σε αναλογία 70:25:5 γιατί διαθέτει τα χαρακτηριστικά του μείγματος (ΚΤΠ), επαυξημένα όσον αφορά τόσο την περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και κυρίως σε θρεπτικά συστατικά. Τα υλικά που χρησιμοποιηθήκαν για την παρασκευή των υποστρωμάτων που 41

42 μελετήθηκαν ήταν: > Πετροβάμβακας πυκνότητας 1009/πι3 > Κίσσηρη κοκκομετρικής σύστασης 0-8 ιτιτη > Τύρφη ξανθή > Περλίτης ρθγιοαογ > Χώμα αμμοπηλώδες, περιεκτικότητας 70% σε άμμο 0,2-2 ιππι > Αλογίσια κοπριά Η σύνθεση των υποστρωμάτων που δημιουργηθήκαν φαίνεται στους παρακάτω πίνακες: Πίνακαςδ: Σύνθεση υποστρώματος Χλοοτάπητα ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΣΥΝΘΕΣΗ Α Πετροβάμβακας Β Κίσσηρη 70 % Τύρφη 25% Περλίτης 5% Γ Περλίτης 70% Χώμα 30% Πίνακας 7: Σύνθεση υποστρώματος Λεβάντας ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΣΥΝΘΕΣΗ Α Κίσσηρη 70 % Αλογίσια κοπριά 25% Περλίτης 5% Β Γ Περλίτης 70% Χώμα 30% Κίσσηρη 70 % Τύρφη 25% Περλίτης 5% 42

43 4.4 Κριτήρια αξιολόγησης Για το γρασίδι συγκρίναμε περιοδικά τα ξηρά βάρη του κομμένου χλοοτάπητα. Για να πάρουμε το δείγμα από το κάθε πειραματικό τεμάχιο χρησιμοποιούταν μηχανή κοπής του χλοοτάπητα με πλάτος κοπής 32,5cm και ύψος κοπής 5cm. Με ζυγό ακρίβειας ζυγιζόταν το νωπό βάρος στη συνέχεια τοποθετούνταν στο ξηραντήριο σε θερμοκρασία 75 βαθμούς κελσίου για 48 ώρες ώστε ζυγιστεί και το ξηρό βάρος. Για τη Λεβάντα χρησιμοποιήσαμε το δείκτη ανάπτυξης, G.l. (Ruter, 1996) δηλαδή το άθροισμα του μέγιστου πλάτους, ελάχιστου πλάτους και ύψους του φυτού διαιρεμένου δια του τρία. Λήψη μετρήσεων από χλοοτάπητα. Η ηλεκτρική μηχανή κοπής του χλοοτάπητα τύπου Bosch A.S.M 32 με πλάτος κοπής 32,5 cm ρυθμιζόταν σε ύψος κοπής 5cm και τοποθετούνταν επάνω στο τεμάχιο με τέτοιο τρόπο ώστε να κουρεύει μία λωρίδα τάπητα από το κέντρο του τεμαχίου μήκους 100 cm. Στη συνέχεια το νωπό δείγμα μεταφερόταν γρήγορα στο ζυγό ακρίβειας τύπου METTLER PJ 3600 Delta range για να μην υπάρξουν απώλειες βάρους λόγο εξάτμισης και λαμβανόταν το νωπό βάρος. Για να λάβουμε το ξηρό βάρος τοποθετούσαμε το δείγμα στο ξηραντήριο για 48 ώρες με κατάλληλο τρόπο ώστε να μην ακουμπά στα τοιχώματα του θαλάμου. Επαναλαμβάναμε ζύγιση με τον ζυγό ακρίβειας τύπου METTLER PJ 3600 Delta range. Το δείγμα μεταφέροταν γρήγορα προς ζύγιση για να μην απορροφήσει την ατμοσφαιρική υγρασία και αλλοιωθεί η μέτρηση του ξηρού βάρους. Λήψη μετρήσεων από λεβάντα. Για να λάβουμε το Growth Index (G.l) από τα φυτά της λεβάντας είναι απαραίτητο να μετρήσουμε τρία μεγέθη το ύψος το μέγιστο πλάτος και το κάθετο σε αυτό πλάτος. Η μέτρηση έγινε πολύ σχολαστικά ώστε να μην συμπεριληφθούν στα μεγέθη βλαστοί ανθοφορίας ή άλλοι προεξέχοντες βλαστοί που θα μπορούσαν να δώσουν πλασματικό μέγεθος στα φυτά αλλά ο κύριος όγκος του φυτού. 43

44 Εικόνα 3: -ηραντήρας Labware Κ.Ε. 120AS Εικόνα4: Ζυγός ακρίβειας METTLER PJ 3600 Delta range 44

45 » *» Εικόνα 5: Αναλογική υδραυλική αντλία τύπου injection, MixRite Εικόνα 6: Ηλεκτρική μηχανή κοπής του χλοοτάπητα Bosch τύπου A.S.M 32 45

46 4.5 Πειραματικό σχέδιο Πείραμα χλοοτάπητα Μελετήθηκε ένας Παράγοντας: το υπόστρωμα, με κριτήριο το ξηρό βάρος του χλοοτάπητα. Αριθμός επεμβάσεων 3 (υποστρώματα). Αριθμός επαναλήψεων για κάθε επέμβαση = 3 (τελάρα). Πειραματικά τεμάχια για τον χλοοτάπητα = 9 (τελάρα), η διάταξη των οποίων σε κάναβο 3χ3 τυχαιοποιήθηκε μέσω πίνακα τυχαίων αριθμών: εντελώς τυχαιοποιημένο πειραματικό σχέδιο. Πείραμα λεβάντας Μελετήθηκε ένας Παράγοντας: το υπόστρωμα, με κριτήριο τον δείκτη ανάπτυξης του υπέργειου τμήματος των φυτών λεβάντας. Αριθμός επεμβάσεων 3 (υποστρώματα). Αριθμός επαναλήψεων για κάθε επέμβαση = 3 (τελάρα). Πειραματικά τεμάχια για τον χλοοτάπητα = 9 (τελάρα)., η διάταξη των οποίων σε κάναβο 3χ 3 τυχαιοποιήθηκε μέσω πίνακα τυχαίων αριθμών: εντελώς τυχαιοποιημένο πειραματικό σχέδιο. 46

47 5. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ Από φθινόπωρο σε επόμενο Φθινόπωρο, ελήφθησαν 14 μετρήσεις για τον Δείκτη ανάπτυξης της Λεβάντας και από φθινόπωρο σε Αύγουστο της επόμενης χρονιάς 11 μετρήσεις ξηρού βάρους στα πειραματικά τεμάχια του χλοοτάπητα. Σε κάθε μία μέτρηση ξεχωριστά, έγινε Ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) και πολλαπλός έλεγχος σημαντικής διαφοράς, χρησιμοποιώντας τις πολλαπλές συγκρίσεις LSD (Ελάχιστη Σημαντική Διαφορά, ΕΣΔ). Όλες οι μετρήσεις παρουσιάζονται στα παρακάτω διαγράμματα 1 και 2 και συνοδεύονται από στήλη διαστήματος που απεικονίζει την ΕΣΔ. Έτσι με μια ματιά βλέπουμε την εξέλιξη του ξηρού βάρους και των Δεικτών ανάπτυξης σε κάθε υπόστρωμα και σε ποια μέτρηση και περίοδο, εμφανίζονται Στατιστικά Σημαντικές Διαφορές. 47

48 Διάγραμμα 1: εξέλιξη παραγωγής ξηρού βάρους φυλλικής μάζας της Festuca arundinacea, σε τρία διαφορετικά υποστρώματα. Α κίσσηρης-τύρφης-περλίτη, Β. χώματος-περλίτη, Γ. πετροβάμβακα. ε Διάγραμμα 2: εξέλιξη Δείκτη ανάπτυξης της Lavandula angustifolia, σε τρία διαφορετικά υποστρώματα. Α κίσσηρης-κοπριάς-περλίτη, Β. χώματος-περλίτη, Γ. κίσσηρης-τύρφης-περλίτη. 48

49 6. Συζήτηση συμπεράσματα Πείραμα χλοοτάπητα Από το Φθινόπωρο έως και τις αρχές της άνοιξης (Απρίλιο) το υπόστρωμα με περλίτη επέδειξε στατιστικά σημαντικές διαφορές σε όλες τις μετρήσεις από το υπόστρωμα με τύρφη και Κίσσηρη και στις μισές από τον νιτροβάμβακα. Ήταν περίοδος εγκατάστασης του χλοοτάπητα και αυτό που συνάγεται είναι ότι λιγότερο συνεκτικά υποστρώματα, ευνοούν την αρχική ανάπτυξη του ριζικού συστήματος της Festuca arundinacea και κατά συνέπεια την παραγωγή φυλλικής επιφάνειας. Στην περίοδο αυτή φαίνεται πως το πλεονέκτημα της υψηλής περιεκτικότητας σε οργανική ουσία και θρεπτικά συστατικά δεν ήταν το αποφασιστικό και αυτό φαίνεται και από την ανταγωνιστική επίδοση του πετροβάμβακα, ο οποίος είναι αδρανές υλικό. Η βασική βεβαίως λίπανση που παρείχαμε ως υδρολίπανση μέσω του αρδευτικού συστήματος, αν και σε ελάχιστο επίπεδο ασφάλειας της καλλιέργειας μόλις 80 ppm, εξασφάλιζε το ελάχιστο μιας απρόσκοπτης τροφοδοσίας των αναβολικών λειτουργιών της χλόης. Με το προχώρημα της Άνοιξης, την άνοδο των θερμοκρασιών και την λίπανση του Μάίου, οι διαφορές εξανεμίστηκαν και στην κορύφωση και τα τρία υποστρώματα έδωσαν μεγάλες ποσότητες φυλλικής βιομάζας. Την ανατροπή την είχε βεβαίως ξεκινήσει πριν την λίπανση το υπόστρωμα με τύρφη. Ακολούθως μειώσαμε σταδιακά και για 45 ημέρες, συμπεριλαμβανομένου του θερμότερου μήνα του Ιουλίου, την άρδευση. Αυτό αντανακλάστηκε σε μια ταχεία μείωση της παραγόμενης φυλλικής βιομάζας και στα τρία υποστρώματα, χωρίς στατιστικά σημαντικές διαφορές. 49

50 Πείραμα Λεβάντας Από το φθινόπωρο και έως το Μάιο μήνα, το υπόστρωμα με κίσσηρη και αλογίσια κοπριά ενθάρρυνε την γρήγορη ανάπτυξη των φυτών της λεβάντας και ο δείκτης ανάπτυξης σε αυτό το υπόστρωμα ήταν σε όλη αυτή την περίοδο διέφερε στατιστικά σημαντικά από αυτόν στα άλλα δύο υποστρώματα, χώματος με περλίτη αφενός και κίσσηρης με τύρφη αφετέρου. Η βασική βεβαίως λίπανση που παρείχαμε ως υδρολίπανση μέσω του αρδευτικού συστήματος, αν και σε ελάχιστο επίπεδο ασφάλειας της καλλιέργειας μόλις 80 ppm, εξασφάλιζε το ελάχιστο μιας απρόσκοπτης τροφοδοσίας των αναβολικών λειτουργιών της λεβάντας, ωστόσο η αλογίσια κοπριά αποδείχθηκε υπέρτερη ως θρεπτικό συνθετικό μέρος του υποστρώματος. Έτσι όταν το Μάιο πραγματοποιήσαμε μια κανονική λίπανση με πλήρες λίπασμα, άρθηκε το πλεονέκτημα του υποστρώματος με κοπριά και όλη την επόμενη περίοδο δεν καταγράφηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Είναι αξιοσημείωτο ωστόσο ότι οι μέσοι όροι του δείκτη ανάπτυξης στο υπόστρωμα με περλίτη ήταν μεγαλύτεροι αυτών στα άλλα υποστρώματα και άγγιξαν την στατιστικά σημαντική διαφορά σε σύγκριση με το υπόστρωμα με κίσσηρη και τύρφη. Φαίνεται δηλαδή ότι την θερμή περίοδο και δεδομένης της καλής λίπανσης και μιας ήπιας υδατικής καταπόνησης, το υπόστρωμα με την μεγαλύτερη υδατοχωρητικότητα πλεονεκτούσε των άλλων. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα στα δύο πειράματα, θα παρατηρούσαμε μια διαφορετική απόκριση ανάπτυξης των φυτών, της Festuca arundinacea αφενός και της Lavandula angustifolia αφετέρου. Η φεστούκα ενθαρρύνθηκε στην εγκατάστασή της από το υπόστρωμα με την λιγότερο συνεκτική δομή, ενώ η λεβάντα από το πιο πλούσιο σε οργανική ύλη και θρεπτικά στοιχεία υπόστρωμα. Αυτό εξηγείται για η λεβάντα ως φρύγανο, έχει πιο εξειδικευμένο ριζικό σύστημα για βαθιά διείσδυση και επομένως το πλεονέκτημα που αξιοποίησε ήταν την περιεκτικότητα σε οργανική ουσία. 50

51 Βιβλιογραφία > Baytop T In: Therapy with Medicinal Plants in Turkey (Past and Present) 3255, Publications of the Istanbul University, Istanbul, pp > Beattie D. J. and Berghage R., Hitting the roof. American Nurseryman magazine, July 1. > Dunnett N. and A. Nolan, The effect of substrate depth and supplementary watering on the growth of nine herbaceous perennials in a semi-extensive green roof. Acta Hort., 643: > FLL, Guideline for the planning, execution and upkeep of green roof sites with methods to be employed when investigating vegetation substrates and aggregate-type drainage materials used at roof- greening sites and procedure for investigating resistance to root penetration at green-roof sites. Forschungsgesellschaft Landschaftsentwicklng Landschaftsbau e. V. > Getter K.L. and B. Rowe, The Role of Extensive Green Roofs in Sustainable Development. Hortscience 41 (5): > Hoffman D., Understanding Frank Lloyd Wright s Architecture, Dover Publications, New York, N.Y. > Huang A.,: Pelrovic M., 1996, Clinoptilolite Zeolite Effect on Evapotranspiration Rate and Shoot Growth Rate of Creeping Bentgrass on Sand Base Greens, JO U R N A L OF TURFGRASS MANAGEMENT, Volume 1, Number4 Joosten H. And ClarkeWise D Use of Mires and Peatlands: Background and Principles Including a Framework for Decision- Making > Kimbrough K. and Swift C Growing Lavender in Colorado > Laberge K. M., Urban oasis: Chicago s City Hall green roof, p In Proc. of 1st North American Green Roof Conference: Greening rooftops for sustainable communities, Washington, DC. 4-6 May The Cardinal Group, Toronto. > Lis-Balchin M., S. Hart A preliminary study of the effect of essential oils on skeletal and smooth muscle in vitro. Journal of Ethnopharmacology 58, pp

52 > Moran A., B. Hunt and G. Jennings, A North Carolina field study to evaluate green roof runoff quantity, runoff quality, and plant growth, p In Proc. of 2nd North American Green Roof Conference: Greening rooftops for sustainable communities, Portland, OR. 2-4 June The Cardinal Group, Toronto. > Munne-Bosch S, Nogues S.AIegre L Diurnal variations of photosynthesis and dew absorption by leaves in two evergreen shrubs growing in Mediterranean yield conditions > Neufert Φυτεμένα δώματα. Οικοδομική και Αρχιτεκτονική σύνδεση. Εκδόσεις Γκιούρδα. Αθήνα, σ > Oberlander Η. C., Ε. Whitrlaw and Ε. Matsuzaki, Introduction Manual for Greening Roofs. Technology Directorate, Public Works and Government Services, Canada. > Peck S. and M. Kuhn, Design Guidelines for Green Roofs. Ontario Association of Architects. > Peck S. and M. Kuhn, Design Guidelines for Green Roofs. Ontario Association of Architects. > Peck S. W., C. Callaghan, Μ. E. Kuhn and B. Bass, Greenbacks from green roofs: Forging a new industry in Canada. Canada Mortgage and Housing Corporation. Ottawa, Canada. > Pycraft D., 1992, Lawns, Weeds & Ground Cover, A R.H.S. Encyclopedia of Practical gardening, pp189, στα ελληνικά: εκδόσεις Ψύχαλου. > Ruter J. Μ., 1996, Paclobutrazol application method influences growth and flowering of new gold lantana. Hort Technology 6(1), ) > Scholz - Barth K., Green Roofs: Stormwater Management from the Top Down. Environmental Design and Construction, Feature, January/February. > Scrivens S Roof gardens: Construction. Architects' Journal, pp > Scrivens S Roof gardens: Design Guide. Architects' Journal, pp > Solomon N., Vegetation systems atop buildings yield multiple environment benefits. Architectural Record, 191 (3): > Stevenson Y The importance of soil. In "Patio, Rooftop and Balcony Gardening". Ed W.H.& L. Collingridge Southampton, pp

53 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ > Ευμορφοπούλου Κ. (1992). "Οι κήποι στα δώματα των κτιρίων. Η συμβολή τους στο οικοσύστημα των αστικών κέντρων. Κατασκευαστικές λύσεις και δυνατότητες εφαρμογής στον ελληνικό χώρο". Διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΟ. > Ζαχαροπούλου Α., Μελέτη των μεθοδολογιών ανάπτυξης φυτοκάλυψης σε δώματα και εφαρμογές στο σχεδίασμά τους. Μεταπτυχιακή Μελέτη, Τμήμα Φυτικής Αθηνών. Παραγωγής, Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο > Ζερλέντης Κ. Κωνσταντίνος Συστηματική βοτανική μέρος τρίτο εκτύπωση Γ.Π.Α > Κανταρτζης Ν.Α. 2002, Ανθοκομία Τόμος 10ος, Χλοοτάπητες - Φυτά εδαφοκάλυψης - Καλλωπιστικές χλόες για την αρχιτεκτονική και αρχιτεκτονική Τοπίου, Αθήνα, : εκτύπωση ΡΟΗ Α.Ε > Κανελλόπουλος I (1997). Υποστρώματα ανάπτυξης φυτών. "Χρήση Κομποστοποιημένων Υπολειμμάτων Βάμβακος και Φλοιών Ρυζιού στην Καλλιέργεια του Χρυσανθέμου", Πτυχιακή μελέτη, Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Αθήνα σ > Κότσιρας Α Υδροπονικές καλλιέργειες, Σημειώσεις από τις παραδώσεις του μαθήματος της Λαχανοκομίας 4, εκδόσεις ΤΕΙ Καλαμάτας.σ32-40 > Πετρόπουλος Ν., 1999,Οροφόκηποι, Διδακτικές Σημειώσεις, εκδόσεις ΤΕΙ Ηπείρου. > Σάββας Δ.,2003, γενική ΑΝΘΟΚΟΜΙΑ,εκδόσεις ΕΜΒΡΥΟ,σελ.316. > Σπαντιδάκης I., 1999, γράστις, Επιστήμη και τεχνική του χλοοτάπητα. 53