δημήτρης συκιάς σημειώσεις αντίστιξης μοτέτο 2002/14

Transcript

1 δημήτρης συκιάς σημειώσεις αντίστιξης μοτέτο 2002/1

2 ii Σημειώσεις Αντίστιξης 201 Δημήτρης Συκιάς

3 Μοτέτο iii Πίνακας Περιεχομένων Ιστορικά Στοιχεία 5 Μεσαιωνικό Μοτέτο 5 Αναγεννησιακό Μοτέτο 5 Το μοτέτο μετά τον Bach 7 Μορφή 7 Dies Sanctificatus 8 Ανάλυση 8 Τμήμα A 9 Τμήμα B 9 Τμήμα C 9 Τμήμα D 9 Τμήμα Ε 10 Εργασία 1 10 Kyrie από την Λειτουργία «O Magnum Mysterium» του Victoria 22 Γενικά 22 Μορφή 22 Τμήμα Α 22 Τμήμα Β 23 Τμήμα C 23 Αντίστιξη 23 Αρμονία 2 Γενικές Οδηγίες για την Σύνθεση ενός Μοτέτου 27 Εργασία 2 27 Εργασία 3 28 Εργασία 33 Εργασία Christe eleison 3 2. Laudao nomen 3 3. Beatus vir 3. Benedictus qui venit 3 5. O magnum mysterium 3 6. O sacrum convivium! 7. Laudate Dominum 8. Quem vidistis 9. Ascendo ad patrem meum 10. Juilate Deo ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: Υποδείξεις για τη Μελοποίηση Κειμένου 50 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: Προφορά Λατινικών Κειμένων 52 Βιβλιογραφία 53

4

5 ΜΟΤEΤΟ Σημειώσεις για τους Σπουδαστές Αντίστιξης Δημήτρης Συκιάς, 2002 Ιστορικά Στοιχεία Το μοτέτο (motetus) είναι μια από τις πιο σημαντικές μορφές της πολυφωνικής μουσικής από το 1250 περίπου μέχρι και το Θα μπορούσε να οριστεί απλά ως ένα πολυφωνικό έργο θρησκευτικού κυρίως χαρακτήρα με κείμενο. Μια πρώτη μορφολογική περιγραφή του μοτέτου προέρχεται από τον θεωρητικό του ύστερου μεσαίωνα Johannes de Grocheio (Grocheo, π.1255-π.1320), ο οποίος μάλιστα επισημαίνει ότι το μοτέτο προοριζόταν για τους μορφωμένους που αναζητούσαν μια εκλεπτυσμένη τέχνη. Ο όρος ετυμολογείται είτε από το λατινικό ρήμα movere (κινούμαι) υποδηλώνοντας την κίνηση των φωνών, είτε από την εκλατινισμένη εκδοχή του παλαιού γαλλικού mot που σημαίνει λέξη φραστική διατύπωση και motet που σημαίνει στίχος. Ο μεσαιωνικός λατινικός όρος για το μοτέτο είναι motectum. 1 Μεσαιωνικό Μοτέτο Το μοτέτο γεννήθηκε κατά τον 13 ο αι. από την πρακτική του Perotin ( ) και των συγχρόνων του στην Παναγία των Παρισίων. Στην άνω μελισματική φωνή μιας clausula 2 του discantus προσέθεταν, σύμφωνα με την τεχνική του μεσαιωνικού τροπισμού, 3 ένα συλλαβικό κείμενο που κανονικά ανήκε στο duplum. Το duplum με κείμενο λεγόταν motetus και η όλη σύνθεση τελικά ονομάστηκε μοτέτο. Μερικές φορές οι δύο άνω φωνές είχαν διαφορετικό κείμενο. Στην αρχή το λατινικό κείμενο αφορούσε την Παρθένο Μαρία, με την πάροδο του χρόνου όμως έγινε κοινή πρακτική η χρήση γαλλικού κοσμικού κειμένου. Με την εξέλιξη της σημειογραφίας κατά το τέλος του 13 ου αι. έκαναν την εμφάνισή τους μοτέτα στα οποία ο τενόρος ρυθμικά παρόμοιος με τις άνω φωνές παρέθετε αποσπάσματα από κοσμικά τραγούδια ή χορούς (πολυκειμενικότητα). Αρκετοί τύποι μοτέτου παρουσιάστηκαν στην Γαλλία εκείνη την εποχή (Ars Nova, , Γαλλία) αλλά τελικά επικράτησε εκείνος του Phillipe de Vitry ( ). Η επανάληψη ίδιων ρυθμικών σχημάτων σε όλες τις φωνές είναι γνώρισμα των μοτέτων της Ars Nova (ισορρυθμία). O Guillaume de Machaut ( ) δείχνει μια προτίμηση στα μοτέτα που χρησιμοποιούν γαλλικό κείμενο και ισόρρυθμο τενόρο, περιστασιακά χρησιμοποιείται η ισορρυθμία και στις άνω του τενόρου φωνές. Αυτός ο τύπος επικράτησε προς το τέλος του 1 ου αι. Το ισορρυθμικό μοτέτο αποτελεί το αποκορύφωμα της ορθολογικής δόμησης στη γοτθική μουσική. Πολλά μεγάλης κλίμακας και πολύπλοκα μετρημένα μοτέτα βρίσκονται σε αγγλικές και γαλλικές πηγές προς το τέλος του 1 ου και στις αρχές του 15 ου αι. Αναγεννησιακό Μοτέτο Με την βαθμιαία εγκατάλειψη της ισορρυθμίας μετά το 120 (Αναγέννηση), οι συνθέτες μοτέτου 1 Για μια πληρέστερη ιστορική επισκόπηση του μοτέτου δείτε: APEL illi, Harvard Dictionary of Music, Harvard Unoversity Press, 1969, σσ Clausula (πλυθ. clausulae) γενικά σημαίνει πτώση. Για μια λεπτομερή περιγραφή του όρου δες Δ. Γιάννου, Ιστορία της Μουσικής, τομ. Α, σσ , καθώς και στον Άτλαντα της Μουσικής, τομ. Ι, σ Tropus: διεύρυνση λειτουργικών μελών με προσθήκες ή υποκαταστάσεις που δεν ανήκουν στα επίσημα κωδικοποιημένα από την Εκκλησία λειτουργικά κείμενα και μέλη. Να μην συγχέεται ο tropus με το modus (το tropus το μεταφράζουμε τροπισμό, το modus, τρόπο). Δες Δ. Γιάννου, Ιστορία της Μουσικής, τομ. Α, σσ Δημήτρης Συκιάς 201

6 2 Σημειώσεις Αντίστιξης άρχισαν να επιστρέφουν στα θρησκευτικά και λειτουργικά κείμενα που χρησιμοποίησε το μοτέτο στο ξεκίνημά του. Τα λίγα κοσμικά μοτέτα είναι σοβαρά και επιβλητικά. Χρησιμοποίησαν μια πλειάδα δομικών και αντιστικτικών τεχνικών, μελοποιώντας κυρίως κείμενα που αναφέρονταν στην Παρθένο Μαρία για ζεύγη ασματικών και οργανικών φωνών. Ο Guillaume Dufay (100-17) χρησιμοποίησε τεχνικές που προέρχονταν από το chanson. Με την επόμενη γενιά, η οποία περιλαμβάνει τους Jaco Orecht ( ) και Antoine Busnois ( 192), το μοτέτο που δομείται με cantus firmus (c.f) στο τενόρο γίνεται και πάλι σημαντικό. Συνήθως περιλαμβάνει από ως 6 φωνές, τα κείμενα είναι θρησκευτικά και προέρχονται από το Proprium ή την Βίβλο. Η σημαντικότερη μουσική προσωπικότητα κατά το τέλος του 15 ου αι. και τις αρχές του 16 ου είναι ο Josquin Desprez ( ) από την Πικαρδία του οποίου τα μοτέτα ενσωματώνουν όλες τις παραδοσιακές τεχνικές. Το παλαιό μοτέτο με c.f εγκαταλείπεται σχεδόν ολοκληρωτικά. Η νέα του μορφή μοιάζει με ελεύθερη σύνθεση. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στο κείμενο το οποίο μελοποιείται κατά τμήματα. Κάθε τμήμα έχει το δικό του μοτίβο / θέμα το οποίο εμφανίζεται σε όλες τις φωνές (τεχνική της μίμησης). Τα μοτέτα είναι πεντάφωνα ή εξάφωνα. Για λόγους αντίθεσης και ηχητικής εικονογράφησης του κειμένου χρησιμοποιούνται και ομοφωνικά τμήματα. Κατά τον 16ο αι. ακολουθούνται δύο διαφορετικές πρακτικές για την σύνθεση του μοτέτου, της Σχολής της Ρώμης και της Βενετσιάνικης Σχολής. Χαρακτηριστικά της Ρωμαϊκής Σχολής είναι ο συνδυασμός της γαλλοφλαμανδικής πολυφωνίας με την ιδιαίτερη ιταλική αίσθηση για την μελωδία, η καθαρά ασματική μουσική (a cappella), η ήρεμα ρέουσες μελωδίες και η κατ εξοχήν χρήση του γρηγοριανού μέλους σαν c.f. Στη Σχολή της Ρώμης ηγετική φυσιογνωμία είναι ο Giovanni Pierluigi da Palestrina ( ), του οποίου οι συνθετικές πρακτικές υποστηρίχτηκαν από το Βατικανό και κυριάρχησαν στην Ιταλία, την Αυστρία την Ν. Γερμανία και την Ιβηρική Χερσόνησο. Το μοτέτο στα χέρια του φθάνει σε υψηλή τεχνική τελειότητα όπως θα μας δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώσουμε πιο αναλυτικά κατωτέρω. Μαζί με την Λειτουργία (Missa), 5 το μοτέτο είναι μια από τις κύριες μορφές της θρησκευτικής μουσικής του 16 ου αι. Η αυξανόμενη ανάγκη για μια μουσική λαμπερή που δημιουργεί έντονες εντυπώσεις οδήγησε στην έρευνα του ηχοχρώματος και του ακουστικού χώρου της Βενετσιάνικης σχολής του 16 ου αι. Ιδρυτής της σχολής αυτής είναι ο Adrian illaert ( ) και κυριότεροι εκπρόσωποί της ο Andrea Garielli ( ) και ο ανιψιός του Giovanni Garielli ( ). Η πολυχορικότητα (coro spezzato) 6 και η αρχή του κοντσερτάντε χαρακτηρίζουν αυτό το ύφος γραφής. Τα μοτέτα του Giovanni Garieli (155/ /1612) και του Lodovico Grossi Da Viadana (π ) χρησίμευσαν σαν σημείο εκκίνησης για Γερμανούς συνθέτες όπως ο Michael Praetorius ( ), ο Heinrich Schütz ( ) και ο Samuel Scheidt ( ). Η τμηματική δόμηση των θρησκευτικών κοντσέρτων τους οδήγησε σε μουσικές κατασκευές όπως η άρια, το χορικό και τέλος η εκκλησιαστική καντάτα του 18 ου αι. Παράλληλα το χορωδιακό μοτέτο αυτή την εποχή χρησιμοποιείτο τοπικά, για γάμους, κηδείες και άλλες ειδικές περιστάσεις. Στην Αγγλία το ανθέμιο 7 αντικατέστησε το μοτέτο στη θρησκευτική μουσική. Στη Γαλλία τα μεγάλα μοτέτα (grands motets) των Jean-Baptiste Lully ( ), Marc-Antoine Charpentier ( ), Michel Lalande ( ), André Campa ( ) και άλλων, αποτελούσαν ένα εντυπωσιακό ρεπερτόριο για το βασιλικό παρεκκλήσιο. Τα περισσότερα ήταν μελοποιημένοι ψαλμοί για σολίστες τραγουδιστές, ενόργανο σύνολο, χορωδία και ορχήστρα. Το μονόφωνο, δίφωνο ή τρίφωνο Chanson: γαλλικό πολυφωνικό τραγούδι της Μεσαιωνικής και Αναγεννησιακής περιόδου. 5 Λειτουργία (Missa): μαζί με την Ακολουθία των Ωρών η πιο σημαντική ακολουθία της καθολικής εκκλησίας. Το Ordinarium Missae περιέχει 5 μέρη με το ίδιο κείμενο σε κάθε λειτουργία αλλά με παραλλαγές στην μουσική. Τα μέρη είναι: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus και Agnus Dei. 6 Δύο τετράφωνες χορωδίες διατεταγμένες χωριστά, συνήθως αντικριστά. 7 Ανθέμιο (anthem): αντιπροσωπευτικό είδος μουσικής σύνθεσης της αγγλικανικής εκκλησιαστικής μουσικής αντίστοιχο περίπου του μοτέτου.

7 Μοτέτο 3 μικρό μοτέτο (petit motet) ήταν περισσότερο κατάλληλο για μοναστήρια αν και, μερικά από αυτά, ο François Couperin ( ) και άλλοι συνθέτες τα προόριζαν και για δημόσιες συναυλίες. Το μοτέτο έφτασε στην ακμή του την περίοδο με τους Orlando di Lasso (1530/32-159), Giovanni Pierluigi da Palestrina (π ), Cristóal de Morales (π ), Giovanni Francesco Anerio (π ), Luca Marenzio (1553/5-1599), illiam Byrd (150/3-1623), Cipriano de Rore (1515/ ), Francesco Soriano (158/9-1621), Giovanni Maria Nanino (153/-1607), Giovanni Croce ( ), and Claudio Monteverdi (π ). Προτείνουμε στον σπουδαστή να μελετήσει όσο το δυνατόν περισσότερα μοτέτα των προαναφερθέντων συνθετών! Ο Johann Seastian Bach ( ) έγραψε έξι μοτέτα, κομμάτια σχετικά μεγάλης διάρκειας με γερμανικό κείμενο θρησκευτικού περιεχομένου για χορωδία και asso continuo. 8 Το μοτέτο μετά τον Bach Μετά το 1750 λίγοι συνθέτες ασχολούνται με το είδος, εντούτοις οι olfgang Amadeus Mozart ( ), Franz Liszt ( ) και Antonin Bruckner ( ) θεωρούνται σημαντικοί συνθέτες μοτέτων με λατινικό κείμενο. Ο Mozart συνέθεσε ένα μοτέτο πάνω στο μικρό ευχαριστήριο ύμνο του 1 ου αι. Ave Verum Corpus. Η Γερμανική προτεσταντική παράδοση συνεχίζεται με τον Johannes Brahms ( ). Μορφή Χαρακτηριστικό της μορφής του πολυφωνικού μιμητικού μοτέτου 9 είναι ότι ένα ανεξάρτητο θέμα (μουσική φράση / μοτίβο, όλοι ίσως μη δόκιμοι όροι για την εποχή που εξετάζουμε, θα επιλέξουμε για πρακτικούς λόγους τον όρο θέμα) αποδίδεται σε κάθε γραμμή (στίχο) ή απόσπασμα του κειμένου και ακολουθεί αυστηρή ή ελεύθερη μίμηση από τις υπόλοιπες φωνές. Ακολούθως εισάγεται το επόμενο τμήμα (γραμμή / στίχος, απόσπασμα) του κειμένου με το δικό του θέμα. Η μορφή του μοτέτου εμφανίζεται σαν ένα σύνολο μιμήσεων πάνω σε ανεξάρτητα θέματα ή ακόμη και ημι-ομοφωνικών επεισοδίων. Αυτή είναι και η κύρια δυσκολία κατά την σύνθεση ενός μοτέτου, να μην δώσει δηλαδή την εντύπωση ενός μωσαϊκού κατασκευασμένου από την συρραφή ανεξάρτητων αποσπασμάτων, αλλά μιας οργανικής σύνθεσης. Οι Ολλανδοί συνθέτες που προηγήθηκαν του Palestrina σε αυτό ακριβώς το σημείο εμφανίζονται κάπως γωνιώδεις και ανελαστικοί, ο ίδιος ο Palestrina και οι σύγχρονοί από την άλλη έφτασαν σε υψηλό σημείο την τέχνη της ομαλής και οργανικής μετάβασης από μια μουσική ιδέα σε μια άλλη (περιοχή μεταφοράς -transition). Σπάνια εμφανίζεται επανάληψη θεματικών στοιχείων στα διάφορα τμήματα ενός μοτέτου, εκτός από το αποκαλούμενο αντιφωνικό μοτέτο (responsory motet) το οποίο έχει την μορφή abc Στο μοτέτο του Palestrina, Alleluia tolerunt το αρχικό τμήμα επαναλαμβάνεται μεταξύ των φράσεων του κειμένου και το μοτέτο καταλήγει σε μια επεκταμένη επεξεργασία αυτού του αρχικού τμήματος προσομοιάζοντας έτσι την μορφή του rondo. Τα μοτέτα συνήθως χωρίζονται σε δύο μεγάλα τμήματα που καλούνται prima pars και secunda pars. Το καταληκτικό τμήμα ενός μοτέτου μπορεί να είναι γραμμένο σε τρίσημο μέτρο ακολουθώντας μια προσφιλή πρακτική της εποχής. 10 Ακολουθεί μια ανάλυση, που εν πολλοίς βασίζεται σε αυτήν του Κ. Jeppesen, του μοτέτου για τη Λειτουργία των Χριστουγέννων Dies sanctificatus του Palestrina. Το μοτέτο αυτό προτείνουμε ως 8 Οι τίτλοι των έξι μοτέτων του Bach είναι: BV 225, Singet dem Herrn ein neues Lied (1726), BV 226, Der Geist hilft unser Schachheit auf (1729), BV 227, Jesu, meine Freude (), BV 228, Fürchte dich nicht (), BV 229, Komm, Jesu, komm! (1730 ), BV 230, Loet den Herrn alle Heiden () 9 Το μοτέτο είναι μια αντιστικτική διαδικασία παρά μια μορφή (form). 10 Δείτε το Dies Sanctificatus του Palestrina στην ανάλυση κατωτέρω.

8 Σημειώσεις Αντίστιξης υπόδειγμα για την σύνθεση μαθητικού μοτέτου. Dies Sanctificatus Ανάλυση Στον πίνακα που ακολουθεί δείχνουμε τα διάφορα τμήματα του μοτέτου, το πως είναι κατασκευασμένα σε ποιους στίχους του κειμένου αντιστοιχούν και τις πτώσεις κάθε τμήματος. 11 Τμήμα Πτώση Κατασκευή Κείμενο A Μιξολύδιος Αυστηρά Πολυφωνικό Díes sanctificátus illúxit nóis, Ελεύθερα Πολυφωνικό illúxit nóis, B Φρύγιος Αυστηρά Πολυφωνικό vénite géntes, Ελεύθερα Πολυφωνικό et adoráte Dóminum, C Αιολικός Ομοφωνικό quia hódie Ελεύθερα Πολυφωνικό descéndit lux mágna in térris; D Μιξολύδιος Αυστηρά Πολυφωνικό haec díes quam fécit Dóminus: E Μιξολύδιος Ομοφωνικό exultémus et laetémur in éa. Μια μετάφραση του κειμένου στα στην γλώσσα των εκκλησιαστικών υμνωδών από τον Γ. Χ: Ἀνέτειλεν ἡµῖν ἑορτή ἡ μεγάλη, δεῦτε λαοί, ὑμνήσατε τὸν Κύριον, Φῶς τὸ Μέγα γὰρ ἐπὶ γῆς κατῆλθεν αὕτη ἡ ἡμέρα ἣν ἐποίησεν ὁ Κύριος: ἀγαλλιασώμεθα καὶ εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ. Και μια απόδοση του του κειμένου στην νεοελληνική: Ξημέρωσε για μας γιορτή μεγάλη, εμπρός λαοί, υμνείστε τον Θεό. Το μέγα φως κατέβηκε στη Γη. Τούτην εδώ τη μέρα την έπλασε ο Θεός: ας την χαρούμε κι ας τήνε χορτάσουμε. Συμβουλή: Ποτέ δεν πρέπει να ξεκινάτε την σύνθεση ενός μοτέτου, ή εν γένει μιας φωνητικής σύνθεσης, χωρίς να γνωρίζετε την μετάφραση του κειμένου, το είδος του, το ύφος του και το νόημα του. Παραθέτουμε τώρα έναν κατάλογο των συμβόλων που χρησιμοποιούμε στην παρτιτούρα κατά την ανάλυση του μοτέτου: A, B, C,... : Τα τμήματα του μοτέτου a,, c,... : Τα «θέματα» 12 του κάθε τμήματος [a], [], [c],... : Τμήμα του θέματος ~a, ~, ~c,... : Παραλλαγή του θέματος./.a,./.,./.c,... : Σμίκρυνση του θέματος I{a}: Αντιστροφή 11 Λάβετε υπόψη σας ότι τα Λατινικά δεν τονίζονται, εδώ απλά σημειώνουμε τις τονισμένες συλλαβές για να επισημάνετε την τοποθέτησή τους στο μέτρο (ισχυρό - ασθενές). 12 Δεδομένης της εποχής χρησιμοποιούμε τον όρο θέμα καταχρηστικά.

9 Μοτέτο 5 Συνδυασμοί των ανωτέρω, π.χ, [I{a}]: τμήμα της αντιστροφής του a S, A, T, B : Soprano (Cantus / C), Alto (Altus), Tenor, Basso (Bassus) Αναλυτικά το κάθε τμήμα τώρα: Τμήμα A Το πρώτο θέμα αποτελείται από δυο μέρη: (α) Dies sanctificatus, a1 και (β) illuxit nois, a2. Το θέμα a1 εισάγεται από την S. Στο μ. 2 εισάγεται η A με αυστηρή μίμηση του a1 στην κατιούσα 5 η. Ο Palestrina κατασκευάζει την εισαγωγική περίοδο σαν ένα κανονικό 13 ντουέτο, μια συνθετική πρακτική των Ολλανδών, που έχει χρησιμοποιήσει και ο ίδιος σε πολλά άλλα έργα του. Στο μ. 8 έχουμε είσοδο του T με το a1 και ένα μέτρο αργότερα είσοδο του B με μίμηση του στην κατιούσα 5 η. Οι δυο φωνές επαναλαμβάνουν το κανονικό ντουέτο S-A μια 8 βα χαμηλότερα. Η S και η A συνεχίζουν με ελεύθερη αντίστιξη πάνω από T- Η κατασκευαστική αρχή εδώ είναι καθαρά Ολλανδική. Στο μ. 12 το a2 αποσπάται από το a1 και ο Palestrina το επεξεργάζεται ανεξάρτητα. Στο μ. 17 μέτρο το Α καταλήγει με πτώση στον Μιξολύδιο. Τμήμα B Ο στίχος venite gentes με θέμα 1 το κάνει την είσοδό του με τον B, μετά από 2,5 μέτρα η A μιμείται το 1 στην ταυτοφωνία, ακολουθεί ο Τ (στην ταυτοφωνία με stretto) και τελικά μετά από 2 ακόμη μέτρα η S στην οκτάβα και ο Β στην κατιούσα 5 η με τον πρώτο του φθόγγο σε αύξηση. Η επεξεργασία του 1 τελειώνει. Το θέμα 2 et adorate εισάγεται από την S και δεν έχει ανεξάρτητο χαρακτήρα αλλά προέρχεται από την αντίστιξη του T στο 1 στον ο χρόνο του μ. 2. Στο 2 γίνεται μίμηση μόνο μια φορά στο μ. 27 από τον T στην 8 βα. Οι υπόλοιπες μιμήσεις του 2 είναι ελεύθερες, κυρίως ρυθμικές. Η κατασκευή αυτού του επεισοδίου είναι υβριδική μεταξύ πολυφωνικού και ομοφωνικού ύφους. Το συγχορδιακό περιεχόμενο υπερισχύει. Είναι κυρίως μια κατιούσα σειρά συγχορδιών 6 ης. Το Β καταλήγει με πτώση στον Φρύγιο (με οξυμένη την 3 η του, μείζων συγχορδία). Τμήμα C Το quia hodie με θέμα το c1 είναι καθαρά ομοφωνικού χαρακτήρα και κάνει χρήση των λεγόμενων συγχορδιών του Staat Matter (συγχορδίες από τα πρώτα μέτρα του ομώνυμου έργου). Το descendit με θέμα το c2 είναι ένα ελεύθερα μιμητικό τμήμα. Η A εισάγει το θέμα στο μ. 39, ο T και η S ακολουθούν σε stretto (στην ταυτοφωνία και στην 8 βα αντίστοιχα). Ο B παραμένει σιωπηλός σε αυτό το μέρος αλλά κάνει την είσοδό του στο μ. και ακολουθείται από T, S και A υπό μορφήν stretto. Αυτές οι είσοδοι το μόνο κοινό που έχουν είναι το κατιόν πήδημα 5 ης, το οποίο χρησιμοποιείται για την μελοποίηση του descendit και είναι συναφές με την έννοια της λέξης (ord painting). Το ύφος αυτού του τμήματος είναι ημι-πολυφωνικό. Το C καταλήγει με ασαφή πτώση στον Αιολικό (συγχορδία λα ελάσσονα στην αρχή του D). Τμήμα D Το ύφος αυτού του τμήματος είναι αυστηρά πολυφωνικό. Το θέμα του Haec dies, 13 Σε μορφή κανόνα.

10 6 Σημειώσεις Αντίστιξης [d] προέρχεται από το ομώνυμο γρηγοριανό γραδουάλι. Η εισαγωγή γίνεται με ένα κανονικό ντουέτο A- Η μίμηση όπως στο Α γίνεται στην 5 η, με μόνη διαφορά ότι εδώ εισέρχεται πρώτη η Ο T (με τον πρώτο του φθόγγο σε αύξηση) και ο B (στην κατιούσα 5 η ) εισέρχονται στα μμ. 87 και 59 αντίστοιχα, αλλά η όλη κατασκευή διαφέρει από αυτήν της S- Μια τελική είσοδος της S στο μ. 61 κλείνει αυτό το τμήμα με πτώση στον Μιξολύδιο. Τμήμα Ε Το τμήμα αυτό είναι γραμμένο σε δακτυλικό (τρίσημο) μέτρο (3/2). Ο Palestrina και οι σύγχρονοί του χρησιμοποιούν συχνά αυτό το ρυθμό στα έργα τους για να εκφράσουν την γνήσια και άδολη χαρά. Το ύφος αυτού του τμήματος είναι καθαρά ομοφωνικό εκτός από την μίμηση του T στην S με το θέμα e στο μ. 73. Στο μ. 71 το 3 ο μισό της S και του T διαφωνεί με το ολόκληρο της Παρόμοια στο μ. 82 (σημειωμένα στην παρτιτούρα). Αυτή η ενάντια στον κανόνα χρήση της διαφωνίας οφείλεται σε μια μετατροπή του ρυθμού που συμβαίνει και δεν φαίνεται στην σύγχρονη σημειογραφία μας. Στα μμ. 71 προς 72 και 82 προς 83 το μέτρο αλλάζει σε 3/1 και οι διαφωνίες γίνονται νόμιμες διαφωνίες από καθυστέρηση. Τέτοιες αλλαγές από μικρότερα μέτρα σε μεγαλύτερα δεν είναι σπάνιες και συναντώνται επίσης σε Handel, Bach, Mozart και άλλους. Στη σ. 7 δίνεται η παρτιτούρα του μοτέτου με σημειωμένη την ανάλυση που δόθηκε ανωτέρω. Από την δομή αυτού του μοτέτου, καθώς και άλλων που θα μελετήσετε, θα πρέπει να εξάγεται ένα πρότυπο το οποίο θα χρησιμοποιείτε σαν βάση για την σύνθεση των δικών σας μοτέτων. Εργασία 1 Στη σ. 13 δίνεται η παρτιτούρα του μοτέτου Veni Sponsa Christi, επίσης του Palestrina. Κάντε την ανάλυση πάνω στην παρτιτούρα με τον τρόπο που δείχνεται για το Dies Sanctificatus. Κατασκευάστε έναν πίνακα σαν αυτόν της σ. όπου θα σημειώσετε τα τμήματα του μοτέτου, τον τρόπο κατασκευής τους, την αντιστοιχία τμημάτων και στίχων, καθώς και τις πτώσεις κάθε τμήματος. Δίνουμε το λατινικό κείμενο του Veni Sponsa Christi και μια μετάφρασή του στην γλώσσα των εκκλησιαστικών υμνωδών καθώς και στην νεοελληνική: 1 Véni spónsa Chrísti, áccipe corónam, quam tíi Dóminus praeparávit in aetérnum. Δεῦρο ἡ Θεόνυμφος δεξαμένη τὸν στέφανον ὅν σοι Κύριος πρὸ αἰώνων ἡτοίμασεν. Έλα νύφη του Χριστού και δέξου το στεφάνι που για σένα ετοίμασε ο Κύριος πριν την αρχή του Χρόνου. (της αιωνιότητας) 1 Από τον Γ. Χ επίσης.

11 Μοτέτο Cantus Altus Tenor C A Αυστηρά Πολυφωνικό a1 κανονικό ντουέτο S-A Di Dies Sancti catus -φωνο μοτέτο ανάλυση: K. Jeppesen * - es san - cti - fi - ca - tus il - lu - xit no - a1 ακριβής μίμηση στην 5η a2 Di - - es san - cti - fi - ca - tus il - C 7 Giovanni Pierluigi Palestrina ( ) a2 C Ó œ Ó Bassus C C. C lu is, di - - xit no - - is, no is, di - a1 κανονικό ντουέτο T-B [a2] es san - cti - fi - ca tus ca san Ελεύθερα Πολυφωνικό ανεξάρτητη επεξεργασία του a2 [./.a2] Di Πτώση σε Μιξολύδιο œ œ œ œ œ Ó œ œ œ œ œ # œ œ # Ó nœ œ œ œ œ œ œ - - es san - cti - fi - a1 Di IV es san - cti - fi - ca - - tus il - lu - xit [a2] - tus il - lu - xit no is, il - - [a2] - cti - fi - ca - tus il - lu - xit no Ó a2 es Ó œ œ œ œ œ Ó œ

12 8 Σημειώσεις Αντίστιξης C. 15 [a2] Dies Sancti catus Ανάλυση * Πτώση σε Μιξολύδιο B Αυστηρά Πολυφωνικό stretto B-A œ il - lu - xit no - is, ve - ni - te ge - C. 20 œ œ œ œ œ œ # no [ a2] œ œ œ œ œ œ œ œ - lu - - xit no is, ve - ni - [ a2] 1 œ œ œ œ œ -is. il - - lu - xit no - is, Ó is, IV ve - ni - te gen tes, ve - ni - [ 1] ve stretto A-T - ni - - te gen tes, gen te gen - tes, ve - ni - - te gen tes, ve - ni - te stretto T-S [ 1] # Ó Ó œ œ œ # [ 1] Ó œ œ C. 2 - te gen - tes et ad - o - ra - te -tes, ve - ni - te gen - - tes et ad - o - -tes, ven - ni - te gen tes et ad - o - ve [ 2] Ελεύθερα Πολυφωνικό Ó Ó 2 [ 2] [ 2] œ œ œ œ 1 œ - ni - te gen tes

13 Μοτέτο 9 C. 29 Do ra ra Dies Sancti catus Ανάλυση * [ 2] [ 2] œ œ œ Ó mi - num, et ad - - te Do - - mi - num et ad - o - ra - te Do - - te Do - - mi - num et ad - o - ra - te Do - mi - [ 2] [2] Ó œ [ 2] # [ 2] n et ad - - o - ra - te et ad - o - ra - C. 3 o Πτώση σε Φρύγιο - ra - te Do - mi - num, qui - a ho mi - num, qui - a ho - num, Do mi - num, qui - a ho - te Do mi - num, qui II v C c1 [ c1] [ c1] Ομοφωνικό # œ œ œ œ œ œ œ c1 œ - a ho - C di - e de - scen - dit lux c2 - di - e de - scen - dit lux ma - gna in -di - e de - scen - dit lux ma - - œ œ - - di - e Ελεύθερα Πολυφωνικό [ c2] Ó [c2] Ó œ œ œ

14 10 Σημειώσεις Αντίστιξης C. 3 ma ter - gna in ter - ris; de - scen - dit gna - in ter ris; de - scen - dit de stretto B-T-S-A Ó œ œ œ ris; de - scen - [c2] Ó œ Dies Sancti catus Ανάλυση * Ημι-Πολυφωνικό [ c2] [ c2] [ c2] - scen - dit de - Ó C. 7 Ó dit lux ma - gna in ter - ris; de - scen - dit lux ma - gna in ter - lux ma - gna in ter - - ris, lux ma - gna in ter - scen [ c2] œ œ - dit lux ma - gna in ter C. 52 D Αυστηρά Πολυφωνικό d ακριβής μίμηση στην 5η ris; haec di - - es quam fe - cit Do - d κανονικό ντουέτο S-A œ œ haec di - - es quam fe - cit Do œ œ Ó - - ris; haec di - es -ris; haec di - es

15 Μοτέτο 11 C. 56 Dies Sancti catus Ανάλυση * σύμφωνη η œ œ œ mi - nus, - mi - nus quam fe - cit Do - mi - nus haec di - - es quam fe cit [ d] κανονικό ντουέτο T-B haec di - - es quam fe - cit œ œ [ d] ακριβής μίμηση στην 5η haec di - C. 61 haec di - - es quam fe - cit Do Do mi nus, haec di - - es quam fe - cit Do - - Do d œ # œ œ # n - - mi - nus quam fe - cit Ó œ œ œ œ œ - es quam fe - cit Do œ C Do Πτώση σε Μιξολύδιο - mi - nus: Ex v - ul - te mus et lae - te - mur in e - 3 œ # 2 # - - mi - nus: Ex - ul - te - mus et lae - te - mur in e mi - nus: Ex - ul - te - mus et lae - te - mur in 5 e - a, mi - nus: Ex - ul - te - mus, Ε e Ομοφωνικό 3 1

16 12 Σημειώσεις Αντίστιξης C. 73 Dies Sancti catus Ανάλυση * [e] a, et lae - te - mur in e - a, ex - ul - a, ex - ul - te - mus et lae - te - mur in e - - a, ex - ul - e ex ex - ul - te - mus et lae - te - mur in e - a, ex - ul - - ul - te - mus et lae - te - mur in e - a, ex - ul - C. 80 te te te - mus et lae - te - mur in e - a. - mus et lae - te - mur in e - a, ex - ul - - mus et lae - te - mur in e - a, ex - ul - te mus et lae - te - mur in # Ó e - a, ex - ul - C. 85 te te te - mus et lae - te - mur in e - a. - mus et lae - te - mur in e - a. - mus et lae - te - mur in e - a.

17 Μοτέτο 13 Soprano Alto Tenor C In festo Virginum Ve Veni Sponsa Christi -φωνο μοτέτο * - ni spon - sa Chri Ve - - ni - spon - sa Chri C Giovanni Pierluigi Palestrina ( ) C œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Bass C 6 10 Ve -sti, sti, ve - ni spon - sa Chri sti, ni spon - sa Chri œ œ # Ve œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ - - ni spon - sa Chri - ve - - ni - spon - sa œ œ œ œ œ sti, ve - ni spon - sa Chri - sti, œ œ œ # œ sti, ve - ni spon - sa Chri - 3euk1L 2002

18 1 Σημειώσεις Αντίστιξης 1 ve Veni Sponsa Christi * œ œ œ ni spon - sa Chri sti, Ó œ œ # Chri - sti, ve - ni spon - sa Chri œ œ œ œ # ve - ni spon - sa Chri sti, sti, ve œ œ Ó Chri sti, ac - œ œ nœ œ œ œ # nœ -sti, ve ni spon - sa Chri - sti Ó ac - ci - pe co - ro - nam, Ó ni spon - sa Chri - sti, ac - ci - pe œ œ 22 œ œ œ œ œ œ œ œ ac - ci - pe co - ro ac - ci - pe co - ro - nam, - ci - pe co - ro nam, ac - co Ó œ œ # œ nœ œ œ œ œ œ Ó œ œ œ œ œ œ - ro nam, œ œ

19 Μοτέτο Veni Sponsa Christi * Ó œ œ - nam, ac ci - pe co ro - nam, # ac n œ - ci - pe co - - ro - nam, ac - - ci - pe co - ro - nam ac - ci - pe co - ro - ac Ó Ó œ Ó œ œ œ œ - ci - pe co - ro - nam, 30 Ó ac - ci - pe co - ro - œ œ œ œ - ci - pe co - ro - nam, ac - ci - pe nam, ac - ci - pe co - ro - œ œ œ œ œ œ ac - ci - pe co ro - nam, Ó œ œ œ Ó œ œ 3 œ œ œ œ œ œ nam, ac ci - pe co ro - œ œ œ œ œ œ co - ro nam, œ œ œ œ # n œ œ - - nam, co ro Ó ac - ci - pe co - ro

20 16 Σημειώσεις Αντίστιξης 38 nam, - quam ti - i Do - mi - nus, quam ti - i Do - mi - nus Do mi - nam, - quam ti - i Do - mi - nus, Do mi - nam, - Veni Sponsa Christi * Ó Ó œ œ œ œ œ œ œ œ # Ó œ œ œ œ œ œ œ 2 œ œ œ œ œ # Do mi - nus, nus, quam ti - i Do - mi - nus, œ œ œ œ œ œ œ œ # nus, Do mi - Ó quam ti - i Do - mi - nus, Do mi - nus, 6 Ó œ œ œ œ quam ti - i Do - mi - nus, quam ti i Do - œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ quam ti i Do - - mi - nus œ nus, quam ti - i Do - mi - nus, quam ti - i Ó Ó quam ti - i Do - mi -

21 Μοτέτο Veni Sponsa Christi * # Ó - mi - nus, prae - pa - ra - vit in ae - Ó œ œ œ œ œ œ œ œ prae - pa - ra - vit in ae - ter œ Do - mi - nus nus prae - pa - Ó 5 Ó ter - num, prae - pa - ra - vit in ae - ter - œ œ # œ Ó num, prae - pa - ra - vit in ae - Ó prae - pa - ra - vit in ae - ter - num, in œ ra - vit in ae - ter - num, 59 œ Ó num, prae - pa - ra - vit œ œ œ œ œ œ œ ter num, prae - pa - œ œ œ œ œ œ œ # prae ae - ter num, œ - - pa - ra - vit in ae - ter Ó

22 18 Σημειώσεις Αντίστιξης 63 U œ œ œ œ œ œ œ # in ae - ter num. U ra - vit in ae - ter - num, in ae - ter - num. prae Veni Sponsa Christi * U Ó - pa - ra - vit in ae - ter - num. U œ œ œ -num, in - ae - ter num. Kyrie από την Λειτουργία «O Magnum Mysterium» του Victoria Γενικά Το Kyrie στην πολυφωνική Λειτουργία του 16ου αι. χωρίζεται σε τρία τμήματα κατ αντιστοιχία με το κείμενο. Στο πρώτο και τρίτο τμήμα μελοποιείται το Kyrie eleison και στο μεσαίο, δεύτερο, τμήμα το Christe eleison. Το κάθε τμήμα ξεκινά με μίμηση και τελειώνει με μια καλά ορισμένη πτώση. Η όλη δομή σχηματοποιείται σε ABC και όχι στην τριμερή (aria da capo) ABA, η οποία είναι κοινή πρακτική στο μπαρόκ και μεταγενέστερα. Το μοτέτο Kyrie του Victoria είναι τυπικό αυτής της κατασκευής, αλλά έχει και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία αξίζουν σχολιασμό. Το Kyrie του Victoria σχετίζεται με την Λειτουργία-Παράφραση 1 O magnum mysterium και εκ τούτου μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το μελωδικό και αρμονικό υλικό του Kyrie προέρχεται από αυτό το μοτέτο. Αντί να συζητήσουμε αυτή την πλευρά του ζητήματος, εδώ θα μελετήσουμε τη μορφολογική και αντιστικτική κατασκευή του ίδιου του Kyrie. Μορφή Συνοπτικά η μορφή του Kyrie παρουσιάζεται στον Πίνακα που ακολουθεί: Τμήμα Πτώση Κατασκευή Κείμενο A Δώριος Αυστηρά Πολυφωνικό Kyrie eleison B Αιολικός Αυστηρά Πολυφωνικό Christe eleison C Δώριος Αυστηρά Πολυφωνικό Kyrie eleison Τμήμα Α Το Kyrie είναι γραμμένο σε Δώριο από μεταφορά (B@ στον οπλισμό) και σε αυστηρά πολυφωνικό ύφος. Όπως και στο Dies sanctificatus, διακρίνουμε κι εδώ τα δύο duetti S - A και T - Η κατιούσα 5 η, (x) είναι το χαρακτηριστικότερο στοιχείο του θέματος a στο τμήμα Α του Kyrie (δες παρτιτούρα) και ακολουθεί 1 Λειτουργία-Παράφραση (Missa Parodia / Parody Mass): Βασίζεται σε μια πολυφωνική σύνθεση (πολυφωνικό μοτέτο, κοσμικό chanson ή μαδριγάλι).

23 Μοτέτο 19 διαδοχική μίμηση από όλες τις υποκείμενες φωνές (οι initialis 2 φθόγγοι δηλαδή του θέματος σχηματίζουν διάστημα κατιούσας 5 ης ). Η S εισάγει το θέμα a δημιουργεί με την Α το πρώτο κανονικό ντουέτο. Στο μ. η S επανεισάγει τμήμα του a σε σμίκρυνση ([./.a]). Ο T μιμείται πιο πιστά την μελωδία της S και ο B αυτήν της Α. Ο B συγκεκριμένα, μιμείται μόνο την αρχική κατιούσα 5 η του a και στο μ. 12 καταλήγει στο G 2 σχηματίζοντας τέλεια πτώση (V - i). Η 3μ, D - F, (y 1 ) της S στο μ. 2 μετασχηματίζεται σε 5Κ (y 2 ) στην Α στο μ. 3 προς. Όμοια στον Β στο μ Η κατιούσα 5 η επαναλαμβάνεται στην S στα μμ. και 8 και στην A στο μ. 5. Τμήμα Β Ένα -φθογγο τμήμα κλίμακας - στον B, φθόγγοι: D3 - E3 - F# - G - χρησιμεύει σαν θέμα για την μελοποίηση του Christe eleison και γενικά όλο αυτό το τμήμα B βασίζεται σε αυτόν τον φθογγικό σχηματισμό. Ο T και ο B επαναλαμβάνουν για δεύτερη φορά το πριν την Μισή Πτώση (πτώση στην V του τρόπου Αιολικός από μεταφορά). Όπως φαίνεται στην αναλυμένη παρτιτούρα, μπορεί κανείς να διακρίνει και χρήση σμικρύνσεων του,./., καθώς και χρήση τμήματος της ανεστραμμένης μορφής του, [Ι{}]. Τμήμα C Η είσοδος των φωνών στο τελευταίο τμήμα C γίνεται με διαφορετική σειρά από ότι στα προηγούμενα τμήματα (Τ - S - A - Β). Η ομοιογένεια επιτυγχάνεται με το μοτίβο c που εισάγει στο τμήμα C ο T και το οποίο αντιστρέφει το διάστημα με το οποίο εισήγαγε το μέρος Α η S / a (κατιούσα 5 η στην S, τμήμα Α - ανιούσα 5 η στον T, τμήμα C). Παρατηρούμε επίσης και ταυτόχρονη χρήση του, καθώς και σμίκρυνση και αναστροφή μορφών του, επιπλέον στοιχείο ομοιογένειας. Όλες οι φωνές απαντούν με ανιούσα 5 η, εκτός από την S που απαντά με ανιούσα η, προοιωνίζοντας κατά κάποιο τρόπο την τονική απάντηση 3 που θα γίνει κοινή πρακτική την περίοδο μπαρόκ. Οι επανείσοδοι των τριών ψηλότερων φωνών γίνονται με το αρχικό διάστημα να είναι ανιούσα 5 η ή η. Η τελική πτώση, όπως και στο μ. 12 στο κλείσιμο του πρώτου τμήματος, γίνεται με Τέλεια Πτώση στην τονική του τρόπου. Δεν υπάρχουν ομοφωνικά τμήματα. Αντίστιξη Μια προσεκτική μελέτη των διαφωνιών δείχνει ότι ο χειρισμός τους ακολουθεί τους γενικούς κανόνες που θεσπίσαμε για την δίφωνη και τρίφωνη αντίστιξη με πιθανή εξαίρεση το μ. 6 (δείτε τα βέλη στην παρτιτούρα). Εδώ αρκετά διάφωνα σχήματα παρουσιάζονται ταυτόχρονα. Το D της S στον 8 ο χρόνο του μ. 6 σχηματίζει διάφωνο διάστημα ης με τον T, αυτό το D θεωρείται ποικιλματικός φθόγγος και επιτρέπεται. Το D της A στον 7 ο χρόνο το οποίο επεκτείνεται με σύνδεση διαρκείας στο επόμενο μέτρο και σχηματίζει διάστημα ης με τον T, επίσης μπορεί να θεωρηθεί σαν ποικιλματικός φθόγγος ο οποίος ακολούθως δημιουργεί διαφωνία από καθυστέρηση στο μ. 7 και τελικά λύνεται στο C#. Η περίπτωση της S σε σχέση με την A, στο ίδιο μέτρο, είναι δυσκολότερη. 2 Initium ή Initialis: ο φθόγγος με τον οποίο αρχίζει μια μελωδία 3 Στην τονική απάντηση / tonal anser, σε ένα ανιόν διάστημα 5 ης δίνεται απάντηση με ανιόν διάστημα ης στην υπερκείμενη 5 η ή στην υποκείμενη η και το αντίστροφο, με σκοπό να διατηρηθούν θέμα και απάντηση μέσα στα πλαίσια της αρχικής τονικότητας. Στην πραγματική απάντηση / real anser ένα ανιόν διάστημα 5 ης απλά μεταφέρεται / transposition στην υπερκείμενη 5 η, ή στην υποκείμενη η. Περισσότερα για την τονική και πραγματική απάντηση στην μελέτη της Φούγκας. Χωρίζουμε ένα μέτρο σε 8 χρόνους για ευκολία στις παραπομπές στην παρτιτούρα.

24 20 Σημειώσεις Αντίστιξης Το διάστημα της ης C -F ακούγεται σύμφωνο όταν είναι μέρος της α αναστροφής της φα μείζονος συγχορδίας. Το D στην A θα μπορούσε να σχηματίζει διάστημα 3 ης με το υπερκείμενο F σαν μια σύμφωνα με τον κανόνα προετοιμασία για την καθυστέρηση που θα ακολουθήσει, αλλά το E της S συμπεριφέρεται σαν τονισμένος διαβατικός φθόγγος, σχηματίζοντας στιγμιαία ένα διάστημα 2 ης. Το D επεκτείνεται στο μ. 7 δημιουργώντας καθυστέρηση με το E της S και η A, ως όφειλε, λύνεται στο C# προετοιμάζοντας την πτώση που ακολουθεί. Στο μ. 29, το G της S στον 3 ο χρόνο, δημιουργεί μια σύμφωνη η5 με το D 3 του Αυτός είναι ένας από τους πιο κοινούς πτωτικούς τύπους στα δίφωνα, τρίφωνα ή πολυφωνικά μοτέτα του 16 ου αι. Αρμονία Με αφορμή το έργο που εξετάζουμε και με βάση αυτό, παραθέτουμε κατωτέρω μερικές παρατηρήσεις για την χρήση τετράφωνων συγχορδιών, των αναστροφών τους και το διπλασιασμό των φθόγγων τους: Το μεγαλύτερο ποσοστό των εν χρήσει συγχορδιών είναι σε ευθεία κατάσταση. Η α αναστροφή χρησιμοποιείται περιστασιακά. Η ελαττωμένη συγχορδία χρησιμοποιείται πάντα σε πρώτη αναστροφή. Όταν χρησιμοποιείται η β αναστροφή η η πάνω από τον μπάσο, η θεμέλιος της συγχορδίας δηλαδή, προετοιμάζεται και λύνεται σύμφωνα με τον κανόνα. Προτιμάται ο διπλασιασμός της θεμελίου μιας συγχορδίας στην τετράφωνη αντίστιξη. Ο διπλασιασμός της 3 ης γίνεται περιστασιακά και περισσότερο σε ελάσσονες συγχορδίες. Ο διπλασιασμός της 5 ης στης συγχορδίας είναι σχετικά σπάνιος και γίνεται μόνο όταν είναι παρούσα και η 3 η. Όταν δύο ή τρεις φωνές δημιουργούν ταυτόχρονα διαβατικούς, ποικιλματικούς ή άλλους σχηματισμούς που περιέχουν διαφωνίες ως προς μια φωνή με μεγάλη αξία (σχετικά ως προς αυτές), ενδιαφέρουσες αρμονίες μπορούν να προκύψουν. Στο μ. 10 το B@ της S στον 3 ο χρόνο δημιουργεί στιγμιαία μια αυξημένη συγχορδία (B@ + ), το A που ακολουθεί δημιουργεί στον 7 ο χρόνο του μέτρου μια ελαττωμένη συγχορδία με 7 η (A Ø7 ) και τέλος στο μ. 11 η ποικιλματική κίνηση S, A, και B δημιουργούν επίσης μια ελαττωμένη συγχορδία με 7 η (A Ø7 ) ως προς το κρατημένο A 3 του Παρατηρείστε επίσης την συγχορδία της V 7 που σχηματίζεται από την καθυστέρηση του C του Τ στο μ. 29 (D 7 ). Όλες οι φωνές διατηρούν την μελωδική ανεξαρτησία τους, προϋπόθεση για ένα πετυχημένο αντιστικτικό γράψιμο. Η αντίθετη και η πλάγια κίνηση χρησιμοποιούνται συχνότερα από την ευθεία και παράλληλη, ιδιαίτερα στις εξωτερικές φωνές. Σε καμιά περίπτωση δεν έχουμε ευθεία κίνηση όλων των φωνών. Παρατηρείστε ότι όλοι οι προσαγωγείς λύνονται με ανιόν βήμα, όλες οι συγχορδίες με 7 η με κατιόν βήμα και ότι οι κοινοί φθόγγοι συνήθως συνδέονται. Ακολουθεί η παρτιτούρα του μοτέτου με σημειωμένη την ανάλυση: 5 Σύμφωνη η: Ένα ατόνιστο μισό σε μια από τις ψηλότερες φωνές μιας πολυφωνικής σύνθεσης, το οποίο αν και βρίσκεται σε διάστημα ης, διαφωνεί δηλαδή, με ένα φθόγγο μεγάλης διάρκειας της χαμηλότερης φωνής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν προετοιμασία μιας συγκοπής που δημιουργεί διαφωνία στον ισχυρό χρόνο του επόμενου μέτρου. Συμβουλευτείτε ένα εγχειρίδιο αντίστιξης για περισσότερες λεπτομέρειες.

25 Μοτέτο 21 I. Kyrie Missa: "O Magnum Mysterium" C C A Αυστηρά Πολυφωνικό a κανονικό ντουέτο S-A [./.a] x y1 œ œ œ # Ky - ri - e e - - lei - son, Ky - ri - e e - - [ a] Ky x - - ri - e e - le - i - son e - C y2 Tomás Luis de Victoria (c ) [a] x œ œ C 6 10 ri n œ œ lei - son, Ky - rie e - - lei - son. Ky - B le - i - son, [a] κανονικό ντουέτο S-A Ky AØ7 - e e Ky AØ7 # œ Ky lei - son. - ri - e e - le - i - son ri - e son. Chri - ste e - e x y1 œ œ ri - e e - lei lei [ a] B x Αυστηρά Πολυφωνικό Ó # œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ # œ œ # - - son. Chri - ste e - lei - V i [] y2 # œ./.

26 22 Σημειώσεις Αντίστιξης 2 15 Chri Chri - ste e - lei ste e - le - i - son, Chri - ste - e - le - i lei - son, Chri ste - e - lei - I{ } œ œ œ - - son, e - le - i - son, Chri - ste e le - i - [I{}] n œ [I{}] # n œ œ O Magnum Mysterium: I. Kyrie * # Ó 19 - son. Ky - ri - e e - lei son. Ky - ri - e e - lei - - son. Ky - ri - e e lei - son, Ky - Ó son. v C Αυστηρά Πολυφωνικό c # # œ c [ c]./. I{ } [c] œ œ œ œ œ œ œ Ó [c] Ky - ri - 2 [ c] Ó son, - Ky - ri - [ c] œ œ Ó ri - - son, Ky - ri - - e e - I{ } œ œ œ # - - e e - lei I{ } œ œ œ e e - lei

27 Μοτέτο I{ } n œ # e e - lei lei œ œ œ œ [ c] # œ œ œ œ O Magnum Mysterium: I. Kyrie * -son, Ky - ri - e e - lei son. [ c] œ œ œ son, - Ky - ri - e e - lei son. D7 son. son. 3 Γενικές Οδηγίες για την Σύνθεση ενός Μοτέτου Μην χρησιμοποιείτε πυκνή υφή (πολλά τέταρτα και / ή όγδοα σε όλες τις φωνές). Μετά από μια παύση, η φωνή εισέρχεται με ένα σημαντικό κατασκευαστικό στοιχείο (νέο θέμα, μίμηση κλπ.). Να μην τραγουδούν όλες οι φωνές ταυτόχρονα σε ψηλή ή χαμηλή περιοχή για αρκετό χρόνο. Το -φωνο σύνθεμα περιστασιακά μπορεί να αναχθεί σε 2-φωνο ή 3-φωνο, αυτό προσδίδει ποικιλία στην υφή. Οι φωνές πρέπει να διατηρούν την ανεξαρτησία τους όσον αφορά στην κατασκευή των φράσεων, του ρυθμού και του περιγράμματός τους. Οι ρυθμικές αξίες να τοποθετούνται σύμφωνα με τον κανόνα, οι μελωδίες να είναι ρέουσες και πάντα σύμφωνες με το συγκεκριμένο ύφος. Στα διάφορα τμήματα του μοτέτου να εναλλάσσετε την σειρά εισόδου των φωνών, π.χ S-A-T-B και σε άλλο τμήμα: A-S-T- Ο Β να μην υποστηρίζει απλά αρμονικά το σύνθεμα, αλλά να είναι ισότιμος με τις άλλες φωνές. Εργασία 2 Συνθέστε ένα Kyrie, περίπου 50 μέτρα, με πρότυπο το Kyrie του Victoria που μελετήσαμε προηγουμένως. Δίνεται το ντουέτο S - A μέχρι του σημείου που εισέρχεται το ντουέτο T- Ακολουθείστε την μορφή που δίνεται στον ακόλουθο Πίνακα: Τμήμα Πτώση Κατασκευή Κείμενο A Μιξολύδιος Αυστηρά Πολυφωνικό Kyrie eleison B Δώριος Αυστηρά Πολυφωνικό Christe eleison C Μιξολύδιος Αυστηρά Πολυφωνικό Kyrie eleison

28 2 Σημειώσεις Αντίστιξης Soprano Alto Tenor Bass 2 2 œ œ œ œ œ œ Ky - ri - e e - - lei œ Ky - - ri - e e œ œ œ œ son œ œ œ # œ - le i - son Ky ri - e Ky Εργασία 3 Αναλύστε τώρα το μοτέτο για τον εορτασμό της μνήμης ενός μάρτυρα, Iste sanctus, του Victoria σύμφωνα με το υπόδειγμα που δόθηκε ανωτέρω για την ανάλυση του Dies sanctificatus του Palestrina. Κατασκευάστε έναν πίνακα σαν αυτόν της σ. όπου θα σημειώσετε τα τμήματα του μοτέτου, τον τρόπο κατασκευής τους, την αντιστοιχία τμημάτων και στίχων, καθώς και τις πτώσεις κάθε τμήματος. Παρατηρείστε ότι οι είσοδοι των φωνών στο τμήμα Α δεν ανάγκη να γίνονται με την σειρά S-A-T- Στο Iste sanctus εισάγονται: T I -T II -A- Το λατινικό κείμενο είναι: Iste sanctus pro lege Dei sui, certavit usque ad mortem et a veris impiorum non timuit fundatus enim erat supra firmam petram. Και μια απόδοσή του στην νεοελληνική: Ιδού ένας άγιος που για τον νόμο του Θεού του, αγωνίστηκε ενάντια και στον θάνατο ακόμη καθόλου δεν φοβήκε τους λόγους των ασεβών γιατί σε στέρεη πέτρα στηριζόταν.

29 Μοτέτο Alto Tenor I Tenor II Bass In Festo unius Martyris Iste Sanctus -φωνο μοτέτο * 2 2 I I ste San - ctus pro le - ge De - i su - 2 I - - ste San - ctus pro le Tomás Luis de Victoria (c ) Ó œ I II 6 Ó ste San - ctus pro le - ge De - i su- - œ œ œ œ œ Ó i, pro le - - ge De - - ge De - i su - i, i I ste San - ctus pro le - œ œ I II 10 Ó œ - - i pro le - ge De - i su œ œ œ œ œ nœ œ œ Ó œ - - i su - - i, pro le - ge De - i su - Ó œ # ste San - ctus pro le - ge De - i su - - # - ge De - i su - i, pro le - ge De - i su - -

30 26 Σημειώσεις Αντίστιξης 2 1 Iste Sanctus * Ó - i cer - ta - vit us - que ad mor- - - I Ó œ œ œ œ i cer - ta - vit us - que ad mor II - i cer - ta - vit us - que ad mor œ œ œ œ œ œ i cer - ta - vit us - que ad mor I II 19 Ó tem, et a ver - is im - pi - œ tem, - et a ver - is im - pi - o rum non œ œ tem, - et a ver - is im - pi - o rum non tem, - et a ver - is im - pi - Ó I II 23 o ti ti o Ó # - rum non ti - mu - it, non ti - mu - it: - mu - it, non ti - mu - it, non ti - mu - it, non ti - mu - it: Ó # n - mu - it, non ti - mu - it, non ti - mu - it: - rum non ti - mu - it, non ti - mu - it, non ti - mu - it: œ œ œ œ

31 Μοτέτο Iste Sanctus * Ó 3 I fun - da - tus e - nim e - rat su - pra r - mam Ó fun - da - tus e - nim e - rat su - pra r - II fun fun da da - tus e - nim e - rat su - pra r - mam I 31 œ œ Ó pe - tram, pe tram, fun - da - tus e - nim œ œ Ó mam pe tram, fun - da - tus e - nim e - II tus e nim e pe Ó tram, fun - da - tus e - nim e - I II 35 e œ œ - rat su - pra r - mam pe - - tram, œ œ œ œ œ œ rat su - pra r mam pe - tram, fun - da - tus # rat su pra r - - rat su - pra r - mam pe tram, fun - da - tus

32 28 Σημειώσεις Αντίστιξης I II 39 e e fun - da - tus e - nim e - rat su - pra r mam - nim e - rat su - pra r mam pe Iste Sanctus * Ó œ œ œ mam - nim e - rat su - pra r mam I 3 # pe tram, su - pra r - # tram, su - pra r - II pe pe tram tram, su I II 5 œ œ œ œ - - mam pe tram. œ œ œ mam pe tram. œ pra r - mam pe tram.

33 Μοτέτο 29 Εργασία Συνεχίστε τις φωνές (στα σημεία με αστερίσκο «*») στο μοτέτο Sicut Cerves (Prima Pars) του Palestrina που ακολουθεί και ολοκληρώστε το τμήμα Α. Δίνονται οι μιμητικές είσοδοι και οι σημαντικές παύσεις. Εργαστείτε χωρίς κείμενο. Συγκρίνετε ακολούθως την σύνθεσή σας με την «λύση» του ίδιου του Palestrina στην οποία έχει προστεθεί και το κείμενο, το οποίο προέρχεται από τον Ψαλμό 1 (2): 1-3. [Δίνεται ολόκληρο το μοτέτο για μελέτη]. Η σειρά εισόδου των φωνών είναι: T-A-S- Το μοτέτο είναι σε Ιωνικό τρόπο από μεταφορά (μία ύφεση στον οπλισμό). Το τμήμα Α καταλήγει με τέλεια πτώση στην τονική του τρόπου. Στο secunda pars του μοτέτου ταυτοποιείστε τα μιμητικά θέματα, την υφή (αυστηρά πολυφωνικό, ομοφωνικό κλπ.) και τις πτώσεις. Προσπαθήστε να καταλάβετε πως αποδίδεται μουσικά το νόημα του κειμένου. Τέλος κάνετε ένα διάγραμμα της μορφής του μοτέτου όπου θα δείχνονται όλα τα σημαντικά κατασκευαστικά του στοιχεία. Κατωτέρω παρατίθεται ολόκληρο το κείμενο του Ψαλμού στα λατινικά, το οποίο μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για την σύνθεση ενός δικού σας μοτέτου (κατά προτίμηση σε άλλο τρόπο και βέβαια με άλλα θέματα), καθώς και το πρωτότυπο ελληνικό: Prima Pars Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum: ita desiderat anima mea ad te, Deus. Secunda Pars Sitivit anima mea ad Deum fortem vivum: quando veniam et appareo ante faciem Dei Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte, dum dicitur mihi quotidie: Ui est Deus tuus Ὃν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρός σέ, ὁ Θεός. ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρὸς τὸν Θεὸν τὸν ζῶντα πότε ἥξω καὶ ὀφθήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ; ἐγενήθη τὰ δάκρυά μου ἐμοὶ ἄρτος ἡμέρας καὶ νυκτὸς ἐν τῷ λέγεσθαί μοι καθ ἑκάστην ἡμέραν ποῦ ἐστιν ὁ Θεός σου;

34 30 Σημειώσεις Αντίστιξης Soprano 2 Alto Tenor 2 ê ê 2 œ Bass 2 6 œ ê œ 10 ê ê ê

35 Μοτέτο ê ê 19 œ œ ê Ó œ

36 32 Σημειώσεις Αντίστιξης Soprano Alto Tenor Bass Prima Pars Sicut Cervus -φωνο μοτέτο Ψαλμός 1 (2): 1-3 * 2 2 Si Si 2 Si Giovanni Pierluigi Palestrina ( ) - - œ cut cer - vus de - si - de - 2 œ œ - cut cer vus de - si - de - rat ad fon - tes a - qua - cut 6 œ œ cer - vus de - si - de - rat ad fon - tes a - qua - - œ œ œ œ rat ad fon - tes a - qua rum, - rum, si - cut œ Si - cut cer - vus de - si - de-rat ad 10 œ œ œ œ œ cer - rum, a qua - rum si - vus de si - - ut cer - vus de - si - de - rat ad - - de-rat ad fon - tes a - - qua - - fon œ œ œ œ œ - tes a - qua - rum si - - cut cer -

37 Μοτέτο si cut cer - vus de - si - de - rat ad fon- tes a - qua - rum de - si - de - rat ad vus de - si - de - rat ad fon - tes de - si - de - fon fon - tes a qua rum, - tes a - qua de - si - de - rat ad fon - tes a - qua - - rat ad fon - tes a - qua - rum, rum, œ rum i œ œ œ œ œ œ œ œ rum, i - - ta de - - si - - de - rat de i i ta de si si de - rat - - ta de - si de - rat i œ œ œ œ œ - ta de - si - de - rat i de - rat i - - ta Ó œ œ œ œ œ œ œ œ œ Ó œ œ œ œ œ œ Sicut Cervus * œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ta

38 3 Σημειώσεις Αντίστιξης 33 œ œ œ œ œ it i - - ta de - si - de - rat ta i - - ta de - ta de - si - de - rat i - ta de - si - de - rat i - de - si de - rat a - ni - ma me si - de - rat a - - ni - ma - ta de - si - - de - rat i - - ta de - si - de - rat de - a ad - te - De us me si - a ad te De - us a - a œ œ œ œ œ œ œ œ - ni - ma me a ad te De - - de - rat a - ni - ma me - œ œ a - ni - ma me - - a - ni - ma me- a ad te De - us œ œ œ œ œ œ œ Ó us a - ni - a ad te De us a - ni - ma me - a œ œ œ œ œ œ œ Ó œ œ Ó Ó Ó œ Sicut Cervus * 3

39 Μοτέτο ad te, De us. us, ad te De - - us ad te, De - ma me - a ad te De us ad ad te De us ad te, De - - Secunda Pars 2 œ œ Si - ti - vit a - ni-ma me - œ œ œ œ 2 œ us. Si - ti - vit a - ni-ma me - a 2 Ó œ œ œ œ te, De us us. a ad De - um for - - tem vi - vum a - ni ad De - um for - tem vi vum a - Si - ti - vi a - ni - ma me - Si - ti - - ni - ma me - a ad De - um for - tem vi - - ma me - a si - ti - a ad De - um for - tem vi vi a - ni - ma me - a ad De - um for - tem vi - Ó Ó œ œ œ œ œ œ œ Ó œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Sicut Cervus * Ó œ œ œ œ œ œ œ

40 36 Σημειώσεις Αντίστιξης Ó œ vum ad De - um for - tem vi - vum vi - - œ vit a - ni - ma - me - a ad De - um for - - tem œ œ vi vi ap vum ad De - um for - tem vi vum ad De - um for - tem - - vum: quan - do ve - ni - am et ap - pa - re vum: quan - do ve - nia-am et ap - pa - re - o quan - Ó œ - - vum: quan do - - vum: quan - do ve- ni - am - ve - nia-am et - o quan - do ve - ni - am et ap - pa - re - o an - - do ve ni - am et ap - pa - re - o - pa - re - o et ap - pa - re - - o qua - do ve - ni - am et ap - pa - re- - o te fa - ci - em De i an - te fa - ci - em an - te fa - ci - em De - i an - te fa - ci - em De - i an - œ Ó œ œ n n Ó œ œ œ œ Ó œ œ Ó œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ nœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Ó Sicut Cervus * œ œ Ó œ an - te fa - ci - em 5

41 Μοτέτο œ œ œ œ Ó De i Fu - er - unt Ó an - te fa - ci - em De - i Fu - er - unt mi - hi te fa - ci - em De - - i Fu - De - i Fu - er - unt mi - œ mi er - hi La - cry - mae la - cry - mae me - ae pa - - unt mi - hi la - cry - mae me - ae pa - - hi la - cry - mae me - ae pa- pa - me œ œ œ œ œ Ó œ œ œ œ œ œ œ œ - ae pa - - nes di - e ac no - - cte, dum di - œ œ œ œ - nes di - e ac no cte, dum di - œ œ œ œ œ œ œ n nes di e ac no - cte, dum di - ci - - nes di e ac no - - cte, dum di - - ci-tur mi - hi quo - ti - di - e: U - i est De - us tu - - ci-tur mi - hi- quo - ti - di - e quo - ti - di - e: U - i est De - us tur mi - hi quo - ti - di - e quo - ti - di - e: U - i est De - us œ œ Ó - ci-tur mi - hi quo - ti - di - e œ nœ œ Ó œ œ œ œ Ó œ œ œ œ Sicut Cervus * Ó œ œ Ó œ œ

42 38 Σημειώσεις Αντίστιξης 106 œ œ tu tu us œ œ œ - us u - i est De- us tu us u - i est De us tu - - quo Sicut Cervus * Ó œ Ó œ œ œ Ó œ - ti - di - e: U - i est De - us tu - us De - us tu Ó œ dum di - ci - tur mi - hi quo - ti - di - e: U - œ œ - us dum di - ci - tur mi - hi quo ti - di - e: œ - us dum di - ci - tur mi - hi quo ti - di - e: Ó œ - us dum di - ci - tur mi - hi quo ti - di - e: U - 11 œ œ œ œ œ - i est De - us tu us Ó œ œ U - i est De - us tu us Ó œ U - i est De - us tu us œ œ # <n> - i est De us tu - us De - us tu us

43 Μοτέτο 39 Εργασία 5 Να συνθέσετε -φωνα μοτέτα με βάση τις δοσμένες μιμητικές εισόδους των φωνών. Αναγνωρίστε τον τρόπο του κάθε μοτέτου, το ύφος του, μελετήστε προσεκτικά τις δοσμένες φωνές (μελωδικό περίγραμμα, κορύφωση, σειρά και σημείο εισόδου κάθε φωνής, φθόγγους initialis, αντίστιξη) καθώς και το νόημα και την τοποθέτηση των συλλαβών του κειμένου. Στα σημεία με αστερίσκο («*») ξεκινά η δική σας εργασία. Σε μερικά μοτέτα δίνονται και οι τέσσερις φωνές, σε άλλα μόνο το αρχικό ντουέτο. Σχεδιάστε εκ των προτέρων και με βάση τον τρόπο του κάθε μοτέτου τις πτώσεις κάθε τμήματος. Το πλήθος των τμημάτων του μοτέτου θα είναι ανάλογο του αριθμού των στίχων (δείχνεται στο πρωτότυπο κείμενο με Α, Β, C,...). Στα τμήματα B, C,... θα πρέπει να συνθέσετε δικά σας θέματα. Ο σχεδιασμός των θεμάτων θα πρέπει να γίνει ανάλογα με τον αν το τμήμα θα είναι αυστηρά ή ελεύθερα πολυφωνικό, ομοφωνικό, κλπ. Στα μοτέτα με στίχους ακολουθείστε την κατασκευή των τμημάτων σύμφωνα με το Dies sanctificatus. Αν το κείμενο περιέχει Alleluia, χρησιμοποιείστε τρίσημο μέτρο και ημι-πολυφωνική κατασκευή. Δίνουμε τώρα το κείμενο των προς σύνθεση μοτέτων: 1. Christe eleison Α: Christe eleison. Χριστέ ἐλέησον. 2. Laudao nomen Ψαλμός 68: A: Laudao nomen Dei cum cantico, B: Magnificao eum in laude, C: Et placeit Deo super vitulum novellum, D: Cornua producentem et ungulas. 3. Beatus vir Ψαλμός 1:1 A: Beatus vir, B: Qui non aiit in consilio, C: Impiorum et in via peccatorum non stetit, D: Et in cathedra pestilentiae non sedit.. Benedictus qui venit Από τον Μικρό Παρακλητικό Κανόνα A: Benedictus qui venit, B: In nomine Domini. A: O magnum mysterium, B: Et admiraile sacramentum, C: Ut animalia viderent Dominum natum, D: Jacentem in praesepio! 5. O magnum mysterium Αντίφωνο των Χριστουγέννων Αἰνέσω τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου μετ ᾠδῆς, μεγαλυνῶ αὐτὸν ἐν αἰνέσει, καὶ ἀρέσει τῷ Θεῷ ὑπὲρ μόσχον νέον, κέρατα ἐκφέροντα καὶ ὁπλάς. Μακάριος ἀνήρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν, καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη, καὶ ἐπὶ καθέδρᾳ λοιμῶν οὐκ ἐκάθισεν. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος, ἐν ὀνόματι Κυρίου. Ω, μέγα μυστήριον καὶ θαῦμα παράδοξον, τὰ ἂλογα ὁρῶντα τὸν Λόγον σαρκωθέντα, ἐν φάτνῃ κείμενον!

44 0 Σημειώσεις Αντίστιξης 6. O sacrum convivium! Κείμενο Αγ. Θωμά Ακινάτη. Αντίφωνο της εορτής Corpus Christi. A: O sacrum convivium! B: In quo Christus sumitur, C: Recolitur memoria passionis eius, D: Mens impletur gratia. 7. Laudate Dominum Graduale Romanum / Ψαλμός 135 (13): 3 A: Laudate Dominum, B: Quia enignus est, C: Psallite nomini eius, D: Quoniam suavis est. A: Quem vidistis, pastores, dicite, B: Annunciate nois, C: In terris quis apparuit D: Natum vidimus et choros angelorum. E: Alleluia! Ω, ἱερὰ πανήγυρις! ἐν ᾗ Χριστόν ὑπαντήσαντες, μνησθέντες αὐτοῦ τῶν παθῶν, τὸ πνεῦμα ἡμῶν ἐπλήσθη χάριτος. Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθὸς Κύριος, ψάλατε τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, ὅτι καλόν. 8. Quem vidistis Αντίφωνο των Χριστουγέννων Ποιον είδατε βοσκοί, πείτε μας, αναφωνήστε: Ποιος εμφανίσθηκε στην γη; είδαμε το νεογέννητο παιδί και χορούς αγγέλων. Αλληλούια! 9. Ascendo ad patrem meum Ιωάννης 20:17 A: Ascendo ad patrem meum, B: Et patrem vestrum, C: Deum meum, et Deum vestrum, D: Alleluia A: Juilate Deo, omnis terra, B: Servite domino in laetitiae, C: Intrate in conspectu eius in exsultatione, D: quia Dominus ipse est Deus. 10. Juilate Deo Ψαλμός 99: 1-3 Ἀναβαίνω πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ πατέρα ὑμῶν, καὶ Θεόν μου καὶ Θεὸν ὑμῶν, εαλληλούια. Ἀλλαλάξατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ γῆ δουλεύσατε τῷ Κυρίῳ ἐν εὐφροσύνῃ, εἰσέλθετε ἐνώπιον αὐτοῦ ἐν ἀγαλλιάσει, γνῶτε ὅτι Κύριος, αὐτός ἐστιν ὁ Θεὸς ἡμῶν.