Συμπεριφορική Νευρολογία

Transcript

1 1 Ελλθνικι Δθμοκρατία Σεχνολογικό Εκπαιδευτικό Κδρυμα Ηπείρου Συμπεριφορική Νευρολογία Ενότθτα 1: Εγκζφαλοσ και Συμπεριφορά Γρθγόριοσ Νάςιοσ

2 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Σμιμα Λογοκεραπείασ Συμπεριφορική Νευρολογία Ενότητα 1: Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά. Γρθγόριοσ Νάςιοσ Αναπλθρωτισ Κακθγθτισ Ιωάννινα, 2015

3 Άδειεσ Χρήςησ Σο παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτϊσ. 3 3

4 4 Συμπεριφορική Νευρολογία Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά, ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΕΙ ΗΠΕΙΡΟΤ - Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Χρηματοδότηςη Σο ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςη και Δια Βίου Μάθηςη» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Σαμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. Σο ζργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο TEI Ηπείρου» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθ αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Σο παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα.

5 Σκοποί ενότητασ Δφο εναλλακτικζσ απόψεισ περιγράφουν τθ ςχζςθ μεταξφ εγκεφάλου και ςυμπεριφοράσ. Οι περιοχζσ του εγκεφάλου είναι εξειδικευμζνεσ για διαφορετικζσ λειτουργίεσ. 5 5

6 Περιεχόμενα ενότητασ χζςθ Εγκεφάλου υμπεριφοράσ Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ 6 6

7 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ 7

8 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (1 από 8) Οι πρϊτεσ προςπάκειεσ ςφηευξθσ βιολογικϊν και ψυχολογικϊν εννοιϊν κατά τθ μελζτθ τθσ ςυμπεριφοράσ εκδθλϊκθκαν προσ τα τζλθ του 18ου αιϊνα, όταν ο Γερμανόσ γιατρόσ και νευροανατόμοσ Gall υποςτιριξε ότι χωριςτζσ περιοχζσ του φλοιοφ των εγκεφαλικϊν θμιςφαιρίων ελζγχουν ςυγκεκριμζνεσ λειτουργίεσ. (Zola-Morgan,1995) 8 8

9 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (2 από 8) Ο Gall υποςτιριηε ότι ο εγκζφαλοσ δεν ενεργεί ωσ ενιαίο όργανο αλλά διαιρείται ςε 35 τουλάχιςτον όργανα (αργότερα προςτζκθκαν και άλλα), κακζνα από τα οποία αντιςτοιχεί ςε ζνα ςυγκεκριμζνο νοθτικό χαρακτθριςτικό. Πίςτευε ότι ακόμθ και οι πιο αφθρθμζνεσ ανκρϊπινεσ ςυμπεριφορζσ, όπωσ είναι θ γενναιοδωρία και θ κρυψίνοια, προζρχονται από χωριςτζσ περιοχζσ του εγκεφάλου. (Critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 9 9

10 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (3 από 8) Ο Gall υποςτιριηε επίςθσ ότι το κζντρο για κάκε νοθτικι λειτουργία μεγαλϊνει ςε μζγεκοσ με τθ χριςθ, όπωσ περίπου αυξάνονται οι διαςτάςεισ ενόσ μυόσ με τθν άςκθςθ. Τπιρχε θ εντφπωςθ ότι κακϊσ κάκε κζντρο μεγαλϊνει, πιζηει το υπερκείμενο κρανίο, με αποτζλεςμα να ςχθματίηονται ςε αυτό εξογκϊματα και ακρολοφίεσ που φανερϊνουν ποιεσ περιοχζσ του εγκεφάλου είναι οι πιο ανεπτυγμζνεσ. (Critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 10 1

11 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (4 από 8) Σο 1823 ο Flourens ζγραψε: «Όλεσ οι αντιλήψεισ, όλεσ οι βουλήςεισ καταλαμβάνουν την ίδια θζςη ςε αυτά τα (εγκεφαλικά) όργανα- οι λειτουργίεσ τησ αντίληψησ, τησ ςκζψησ, τησ βοφληςησ αποτελοφν, επομζνωσ, ςτην ουςία μία λειτουργία». (Simpson, 2005) 11 1

12 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (5 από 8) Εικόνα 1. Η κεωρία τθσ φρενολογίασ. [1] 12 1

13 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (6 από 8) Εγκεφαλικό ημιςφαίριο Παρεγκεφαλίδα Εικόνα 2. O εγκζφαλοσ. [2] Προμήκησ μυελόσ Νωταίοσ μυελόσ 13 1

14 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (7 από 8) Εικόνα 3. O εγκζφαλοσ. [3]

15 Σχζςη Εγκεφάλου Συμπεριφοράσ (8 από 8) Εικόνα 4. Κατά μικοσ μζςθ τομι του εγκεφάλου. [4] 15 1

16 1 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ

17 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (1 από 14) Εικόνα 5. Δομικά ςθμεία του εγκεφάλου και λοβοί. 17 1

18 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (2 από 14) Ο φλοιόσ των εγκεφαλικϊν θμιςφαιρίων ζχει δφο ςθμαντικά χαρακτθριςτικά οργάνωςθσ. Πρϊτον, κάκε θμιςφαίριο ςχετίηεται κυρίωσ με αιςκθτικζσ και κινθτικζσ λειτουργίεσ του αντίκετου ι αντίπλευρου θμιμορίου του ςϊματοσ. Μια αιςκθτικι πλθροφορία που ειςζρχεται ςτον νωτιαίο μυελό από τθν αριςτερι πλευρά του ςϊματοσ φζρεται ςτθ δεξιά πλευρά του νευρικοφ ςυςτιματοσ προτοφ μεταβιβαςκεί ςτον φλοιό των εγκεφαλικϊν θμιςφαιρίων. (Schindelmeiser, 2008) 18 1

19 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (3 από 14) Αντίςτοιχα, οι κινθτικζσ περιοχζσ ςτο ζνα θμιςφαίριο του εγκεφάλου αςκοφν ζλεγχο των κινιςεων του αντίκετου θμιμορίου του ςϊματοσ. Δεφτερον, παρ όλο που τα θμιςφαίρια φαίνεται να είναι όμοια ςτον άνκρωπο, δεν είναι απόλυτα ςυμμετρικά ωσ προσ τθν καταςκευι - οφτε είναι ιςοδφναμα ωσ προσ τθ λειτουργία. (Schindelmeiser, 2008) 19 1

20 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (4 από 14) Πολλά από αυτά που γνωρίηουμε ςχετικά με τθν εντόπιςθ τθσ γλϊςςασ προζρχονται από τθ μελζτθ τθσ αφαςίασ, μιασ κατθγορίασ γλωςςικϊν διαταραχϊν που οφείλονται ςε οργανικά προβλιματα. Η αφαςία παρατθρείται πολφ ςυχνά ςε αςκενείσ που υπζςτθςαν αγγειακό εγκεφαλικό επειςόδιο (απόφραξθ ι ριξθ ενόσ αιμοφόρου αγγείου που αιματϊνει ζνα μζροσ του εγκεφαλικοφ θμιςφαιρίου). (Schindelmeiser, 2008) 20 2

21 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (5 από 14) Πολλζσ από τισ ςθμαντικζσ ανακαλφψεισ ςτθ μελζτθ τθσ αφαςίασ πραγματοποιικθκαν αμζςωσ θ μία μετά τθν άλλθ, κατά το δεφτερο ιμιςυ του 19ου αιϊνα. Σο ςφνολο των επιτευγμάτων αυτϊν αποτελεί ζνα από τα πιο ςυναρπαςτικά κεφάλαια ςτθ μελζτθ τθσ ανκρϊπινθσ ςυμπεριφοράσ, διότι προςζφερε τθν πρϊτθ εικόνα για τθν αντίλθψθ τθσ βιολογικισ βάςθσ μιασ ςφνκετθσ νοθτικισ λειτουργίασ. (Critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 21 2

22 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (6 από 14) Σο πρϊτο βιμα προόδου πραγματοποιικθκε το 1861, όταν ο Γάλλοσ νευρολόγοσ Pierre Paul Broca περιζγραψε τθν περίπτωςθ ενόσ αςκενοφσ ο οποίοσ μποροφςε να κατανοιςει τον λόγο αλλά δεν μποροφςε να μιλιςει. Ο αςκενισ δεν είχε ςυνθκιςμζνα κινθτικά προβλιματα με τθ γλϊςςα του, το ςτόμα του ι τισ φωνθτικζσ χορδζσ του, τα οποία κα μποροφςαν να επθρεάςουν τθν ομιλία. (Critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 22 2

23 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (7 από 14) Μποροφςε να εκφζρει μεμονωμζνεσ λζξεισ και να τραγουδιςει μια μελωδία χωρίσ δυςκολία, αλλά δεν μποροφςε να μιλιςει ςφμφωνα με τουσ κανόνεσ τθσ γραμματικισ ι με πλιρεισ προτάςεισ, οφτε μποροφςε να εκφράςει ιδζεσ γραπτϊσ. Η εξζταςθ του εγκεφάλου του αςκενοφσ μετά τον κάνατό του αποκάλυψε μια βλάβθ ςτθν οπίςκια περιοχι του μετωπιαίου λοβοφ (μια περιοχι που ςιμερα ονομάηεται περιοχι Broca). (Critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 23 2

24 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (8 από 14) Ο Broca εξζταςε οκτϊ παρόμοιουσ αςκενείσ, που όλοι τουσ είχαν βλάβθ ςε αυτιν τθν περιοχι. ε κάκε περίπτωςθ θ βλάβθ βριςκόταν ςτο αριςτερό εγκεφαλικό θμιςφαίριο. Η ανακάλυψθ αυτι οδιγθςε τον Broca να ανακοινϊςει, το 1864, μια από τισ πιο γνωςτζσ αρχζσ τθσ εγκεφαλικισ λειτουργίασ: «Ομιλοφμε με το αριςτερό θμιςφαίριο!»).(critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 24 2

25 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (9 από 14) Σο ζργο του Broca τόνωςε τθν ζρευνα για τισ φλοιικζσ κζςεισ άλλων ειδικϊν λειτουργιϊν ςυμπεριφοράσ - μια ζρευνα που ςφντομα επιβραβεφκθκε. Σο 1870, ςτθ Γερμανία, ο φυςιολόγοσ Gustav Fritsch και ο ψυχίατροσ Eduard Hitzig αιφνιδίαςαν τθν επιςτθμονικι κοινότθτα με τθν ανακάλυψι τουσ ότι ο θλεκτρικόσ ερεκιςμόσ οριςμζνων περιοχϊν του εγκεφάλου του ςκφλου προκαλοφςε χαρακτθριςτικζσ κινιςεισ των άκρων. (Critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 25 2

26 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (10 από 14) Διαπίςτωςαν ότι μεμονωμζνεσ κινιςεισ ελζγχονται από μικρζσ, αρκετά διακριτζσ περιοχζσ του φλοιοφ- επίςθσ, οι κινιςεισ ενόσ άκρου προκαλοφνταν μετά από ερεκιςμό τθσ προκεντρικισ ζλικασ ςτον αντίπλευρο κινθτικό φλοιό. Ζτςι, ςτον άνκρωπο, το δεξιό χζρι, το οποίο ςυνικωσ χρθςιμοποιείται ςτο γράψιμο και ςε λεπτζσ κινιςεισ, ελζγχεται από το (ίδιο) αριςτερό θμιςφαίριο που ελζγχει τθν ομιλία. υνεπϊσ, ςτουσ περιςςότερουσ ανκρϊπουσ το αριςτερό θμιςφαίριο κεωρείται ωσ κυρίαρχο.(critchley, 1965; Eling, 1994; Zola-Morgan, 1995) 26 2

27 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (11 από 14) Σο επόμενο βιμα ζγινε το 1876 από τον Γερμανό νευρολόγο Karl Wernicke. ε θλικία 26 ετϊν, ο Wernicke δθμοςίευςε μια κλαςικι πλζον εργαςία, «Σο ςφμπλεγμα ςυμπτωμάτων τθσ αφαςίασ: Ψυχολογικι μελζτθ επί ανατομικισ βάςεωσ». τθν εργαςία αυτι περιζγραψε ζναν νζο τφπο αφαςίασ, χαρακτθριηόμενο από διαταραχζσ ςτθν κατανόθςθ και όχι ςτθν εκτζλεςθ (υποδεκτικι και όχι εκφραςτικι δυςλειτουργία) (Critchley, 1965; Eling, 1994; Zola- Morgan, 1995) 27 2

28 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (12 από 14) Εικόνα 6. Η χαρτογράφθςθ των λειτουργιϊν κατά Brodmann (εξωτερικι όψθ). [5] 28 2

29 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (13 από 14) Ζτςι, ςτισ αρχζσ του 20οφ αιϊνα υπιρχαν πειςτικζσ λειτουργικζσ και ανατομικζσ αποδείξεισ για τθν φπαρξθ πολλϊν, χωριςτϊν περιοχϊν ςτον φλοιό, ςε κάποιεσ από τισ οποίεσ κα μποροφςε να αποδοκεί ζνασ ςυγκεκριμζνοσ ρόλοσ ςε οριςμζνεσ ςυμπεριφορζσ. Παρ όλα αυτά, θ άποψθ του ενιαίου πεδίου του εγκεφάλου, και όχι ο κυτταρικόσ ςυνδετιςμόσ, κυριαρχοφςε ςτθν πειραματικι ςκζψθ και ςτθν κλινικι πράξθ κατά τθ διάρκεια του πρϊτου θμίςεοσ του 20οφ αιϊνα. 29 2

30 Εξειδικευμζνεσ Εγκεφαλικζσ Λειτουργίεσ (14 από 14) Η χωριςτι επεξεργαςία δεν αφορά μόνο τθν ενεργθτικι ανάγνωςθ και ακρόαςθ. Ακόμθ και όταν κάποιοσ απλϊσ αναηθτεί τθ ςθμαςία μιασ λζξθσ, χωρίσ να προςφεφγει ςε άλλεσ πλθροφορίεσ, ενεργοποιείται μια τελείωσ διαφορετικι περιοχι του αριςτεροφ μετωπιαίου φλοιοφ. Επομζνωσ, θ επεξεργαςία τθσ γλϊςςασ γίνεται τόςο εν ςειρά όςο και εν παραλλιλω. (Scott, et al., 2000) 30 3

31 3 Συμπεριφορική Νευρολογία Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά, ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΕΙ ΗΠΕΙΡΟΤ - Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Αναφορά Εικόνων

32 3 Συμπεριφορική Νευρολογία Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά, ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΕΙ ΗΠΕΙΡΟΤ - Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Βιβλιογραφία Critchley, M. (1965). Neurology's debt to FJ Gall ( ). BMJ, 2(5465), Eling, P. (Ed.). (1994). Reader in the history of aphasia: from Franz Gall to Norman Geschwind (Vol. 4). John Benjamins Publishing. Schindelmeiser, J. (2008). Νευρολογία για λογοθεραπευτζσ. Θεςςαλονίκθ, Εκδόςεισ Ρόδων. Scott, S. K., Blank, C. C., Rosen, S., & Wise, R. J. (2000). Identification of a pathway for intelligible speech in the left temporal lobe. Brain, 123(12), Simpson, D. (2005). Phrenology and the neurosciences: contributions of FJ Gall and JG Spurzheim. ANZ journal of surgery, 75(6), Zola-Morgan, S. (1995). Localization of brain function: The legacy of Franz Joseph Gall ( ). Annual Review of Neuroscience, 18(1),

33 33 Συμπεριφορική Νευρολογία Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά, ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΕΙ ΗΠΕΙΡΟΤ - Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Σημείωμα Αναφοράσ Νάςιοσ Γ. υμπεριφορικι Νευρολογία. ΣΕΙ Ηπείρου. Διακζςιμο από:

34 Σημείωμα Αδειοδότηςησ Σο παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative Commons Αναφορά Δθμιουργοφ-Μθ Εμπορικι Χριςθ-Όχι Παράγωγα Ζργα 4.0 Διεκνζσ [1] ι μεταγενζςτερθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ, Διαγράμματα κλπ., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «θμείωμα Χριςθσ Ζργων Σρίτων». Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί. [1] 3

35 3 Συμπεριφορική Νευρολογία Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά, ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΕΙ ΗΠΕΙΡΟΤ - Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Τζλοσ Ενότητασ Επεξεργαςία: Ταφιάδησ Διονφςιοσ Ιωάννινα, 2015

36 36 Συμπεριφορική Νευρολογία Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά, ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΕΙ ΗΠΕΙΡΟΤ - Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Σημειώματα

37 3 Συμπεριφορική Νευρολογία Εγκζφαλοσ και υμπεριφορά, ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΕΙ ΗΠΕΙΡΟΤ - Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΤΕΙ Ηπείρου Διατήρηςη Σημειωμάτων Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνει: το θμείωμα Αναφοράσ το θμείωμα Αδειοδότθςθσ τθ Διλωςθ Διατιρθςθσ θμειωμάτων το θμείωμα Χριςθσ Ζργων Σρίτων (εφόςον υπάρχει) μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ.

38 Τζλοσ Ενότητασ 3