Το στίγµα της παχυσαρκίας

Transcript

1 Το στίγµα της παχυσαρκίας Εισαγωγή Η παχυσαρκία είναι αναγνωρισµένη ως ένα µείζον πρόβληµα υγείας, µε εκτεταµένο επιπολασµό παγκοσµίως, όπως και στη χώρα µας. Πέρα από τις αρνητικές επιπτώσεις της νόσου στη σωµατική υγεία του ατόµου, έρευνες έχουν δείξει πως η παχυσαρκία επηρεάζει αρνητικά και τη ψυχολογική υγεία, αποτέλεσµα που αποδίδεται εν µέρει στον συχνό στιγµατισµό του βάρους από τον κοινωνικό περίγυρο. Ο στιγµατισµός του βάρους αποτελεί µία µορφή κοινωνικής διάκρισης. Συνίσταται στην έκφραση ενός εύρους αρνητικών πεποιθήσεων και συµπεριφορών, όπως προκαταλήψεις, στερεότυπα, συµπεριφορές απόρριψης και διάκρισης, απέναντι σε ένα άτοµο εξαιτίας του υπερβάλλοντος σωµατικού του βάρους. Από τη µεριά του ατόµου που υφίσταται τον στιγµατισµό ορίζεται ως «η εµπειρία του να αντιµετωπίζεται µε άσχηµο τρόπο από τους άλλους λόγω του βάρους του». Αυτό το φαινόµενο βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στην κοινωνικά διαµορφωµένη αισθητική που ταυτίζει το αδύνατο σώµα µε την οµορφιά, την αυτοαποτελεσµατικότητα, τη δύναµη και την επιτυχία. Οµάδες στόχοι Ο στιγµατισµός του βάρους είναι συχνό φαινόµενο. Περισσότερα από τα µισά παχύσαρκα άτοµα αναφέρουν ότι έχουν γίνει δέκτες τέτοιων φαινοµένων κάποια στιγµή στη ζωή τους. Είναι σύνηθες να τους προσδίδονται στερεοτυπικά χαρακτηριστικά, όπως ότι είναι άτοµα λιγότερο ικανά, αδέξια, µη ελκυστικά, καθώς και ότι δεν είναι κινητοποιηµένα ή ότι έχουν την αποκλειστική ευθύνη για το βάρος τους. Ο στιγµατισµός, εκτός από αρνητικές στερεοτυπικές πεποιθήσεις, εκφράζεται και µε αρνητικές συµπεριφορές που µπορεί να περιλαµβάνουν απόρριψη, προκατάληψη και διακρίσεις σε αποφάσεις και επιλογές. Ο στιγµατισµός αυτός είναι, επίσης, πανταχού παρόν, εντοπίζεται δηλαδή σε διάφορους τοµείς της ζωής. Η εργασία, η υγεία, η εκπαίδευση, τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και οι διαπροσωπικές σχέσεις, έχουν όλα αναφερθεί ως τοµείς όπου τα παχύσαρµα άτοµα γίνονται αποδέκτες διακρίσεων. Τέτοιες καταστάσεις µπορεί να αδικήσουν ή να βλάψουν το παχύσαρκο άτοµο αλλά και να ενισχύσουν κοινωνικο-οικονοµικές ανισότητες. Οι διακρίσεις που γίνονται λόγω του σωµατικού βάρους αποτελέσουν δυνητικά στρεσογόνο παράγοντα για τα άτοµα που τις αντιλαµβάνονται, µε σηµαντική επίδραση στην ψυχική τους υγεία και την ευηµερία.

2 Ειδικότερα ως προς την προσπάθεια του παχύσαρκου ατόµου να διαχειριστεί το βάρος του, ο στιγµατισµός αποτελεί µάλλον εµπόδιο παρά κινητοποίηση. Απογοητεύει το άτοµο, το οδηγεί στο να αποµονωθεί περισσότερο και να παραιτηθεί από την όποια προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασής του. Ο στιγµατισµός του βάρους στους ενήλικες έχει ένα έµφυλο χαρακτηριστικό, αφορά δηλαδή περισσότερο το γυναικείο φύλο. Για την ίδια τάξη µεγέθους σώµατος οι γυναίκες δέχονται στιγµατισµό για το βάρος τους σε διπλάσιο βαθµό. Η διαφοροποίηση αυτή, όµως, φαίνεται να χάνεται όταν πρόκειται για περιπτώσεις µε έντονο πρόβληµα παχυσαρκίας. Είναι καταγεγραµµένο ότι όσο µεγαλύτερο βάρος έχει ένα παχύσαρκο άτοµο τόσο περισσότερο στιγµατισµό δέχεται: οι υψηλότερες κατηγορίες παχυσαρκίας (κατηγορία ΙΙ/ΙΙΙ)αναφέρουν εµπειρίες στιγµατισµού σε διπλάσιο βαθµό σε σχέση µε τη χαµηλότερη κατηγορία (κατηγορία Ι) (περίπου 33% σε σχέση µε 16%), ενώ τα άτοµα της πρώτης κατηγορίας παχυσαρκίας διπλάσιο βαθµό σε σχέση µε άτοµα φυσιολογικού βάρους (περίπου 7%). Τα παιδιά οµοίως αποτελούν εύκολο στόχο διάκρισης λόγω του βάρους τους, αν και αναγνωρίζονται ως ο πληθυσµός που ευθύνεται λιγότερο για το υπερβάλλον βάρους που µπορεί να έχει. Σύµφωνα µε πολλές µελέτες, τα παχύσαρκα παιδιά είναι πιο πιθανό να δεχθούν επιθετικότητα σε σχέση µε συνοµηλίκους τους φυσιολογικού βάρους. Η µορφή αυτής της επιθετικότητας µπορεί να είναι είτε σωµατική είτε λεκτική (υποτιµητικά αστεία και πειράγµατα) είτε να έχει ως εκδήλωση τον κοινωνικό αποκλεισµό τους. Είναι ενδιαφέρον ότι τα παιδιά ήδη από την ηλικία των 2 ετών εκφράζουν συµπεριφορές αρνητικές για το πάχος και στα κορίτσια οι αρνητικές πεποιθήσεις σε σχέση µε το πάχος φαίνεται να είναι πιο ριζωµένες. O ρόλος του διαιτολόγου Η βιβλιογραφία φανερώνει πως το στίγµα της παχυσαρκίας στον τοµέα της υγείας και της ιατρικής περίθαλψης δεν επηρεάζει µόνο τους ιατρούς ή θεραπευτές υγείας, αλλά και τα επαγγέλµατα που έχουν ως στόχο τη θεραπεία ή τη συµβουλευτική υπέρβαρων ή και παχύσαρκών ατόµων. Μεταξύ των διαιτολόγων/διατροφολόγων, που έχουν σηµαίνοντα ρόλο στη διαχείριση της παχυσαρκίας, καταγράφονται προκαταλήψεις σε σχέση µε τα παχύσαρκα άτοµα και µια «φοβία για το πάχος», σε µικρότερο όµως ίσως βαθµό σε σχέση µε άλλα επαγγέλµατα υγείας ή µε τον γενικό πληθυσµό.

3 Συχνά οι διαιτολόγοι θεωρούν πως οι ασθενείς τους «είναι τεµπέληδες, δεν έχουν τα κατάλληλα κίνητρα και δεν θέτουν ρεαλιστικούς στόχους». Αποτέλεσµα είναι ότι δυσκολεύονται να σχεδιάσουν κατάλληλες εξατοµικευµένες στρατηγικές απώλειας βάρους, να παρέχουν υποστήριξη, να επιδείξουν συµβουλευτικές ικανότητες, ενώ µπορεί να εµφανίζουν εµπάθεια και έλλειψη ενσυναίσθησης προς αυτούς. Οι επαγγελµατίες στον τοµέα της διατροφής που είηναι επηρεασµένοι από το στίγµα της παχυσαρκίας ενδέχεται να έχουν µια πιο περιοριστική προσέγγιση όσον αφορά τη διατροφική παρέµβαση που προτείνουν, αγνοώντας άλλα αίτια που µπορεί να σχετίζονται µε την παχυσαρκία, όπως η γενετική προδιάθεση. Το στίγµα της παχυσαρκίας που εκφράζετασι από έναν διαιτολόγο ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά τα ίδια τα παχύσαρκα άτοµα, καθώς µειώνεται η επιµονή και η αντοχή τους στην προσπάθεια για απώλεια βάρους. Το στίγµα όµως της παχυσαρκίας διαφοροποιείται µεταξύ των επαγγελµατιών στον χώρο της διατροφής ανάλογα µε ορισµένα χαρακτηριστικά τους. Έχει φανεί ότι µεγαλύτερης ηλικίας επαγγελµατίες, µε περισσότερη εµπειρία, τείνουν να επηρεάζονται από το «στίγµα» λιγότερο συγκριτικά µε νεότερους επαγγελµατίες. Νεότεροι επαγγελµατίες, επηρεασµένοι από τα δυτικά πρότυπα που διαφηµίζουν το «αδύνατο» ως το «ιδανικό» και, παράλληλα, λόγω έλλειψης εµπειρίας και ανωριµότητας, τείνουν να στιγµατίζουν περισσότερο τα παχύσαρκα άτοµα. Ένας ακόµη σηµαντικός παράγοντας στη δηµιουργία αρνητικών πεποιθήσεων απέναντι στα παχύσαρκα άτοµα είναι το ίδιο το βάρος του επαγγελµατία υγείας. Επαγγελµατίες µε πιο αυξηµένο είκτη Μάζας Σώµατος εξέφρασαν λιγότερες αρνητικές συµπεριφορές απέναντι σε παχύσαρκα άτοµα και «φοβία ως προς το πάχος», συγκριτικά µε επαγγελµατίες που είχαν χαµηλότερο είκτη Μάζας Σώµατος. Βεβαίως, ο ρόλος του διαιτολόγου στο στίγµα απέναντι σε παχύσαρκα άτοµα χρειάζεται να διερευνηθεί από περισσότερες και καλύτερα σχεδιασµένες µελέτες. Επιπρόσθετα, είναι σηµαντικό να διερευνηθεί πώς το στίγµα επηρεάζει τα παχύσαρκα άτοµα γενικά και ειδικότερα στο κοµµάτι της θεραπείας της παχυσαρκίας. Η αναγνώριση των παχύσαρκων ατόµων από τους διαιτολόγους ως ατόµων µε θετικά χαρακτηριστικά θα έχει ως αποτέλεσµα τη θετική επίδραση στην ενίσχυση της εικόνας του σώµατός τους και στην προσπάθεια τους για απώλεια βάρους. Αντιθέτως, οι αρνητικές αντιλήψεις µπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην θεραπεία τους, αποθαρρύνοντας τους από την προσπάθεια τους για απώλεια βάρους. Τέλος, ο ρόλος της πολιτείας είναι εξίσου βασικός, καθώς είναι σηµαντικό να

4 οργανωθούν ενηµερωτικά προγράµµατα ενάντια του στιγµατισµού απευθυνόµενα και σε επαγγελµατίες υγείας που θέλουν να βοηθήσουν και να υποστηρίξουν υπέρβαρα και παχύσαρκα άτοµα. Επίλογος To στίγµα της παχυσαρκίας µπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα αποτελέσµατα προσπαθειών διαχείρισης του βάρους ή να αποτρέψει τον παχύσαρκο ασθενή από το να ζητήσει βοήθεια από τους επιστήµονες υγείας. Η φροντίδα που επικεντρώνεται στον ασθενή δεν περιλαµβάνει µόνο λειτουργικές δεξιότητες και θεωρητικές γνώσεις, αλλά αφορά και την αλληλεπίδραση και επικοινωνία, την κινητοποίηση του ασθενούς, την υποµονή µαζί του, και τελικά την εφαρµογή αµερόληπτης και επιστηµονικά τεκµηριωµένης παρέµβασης. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Di Pasquale R & Celsi L. (2017). Stigmatization of overweight and obese peers among children. Front Psychol. 8:524, doi: /fpsyg Hatzenbuehler ML, Keyes KM, Hasin DS (2009). Associations between perceived weight discrimination and the prevalence of psychiatric disorders in the general population. Obesity (Silver Spring), 17: Holub, S. C. (2008). Individual differences in the ant-fat attitudes of preschoolchildren. The importance of perceived body size. Body Image 5: doi: /J.bodyim Jung FU, Luck-Sikorski C, Wiemers N, Riedel-Heller SG (2015). Dietitians and Nutritionists: Stigma in the Context of Obesity. A Systematic Review. PLOS ONE, 10;10:e doi: /journal.pone Kornilaki, E. N. (2015). Obesity bias in children: the role of actual and perceived body size. Infant Child Dev. 24: doi: /icd.1894 Pascoe EA, Smart RL (2009). Perceived discrimination and health: a meta-analytic review. Psychol Bull, 135: Puhl RM, Heuer CA (2009). The stigma of obesity: a review and update. Obesity (Silver Spring, 17: Sikorski C, Luppa M, Kaiser M et al (2011). The stigma of obesity in the general public and its implications for public health - a systematic review. BMC Public Health, 11:661.

5 Sikorski C, Luppa M, Brahler E, Konig H-H, Riedel-Heller SG (2012) Obese Children, Adults and Senior Citizens in the Eyes of the General Public: Results of a Representative Study on Stigma and Causation of Obesity.PLoS ONE 7(10): e Spahlholz J.,Baer N.,König H.H.,Riedel-Heller S.G.and Luck-Sikorski C. (2016). Obesity and discrimination a systematic review and meta-analysis of observational studies. Obesity reviews, 17:43 55.