Κεφάλαιο 1: Απόβλητα Κατασκευών και Κατεδαφίσεων

Transcript

1 Κεφάλαιο 1: Απόβλητα Κατασκευών και Κατεδαφίσεων 1.1 Γενικά Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων είναι ένα από τα σηµαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα, ιδιαίτερα στις ανεπτυγµένες οικονοµικά χώρες. Από καιρό, έχει αποτελέσει αντικείµενο τεχνικής, οικονοµικής και οικολογικής αντιµετώπισης τόσο σε µεµονωµένες χώρες όσο και σε επίπεδο διεθνών οργανισµών (ΟΗΕ, ΟΟΣΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση). Τα απόβλητα είναι παράγωγα των αναποτελεσµατικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, του µικρού χρόνου ζωής των αγαθών και των µη βιώσιµων προτύπων κατανάλωσης. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους δεν έχουν να κάνουν µόνο µε τις ποσότητές τους. Επικίνδυνες ουσίες που περιέχονται σε διάφορα ρεύµατα αποβλήτων µπορούν να προκαλέσουν σοβαρότατα προβλήµατα στο περιβάλλον και εν συνεχεία στον άνθρωπο. Το πολύπλοκο και πολυδιάστατο πρόβληµα των αποβλήτων µπορεί να λυθεί µόνο µέσω µίας ολοκληρωµένης αντιµετώπισης. Στα πλαίσια της ολοκληρωµένης ανάπτυξης πρέπει να ενσωµατωθεί και µία στρατηγική για τα απόβλητα, στην οποία η αρχή της πρόληψης, η σωστή διαχείριση των φυσικών διαθεσίµων, η ελάττωση της ενεργειακής κατανάλωσης και η µείωση των εκποµπών θα βρίσκονται σε πρώτη προτεραιότητα. Η αντιµετώπιση του προβλήµατος της διαχείρισης των στερών αποβλήτων µε οικολογικά αποδεκτές λύσεις, σύµφωνες µε της αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης και σε σύνδεση µε την οικονοµία, το περιβάλλον, τη δηµόσια υγεία και την τοπική ανάπτυξη, περιλαµβάνει: Την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων Τον περιορισµό της παραγωγής αποβλήτων Την µεγιστοποίηση της επαναχρησιµοποίησης και ανακύκλωση υλικών Την ανάκτηση ενέργειας 1

2 Την ασφαλή, από περιβαλλοντική και υγειονοµική άποψη, διαχείριση και τελική διάθεση των υπολειµµάτων των απορριµµάτων, µε σύγχρονες και αποτελεσµατικές µεθόδους. Επίσηµα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος, δείχνουν ότι η παραγωγή αποβλήτων στην Ευρώπη, αυξήθηκε περίπου 10% από το 1990 έως το Είναι χαρακτηριστικό ότι σε σχέση µε το 1980 η παραγωγή αποβλήτων έχει αυξηθεί κατά 56% ανά έτος. Οι αυξητικές τάσεις συνεχίζονται µέχρι σήµερα αν και η έλλειψη σωστής συλλογής δεδοµένων δυσκολεύει την παρακολούθηση αυτών των τάσεων και τη χάραξη µίας ενιαίας πολιτικής στην αντιµετώπιση του προβλήµατος. Επιπλέον η έλλειψη ενιαίου τρόπου καταγραφής αλλά και ορισµού των αποβλήτων αποτελεί µία σηµαντική παράµετρο που πρέπει να εξεταστεί καθώς οι διαφορές µεταξύ των χωρών δυσχεραίνουν την εύρεση µίας λύσης στα προβλήµατα διαχείρισης των αποβλήτων. Τέλος, για χώρες εκτός της Ε.Ε. δεν υπάρχουν καν επαρκή και αξιόπιστα στοιχεία σχετικά µε την παραγόµενη ποσότητα αποβλήτων. Σύµφωνα µε την έκθεση της ευρωπαϊκής στατιστικής υπηρεσίας Eurostat, Waste Generated in Europe, η σύνθεση των αποβλήτων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αυτή που παρουσιάζεται στο διάγραµµα που ακολουθεί: ιιάγραµµα 1.1: Σύνθεση αποβλήτων στις χώρες της Ε.Ε. Τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΚΚ) αποτελούν το 22% της συνολικής παραγωγής στερεών αποβλήτων στις χώρες της Ε.Ε. Αυτό καταδεικνύει το πόσο σηµαντικό είναι να σχεδιαστεί και να τεθεί σε εφαρµογή ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα δράσης σχετικά µε τη διαχείριση του υπό εξέταση ρεύµατος αποβλήτων. 2

3 Τα κράτη µέλη θεωρούν ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα όσον αφορά στη διαχείριση των αποβλήτων αυτών και τα µέτρα που θα ληφθούν θα πρέπει να στοχεύουν στη µείωση της παραγωγής τους καθώς και στη βελτίωση των µεθόδων ανάκτησης υλικών για επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση. Αυτό θα συνεισφέρει ουσιαστικά στην επίλυση περιβαλλοντικών προβληµάτων που πηγάζουν από την έως σήµερα παραγωγή και διαχείρισή τους. Από µια ευρύτερη οπτική γωνία, τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων δεν αποτελούν απλά ένα περιβαλλοντικό πρόβληµα αλλά η διαχείρισή τους έχει µεγάλο αντίκτυπο στον οικονοµικό τοµέα, αφού η µη ορθολογική διαχείριση τους έχει ως αποτέλεσµα την απώλεια υλικών που θα µπορούσαν να επαναχρησιµοποιηθούν, τη µείωση των φυσικών διαθεσίµων και τον κορεσµό των χώρων τελικής διάθεσης. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσµα την αύξηση του κόστους σε όλες τις φάσεις των οικοδοµικών εργασιών. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονισθεί ότι επί του παρόντος, δεν υφίσταται νοµοθεσία, η οποία να αναφέρεται αποκλειστικά στη διαχείριση των αποβλήτων κτιριακών κατασκευών, εκσκαφών και οδοποιίας, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εποµένως, η διαχείρισή τους υπόκειται στις απαιτήσεις των Κοινοτικών Οδηγιών που αφορούν γενικά στα στερεά απόβλητα. Σε κάθε περίπτωση, η διαχείριση αυτού του ρεύµατος αποβλήτων αποτελεί προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. 3

4 ιάγραµµα 1.2: Απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων. 1.2 Πηγές προέλευσης και ταξινόµηση των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΚΚ) Ο όρος απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις αναφέρεται σε ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσµα υλικών. Στο µεγαλύτερο µέρος τους πρόκειται για µη επικίνδυνα απόβλητα που δεν υφίστανται καµία σηµαντική φυσική, χηµική ή βιολογική µετατροπή. Τα αδρανή απόβλητα δεν διαλύονται, δεν καίγονται ούτε συµµετέχουν σε άλλες φυσικές ή χηµικές αντιδράσεις, δεν βιοδιασπώνται ούτε επιδρούν δυσµενώς σε άλλα υλικά µε τα οποία έρχονται σε επαφή κατά τρόπο ικανό να προκαλέσει ρύπανση του περιβάλλοντος ή να βλάψει την υγεία του ανθρώπου. Η συνολική στραγγισιµότητα και περιεκτικότητα σε ρύπους των αποβλήτων και η οικοτοξικότητα των στραγγισµάτων - αποπλυµάτων πρέπει να είναι αµελητέες, και ειδικότερα να µη θέτει σε κίνδυνο την ποιότητα των επιφανειακών ή/και υπογείων υδάτων. Πολλές είναι οι αιτίες που οδηγούν στην παραγωγή µεγάλων ποσοτήτων κατασκευαστικών και οικοδοµικών αποβλήτων. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η πρόοδος του πολιτισµού και της τεχνολογίας, η τουριστική ανάπτυξη, οι κατεδαφίσεις και η ανακατασκευή παλαιών κτιρίων ή άλλων τεχνικών έργων πολιτισµού είναι οι κύριες αιτίες που οδήγησαν σε αύξηση της παραγωγής τους. Σε γενικές γραµµές η 4

5 παραγωγή των ΑΚΚ ανά κάτοικο ακολουθεί την πορεία του Εθνικού Ακαθάριστου Προϊόντος ΑΕΠ, δηλαδή η παραγωγή ΑΚΚ σχετίζεται µε την οικονοµική δραστηριότητα κάθε χώρας. Αναµφίβολα, το ζήτηµα της συνεχούς αύξησης του όγκου των ΑΚΚ απασχολεί ολοένα και περισσότερο την υφήλιο. Στην Ευρώπη, τα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις, αποτελούν ένα από τα µεγαλύτερα ρεύµατα αποβλήτων. Το ζήτηµα της διαχείρισης των ΑΚΚ απασχολεί τα περισσότερα από τα κράτη µέλη της Ε.Ε., ο δε όρος απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις εµφανίζεται, πλέον, στη νοµοθεσία των περισσοτέρων χωρών. Οι κύριες πηγές προέλευσης των ΑΚΚ είναι οι ακόλουθες: Οικοδοµικές εργασίες: ανεγέρσεις, κατεδαφίσεις, ανακαινίσεις, επισκευές, περιφράξεις και περιστοιχίσεις µεµονωµένων και κτιριακών συγκροτηµάτων. Τεχνικά έργα υποδοµών: κατεδαφίσεις, κατασκευές ή και επιδιορθώσεις δρόµων, γεφυρών, σηράγγων, αποχετευτικών δικτύων, πεζοδροµίων, αναπλάσεις χώρων, κ.α.. Φυσικές/ τεχνολογικές καταστροφές: σεισµοί, πληµµύρες, κατολισθήσεις, δυσµενείς κλιµατολογικές συνθήκες και λοιπές καταστροφές οικοδοµών. Με βάση τα παραπάνω µπορεί να γίνει κατάταξη των ΑΚΚ ανάλογα µε την προέλευσή τους στις ακόλουθες κατηγορίες: Απόβλητα Κατεδαφίσεων Μπάζα Απόβλητα από Εργοτάξια Απόβλητα Εκσκαφών Απόβλητα Οδοποιίας Οι παραπάνω κατηγορίες περιγράφονται αναλυτικά στην συνέχεια ώστε να γίνει κατανοητό το είδος των υλικών - αποβλήτων που προκύπτει από κάθε κατηγορία. 5

6 Απόβλητα Κατεδαφίσεων-Μπάζα Η κατηγορία αυτή συνίσταται από υλικά όπως χώµα, χαλίκι, κοµµάτια ή στοιχεία σκυροδέµατος, υλικά κατασκευής συστηµάτων απορροής υδάτων, επιχρίσµατα, πλίνθοι (τούβλα), πλάκες επιστρώσεως, γύψος, άµµος, λαξευµένες πέτρες, θρύµµατα ειδών υγιεινής κλπ. Τα υλικά κατεδαφίσεων χαρακτηρίζονται από µεγάλη ανοµοιογένεια και προκύπτουν από την εξολοκλήρου ή επιµέρους (επιλεκτική) κατεδάφιση των κατασκευών. Η σύσταση των υλικών αυτών ποικίλλει ανάλογα µε το είδος, την παλαιότητα, τη µορφή, τη χρήση και το µέγεθος του κτιρίου ή της κατασκευής. Τα υλικά των κατεδαφίσεων µπορεί επίσης να περιέχουν µέταλλα, χρώµατα, κόλλες, ρητίνες, µονωτικά υλικά, διαλύτες, κ.λπ. Για την κατεδάφιση σηµαντικό ρόλο παίζει η ιστορική πολιτιστική και οικονοµική αξία της κατασκευής. Απόβλητα από Εργοτάξια Τα κύρια υλικά που συναντώνται στα εργοταξιακά απόβλητα είναι ξύλο, πλαστικό, χαρτί, γυαλί, µέταλλα, καλώδια, χρώµατα, βερνίκια, στοιχεία επικαλύψεων προσόψεων, κόλλες και γενικά όλα τα υλικά που προέρχονται από τη λειτουργία εργοταξίων κατασκευής, κατεδάφισης, επισκευής, ενίσχυσης, προσθήκης, επέκτασης και ανακαίνισης. Πρέπει να σηµειωθεί ότι µεγάλες ποσότητες άχρηστων υλικών στα εργοτάξια αποτελούν τα υλικά συσκευασίας οικοδοµικών υλικών. Απόβλητα Εκσκαφών Στα κατηγορία αυτή ανήκουν τα µητρικά χώµατα εκσκαφών, η άµµος, το χαλίκι, οι πέτρες, η άργιλος και οποιαδήποτε άλλα υλικά που µπορεί να προκύψουν από εκσκαφές. Τα άχρηστα υλικά εκσκαφών υπάρχουν σχεδόν σε κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα και ιδιαίτερα στις υπόγειες κατασκευές και σε έργα της γεωτεχνικής µηχανικής. Τα υλικά αυτά µπορούν να προέλθουν και από φυσικά φαινόµενα, όπως για παράδειγµα από υπερχειλίσεις χειµάρρων, κατολισθήσεις σε δρόµους κλπ. Η σύσταση των υλικών εκσκαφών εξαρτάται σηµαντικά από τα γεωλογικά δεδοµένα. Απόβλητα Οδοποιίας Στα υλικά οδοποιίας περιλαµβάνεται η άσφαλτος και οποιαδήποτε άλλα υλικά οδοστρώµατος, υλικά βάσεων και υποβάσεων, δηλαδή χαλίκι, άµµος, σκύρα και γενικά υλικά που προκύπτουν από την αποξήλωση και ανακαίνιση οδών. Τα άχρηστα υλικά οδοποιίας προέρχονται όχι µόνο από την αποξήλωση και τη συντήρηση των 6

7 δρόµων αλλά και από τις υπόγειες υδραυλικές και ηλεκτρικές εγκαταστάσεις πόλεων καθώς και από έργα επιδιόρθωσης αυτών. 1.3 Σύσταση των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων Τα δοµικά υλικά (τούβλα, κονίαµα, κλίνκερ, πλακάκια, τσιµέντο, ατσάλι, χυτοσίδηρος, οπλισµένο σκυρόδεµα, πάσσαλοι, αγωγοί, καλώδια, µπογιές, επικαλύψεις) αποτελούνται από: βασικές πρώτες ύλες (ορυκτά και πετρώµατα, άργιλο, καολίνη, ασβεστόλιθους, γύψο, πηλό, άµµο, χαλίκι, κλπ), δευτερεύοντα υλικά (σκωρία, τέφρα, ρινίσµατα, κ.ά.) και βοηθητικά υλικά (πίσσα, πρόσθετα, οξείδια µετάλλων, γυαλί, πλαστικά, αµίαντος, τσιµέντο, άσβεστος, γύψος, σκυρόδεµα, ίνες ξύλου, ξύλινα πλαίσια φυτικές ίνες, υαλώδεις ίνες, διαλύτες, µεταλλικές ταινίες κ.ά.. Σε κάθε περίπτωση, τα υλικά που προέρχονται από τις διάφορες οικοδοµικές δραστηριότητες (κατασκευές, εκσκαφές, οδοποιία, κατεδαφίσεις), µπορεί να περιέχουν ανεξαρτήτως προέλευσης τα ακόλουθα υλικά: σκυρόδεµα τούβλα πλακάκια και κεραµικά µίγµατα ή επιµέρους συστατικά από σκυρόδεµα, τούβλα, πλακάκια και κεραµικά ξύλο γυαλί πλαστικό µίγµατα ορυκτής ασφάλτου λιθανθρακόπισσα και προϊόντα πίσσας χαλκός, µπρούντζος, ορείχαλκος αλουµίνιο µόλυβδος ψευδάργυρος σίδηρος και χάλυβας κασσίτερος 7

8 ανάµικτα µέταλλα καλώδια που περιέχουν πετρέλαιο, λιθανθρακόπισσα και άλλες επικίνδυνες ουσίες χώµατα και πέτρες µπάζα εκσκαφών µονωτικά υλικά υλικά δοµικών κατασκευών που περιέχουν αµίαντο υλικά δοµικών κατασκευών µε βάση τον γύψο απόβλητα δοµικών κατασκευών και κατεδαφίσεων που περιέχουν υδράργυρο απόβλητα δοµικών κατασκευών και κατεδαφίσεων που περιέχουν ΡCB (π.χ. στεγανωτικά υλικά που περιέχουν PCB, δάπεδα µε βάση ρητίνες που περιέχουν PCB, πυκνωτές που περιέχουν ΡCΒ κ.λπ) Κόλλες Γαλακτώµατα Χρώµατα βαφές Ρητίνες. Το είδος των δοµικών υλικών που θα χρησιµοποιηθούν για την ανέγερση νέων κατασκευών, εξαρτάται από το είδος της κατασκευής αλλά και από ποικίλους άλλους παράγοντες οικονοµικής, πολιτικής, τεχνολογικής αλλά και κοινωνικής φύσεως. 1.4 Παράγοντες που επηρεάζουν την σύσταση των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων Η σύσταση των υλικών κατεδάφισης όπως φαίνεται και στον Πίνακα 1.1, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως ο χρόνος κατασκευής, η µορφή της κατασκευής κλπ. Η παρούσα σύσταση των αποβλήτων καθορίζεται από τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν για την κατασκευή παλαιότερων κτιρίων και τα οποία τώρα κατεδαφίζονται. Προβλέπεται ότι τα υλικά κατεδαφίσεων στο µέλλον θα περιέχουν αυξηµένες ποσότητες σκυροδέµατος το οποίο θα αντικαταστήσει τα τούβλα και το ασβεστοκονίαµα, προϊόντα από ατσάλι, περισσότερα µονωτικά υλικά και γενικότερα υλικά που θα απαιτούν πιο εξειδικευµένη διαχείριση για τη σωστή επεξεργασία και πιθανόν ανακύκλωση τους. 8

9 Πίνακας 1.1: Παράγοντες που επηρεάζουν την ποιοτική σύσταση των υλικών κατεδαφίσεων Χρονολογία κατασκευής 1.Κατασκευή πριν το Κατασκευή από το 1919 έως Κατασκευή από 1945 έως Κατασκευή µετά από το 1970 Μορφή κατασκευής-οικοδοµής 1.Επίπεδες κατασκευές 2.Υψηλές κατασκευές 3.Κατασκευές µεγάλων αιθουσών και κλειστών χώρων 4.Κατασκευές Pavilion 5.Συνήθεις κατασκευές πολυκατοικιών 6.Ειδικές κατασκευές Κύριο υλικό κατασκευής 1.Κατασκευές από πλίνθους, πέτρες κ.λπ. 2.Κατασκευές οπλισµένου σκυροδέµατος 3.Μεταλλικές κατασκευές Αρχές κατασκευής 1.Κατασκευές στηριζόµενες σε φέρουσα τοιχοποιία 2.Κατασκευές µε σκελετό φέροντος οργανισµού 3.Κατασκευές στηριζόµενες σε δίσκους και τοιχία Είδος οικοδοµών (είδος και χρήση) Βαθµός τελειοποίησης τεχνικών της κατασκευής Ιστορική, πολιτιστική και οικονοµική αξία της κατασκευής 4.Σύµεικτες κατασκευές 1.Πολυκατοικίες διαµερισµάτων 2.Πολυκατοικίες γραφείων 3.Κτίρια γκαράζ 4.Κτίρια κοινωφελούς χρήσης 4.1 Νοσοκοµεία 4.2 Σχολεία 4.3 Γραφεία 5. Βιοµηχανικά κτίρια 5.1 Κτίρια παραγωγής 5.2 Κτίρια αποθήκευσης 1. Χαµηλός βαθµός τελειοποίησης τεχνικών της κατασκευής 2. Μέτριος βαθµός τελειοποίησης τεχνικών της κατασκευής 3. Υψηλός βαθµός τελειοποίησης τεχνικών της κατασκευής 1. Σηµαντικής ιστορικής, πολιτιστικής και οικονοµικής αξίας 2. Μέτριας ιστορικής, πολιτιστικής και οικονοµικής αξίας 3. Χωρίς ιστορική, πολιτιστική και οικονοµική αξίας 9

10 1.5 Επικίνδυνα υλικά στα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων Στις 22 εκεµβρίου 1994 µε την Κοινοτική Απόφαση 94/904/ΕΚ, θεσπίστηκε ο κατάλογος επικίνδυνων αποβλήτων. Έκτοτε ο κατάλογος αυτός έχει υποστεί αλλεπάλληλες τροποποιήσεις µε αποτέλεσµα τα επικίνδυνα απόβλητα που περιλαµβάνονται στο ρεύµα των αποβλήτων από κατασκευές και κατεδαφίσεις να αυξηθούν. Η πιο πρόσφατη προσθήκη στον κατάλογο των επικίνδυνων αποβλήτων ήταν αυτή των κατασκευαστικών υλικών που περιέχουν αµίαντο. Πέρα από τα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις που θεωρούνται επικίνδυνα επειδή περιέχουν υλικά που έχουν ταξινοµηθεί ως επικίνδυνα, υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις που καθιστούν ορισµένα απόβλητα επικίνδυνα: 1. Ρεύµατα ΑΚΚ που περιλαµβάνουν υλικά που κατατάσσονται στα επικίνδυνα. Ένα από τα χαρακτηριστικά παραδείγµατα αποβλήτων που θεωρούνται επικίνδυνα και υπάγονται στα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις, είναι τα µονωτικά υλικά µε βάση τον αµίαντο. Άλλες επικίνδυνες ουσίες που µπορεί να εντοπισθούν στα απόβλητα είναι ο µόλυβδος, τα προϊόντα πίσσας, τα χρώµατα και τα υπολείµµατα συντηρητικών, τα υλικά πρόσδεσης και τέλος τα µέσα στεγανοποίησης. 2. Υλικά τα οποία µετατρέπονται σε επικίνδυνα λόγω παρατεταµένης έκθεσης σε µη φιλικές, προς αυτά τα υλικά, συνθήκες περιβάλλοντος. π.χ. σε ένα εργοστάσιο που έχει κατασκευαστεί από δοµικά υλικά που δεν θεωρούνται επικίνδυνα, οι επιφανειακές αντιδράσεις ανάµεσα στα υλικά αυτά και σε άλλες χηµικές ουσίες που µεταφέρονται στο χώρο λόγω της ατµοσφαιρικής ρύπανσης (ή των υδάτων), που προκύπτει από τη δραστηριότητα του εργοστάσιου, πιθανώς να επιβαρύνουν τον κτιριακό σκελετό. Στην περίπτωση αυτή τα απόβλητα που θα προκύψουν από την κατεδάφιση του εργοταξίου, πιθανώς να είναι επικίνδυνα και να απαιτούν εξειδικευµένη διαχείριση. 3. Μερικά ρεύµατα ΑΚΚ τα οποία γίνονται επικίνδυνα αν αναµειχθούν µε επικίνδυνες ουσίες, όπως η απόθεση µεταλλικών συσκευασιών που φέρουν χρώµατα µε βάση το µόλυβδο σε σωρούς από τούβλα και άλλα αδρανή υλικά. 10

11 Τα επικίνδυνα υλικά που µπορεί να εντοπισθούν στα εργοτάξια κατασκευών είναι: Πρόσθετα σκυροδέµατος µε βάση διαλύτες Χηµικές ουσίες για προστασία από την υγρασία Κόλλες και ρητίνες Γαλακτώµατα µε βάση την πίσσα Υλικά µε βάση τον αµίαντο Ίνες ορυκτών (µόνωση) Βαφές και στρώµατα επικάλυψης Επεξεργασµένη ξυλεία Γυψοσανίδες Τα επικίνδυνα υλικά που µπορεί να εντοπισθούν στους χώρους κατεδάφισης είναι: Υλικά που περιέχουν αµίαντο Επεξεργασµένη ξυλεία Ορυκτές ίνες Ηλεκτρικός εξοπλισµός που πιθανόν να περιέχει τοξικές ουσίες Ψυκτικές µηχανές που περιέχουν χλωροφθοράνθρακες Συστήµατα πυροπροστασίας που περιέχουν χλωροφθοράνθρακες Ραδιονουκλίδια Υλικά µε ιδιότητες που µπορεί να προκαλέσουν βιολογικούς κινδύνους (biohazards) Ο έλεγχος των επικίνδυνων υλικών είναι πιο εύκολο να πραγµατοποιηθεί στους χώρους κατασκευής παρά στους χώρους κατεδάφισης. Παρόλα αυτά είναι αδιαµφισβήτητο ότι ένα κατάλληλα οργανωµένο σχέδιο πριν από την διαδικασία κατασκευής και πριν τη διαδικασία της κατεδάφισης είναι πάντα χρήσιµο, διότι συντελεί στην καλύτερη δυνατή διαχείριση των επικίνδυνων υλικών τόσο από περιβαλλοντικής όσο και από οικονοµικής σκοπιάς. 11

12 1.6 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την απόρριψη αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων Τα ΑΚΚ περιλαµβάνουν µεγάλο αριθµό διαφορετικών υλικών, µέρος από τα οποία χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα. Η επικινδυνότητα αυτή είναι υψηλή στις περιπτώσεις που δεν λαµβάνει χώρα ορθολογική διαχείρισή τους και τα ΑΚΚ οδηγούνται ως έχουν, προς τελική διάθεση σε ελεγχόµενους ή µη ελεγχόµενους χώρους ταφής. Τονίζεται επίσης ότι υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις κατά τις οποίες τα απόβλητα αυτά µπορεί να καταστούν επικίνδυνα, όπως: Υλικά τα οποία µετατρέπονται σε επικίνδυνα λόγω παρατεταµένης έκθεσης σε µη φιλικές, προς αυτά τα υλικά, συνθήκες περιβάλλοντος. π.χ. σε ένα εργοστάσιο που έχει κατασκευαστεί από δοµικά υλικά που δεν θεωρούνται επικίνδυνα, οι επιφανειακές αντιδράσεις ανάµεσα στα υλικά αυτά και σε άλλες χηµικές ουσίες που µεταφέρονται στο χώρο λόγω της ατµοσφαιρικής ρύπανσης (ή των υδάτων), που προκύπτει από τη δραστηριότητα του εργοστάσιου, πιθανώς να επιβαρύνουν τον κτιριακό σκελετό. Στην περίπτωση αυτή τα απόβλητα που θα προκύψουν από την κατεδάφιση του εργοταξίου, πιθανώς να είναι επικίνδυνα και να απαιτούν εξειδικευµένη διαχείριση. Μη επικίνδυνα ρεύµατα ΑΚΚ αναµειγνύονται µε επικίνδυνες ουσίες, όπως η απόθεση µεταλλικών συσκευασιών που φέρουν χρώµατα µε βάση το µόλυβδο σε σωρούς από τούβλα και άλλα αδρανή υλικά. Πιο αναλυτικά: Στις περιπτώσεις που δεν λαµβάνει χώρα διαχωρισµός και ανάκτηση των επικίνδυνων υλικών από τα ΑΗΗΕ αλλά απορρίπτονται ως έχουν σε χώρους διάθεσης δηµιουργούν σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις όπως: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης (αναστολή της δράσης ή και θανάτωση των µικροβιακών και βακτηριακών πληθυσµών) παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους διάθεσης 12

13 δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης (µέταλλα) ή/και εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Τα επικίνδυνα υλικά που περιέχονται στα ΑΚΚ είναι τα οποία παρουσιάζουν δυνητικές αρνητικές περιβαλλοντικές περιπτώσεις είναι τα εξής: ιαλύτες σε πρόσθετα σκυροδέµατος και χηµικές ουσίες για προστασία από την υγρασία Μέταλλα Κόλλες και ρητίνες Γαλακτώµατα µε βάση την πίσσα Αµίαντος και πυρίµαχες ίνες Βαφές και στρώµατα επικάλυψης Πλαστικά Επίσης τονίζεται ότι η απόρριψη ΑΚΚ αλλοιώνει τη φυσική οµορφιά, δηµιουργεί οπτική ρύπανση, δυσκολεύει τη διέλευση των πεζών, ενώ παράλληλα αυξάνονται οι πιθανότητες τραυµατισµών. Επιπρόσθετα τονίζεται το σηµαντικό πρόβληµα της σκόνης που µεταφέρεται µε τον άνεµο, υποβαθµίζοντας αισθητικά περιοχές µεγάλης έκτασης και συνεισφέροντας στη δηµιουργία αέριας ρύπανσης. Μια δεύτερη συνιστώσα που αφορά σε αρνητικές επιπτώσεις σχετικά µε τα ΑΗΗΕ είναι η απώλεια πρώτων υλών από τη µη εφαρµογή πρακτικών ανάκτησης, ανακύκλωσης και επαναχρησιµοποίησης υλικών που περιέχονται σε αυτά. Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που µπορούν να παρουσιασθούν από τη µη ορθολογική διαχείριση των ΑΚΚ. 13

14 Πίνακας: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από ΑΚΚ Υλικό/συστατικό Κατασκευαστικά τµήµατα που περιέχουν αµίαντο και πυρίµαχες ίνες. Επίπτωση Εγκατάλειψή τους στους χώρους του εργοταξίου ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά ινών αµιάντου στην ατµόσφαιρα µε πιθανότητα εισπνοής από τον άνθρωπο Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένει ως έχει στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Μεταλλικά τµήµατα Εγκατάλειψή τους στους χώρους του εργοταξίου : ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά σωµατιδίων που περιέχουν βαρέα µέταλλα στην ατµόσφαιρα Τελική διάθεση: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης 14

15 ιαλύτες σε πρόσθετα σκυροδέµατος, χηµικές ουσίες για προστασία από την υγρασία, κόλλες και ρητίνες, γαλακτώµατα µε βάση την πίσσα παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Εγκατάλειψή τους στους χώρους του εργοταξίου: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής 15

16 Πλαστικά Βαφές και στρώµατα επικάλυψης Τελική διάθεση: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης συστατικών διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Εγκατάλειψή τους στους χώρους του εργοταξίου: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους διάθεσης δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο διάθεσης ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και 16

17 υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Κεφάλαιο 2: Νοµοθετικό πλαίσιο αναφορικά µε τη διαχείριση των ΑΚΚ 2.1 Ευρωπαϊκό νοµοθετικό πλαίσιο Το 1991 µε το Πρόγραµµα Ρευµάτων Αποβλήτων Προτεραιότητας που ξεκίνησε από τη Ενδεκάτη Γενική ιεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Περιβάλλον, την πυρηνική ασφάλεια και την αστική προστασία (Directorate General XI), τα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις αναγνωρίστηκαν ως ρεύµα αποβλήτων προτεραιότητας (priority waste stream). Εφόσον στα ΑΚΚ µπορεί να περιέχονται και επικίνδυνα ή πιθανώς επικίνδυνα υλικά κρίνεται απαραίτητο να συµπεριληφθούν στη λίστα και οι σχετικές Οδηγίες Αποφάσεις. Επίσης, επειδή ο όρος απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις περιλαµβάνει και τα υλικά συσκευασίας οικοδοµικών υλικών στον ακόλουθο κατάλογο συµπεριλαµβάνονται και οι Αποφάσεις, οι Οδηγίες και οι Κανονισµοί που έχουν σχέση µε αυτά. Τέλος, είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι, επί του παρόντος, δεν υπάρχει συγκεκριµένη νοµοθεσία αποκλειστικά για τα ΑΚΚ, οπότε η διαχείριση των ΑΚΚ διέπεται από τον κατάλογο των Κοινοτικών Αποφάσεων, Οδηγιών και Κανονισµών που άµεσα ή έµµεσα επηρεάζουν τη διαχείρισή τους: 1. Οδηγία 75/442/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 15ης Ιουλίου 1975 περί των στερεών αποβλήτων 2. 76/431/ΕΟΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 21ης Απριλίου 1976 περί συστάσεως Επιτροπής ιαχειρίσεως Αποβλήτων 3. Οδηγία 76/403/ΕΟΚ: PCBs/PCTs 17

18 4. Οδηγία 76/769/ΕΟΚ: Αγορά και χρήση µερικών επικινδύνων ουσιών και παρασκευασµάτων 5. Ψήφισµα του Συµβουλίου της 16ης Ιουνίου 1988 για τις κοινοτικές εξαγωγές και εισαγωγές ορισµένων επικίνδυνων χηµικών προϊόντων 6. Ψήφισµα του Συµβουλίου της 21ης εκεµβρίου 1988 σχετικά µε τη διασυνοριακή διακίνηση επικίνδυνων αποβλήτων προς τρίτες χώρες 7. Ψήφισµα του Συµβουλίου της 7ης Μαΐου 1990 σχετικά µε την πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων 8. Οδηγία 90/170/ΕΟΚ: ιασυνοριακή Μεταφορά Επικίνδυνων Αποβλήτων 9. Οδηγία 91/156/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 18ης Μαρτίου 1991 για την τροποποίηση της Οδηγίας 75/442/ΕΟΚ περί των στερεών αποβλήτων 10. Οδηγία 91/689/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 12ης εκεµβρίου 1991 για τα επικίνδυνα απόβλητα 11. Οδηγία 91/692/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 23ης εκεµβρίου 1991 για την τυποποίηση και τον εξορθολογισµό των εκθέσεων που αφορούν στην εφαρµογή ορισµένων Οδηγιών για το περιβάλλον 12. Οδηγία 93/75/ΕΟΚ: ιασυνοριακών Μεταφορών των Επικίνδυνων Αποβλήτων 13. Απόφαση 93/98/ΕΟΚ: ιασυνοριακή Μεταφορά Επικίνδυνων Αποβλήτων και Απόθεσή τους Σύµβαση της Βασιλείας 14. Κανονισµός (ΕΟΚ) αριθ. 259/93 του Συµβουλίου της 1ης Φεβρουαρίου 1993 σχετικά µε την παρακολούθηση και τον έλεγχο των µεταφορών αποβλήτων στο εσωτερικό της Κοινότητας καθώς και κατά την είσοδο και έξοδό τους /3/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 20ής εκεµβρίου 1993 για τη θέσπιση καταλόγου αποβλήτων σύµφωνα µε το άρθρο 1α) της Οδηγίας 75/442/ΕΟΚ του Συµβουλίου περί των στερεών αποβλήτων 16. Οδηγία 94/55/ΕΚ: Οδικές µεταφορές επικινδύνων αποβλήτων /741/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 24ης Οκτωβρίου 1994 σχετικά µε τα ερωτηµατολόγια των εκθέσεων των κρατών µελών που αφορούν στην εφαρµογή ορισµένων Οδηγιών στον τοµέα των αποβλήτων (εφαρµογή της Οδηγίας 91/692/ΕΟΚ του Συµβουλίου) /774/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 24ης Νοεµβρίου 1994 σχετικά µε το τυποποιηµένο έγγραφο παρακολούθησης που αναφέρεται στον κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 259/93 του Συµβουλίου σχετικά µε την παρακολούθηση και τον 18

19 έλεγχο των µεταφορών αποβλήτων στο εσωτερικό της Κοινότητας καθώς και έξοδό τους 19. Οδηγία 94/55/ΕΚ του Συµβουλίου της 21ης Νοεµβρίου 1994 για την προσέγγιση των νοµοθεσιών των κρατών µελών σχετικά µε τις οδικές µεταφορές επικίνδυνων εµπορευµάτων 20. Οδηγία 94/62/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 20ής εκεµβρίου 1994 για τις συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας /904/ΕΚ: Απόφαση του Συµβουλίου της 22ας εκεµβρίου 1994 για την κατάρτιση καταλόγου επικίνδυνων αποβλήτων κατά εφαρµογή του άρθρου 1 παράγραφος 4 της Οδηγίας 91/689/ΕΟΚ για τα επικίνδυνα απόβλητα 22. Οδηγία 94/67/ΕΚ του Συµβουλίου της 16ης εκεµβρίου 1994 για την αποτέφρωση των επικίνδυνων αποβλήτων 23. Οδηγία 95/50/ΕΚ: Οδικές µεταφορές επικινδύνων αποβλήτων /302/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής, της 17ης Απριλίου 1996, για τη θέσπιση της µορφής υπό την οποία πρέπει να παρέχονται οι πληροφορίες σύµφωνα µε το άρθρο 8 παράγραφος 3 της Οδηγίας 91/689/ΕΟΚ του Συµβουλίου σχετικά µε τα επικίνδυνα απόβλητα 25. Οδηγία 96/49/ΕΚ: Σιδηροδροµικές µεταφορές επικινδύνων αποβλήτων 26. Οδηγία 96/59/ΕΚ: PCBs/PCTs 27. Οδηγία 96/61/ΕΚ του Συµβουλίου της 24ης Σεπτεµβρίου 1996 σχετικά µε την ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης 28. Οδηγία 96/82/ΕΚ: Κίνδυνοι από ατυχήµατα σχετιζόµενα µε επικίνδυνες ουσίες 29. Οδηγία 96/86/EK: Οδικές µεταφορές επικινδύνων αποβλήτων /129/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 28ης Ιανουαρίου 1997 που καθιερώνει το σύστηµα προσδιορισµού για τα υλικά συσκευασίας σύµφωνα µε την οδηγία 94/62/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε τα απόβλητα συσκευασίας /138/EC: Απόφαση της Επιτροπής της 3ης Φεβρουαρίου 1997 που καθιερώνει τα σχήµατα σχετικά µε το σύστηµα βάσεων δεδοµένων σύµφωνα µε την οδηγία 94/62/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε τη συσκευασία και τα απόβλητα συσκευασίας /622/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 27ης Μαΐου 1997 όσον αφορά τα ερωτηµατολόγια για τις εκθέσεις των κρατών µελών σχετικά µε την εφαρµογή 19

20 ορισµένων Οδηγιών στον τοµέα των αποβλήτων (εφαρµογή της Οδηγίας 91/692/ΕΟΚ του Συµβουλίου /640/ΕΚ: Απόφαση του Συµβουλίου της 22ας Σεπτεµβρίου 1997 για την εξ ονόµατος της Κοινότητας έγκριση µίας τροποποίησης της σύµβασης για τον έλεγχο της διασυνοριακής διακίνησης επικίνδυνων αποβλήτων και της διάθεσής τους (σύµβαση της Βασιλείας), όπως καθορίστηκε στην Απόφαση ΙΙΙ/1 της συνδιάσκεψης των συµβαλλοµένων µερών 34. Ψήφισµα του Συµβουλίου της 24ης Φεβρουαρίου 1997 για την κοινοτική στρατηγική διαχείρισης αποβλήτων /184/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 25ης Φεβρουαρίου 1998 περί ερωτηµατολογίου για την κατάρτιση των εκθέσεων των κρατών µελών σχετικά µε την εφαρµογή της Οδηγίας 94/67/ΕΚ του Συµβουλίου για την αποτέφρωση των επικίνδυνων αποβλήτων (εφαρµογή της Οδηγίας 91/692/ΕΚ του Συµβουλίου) 36. Οδηγία 1999/31/ΕΚ του Συµβουλίου της 26ης Απριλίου 1999 περί υγειονοµικής ταφής των αποβλήτων /42/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 22ας εκεµβρίου 1998 που επιβεβαιώνει τα µέτρα που δηλώνονται από την Αυστρία σύµφωνα µε το άρθρο 6 παράγραφος (6) της οδηγίας 94/62/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τα απόβλητα συσκευασίας (που δηλώνονται υπό τον αριθµό εγγράφων γ (1998) 3940) (µόνο το γερµανικό κείµενο είναι αυθεντικό) /177/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 8ης Φεβρουαρίου 1999 που καθιερώνει τους όρους για µία παρέκκλιση για τα πλαστικά κουτιά και τις πλαστικές παλέτες σε σχέση µε τα επίπεδα συγκέντρωσης βαριών µετάλλων που καθιερώνονται στην οδηγία 94/62/EK για τη συσκευασία και τα απόβλητα συσκευασίας (που δηλώνονται υπό τον αριθµό εγγράφων γ (1999) 246) 39. Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1420/1999 του Συµβουλίου, της 29ης Απριλίου 1999, περί των κοινών κανόνων και διαδικασιών για τις µεταφορές ορισµένων αποβλήτων προς ορισµένες χώρες εκτός ΟΟΣΑ /412/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 3ης Ιουνίου 1999 σχετικά µε ένα ερωτηµατολόγιο για την υποχρέωση υποβολής εκθέσεων των κρατών µελών σύµφωνα µε το άρθρο 41 παράγραφος (2) του κανονισµού (ΕΟΚ) αριθ. 259/93 του Συµβουλίου (που δηλώνεται υπό τον αριθµό εγγράφων γ (1999) 1456) 20

21 /652/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 15ης Σεπτεµβρίου 1999 που επιβεβαιώνει τα µέτρα που δηλώνονται από το Βέλγιο σύµφωνα µε το άρθρο 6 παράγραφος (6) της οδηγίας 94/62/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τη συσκευασία και τα απόβλητα συσκευασίας (που δηλώνονται κάτω από τον αριθµό εγγράφων γ (1999) 2919) (µόνο το ολλανδικό κείµενο είναι αυθεντικό) /823/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 22ας Νοεµβρίου 1999 που επιβεβαιώνει τα µέτρα που δηλώνονται από τις Κάτω Χώρες σύµφωνα µε το άρθρο 6 παράγραφος (6) της οδηγίας 94/62/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τη συσκευασία και τα απόβλητα συσκευασίας (που δηλώνονται κάτω από τον αριθµό εγγράφων γ (1999) 3818) (µόνο το ολλανδικό κείµενο είναι αυθεντικό) 43. Οδηγία 2000/76/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 4ης εκεµβρίου 2000 για την αποτέφρωση των αποβλήτων /532/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής, της 3ης Μαΐου 2000, για αντικατάσταση της Απόφασης 94/3/ΕΚ για τη θέσπιση καταλόγου αποβλήτων /738/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής, της 17ης Νοεµβρίου 2000, που αφορά στο ερωτηµατολόγιο σχετικά µε τις εκθέσεις των κρατών µελών περί της εφαρµογής της Οδηγίας 1999/31/ΕΚ για την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων 46. Οδηγία 2000/76/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 4ης εκεµβρίου 2000, για την αποτέφρωση των αποβλήτων 47. Απόφαση 2001/68/ΕΚ: PCBs/PCTs /118/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής, της 16ης Ιανουαρίου 2001, για τροποποίηση της απόφασης 2000/532/ΕΚ όσον αφορά στον κατάλογο αποβλήτων /119/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής, της 22ας Ιανουαρίου 2001, για την τροποποίηση της Απόφασης 2000/532/ΕΚ που αντικαθιστά την Απόφαση 94/3/ΕΚ για τη θέσπιση καταλόγου αποβλήτων σύµφωνα µε το άρθρο 1 στοιχείο α) της Οδηγίας 75/442/ΕΟΚ περί των στερεών αποβλήτων και της Απόφασης 94/904/ΕΚ του Συµβουλίου για την κατάρτιση καταλόγου επικινδύνων αποβλήτων σύµφωνα µε το άρθρο 1 παράγραφος 4 της Οδηγίας 91/689/ΕΟΚ του Συµβουλίου για τα επικίνδυνα απόβλητα /171/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής, της 19ης Φεβρουαρίου 2001, για τον καθορισµό των όρων παρέκκλισης όσον αφορά στις γυάλινες συσκευασίες σε 21

22 σχέση µε τα επίπεδα συγκέντρωσης βαρέων µετάλλων που θεσπίζονται στην Οδηγία 94/62/ΕΚ σχετικά µε τις συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας /524/ΕΚ: Απόφαση της Επιτροπής, της 28ης Ιουνίου 2001, σχετικά µε τη δηµοσίευση των στοιχείων αναφοράς των προτύπων ΕΝ 13428:2000, ΕΝ 13429:2000, ΕΝ 13430:2000, ΕΝ 13431:2000 και ΕΝ 13432:2000 στην Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο πλαίσιο της εφαρµογής της Οδηγίας 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας /573/ΕΚ: Απόφαση του Συµβουλίου, της 23ης Ιουλίου 2001, για την τροποποίηση της Απόφασης 2000/532/ΕΚ της Επιτροπής όσον αφορά στον κατάλογο αποβλήτων /909/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 13ης Νοεµβρίου 2002 σχετικά µε τους ιταλικούς κανόνες που παραµερίζουν επιτρέποντας τις απαιτήσεις για τις επιχειρήσεις και τα ιδρύµατα που ανακτούν τα επικίνδυνα απόβλητα σύµφωνα µε το άρθρο 3 της οδηγίας 91/689/EOK για τα επικίνδυνα απόβλητα (που δηλώνεται υπό τον αριθµό εγγράφων γ (2002) 4392) /33/EΚ: Απόφαση του Συµβουλίου της 19ης εκεµβρίου 2002 που καθιερώνει τα κριτήρια και τις διαδικασίες για την αποδοχή των αποβλήτων στα υλικά οδοποιίας σύµφωνα µε το άρθρο 16 και παράρτηµα ΙΙ της οδηγίας 1999/31/EK /82/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής 29 που επιβεβαιώνει τα µέτρα του Ιανουαρίου 2003 που δηλώνονται από το Βέλγιο σύµφωνα µε το άρθρο 6 παράγραφος (6) της οδηγίας 94/62/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τα απόβλητα συσκευασίας (που δηλώνεται κάτω από τον αριθµό εγγράφων γ (2003) 361) 56. Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 317/2004 της Επιτροπής της 23ης Φεβρουαρίου 2004 σχετικά µε την υιοθέτηση των παρεκκλίσεων από τις διατάξεις του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 2150/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε τις στατιστικές αποβλήτων όσον αφορά στην Αυστρία, τη Γαλλία και το Λουξεµβούργο /270/EΚ: Απόφαση της Επιτροπής της 22ας Μαρτίου 2005 που καθιερώνει τα σχήµατα σχετικά µε το σύστηµα βάσεων δεδοµένων σύµφωνα µε την οδηγία 94/62/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου 22

23 για τη συσκευασία και τα απόβλητα συσκευασίας (που δηλώνονται κάτω από τον αριθµό εγγράφων γ (2005) 854) Οι Αποφάσεις 2001/573/ΕΚ, 2001/118/ΕΚ, 2001/119/ΕΚ τέθηκαν σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου του Με την Απόφαση 2001/573/ΕΚ του συµβουλίου της 23 Ιουλίου, τα κράτη µέλη µπορούν να αναβάλλουν την ενσωµάτωση της παραπάνω απόφασης έως ότου υιοθετήσουν τα απαραίτητα µέτρα για την επεξεργασία και διάθεση των κατασκευαστικών υλικών που περιέχουν αµίαντο. Στο σηµείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι Οδηγίες εφαρµόζονται στο Εθνικό ίκαιο κάθε χώρας- µέλους της Ε.Ε. µέσω της διαδικασίας εναρµόνισης, ενώ οι Κανονισµοί είναι άµεσα εφαρµόσιµοι. Σύµφωνα µε την Έκθεση της Επιτροπής στο Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά µε την εφαρµογή της κοινοτικής νοµοθεσίας σε ότι αφορά στις Οδηγίες 75/442/ΕΟΚ για τα απόβλητα, 91/689/ΕΟΚ για τα επικίνδυνα απόβλητα, 75/439/ΕΟΚ για τα χρησιµοποιηµένα ορυκτέλαια, 86/278/ΕΟΚ περί της ιλύος καθαρισµού λυµάτων, 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας, (COM(2003) 250 τελικό/3) για την περίοδο που κατατέθηκε στις Βρυξέλλες, στις , για να υπάρξει συγκρισιµότητα και αξιολόγηση των στοιχείων, τα κράτη µέλη θα πρέπει να χρησιµοποιήσουν µία κοινή προσέγγιση του ορισµού των αποβλήτων, του καταλόγου των αποβλήτων και της ορολογίας για τη διαχείριση των αποβλήτων. Η απαίτηση για την τήρηση µητρώων σχετικά µε τα απόβλητα και τη διαχείρισή τους αποτελεί τη βάση για τη δηµιουργία στατιστικών στοιχείων για τα απόβλητα. Το άρθρο 14 της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ απαιτεί από τις εγκαταστάσεις ή τις επιχειρήσεις που ασκούν δραστηριότητες αξιοποίησης και διάθεσης αποβλήτων να τηρούν µητρώα σχετικά µε τα απόβλητα και τη διαχείρισή τους. Επιπλέον, το άρθρο 4 παράγραφος 2 της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ απαιτεί από τους παραγωγούς επικίνδυνων αποβλήτων και από τους φορείς που µεταφέρουν επικίνδυνα απόβλητα να τηρούν µητρώα. Επιπλέον, η οδηγία απαιτεί, στο άρθρο 2 παράγραφος 1, την τήρηση ειδικών µητρώων σχετικά µε τη διάθεση (υγειονοµική ταφή) επικίνδυνων αποβλήτων. 23

24 Επίσης, τα κράτη µέλη πρέπει να συστήνουν ή να ορίζουν αρµόδιες αρχές υπεύθυνες για τον έλεγχο των δραστηριοτήτων διαχείρισης αποβλήτων. Ο πίνακας 1 του παραρτήµατος της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ παρέχει µία γενική ανασκόπηση των αρµοδιοτήτων των εθνικών αρχών. Οι αρµοδιότητες διαφέρουν σε µεγάλο βαθµό µεταξύ των κρατών µελών, που οφείλεται στις γενικές διαφορές των διοικητικών τους διαρθρώσεων. Σύµφωνα µε τα άρθρα 9, 10 και 12 της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ, οι εγκαταστάσεις ή οι επιχειρήσεις που ασκούν δραστηριότητες ανάκτησης ή διάθεσης πρέπει να λαµβάνουν άδεια από τις αρµόδιες αρχές. Οι εγκαταστάσεις που προβαίνουν στη συλλογή και µεταφορά αποβλήτων πρέπει να είναι εγγεγραµµένες σε µητρώα των αρµόδιων αρχών. Η διενέργεια των ενδεδειγµένων περιοδικών επιθεωρήσεων απαιτείται βάσει του άρθρου 13 της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ για όλες τις εγκαταστάσεις που διακινούν απόβλητα (συµπεριλαµβανοµένης της συλλογής, µεταφοράς, ανάκτησης και διάθεσης). Τέλος το άρθρο 4 παράγραφος 1 της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ διευρύνει το πεδίο εφαρµογής της απαίτησης αυτής περιλαµβάνοντας τους παραγωγούς επικίνδυνων αποβλήτων. 2.2 Κυπριακό νοµοθετικό πλαίσιο Η Κυπριακή περιβαλλοντική νοµοθεσία βρίσκεται υπό διαµόρφωση, µε στόχο την κατάρτιση ενός ολοκληρωµένου πλαισίου περιβαλλοντικής πολιτικής, τη θέσπιση νόµων και διατάξεων για τη διαχείριση των αποβλήτων µε σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος και της δηµόσιας υγείας. Με το Νόµο 29 (ΙΙΙ) του 1992, η Κύπρος εναρµονίζεται µε την Σύµβαση της Βασιλείας για τον Έλεγχο της ιασυνοριακής ιακίνησης Επικινδύνων Αποβλήτων καθώς επίσης και την τροποποίησή της που αφορά στην απαγόρευση µεταφοράς αποβλήτων σε αναπτυσσόµενες χώρες (Νόµος 12(ΙΙΙ) του 2000). Για την έγκριση άδειας απόρριψης των βιοµηχανικών αποβλήτων (η διαδικασία περιγράφεται στον προαναφερθέντα Νόµο 69/91), η κάθε βιοµηχανία πρέπει να δίνει αντιπροσωπευτικά στοιχεία για κάθε είδος αποβλήτων που παράγει. Ενδεικτικά πρέπει να δίνονται στοιχεία για τα ακόλουθα: είδος αποβλήτου, πηγή αποβλήτου (στάδια παραγωγικής διαδικασίας), σύσταση και ποσότητα αποβλήτου, δυνατότητα ανακύκλωσης ή επαναχρησιµοποίησης υλικών, τεχνικές επεξεργασίας, τρόπος και χώροι τελικής διάθεσης απόρριψης. 24

25 Για τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων ισχύει ο περί Στερεών και Επικινδύνων Αποβλήτων Νόµος του 2002 (Νόµος Πλαίσιο) [4]. Επίσης, έχει εκδοθεί το 2003 το περί Στερεών και Επικινδύνων Αποβλήτων (Κατάλογος αποβλήτων) ιάταγµα στο οποίο καθορίζονται όλα τα απόβλητα που ανήκουν σε κάθε κατηγορία στερεών και επικινδύνων. Η κατηγορία 17 του καταλόγου αυτού αφορά στα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων. Το αστεράκι δεξιά του εξαψήφιου κωδικού σηµαίνει ότι πρόκειται για εν δυνάµει επικίνδυνο απόβλητο. Οι υποκατηγορίες των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων όπως αυτές καθορίζονται µε βάση τον κατάλογο είναι: σκυρόδεµα, τούβλα, πλακάκια και κεραµικά σκυρόδεµα τούβλα πλακάκια και κεραµικά * µείγµατα ή επιµέρους συστατικά από σκυρόδεµα, τούβλα, πλακάκια και κεραµικά που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες µείγµα σκυροδέµατος, τούβλων, πλακακίων και κεραµικών εκτός εκείνων που περιλαµβάνονται στο σηµείο ξύλο, γυαλί και πλαστικό ξύλο γυαλί πλαστικό * γυαλί, πλαστικό και ξύλο που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες ή έχουν µολυνθεί από αυτές µείγµατα ασφάλτου και ορυκτής πίσσας, λιθανθρακόπισσα και προϊόντα πίσσας * µείγµατα ορυκτής ασφάλτου που περιέχουν λιθανθρακόπισσα µείγµατα ορυκτής ασφάλτου εκτός εκείνων που περιλαµβάνονται στο σηµείο * λιθανθρακόπισσα και προϊόντα πίσσας µέταλλα (περιλαµβανοµένων και των κραµάτων τους) χαλκός, µπρούντζος, ορείχαλκος αλουµίνιο 25

26 µόλυβδος ψευδάργυρος σίδηρος και χάλυβας κασσίτερος ανάµεικτα µέταλλα * απόβλητα µετάλλων µολυσµένα από επικίνδυνες ουσίες * καλώδια που περιέχουν πετρέλαιο, λιθανθρακόπισσα και άλλες επικίνδυνες ουσίες καλώδια εκτός εκείνων που περιλαµβάνονται στο σηµείο χώµατα (περιλαµβανοµένων χωµάτων εκσκαφής από µολυσµένες τοποθεσίες), πέτρες και µπάζα εκσκαφών * χώµατα και πέτρες που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες χώµατα και πέτρες άλλα από τα αναφερόµενα στο σηµείο * µπάζα εκσκαφών που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες µπάζα εκσκαφών άλλα από τα αναφερόµενα στο σηµείο * έρµα σιδηροτροχιών που περιέχει επικίνδυνες ουσίες έρµα σιδηροτροχιών εκτός εκείνου που περιλαµβάνεται στο σηµείο µονωτικά υλικά και υλικά δοµικών κατασκευών που περιέχουν αµίαντο * µονωτικά υλικά που περιέχουν αµίαντο * άλλα µονωτικά υλικά που αποτελούνται από επικίνδυνες ουσίες ή τις περιέχουν µονωτικά υλικά εκτός εκείνων που περιλαµβάνονται στα σηµεία και * υλικά δοµικών κατασκευών που περιέχουν αµίαντο υλικά δοµικών κατασκευών µε βάση το γύψο * υλικά δοµικών κατασκευών µε βάση το γύψο µολυσµένα από επικίνδυνες ουσίες υλικά δοµικών κατασκευών µε βάση το γύψο εκτός εκείνων που περιλαµβάνονται στο σηµείο άλλα απόβλητα δοµικών κατασκευών και κατεδαφίσεων * απόβλητα δοµικών κατασκευών και κατεδαφίσεων που περιέχουν υδράργυρο 26

27 * απόβλητα δοµικών κατασκευών και κατεδαφίσεων που περιέχουν PCB (π.χ. στεγανωτικά υλικά που περιέχουν PCB, δάπεδα µε βάση ρητίνες που περιέχουν PCB, µονάδες στεγανοποιηµένης υαλόφραξης που περιέχουν PCB, πυκνωτές που περιέχουν PCB) * άλλα απόβλητα δοµικών κατασκευών και κατεδαφίσεων (περιλαµβανοµένων µειγµάτων αποβλήτων) που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες µείγµατα αποβλήτων δοµικών κατασκευών και κατεδαφίσεων εκτός εκείνων που περιλαµβάνονται στα σηµεία , και Η Nοµική Yπηρεσία Γενική Εισαγγελία της Κυπριακής ηµοκρατίας, σε συνεργασία µε το Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος καθώς και µε τα συναρµόδια υπουργεία και φορείς, έχει αναθέσει σε εµπειρογνώµονες την ανάπτυξη νοµοθεσίας για ολόκληρη τη θεµατική ενότητα που αφορά στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Με βάση την παρουσίαση και ανάλυση που προηγήθηκε, προκύπτει ότι η Κύπρος, στο πλαίσιο της εφαρµογής της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά µε τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων θα πρέπει να διαµορφώσει την πολιτική της για τα στερεά απόβλητα µε στόχο την προστασία τόσο της δηµόσιας υγείας όσο και του φυσικού περιβάλλοντος. Συγκεκριµένα, θα πρέπει να αναπτύξει νοµοθετικό πλαίσιο σε εναρµόνιση µε την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή νοµοθεσία για τα στερεά απόβλητα το οποίο να διέπεται από τις βασικές αρχές της Ευρωπαϊκής πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων αυτών. Το νοµοθετικό αυτό πλαίσιο θα αποτελέσει το βασικό εργαλείο για το σχεδιασµό, την ανάπτυξη και εφαρµογή της αντίστοιχης περιβαλλοντικής πολιτικής. Το υφιστάµενο νοµοθετικό πλαίσιο της Κύπρου δεν καλύπτει πλήρως τον τοµέα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Τονίζεται, όµως, ότι έχουν γίνει οι απαιτούµενες ενέργειες και οι διαδικασίες για την ανάπτυξη και θεσµοθέτηση νοµοθετικού πλαισίου που να καλύπτει και τις υπόλοιπες παραµέτρους που συµµετέχουν στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων και αναµένεται να ολοκληρωθούν σύντοµα. Επίσης, αναφέρεται ότι θα απαιτηθεί η εξειδίκευση σε επιµέρους θέµατα που αφορούν στη διαχείριση συγκεκριµένων ρευµάτων στερεών 27

28 αποβλήτων όπως είναι τα επικίνδυνα απόβλητα, τα χρησιµοποιηµένα ορυκτέλαια κλπ. Συνοπτική περιγραφή του Κυπριακού Νόµου για τη διαχείριση των Στερεών και Επικίνδυνων Αποβλήτων (Αρ.215(Ι)/2002) Όπως έχει ήδη αναφερθεί, από τον εκέµβριο του 2002 τέθηκε σε εφαρµογή ο Νόµος για τη διαχείριση των Στερεών και Επικίνδυνων Αποβλήτων (Αρ.215(Ι)/2002). Ο Νόµος περιλαµβάνει την υποχρέωση για πρόληψη και µείωση της δηµιουργίας αποβλήτων. Εισάγει επίσης την απαίτηση άδειας για τη διαχείριση των αποβλήτων. Ο Νόµος αυτός ορίζει ως Αρµόδια Αρχή για τη διαχείριση των παρακάτω αποβλήτων, το Υπουργείο Εσωτερικών: Οικιακά Απόβλητα Απόβλητα ρούχων ή υφασµάτων Χώµατα και πέτρες Υπολείµµατα από τον καθαρισµό δρόµων Απόβλητα κήπων, πάρκων και νεκροταφείων Μη επικίνδυνα απόβλητα κατεδαφίσεων. Για τις υπόλοιπες κατηγορίες στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων, πλην των αµιαντούχων, Αρµόδια Αρχή είναι το Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Το άρθρο 5 του Νόµου αυτού προνοεί την ετοιµασία Κανονισµών οι οποίοι να αφορούν αποκλειστικά τη διαχείριση των ΑΚΚ στην Κύπρο. Οι Κανονισµοί αυτοί βρίσκονται στο τελικό στάδιο της ετοιµασίας τους από τους Λειτουργούς του Υπουργείου Εσωτερικών και σε σύντοµο χρονικό διάστηµα θα παραπεµφθούν στο Υπουργικό Συµβούλιο για τελική έγκριση. Οι Κανονισµοί συντάσσονται βάσει των προνοιών του ισχύοντος Νόµου για τα στερεά και επικίνδυνα απόβλητα στην Κύπρο. Τα επόµενα άρθρα του υπό µελέτη Νόµου αφορούν τις υποχρεώσεις που έχει ο κάτοχος αποβλήτων τόσο απέναντι στη δηµόσια υγεία όσο και στο περιβάλλον. Ορίζονται οι προδιαγραφές διαχείρισης αποβλήτων στα πλαίσια µιας ολοκληρωµένης στρατηγικής διαχείρισης και καθορίζονται κανόνες για τη λειτουργία των 28

29 υφιστάµενων εγκαταστάσεων ή επιχειρήσεων διαχείρισης αποβλήτων. Βάσει των άρθρων 35 και 36 καθορίζονται οι αρµοδιότητες του Αρχιεπιθεωρητή του Υπουργείου Εσωτερικών και της Οµάδας Επιθεωρητών οι οποίοι είναι οι υπεύθυνοι για την άσκηση ελέγχων στις εταιρείες ή εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων και την επιβολή κυρώσεων όπου συναντούνται παρατυπίες ή µη συµµόρφωση στις πρόνοιες του Νόµου. Με το άρθρο 33 του Νόµου συστήνεται η Συµβουλευτική Επιτροπή ιαχείρισης Αποβλήτων ΣΕ Α η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των Υπουργείων Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Εσωτερικών, Υγείας, Εµπορίου Βιοµηχανίας και Τουρισµού, Συγκοινωνιών και Έργων, από εκπρόσωπους της Ένωσης ήµων και Κοινοτήτων, της Οµοσπονδίας Περιβαλλοντικών και Οικολογικών Οργανώσεων Κύπρου και του Επιστηµονικού και Τεχνικού Επιµελητηρίου Κύπρου. Αρµοδιότητα της ΣΕ Α είναι να συµβουλεύει την αρµόδια αρχή αναφορικά µε: Τον καθορισµό των όρων στις άδειες που χορηγούνται µε βάση τον Περί Στερεών και Επικινδύνων Αποβλήτων Νόµο Οποιοδήποτε θέµα που αφορά την έκδοση κανονισµών ή διαταγµάτων µε βάση τον περί Στερεών και Επικινδύνων Αποβλήτων Νόµο Οποιαδήποτε µέτρα επιβάλλεται να ληφθούν για τη µείωση της παραγωγής αποβλήτων και της ορθής διαχείρισης και διάθεσής τους. Τον Απρίλιο του 2004, υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συµβούλιο η στρατηγική για τη διαχείριση των αποβλήτων η οποία στοχεύει στην ανάπτυξη και εφαρµογή µιας ευέλικτης, οικονοµικά βιώσιµης και αποτελεσµατικής πολιτικής στον τοµέα της διαχείρισης των στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων, µέσα από µια ολοκληρωµένη και ορθολογική προσέγγιση, προσαρµοσµένη στις ανάγκες και ιδιαιτερότητες της Κύπρου. Η στρατηγική αυτή περιλαµβάνει τον τύπο την ποσότητα και την προέλευση των αποβλήτων που πρέπει να αποτελέσουν αντικείµενο διαχείρισης, στόχους για µείωση επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση των αποβλήτων και µεθόδους διαχείρισης µε ειδική αναφορά στη συλλογή, µεταφορά, αξιοποίηση ή διάθεση αποβλήτων. Καλύπτει όλους τους τύπους αποβλήτων, τον αριθµό των εγκαταστάσεων αξιοποίησης και διάθεσης που θα απαιτηθούν για την κάλυψη των αναγκών διαχείρισης αποβλήτων και τα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα που είναι εξουσιοδοτηµένα για τη διαχείριση των αποβλήτων. 29

30 Κεφάλαιο 3: Υφιστάµενη κατάσταση αναφορικά µε τη διαχείριση των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων 3.1 ιαχείριση ΑΚΚ σε χώρες της Ε.Ε Τα Απόβλητα Κτιριακών Κατασκευών, Κατεδαφίσεων, Εκσκαφών και Υλικών Οδοποιίας αποτελούν ένα από τα µεγαλύτερα ρεύµατα αποβλήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς η ποσότητά τους εκτιµάται ότι ξεπερνά τους 450 εκατοµµύρια τόνους το χρόνο και επιπλέον όπως αναφέρουν τα επίσηµα στοιχεία της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Ε.Ε. περίπου το 50% της ποσότητας των παραγόµενων αποβλήτων οφείλεται σε κατασκευαστικές και κατεδαφιστικές δραστηριότητες και στη βιοµηχανία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι το ποσοστό ανακύκλωσης αυτών των αποβλήτων (25% στην παρούσα φάση) δύναται να αυξηθεί αρκετά και να µειωθεί ταυτόχρονα το ποσοστό αυτών που καταλήγουν σε χώρους τελικής διάθεσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυµεί τη διαχείριση αυτών των αποβλήτων από τα κράτη µέλη, µε βάση την ιεράρχηση στη στρατηγική διαχείρισης στερεών αποβλήτων, δηλαδή, µε πρώτο µέληµα τη µείωση της ποσότητάς τους, ακολούθως την ανακύκλωση, ανάκτηση και τελικώς την ασφαλή διάθεσή τους. Αυτό θα συνεισφέρει ουσιαστικά στην επίλυση περιβαλλοντικών προβληµάτων που πηγάζουν από την έως σήµερα παραγωγή και διαχείρισή τους. Η παραγωγή αστικών αποβλήτων, αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων, καθώς και επικίνδυνων αποβλήτων έχει άµεση σχέση µε την οικονοµική δραστηριότητα που προκαλεί αυτήν την παραγωγή αποβλήτων, ενώ δεν υπάρχει ανάλογη σχέση για τα βιοµηχανικά απόβλητα. Αυτό γίνεται φανερό αν σχεδιασθεί γραφικά η κατά κεφαλήν παραγόµενη ποσότητα αποβλήτων σε συνάρτηση µε την οικονοµική δραστηριότητα ( ιάγραµµα 3.1). 30

31 Σχήµα 3.1: Κατά κεφαλήν παραγόµενη ποσότητα αποβλήτων και οικονοµική δραστηριότητα σχετική µε τα επιλεγµένα ρεύµατα αποβλήτων. Καλή συσχέτιση µεταξύ της παραγόµενης ποσότητας αποβλήτου και της αντίστοιχης οικονοµικής δραστηριότητας επιτυγχάνεται εφόσον ο συντελεστής συσχέτισης (correlation factor, R 2 ) έχει τιµή µεγαλύτερη του 0,7. Στο σηµείο αυτό πρέπει να σηµειωθεί ότι η κάθε ροή αποβλήτου συσχετίζεται µόνο µε το αντίστοιχο µέρος του ΑΕΠ από το οποίο προέρχεται. Για παράδειγµα τα ΑΚΚ συσχετίζονται µε το µέρος του ΑΕΠ που προέρχεται από την κατασκευαστική δραστηριότητα. Οι κατά κεφαλήν ποσότητες αποβλήτων ποικίλλουν σηµαντικά από τη µία χώρα στην άλλη. Αυτό µπορεί, εν µέρει, να αποδοθεί στις οικονοµικές και πολιτιστικές διαφορές που υπάρχουν µεταξύ των χωρών. Επιπλέον υπάρχουν διαφορές στους χρησιµοποιούµενους ορισµούς για τον χαρακτηρισµό ενός υλικού ως απόβλητο. Για παράδειγµα στην Αυστρία και στη Γερµανία εµφανίζονται υψηλές ποσότητες παραγόµενων αποβλήτων επειδή αυτές οι χώρες συµπεριλαµβάνουν το ανασκαµµένο χώµα (µητρικό χώµα εκσκαφών) και τις πέτρες στα στοιχεία αποβλήτων. Τα διαφορετικά ποσοστά θα µπορούσαν επίσης, ως ένα ορισµένο βαθµό, να εξηγηθούν από το διαφορετικό τρόπο καταγραφής των ποσοτήτων και τη χρήση αυτού του είδους αποβλήτων. Για παράδειγµα είναι πιθανό τα τούβλα και το σκυρόδεµα να µην καταχωρηθούν ως απόβλητα εάν χρησιµοποιηθούν είτε άµεσα ως δοµικό υλικό για τους µικρούς δρόµους και πεζόδροµους είτε απευθείας ως υλικό πλήρωσης. Στα 31

32 ιάγραµµα 3.2 και 3.3 παρουσιάζεται η συνολική ποσότητα ΑΚΚ σε χιλιάδες τόνους και σε κατά κεφαλήν κιλά σε επιλεγµένες χώρες της Ε.Ε Τόνοι Αυστρία Βέλγιο ανία Φινλανδία Γερµανία Ελλάδα Ιρλανδία Ιταλία Λουξεµβούργο Ολλανδία Ισπανία ιάγραµµα 3.2: Συνολικές ποσότητες ΑΚΚ σε χιλιάδες τόνους σε επιλεγµένα κράτη µέλη της Ε.Ε kg κατά κεφαλήν Αυστρία Βέλγιο ανία Φινλανδία Γερµανία Ελλάδα Ιρλανδία Ιταλία Λουξεµβούργο Ολλανδία Ισπανία ιάγραµµα 3.3: Συνολικές ποσότητες ΑΚΚ σε κατά κεφαλήν κιλά σε επιλεγµένα κράτη µέλη της Ε.Ε. 32

33 Στα ιαγράµµατα 3.4 και 3.5 που ακολουθούν παρουσιάζονται οι κατά κεφαλήν ποσότητες µετάλλου, ξύλου, σκυροδέµατος, τούβλων, πλακιδίων, δηλαδή διαφόρων ΑΚΚ σε διάφορες χώρες. Το γεγονός ότι η Φινλανδία και η Σουηδία παράγουν σχετικά µεγάλες ποσότητες ξύλου σε αυτό το ρεύµα αποβλήτων δεν προκαλεί έκπληξη, δεδοµένου ότι το ξύλο είναι ένα πολύ κοινό οικοδοµικό υλικό σε αυτές τις χώρες. Εντούτοις, απαιτείται µία πιο λεπτοµερής εξέταση για να εξηγηθεί η διαπίστωση ότι η Ισπανία έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν ποσοστό αποβλήτων ξύλου. Όσον αφορά στο σκυρόδεµα, στα τούβλα, στα πλακίδια, τα µεγαλύτερα ποσοστά παράγονται στη Γερµανία και στις Κάτω Χώρες, περίπου 600 µε 700 κιλά κατά κεφαλήν kg κατά κεφαλήν Βέλγιο 1990ς ανία 1996 Φινλανδία 1997 Γερµανία 1996 Ιρλανδία 1995 Ολλανδία 1996 Ισπανία 1997 Σουηδία 1996 Μέταλλα Ξύλο ιάγραµµα 3.4: Κατά κεφαλήν ποσότητες µετάλλων και ξύλου στη σύσταση των ΑΚΚ 33

34 kg κατά κεφαλήν Αυστρία 1999 ανία 1996 Φιλανδία 1997 Γερµανία 1996 Ιρλανδία 1995 Σκυρόδεµα, τούβλα, πλακάκια κτλ Ολλανδία 1996 Σουηδία 1996 ιάγραµµα 3.5: Κατά κεφαλήν ποσότητες σκυροδέµατος, τούβλων και πλακακίων στη σύσταση των ΑΚΚ Στην συνέχεια θα παρουσιαστούν µερικά επιπρόσθετα ποσοτικά στοιχεία που γνωρίζουµε για τις χώρες της Ε.Ε.. Τα απόβλητα που προέρχονται από τις εκσκαφές και τις κατεδαφίσεις αποτελούν το 40 50% της συνολικής ποσότητας των ΑΚΚ, το 30 50% είναι τα απόβλητα από προσθήκες ή ανακαινίσεις σε υπάρχουσες οικοδοµές ενώ το 10 20% είναι τα απόβλητα που προέρχονται από την οικοδοµική δραστηριότητα ( ιάγραµµα 3.6). 30% 20% 50% ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΕΚΣΚΑΦΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΕ ΑΦΙΣΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΠΡΟΣΘΗΚΏΝ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΟΙΚΟ ΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ιάγραµµα 3.6: Ποσοστιαία σύσταση ΑΚΚ στις χώρες της Ε.Ε. Όσον αφορά τα υλικά, µεγάλο ποσοστό στα ΑΚΚ, περίπου το 70% αποτελούν τα υλικά κατασκευής των οικοδοµών όπως τούβλα, πέτρες, τσιµέντο, ενώ στα απόβλητα που προέρχονται από κατεδάφιση οικοδοµών πρόσφατων σχετικά δεκαετιών (των 34

35 τελευταίων 20 µε 30 χρόνων), παρατηρούµε αύξηση στα ποσοστά υλικών όπως πλαστικά, σίδερα κλπ. ιάγραµµα 3.7: Υλικά από τα οποία αποτελούνται τα ΑΚΚ Ο Πίνακας 3.1 παρουσιάζει τις παραγόµενες ποσότητες των ΑΚΚ σε 15 χώρες της Ε.Ε. καθώς και τις ποσοστιαίες αναλογίες που αφορούν στη διαχείρισή τους. Κράτος Μέλος Πίνακας 3.1: ιαχείριση των ΑΚΚ στις χώρες της Ε.Ε. Παραγόµενες ποσότητες ΑΚΚ (εκατ. τόνοι/ έτος) % ποσότητα επαναχρησιµοποιούµενων και ανακυκλωµένων ΑΚΚ % ποσότητα απορριπτόµενων ΑΚΚ σε χωµατερές Γερµανία Ηνωµένο Βασίλειο Γαλλία Ιταλία Ισπανία 13 <5 >95 Ολλανδία Βέλγιο Αυστρία Πορτογαλία 3 <5 >95 ανία Ελλάδα 2 <5 >95 Σουηδία

36 Φιλανδία Ιρλανδία 1 <5 >95 Λουξεµβούργο Ε.Ε Παρατηρείται ότι στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τους 180 τόνους ΑΚΚ που παρήχθησαν, µόνο το 28 % ανακυκλώθηκε και επαναχρησιµοποιήθηκε, ενώ το 72% απορρίφθηκε στις χωµατερές. Απογοητευτική είναι η εικόνα που παρουσιάζουν η Ιρλανδία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία αφού περισσότερο από το 95% της παραγόµενης ποσότητας ΑΚΚ καταλήγει στις χωµατερές. Από την άλλη, ενθαρρυντική εικόνα παρουσιάζουν η ανία, το Βέλγιο και η Ολλανδία αφού πάνω από 80% της παραγόµενης ποσότητας ΑΚΚ ανακυκλώνεται και επαναχρησιµοποιείται. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθόρισε τον Μάιο του 1999 δεκατέσσερις ενέργειες προτεραιότητας προκειµένου να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου συµπεριλαµβανοµένης µιας ενέργειας η οποία αφορούσε στη βιωσιµότητα των κατασκευαστικών εργασιών. Η ενέργεια αυτή πρότεινε την ανάπτυξη µιας ενιαίας ευρωπαϊκής στρατηγικής για την προώθηση της χρησιµοποίησης κατασκευαστικών υλικών φιλικών προς το περιβάλλον, την κατασκευή βιοκλιµατικών οικοδοµών, και την ορθολογική διαχείριση των ΑΚΚ. Για τον λόγο αυτό, τον Ιούνιο του 1999 συστάθηκε µια οµάδα εργασίας η οποία είχε ως αντικείµενο εργασίας τη «βιώσιµη κατασκευή», και µε τη σειρά της όρισε τρεις επιτροπές (Task Groups) για σφαιρική αντιµετώπιση του θέµατος. Μια από τις επιτροπές αυτές είναι η επιτροπή για τη διαχείριση των αποβλήτων κτιριακών κατασκευών, κατεδαφίσεων και εκσκαφών. Το αντικείµενο της εν λόγω επιτροπής είναι να συντάσσει προτάσεις προς την κεντρική οµάδα εργασίας για βελτίωση της διαχείρισης των ΑΚΚ, να προτείνει τους τρόπους µείωσης των παραγόµενων ποσοτήτων καθώς και µε αντιπροσώπευση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συµµετέχει στην δηµιουργία των νοµοθεσιών για τα απόβλητα αυτά. Επιπρόσθετα, η επιτροπή έχει το καθήκον να συλλέγει ποσοτικά στοιχεία για τα ΑΚΚ, στις χώρες της Ε.Ε., καθήκον πάρα πολύ δύσκολο λόγω της 36

37 πολυδιάσπασης των εργασιών του κατασκευαστικού κλάδου αλλά και λόγω ελλιπούς βάσης δεδοµένων στις διάφορες χώρες που να αφορούν στα απόβλητα αυτά. Τα κράτη µέλη αξιολογώντας τις προτάσεις της επιτροπής και λαµβάνοντας υπόψη τις αντίστοιχες προτάσεις των τοπικών φορέων οφείλουν να επιτύχουν τη διαχείριση αυτών των αποβλήτων µε βάση την ιεράρχηση στη στρατηγική διαχείρισης στερεών αποβλήτων, δηλαδή, µε πρώτο µέληµα τη µείωση της ποσότητάς τους, ακολούθως την ανακύκλωση, ανάκτηση και τελικώς την ασφαλή διάθεσή τους. Είναι σχετικά λίγες οι χώρες στις οποίες η ανακύκλωση συγκεκριµένων ρευµάτων αποβλήτων αυξήθηκε αρκετά κατά τη διάρκεια της προηγούµενης δεκαετίας. Όπως φαίνεται και στον πίνακα 3.1 που έχει παρουσιαστεί στην προηγούµενη παράγραφο τα ποσοστά που αφορούν στην ανακύκλωση είναι µάλλον αποθαρρυντικά. Στην Ε.Ε., η ανακύκλωση (συµπεριλαµβανοµένης και της λιπασµατοποίησης) των αστικών αποβλήτων έφτασε το 11% κατά τη διάρκεια της περιόδου , αυξήθηκε στο 21% το 1995 και στο 29% το Υπάρχουν λοιπόν σηµαντικά περιθώρια αύξησης των ποσοστών ανακύκλωσης σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Μία σηµαντική πρόκληση είναι να καθιερωθούν τα νέα και, ως ένα ορισµένο βαθµό, πληρέστερα σχέδια συλλογής και ανακύκλωσης των ΑΚΚ. Οι δυτικές ευρωπαϊκές χώρες όπως η ανία, η Γερµανία και οι Κάτω Χώρες έχουν επιτύχει µέχρι και 90% ανακύκλωση των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων. Ειδικές πρωτοβουλίες απαιτήθηκαν σε κάθε µία από τις χώρες αυτές για να οδηγήσουν σε αυτήν την αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης. Για παράδειγµα στη ανία, η εισαγωγή φόρου για τη διάθεση των ΑΚΚ στους Χ.Υ.Τ.Α. προς το τέλος της δεκαετίας του '80 και η αύξησή του στη δεκαετία του 1990 παρακίνησαν την ανακύκλωση των αποβλήτων κατεδάφισης. Η ανακύκλωση των αποβλήτων κατασκευής και κατεδάφισης έχει τη δυνατότητα να αντικαταστήσει µέχρι και το 10% των παρθένων πρώτων υλών που χρησιµοποιούνται στον τοµέα των κατασκευών. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι αποτελεί ακόµα µεγαλύτερη πρόκληση η ανάπτυξη υγιών και βιώσιµων αγορών για τα ανακυκλωµένα υλικά και τα προϊόντα που θα εξασφαλίσουν τη µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα της ανακύκλωσης των ΑΚΚ. Οι τεχνικοί και οικονοµικοί περιορισµοί θα πρέπει να υπερνικηθούν προκειµένου να 37

38 υποκινηθεί περαιτέρω η ανακύκλωση των ρευµάτων αποβλήτων όπως τα αστικά και πλαστικά απόβλητα. Η δηµιουργία ευκαιριών στην αγορά και η αυξανόµενη δηµόσια αποδοχή αναµένεται να αυξήσει εντυπωσιακά την προώθηση των τεχνικών διαχείρισης των αποβλήτων και να ελαχιστοποιήσει το φαινόµενο της απόρριψης των αποβλήτων κατά ένα µεγάλο µέρος στους Χ.Υ.Τ.Α.. Η ανάπτυξη των Χ.Υ.Τ.Α. ακολουθεί ένα σχέδιο που είναι παρόµοιο σε πολλές χώρες. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των εθνικών ή περιφερειακών συστηµάτων διαχείρισης των αποβλήτων, τα περισσότερα απόβλητα πηγαίνουν στις εγκαταστάσεις προ - επεξεργασίας για το διαχωρισµό και την ανακύκλωση και τα λιγότερα υπολείµµατα καταλήγουν στους Χ.Υ.Τ.Α. Τα τεχνικά πρότυπα των Χ.Υ.Τ.Α. βελτιώνονται έτσι ώστε γίνεται οικονοµικώς πιο αποδοτικό να υπάρχουν µόνο κάποιοι Χ.Υ.Τ.Α. που λειτουργούν βάσει υψηλότερων προτύπων προστασίας του περιβάλλοντος. Αυτό το σχέδιο επιτρέπει την αξιολόγηση του συστήµατος διάθεσης σιωπηρά απλώς και µόνο από τον αριθµό των Χ.Υ.Τ.Α. που υπάρχουν. Οι περισσότερες από τις χώρες που πρόσφατα εισήλθαν στην Ε.Ε. έχουν κάνει κάποια βήµατα προς την κατεύθυνση της δηµιουργίας Χ.Υ.Τ.Α. Αλλά τα επόµενα βήµατα πρέπει να έχουν ως στόχο να εκτρέψουν τη διάθεση των αποβλήτων από την υγειονοµική ταφή, για να αλλάξει το σύστηµα από πολλούς Χ.Υ.Τ.Α. χαµηλής ποιότητας στην ύπαρξη λιγότερων υψηλής ποιότητας. Η κατάσταση σε ένα µεγάλο µέρος της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης εµφανίζεται λιγότερο θετική. Η υγειονοµική ταφή παραµένει η κυρίαρχη επιλογή για τη διαχείριση των ΑΚΚ και οι υπάρχοντες Χ.Υ.Τ.Α. δε λειτουργούν µε ικανοποιητικά περιβαλλοντικά πρότυπα. Στο σχήµα που ακολουθεί παρουσιάζεται η εξέλιξη στον αριθµό των Χ.Υ.Τ.Α. στην Κεντρική, υτική και Ανατολική Ευρώπη από το 1991 έως το

39 12000 ΑΡΙΘΜΟΣ Χ.Υ.Τ.Α Κεντρική Ευρώπη υτική Ευρώπη Ανατολική Ευρώπη ΕΤΟΣ ιάγραµµα 3.8: Χ.Υ.Τ.Α. στη Κεντρική, υτική και Ανατολική Ευρώπη, από το 1991 έως το 1999 Η σωστή λειτουργία των Χ.Υ.Τ.Α., περιλαµβάνει ενέργειες που πρέπει να εκτελούνται επιµελώς. Ενδεικτικά αναφέρονται: 'Έλεγχος διατιθέµενων υλικών, επίτευξη υψηλού βαθµού συµπίεσης απορριµµάτων, ηµερήσια κάλυψη µε χώµα, σταδιακή ανάπτυξη συστήµατος συλλογής βιοαερίου, λειτουργία και συντήρηση εγκατάστασης επεξεργασίας στραγγισµάτων, µετρήσεις για τη βέλτιστη - περιβαλλοντική παρακολούθηση, αποστολή εκθέσεων προς τους αρµόδιους οργανισµούς, τιµολογιακή πολιτική κλπ. Το σύστηµα διαχείρισης των αποβλήτων της κάθε χώρας θα πρέπει να περιλάβει διάφορες τεχνικές, ώστε να µειώσει την εφαρµογή της υγειονοµικής ταφής. Η αποτέφρωση µε την ταυτόχρονη ανάκτηση ενέργειας αποτελεί µία άλλη εναλλακτική λύση για να αποφευχθεί η υγειονοµική ταφή. Το 17% των αστικών αποβλήτων αποτεφρώθηκε το 1995 και το 18% το Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 2,3% και 6% αντίστοιχα. Υπάρχουν λίγες πληροφορίες για τον αριθµό λειτουργικών εγκαταστάσεων αποτέφρωσης στην Ευρώπη. Στοιχεία για τις δυτικές χώρες και τις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης οδηγούν στο συµπέρασµα ότι µέχρι και αποτεφρωτήρες λειτούργησαν σε 19 χώρες στην περίοδο υστυχώς δεν υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες για την ικανότητα ή την περιβαλλοντική απόδοση αυτών των εγκαταστάσεων. Σε κάποιες χώρες οι εγκαταστάσεις αποτέφρωσης χρησιµοποιούνται 39