Το παιγνίδι ως µέσον. Στην διάλεξη αυτή οι φοιτητές / τριες πληροφορούνται

Transcript

1 ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ & ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Ε Εξαµήνου σπουδών: ΜΚ 1011 «Αγωγή Υπαίθρου» 10η ιάλεξη: «Παιγνίδια Αγωγής Υπαίθρου στο σχολικό περιβάλλον» Outdoor Education programs Ι ΑΣΚΩΝ: ρ. Κουθούρης Χαρίλαος, Λέκτορας στην ιοίκηση ραστηριοτήτων Αναψυχής Στην διάλεξη αυτή οι φοιτητές / τριες πληροφορούνται Για τις διαστάσεις των προγραµµάτων Αγωγής Υπαίθρου Την δοµή που πρέπει να ακολουθούν τα παιγνίδια της Αγωγής Υπαίθρου Την σηµαντικότητα του σεναρίου Τον σχεδιασµό και την προετοιµασία ενός παιγνιδιού Το περιεχόµενο και τις επί µέρους επιδιώξεις των παιγνιδιών Τις νέες τάσεις και τα προγράµµατα που υλοποιούνται στα ελληνικά σχολεία Το παιγνίδι ως µέσον Χρησιµοποιώντας τον προβληµατισµό που αναδεικνύεται από την τριβή, την ενασχόληση µε θέµατα που σχετίζονται µε το περιβάλλον, ως µέσον διάδοσης των προβληµάτων σε ευρύτερο αριθµό αποδεκτών ή αναζήτησης λύσεων συχνά κάνουµε χρήση της µεθόδου των παιδαγωγικών παιγνιδιών. Το παιγνίδι υποκινεί τον συµµετέχοντα να ενεργεί αυθόρµητα, χωρίς αναστολές, δίνοντας συχνά το µέγιστο των δυνάµεών του. Συµµετέχει ενεργά, συνεργάζεται µε τα άλλα µέλη της οµάδος. ηµιουργεί, αναζητά, ανακαλύπτει, κατασκευάζει, φαντάζεται, αυτενεργεί, υποστηρίζει αργότερα και επιχειρηµατολογεί για τις επιλογές και αποφάσεις του. Έρχεται σε επαφή µε ανθρώπους τις περιοχής που λαµβάνει χώρα το παιγνίδι Η παιγνιώδης µορφή, οδηγεί τον συµµετέχοντα να µεταδώσει συνειδητά αλλά και να βιώνει ταυτόχρονα ασυνείδητα τον ρόλο του, περιγράφοντας αργότερα σε άλλους (γονείς, φίλους κλπ) τα αποτελέσµατα ή τον κόπο που έκανε για την κατάκτησή τους Τα παιγνίδια αυτά για να έχουν την ανάλογη ανταπόκριση στις οµάδες συµµετεχόντων, και την ανάλογη επιτυχία χρειάζονται οπωσδήποτε 1ον Ένα σενάριο. Το σενάριο (the story) κάθε περιβαλλοντικού παιγνιδιού είναι η κινητήριος δύναµη, η καρδιά του παιγνιδιού, το ζωντανό κίνητρο των οµάδων για συµµετοχή. Όσο περισσότερο αληθινή, πραγµατική, συναισθηµατικά ώριµη φαίνεται, ακούγεται στους συµµετέχοντες η ιστορία του σεναρίου, τόσο πιο κοντά στην τελική επιτυχία ως διοργανωτές βρισκόµαστε. Στο σενάριο αναφέρεται: ο λόγος, οι λόγοι, που πρέπει να ενεργοποιήσουν τις οµάδες, οι απαιτήσεις που ζητούνται από τους συµµετέχοντες για να δοθεί λύση, οι ρόλοι που θα παίζουν και τέλος το έπαθλο, που µπορεί να είναι συνδυασµός ηθικών και υλικών αποδοχών 1

2 2ον Θεωρητική υποστήριξη Καθόσον το παιγνίδι είναι περιβαλλοντικό και πραγµατεύεται ένα συνήθως περιβαλλοντικό πρόβληµα, πρέπει να υπάρχει η ανάλογη θεωρητική ενηµέρωση και στους συνοδούς αλλά και προς τους συµµετέχοντες. Είναι ένα πολύ ευαίσθητο σηµείο του παιγνιδιού, που χρειάζεται µαεστρία, ώστε να µην εκληφθεί η ενηµέρωση από τους συµµετέχοντες ως µάθηµα!!! 3ον Ανθρώπινο δυναµικό Συνοδούς εκπαιδευµένους ανάλογα. Η Αγωγή Υπαίθρου είναι δύσκολο να έχει ταυτόχρονα σε ένα παιγνίδι όλο τον αναγκαίο αριθµό συνοδών. Συνήθως υπάρχουν συνοδοί υπαιθρίων δραστηριοτήτων, ή ακόµη και απλοί εκπαιδευτικοί, δάσκαλοι, καθηγητές. Αυτό δεν είναι ανυπέρβλητο εµπόδιο και µπορεί µε έγκαιρη και σωστή εκπαίδευση να αποκτήσουµε και τον αριθµό και το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης από αυτούς. 4ον Κανόνες και συνθήκες Κανόνες, όρους και συνθήκες που πρέπει να ακολουθηθούν στο παιγνίδι, καθώς και πως ακριβώς αναδεικνύεται ο νικητής. Φλέγον θέµα, διότι εδώ στηρίζεται η επιτυχία ή η αποτυχία του παιγνιδιού. Κατά την διαδικασία λήψης απόφασης, επιδιωκόµενη απαίτηση από τα µέλη κάθε οµάδας, πρέπει αυτά να είναι ενήµερα επακριβώς για τις απαιτήσεις του παιγνιδιού που θα τους οδηγήσουν στην νίκη 5ον Παροχή του κατάλληλου εξοπλισµού στις οµάδες. 6ον Ενηµέρωση των κατοίκων της περιοχής για την ενδεχόµενη ανάµειξή τους στο παιγνίδι. Αυτό µπορεί να γίνει εάν οι απαιτήσεις του παιγνιδιού απαιτούν πληροφορίες που γνωρίζουν οι κάτοικοι της περιοχής. 7ον Οργάνωση των ατόµων σε οµάδες, χρονοδιάγραµµα της εκδήλωσης, χωρικός περιορισµός του όλου παιγνιδιού. 8ον Ασφάλεια. ηµιουργία προϋποθέσεων ασφαλούς εκτέλεσης του παιγνιδιού. Προσοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες που γίνονται σε περιοχή µε δάσος, κίνδυνος από κλαδιά, πτώσεις, απώλεια προσανατολισµού. Προσοχή σε δράσεις που περιλαµβάνουν έρευνα σε πέτρες ή µαντριά κλπ (ερπετά, έντοµα, ζώα κλπ). Προσοχή σε δράσεις που γίνονται σε εσωτερικά ύδατα, λίµνες, ποτάµια, κανάλια, π.χ. κίνδυνος από πνιγµό Κάποια από τα παιγνίδια που ακολουθούν, αποτελούν το τελικό προϊόν των εργασιών φοιτητών της κατεύθυνσης Αναψυχής, Υγείας, Οργάνωσης ιοίκησης και συγκεκριµένα του µαθήµατος της Αγωγής Υπαίθρου κατόπιν πολλαπλών διορθώσεων. Τα παιγνίδια αυτά ακολουθούν τις οδηγίες που αναφέρθησαν προηγούµενα και αποτελούν πρότυπα για την ανάπτυξη νέων ιδεών και υλικού στην Αγωγή Υπαίθρου. 2

3 «Το Κοιµισµένο Βασίλειο» Το παιχνίδι είναι κατάλληλο για τα παιδιά κυρίως του δηµοτικού αλλά και του γυµνασίου. Το σενάριο είναι ένα παραµύθι όπου ο βασικός του άξονας είναι η φύση η οποία κινδυνεύει από των σύγχρονο πολιτισµό και κυρίως από την τεχνολογία. Το παιγνίδι έχει σαν στόχους: την πληροφόρηση, την ευαισθητοποίηση, την ενεργή συµµετοχή των µαθητών και τέλος την ψυχαγωγία τους. Το σενάριο αυτό µε την µορφή του παιγνιδιού, απαιτεί τουλάχιστον 8 συνοδούς Αγωγής Υπαίθρου, που αναλαµβάνουν να κάνουν το παιχνίδι καθώς και έναν αριθµό από τουλάχιστον 20 παιδιά, χωρισµένα σε 4 οµάδες. Το σενάριο οδηγεί τους µαθητές να γνωρίσουν την φύση να αντιληφτούν τις βλαβερές συνέπειες του σύγχρονου πολιτισµού και της τεχνολογίας, πάνω σε αυτήν. Το παιχνίδι περνάει οικολογικά µηνύµατα καθώς καλλιεργεί στα παιδία της ηλικίας αυτής (8-14 κυρίως) την έννοια της προστασίας και της διατήρησης της φύσης Το σενάριο ενεργοποιεί το ενδιαφέρον των παιδιών, ώστε να αρχίζουν να νοιώθουν ότι είναι και αυτά είναι µέρος της ιστορίας. Αλώστε τα παιδιά θα είναι πρωταγωνιστές της ιστορίας µε το ότι τους έχει ανατεθεί ο ρόλος των γενναίων µαχητών του βασιλιά που θα σώσουν την βασίλισσα «Ανακαλύψτε σε ποιόν ιπτάµενο ανήκει η συγκεκριµένη φωλιά» Το παιγνίδι αυτό, θέλει πολύ καλή θεωρητική προετοιµασία. Εστιάζει σε θέµατα προστασίας της πανίδας και της χλωρίδας συγκεκριµένων αγροτικών περιοχών. Το παιχνίδι είναι κατάλληλο για τα παιδιά κυρίως του δηµοτικού αλλά και του γυµνασίου και ασκεί την παρατηρητικότητα. Οι συνοδοί της Αγωγής Υπαίθρου θα επιδιώξουν να περάσουν µηνύµατα για την προστασία του πυρήνα αναπαραγωγής των πτηνών που είναι οι φωλιές τους. Με αφορµή τις φωλιές των πουλιών που συναντάµε, µπορούµε να αναφερόµαστε σε ένα σενάριο που εξελίσσεται, και όπου κάθε οµάδα παιδιών µπορεί να εκπροσωπεί διαφορετικό είδος πτηνών. Παρόµοιες δράσεις τις ονοµάζουµε και οικολογικά µονοπάτια. Στην διάρκεια ενός τέτοιου µονοπατιού οι µαθητές αναζητούν εκτός από φωλιές πουλιών και φωλιές άλλων µικρών ζώων ή ακόµη και καταγραφή των υπολοίπων των τροφών των ζώων ή των κοπράνων τους. Παραλλαγή του παιγνιδιού Μία εξ ίσου καλή παραλλαγή του παιγνιδιού αυτού είναι το «ψάξε την φωλιά». Στο παιγνίδι αυτό ο συνοδός «Αγωγής Υπαίθρου», ζωγραφίζει διάφορα από τα είδη πτηνών που υπάρχουν στην περιοχή που θα παιχθεί το παιγνίδι σε ένα χαρτόνι. Ο συνοδός προσπαθεί κάθε πτηνό που ζωγραφίζει να είναι σε µέγεθος τέτοιο που το συναντά κανείς στο φυσικό περιβάλλον. Στη συνέχεια χρωµατίζει ανάλογα τα πουλάκια και κόβει το χαρτόνι στο σχήµα τους 3

4 Υπολογίζει να έχει τουλάχιστον 10 είδη διαφορετικά, και ανάλογα µε την συχνότητα που µπορεί να τα απαντήσει κάποιος στην φύση, κατασκευάζει αντίστροφα έναν ανάλογο αριθµό. Παράδειγµα κατασκευάζει 20 σπουργίτια και ένα αετό. Τα οµοιώµατα αυτά θα τα τοποθετήσει κατά το ανάπτυγµα ενός «οικολογικού µονοπατιού» που θα σχεδιάσει σε φυσικό περιβάλλον. Κάθε οµοίωµα ανάλογα µε τις συνήθειες του πτηνού θα τοποθετηθεί επάνω σε ένα δένδρο, ή σε ένα θάµνο, ή στο έδαφος. Όλα τα πτηνά θα είναι αρκετά κρυµµένα στις φυλλωσιές, ώστε να φαίνονται µετά από επίµονη παρατήρηση. Κάθε πτηνό ανάλογα µε την συχνότητα παρουσίας τους στην φύση, και αντίστοιχα τον αριθµό οµοιωµάτων του που υπάρχουν στην φύση, θα αντιπροσωπεύει και ένα αριθµό βαθµών. Στην συνέχεια ο συνοδός Αγωγής Υπαίθρου, καταρτίζει µία λίστα µε όλα τα ονόµατα των πτηνών και εκτυπώνει τόσες λίστες όσες και οι οµάδες των παιδιών που θα παίξουν το παιγνίδι. Κατά την διάρκεια που τα παιδιά µε πλήρη ησυχία- διασχίζοντας το οικολογικό µονοπάτι, παρατηρούν για την ανακάλυψη των οµοιωµάτων των πτηνών, σηµειώνουν στην λίστα τους ότι τελικά βλέπουν. Υ.Σ. Κάθε οµοίωµα έχει επίσης επάνω του εµφανώς και έναν κωδικό αριθµό, που πρέπει να σηµειώνεται στην λίστα, για να αποφευχθεί η δόλια ανακάλυψη «ψευδών» πτηνών, από κάποιους ασυνείδητους µαθητές. Νικητής του παιγνιδιού είναι η οµάδα µε τους περισσότερους βαθµούς. Παραδείγµατα για εφαρµογή Πρόγραµµα «Οι πράσινες τάξεις» Περιγράψτε τους στόχους του προγράµµατος Ποια θεωρείτε ως καινοτόµα στοιχεία Ποια θεωρείτε τα αδύνατα σηµεία του Σχολιάστε την θέση σας ως συνοδού στο πρόγραµµα Σκεπτόµενος / νη τα µαθητικά σας χρόνια, ποια τα σχόλιά σας σε πιθανή σας συµµετοχή; Παραδείγµατα για εφαρµογή Πρόγραµµα «Λευκές Βδοµάδες» Περιγράψτε τους στόχους του προγράµµατος Ποια θεωρείτε ως καινοτόµα στοιχεία Ποια θεωρείτε τα αδύνατα σηµεία του Σχολιάστε την θέση σας ως συνοδού στο πρόγραµµα Σκεπτόµενος / νη τα µαθητικά σας χρόνια, ποια τα σχόλιά σας σε πιθανή σας συµµετοχή; Σχετική βιβλιογραφία Καλαϊτζίδης. & Ουζούνης Κ (2000). Περιβαλλοντική εκπαιδευση, Εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη Irmeli E. Palmberg & Jari Kuru (2000). Outdoor Activities as a Basis for Environmental Responsibility. The Journal of Enviromental Education, Vol. 31 No Glenda Hanna (1995). Wilderness Related Environmental Outcomes of Adventure and Ecology Education Programming. The Journal of Environmental Education, Vol 27, No 1,

5 Θέµατα για συζήτηση Θεωρείτε ότι τα προγράµµατα Αγωγής Υπαίθρου, θα έχουν κάποια οφέλη για τους συµµετέχοντες µαθητές; Θεωρείτε ότι οι µαθητές έχουν διάθεση να συµµετέχουν στα προγράµµατα; Πως θα παρακινούσατε µια τάξη για να συµµετάσχει σε ένα πρόγραµµα; Θέµατα για συζήτηση Ηπολιτεία τι κάνει προς την κατεύθυνση αυτή; Οι σύλλογοι ή οι οργανισµοί περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, έχουν κάποια παρόµοια προγράµµατα; Θεωρείτε τον εαυτό σας έτοιµο να δηµιουργήσει ένα παρόµοιο πρόγραµµα; Σε ποια σηµεία θέλετε βοήθεια; Σε ποια σηµεία θεωρείτε ότι µπορείτε να βοηθήσετε άλλες οµάδες κατασκευής προγραµµάτων Αγωγής Υπαίθρου; Επίλογος Τα παιγνίδια της Αγωγής Υπαίθρου έχουν τριπλό στόχο. Την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, την ενεργή συµµετοχή µε κινητικές δραστηριότητες στην φύση και την ανάπτυξη κάποιων ανθρώπινων δεξιοτήτων. Τα παιγνίδια Αγωγής Υπαίθρου, απαιτούν από τους διοργανωτές: γνώσεις, φαντασία, λεπτοµερή συµµετοχικό σχεδιασµό, διάθεση για παρακίνηση των µαθητών και τόλµη. 5