Original Article دوره 27 شماره 1 بهار 96 صفحات 62 تا 70 چكيده (MANOVA) تحليل شدند. مقدمه. (

Transcript

1 مجله علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي دوره 27 شماره بهار 96 صفحات 62 تا 70 Original Article بررسي مقايسهاي ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در افراد مصرف كننده مواد مقاوم به درمان 3 امير محمدجعفري محسن اميدي شمامي 2 صمد فهيمي دانشجوي دكتري تخصصي روانشناسي دانشگاه آزاد 2 كارشناسي ارشد روانشناسي عمومي دانشگاه تربيت مدرس اسلامي واحد شاهرود دانشكده روانشناسي 3 دانشجوي دكتري تخصصي روانشناسي دانشگاه تبريز دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي چكيده سابقه و هدف: هدف پژوهش حاضر بررسي مقايسهاي ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در سه گروه افراد معتاد مقاوم به درمان افراد معتاد در حال درمان كه در يك سال اخير عود نداشتند و افراد سالم بود. روش بررسي: در اين مطالعه تعداد 50 نفر از افراد مصرف كننده مواد مقاوم به درمان 50 نفر افراد مصرف كننده مواد در حال ترك و 50 نفر افراد سالم به روش نمونه گيري تصادفي خوشه اي انتخاب شدند. آزمودنيها پرسشنامهي پنج وجهي ذهن آگاهي و مقياس تنظيم هيجان را تكميل كردند. دادههاي جمعآوري شده با استفاده SPSS-7 و شاخصهاي آمار توصيفي تحليل واريانس چند متغيره (MANOVA) تحليل شدند. يافتهها: افراد مصرف كننده مواد با عود مكرر در مقايسه با افراد مصرف كننده مواد كه در يك سال اخير ترك نداشتهاند و افراد سالم فرونشاني بالاتر و ارزيابي مجدد و ذهن آگاهي پاي ينتري داشتند و افراد مصرف كننده مواد كه در يك سال اخير عود نداشتند در مقايسه با افراد سالم ذهن آگاهي و ارزيابي مجدد پاي ينتر و در نهايت فرونشاني بالاتري را نشان دادند. نتيجهگيري: ارتباط بين هيجان و سومصرف مواد شناخته شده است. هيجان و سطوح پايين ذهن آگاهي احتمال مصرف مواد را افزايش ميدهد و عود بعد از درمان را ميتواند پيش بيني كند. واژگان كليدي: افراد وابسته به مواد ذهن آگاهي تنظيم هيجان فرونشاني ارزيابي مجدد. مقدمه رفتارهاي مصرف مواد شيوع فراواني دارد و اختلال وابستگي به مواد در جايگاه دومين اختلال روان پزشكي بعد از اختلال افسردگي اساسي قرار گرفته است ( 2). طبق نظريه خود پزشكي (SMH) (Self Medication Theory مصرف و وابستگي به مواد مخدر دستمايهاي در جهت تعديل و كاهش هيجانهاي نامطلوب است. مصرفكنندگان مواد هيجانات منفي و نامطلوب را غير قابل تحمل و تخريبزا توصيف آدرس نويسنده مسي ول: تهران دانشگاه آزاد واحد شاهرود امير محمدجعفري ( Amir.jafari244@gmail.com) تاريخ دريافت مقاله: 95/3/0 تاريخ پذيرش مقاله: 95/9/5 مينمايند و نميتوانند اين حالات نامطلوب هيجاني را بدون اتكا به مواد مديريت كنند (3). ميتوان از ذهن آگاهي و تنظيم هيجان به عنوان دو توانايي مهم در درك ارزيابي و پذيرش هيجان نام برد كه احتمالا در رفتارهاي تسكينبخش اعتيادي نقش دارد. يكي از ويژگيهاي بالقوه مهم در افراد صفت ذهنآگاهي mindfulness) (trait است (4 5). اگرچه تعاريف متعددي از ذهن آگاهي وجود دارد (6) ذهن آگاهي عموما به عنوان راهي از پرداختن توجه در زمان حال تعريف شده است كه بر احساس بدون قضاوت و متعادلي از آگاهي است كه به واضح ديدن و پذيرش هيجانها و پديدههاي فيزيكي همانطور كه

2 امير محمد جعفري و همكاران/ 63 بهار 96 دوره 27 شماره اتفاق ميافتند كمك ميكند (6 7). اين توجه توجهي است هدفمند به همراه پذيرش بدون داوري در مورد تجربههاي در حال وقوع در لحظه كنوني (8). در بررسي نقش ذهنآگاهي در عاطفه و خلق نتايج نشان ميدهد كه ذهن آگاهي پيشبيني- كنندهي رفتار خودتنظيمي و حالات هيجاني مثبت بوده و از طريق تركيب سرزندگي و واضح ديدن تجربيات ميتواند تغييرات مثبتي را در شادكامي و بهزيستي ايجاد نمايد (7). در رابطه با مصرف مواد و ذهن آگاهي چنين نظريهپردازي شده است كه افراد با سطوح بالاي صفت ذهنآگاهي توانايي بهتري براي نظاره تجربههاي آزادهنده به عنوان تجربهي گذرا دارند و با احتمال كمتري در رفتارهاي اعتيادي درگير مي- شوند (8-0). هرچند كه بهطور كلي ارتباط منفي بين صفت ذهن آگاهي و رفتارهاي مصرف مواد مشاهده شده است (4 5) تعداي از مطالعهها در يافتن ارتباط ذهن آگاهي و مصرف مواد شكست خوردهاند ( 2) و تعدادي ارتباط مثبتي بين صفت ذهن آگاهي و رفتارهاي اعتيادي گزارش كردهاند (3 4). پنج مولفه ذهن آگاهي ارتباط متفاوتي با رفتارهاي مصرف مواد نشان دادهاند. عمل آگاهانه ) acting (with awareness عدم قضاوت (non-judgment) و عدم واكنش (non-reactivity) مولفههايي با بيشترين فراواني با كاهش رفتارهاي مصرف مواد مرتبط بودهاند (4-6). علاوه بر اين صفت ذهن آگاهي احتمالا بهطور متفاوتي با رفتارهاي مصرف مواد مختلف مرتبط شده است (7-9). به عنوان مثال صفت ذهن آگاهي با رفتارهاي مصرف الكل بدون تناقض در يافتههاي پژوهشي مختلف مشاهده شده است (7-9) اما همين ارتباط در رفتارهاي مصرف تنباكو (4 2) 20 و ماري جوانا ( 22) با همخواني كمتري همراه بود. در كاهش واكنش پذيري و بهبود تنظيم هيجان در برابر موقعيتهاي تنشزا بر نقش ذهن آگاهي تا ييد شده است (23). راهبردهاي تنظيم هيجان اشاره به به كاربردن راهبردهايي در جهت نفوذ (influence) تجربه (experience) و تعديل (modulate) هيجانها (همچون سركوبي (cognitive reappraisal) يا ارزيابي شناختي (suppression) دارد. تنظيم هيجان فرآيندهايي همچون مديريت ابراز هيجان- ها و افزايش هيجانهاي مثبت را شامل ميشود (24). تنظيم هيجان انطباقي از طريق توانايي فرد براي به كاربردن راهبردهاي موثر كنارآمدن در هنگام و جريان موقعيتهاي استرسزا تعريف ميشود. كنار آمدن موثر- به درستي- مي- تواند ضربهگير (buffer) رفتارهاي مصرفمواد و پريشانيهاي هيجاني باشد (25). نقش يكي از سازوكارهاي مهم در اين حوزه توجه به بدتنظيمي هيجان است. بدتنظيمي هيجان regulation) (Emotional distress تعريف شده به عنوان: (الف) فقدان آگاهي درك و پذيرش هيجانها (ب) ناتواني در كنترل رفتارها به هنگام تجربهي پريشانيهاي هيجاني (ج) فقدان دسترسي به راهبردهاي سازگارانه براي تنظيم و تعديل مدت و/يا شدت تجربههاي هيجاني و (د) بيزاري از تجربه پريشانيهاي هيجاني به عنوان بخشي از ادامه فعاليتهاي معنيدار زندگي (25). بررسيها نشان ميدهند 20 تا 90 درصد معتاداني كه تحت درمان قرار ميگيرند دچار عود ميشوند (26). از همين رو يكي از چالشهاي مهم در زمينهي سبب شناسي و درمان افراد مصرف كننده مواد مقاوم به درمان شناسايي سازههايي است كه احتمالا در عودهاي مكرر درگير هستند. از حوزههاي نوظهور در اين زمينه ذهن آگاهي و تنظيم هيجاني است كه نقش آنها در اكثر اختلالهاي روانپزشكي نشان داده شده است. از همين رو پژوهش حاضر با هدف مقايسه افراد معتاد با بيش از 2 بار عود در سال اخير افرادي كه در سال اخير عود نداشتهاند و افراد سالم اجرا شد. مواد و روشها جامعه نمونه روش نمونهگيري پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع بنيادي و به لحاظ نحوه جمع آوري دادهها از نوع توصيفي بود كه در چارچوب يك طرح علي مقايسهاي اجرا شد. جامعه آماري پژوهش حاضر معتادان در حال ترك مواد در مراكز ترك اعتياد سرپايي شهرستان بهارستان در زمستان 93 بود كه از شروع درمان- شان حداقل 2 ماه ميگذشت. روش نمونهگيري تصادفي خوشهاي بود به اين ترتيب كه از بين مراكز فعال شهرستان بهارستان به صورت تصادفي چهار مركز نسيم درمان نسيم آرين اميرالمومنين و نسيم رهايي انتخاب گرديد و از بين بيماراني كه حداقل از شروع درمانشان 2 ماه ميگذشت. از بين اين افراد فهرستي از افرادي كه طي 2 ماه بدون عود بودند و حداقل 2 بار عود مصرف مواد داشتند تهيه شد. از بين اين افراد به صورت تصادفي 50 آزمودني براي هر گروه (با و بدون عود مصرف مواد) انتخاب شدند. همچنين تعداد 50 آزموني سالم براي مقايسه با افراد معتاد از بين همراهان افراد در حال ترك به صورت تصادفي انتخاب شدند. افراد انتخاب شده به مركز نسيم درمان ارجاع داده شدند و پرسشنامههاي پژوهش توسط روانشناس باليني اجرا و داده هاي پژوهش

3 64/ مجله علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي جمعآوري شد. معيارهاي ورود بيماران به پژوهش عبارت بودند از: دارا بودن معيارهاي تشخيص DSM IV براي اختلال مصرف مواد بدون همبودي يا آلودگي با اختلالهاي ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در مصرف كننده مواد سايكوتيك DSM IV به تشخيص روانشناس باليني داشتن حداقل 8 سال سن و حداكثر 50 سال سن داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن داشتن حداقل يك سال سابقه مصرف مواد و موافقت بيمار براي شركت در پژوهش. معيارهاي خروج از نمونه پژوهش شامل داشتن همبودي با اختلالهاي سايكوتيك بود. همه شركت كنندگان مرد بودند و نوع مصرف موادشان ترياك بود. پرسشنامه ويژگي هاي جمعيت شناختي از اين پرسشنامه جهت جمعآوري ويژگيهاي جمعيت شناختي افراد شركتكننده در پژوهش استفاده شد و حاوي سو الهايي از قبيل سن (8 تا 50 سال سن) تحصيلات ) زير ديپلم ديپلم فوق ديپلم ليسانس و فوق ليسانس و بالاتر) چندمين تجربه ترك چندمين سال مصرف سابقه بستري روانپزشكي و سابقه خودكشي بود. پرسشنامه پنج وجهي ذهن آگاهي ) fact Five (mindfulness questionnaire اين ابزار يك مقياس خودسنجي 39 آيتمي است كه توسط باي ر (Baer) و همكارانش (39) از طريق تلفيق گويههايي از پرسشنامه ذهن آگاهي فريبرگ (40) مقياس هوشياري و توجه ذهن آگاه (7) مقياس ذهن آگاهي كنچوكي (4) مقياس تجديدنظرشده ذهن آگاهي شناختي و عاطفي (42) و پرسشنامه ذهن آگاهي سوتامپتون (43) با استفاده از رويكرد تحليل عاملي تحول يافته است. باي ر و همكارانش (39) تحليل عاملي اكتشافي را بر نمونههاي از دانشجويان دانشگاه انجام دادند. مولفههاي به دست آمده اين چنين نامگذاري شد: مشاهده عمل توأم با هوشياري غير قضاوتي بودن به تجربه دروني توصيف و غير واكنشي بودن. براساس نتايج همساني دروني عاملها مناسب بود و ضريب آلفا در گسترهاي بين 0/75 (در عامل غير واكنشي بودن) تا 0/9 (در عامل توصيف) قرار داشت (44). همچنين در مطالعهاي كه بر روي اعتباريابي و پايايي اين پرسشنامه در ايران انجام گرفت ضرايب همبستگي آزمون- بازآزمون پرسشنامه FFMQ در نمونه ايراني بين =r 0/57 (مربوط به عامل غير قضاوتي بودن) و 0/84=r (عامل مشاهده) مشاهده شد. همچنين ضرايب آلفا در حد قابل قبولي (بين 0/55=α ( مربوط به عامل غير واكنشي مربوط به عامل غير واكنشي بودن و 83/ عامل توصيف) به دست آمد (45). در پژوهش حاضر ضريب آلفاي كرنباخ 0/86 به دست آمد. مقياس تنظيم هيجان مقياس تنظيم هيجان توسط گراس و جان (34) تهيه و از 0 گويه و دو خرده مقياس ارزيابي مجدد (6 گويه (0 8 و فرونشاني 4) گويه ( تشكيل شده است. پاسخها بر اساس مقياس ليكرت هفت درجهاي است. ضريب آلفاي كرونباخ براي ارزيابي مجدد 0/79 و براي فرونشاني 0/73 و اعتبار بازآزمايي براي كل مقياس 0/69 گزارش شده است (34). ضريب همساني دروني اين مقياس در دانشگاه ميلان براي ارزيابي مجدد از 0/48 تا 0/68 و براي فرونشاني 0/42 تا 0/63 بدست آمده است. ضرايب همبستگي ارزيابي مجدد و فرونشاني با مقياس عواطف مثبت به ترتيب 0/24 و 0/5- و با عواطف منفي 0/4- و 0/04 گزارش شده است (35). در پژوهش عليلو قاسمپور عظيمي اكبري فهيمي (36) پايايي اين مقياس (آلفاي كرونباخ) براي كل مقياس 0/7 و براي ارزيابي مجدد و فرونشاني به ترتيب 0/73 و 0/52 به دست آمد. در پژوهش وانگ و همكارانش (34) آلفاي كرنباخ براي كل مقياس 0/96 به دست آمد. در پژوهش حاضر ضريب آلفاي كرنباخ به ترتيب براري ارزيابي مجدد و فرونشاني 0/83 و 0/79 به دست آمد. يافتهها به منظور ا راي هي تصوير روشنتر از يافتههاي پژوهش يافته- هاي توصيفي مربوط به دادههاي جمعيت شناختي هر يك از گروههاي پژوهش در جدول اراي ه شده است. همان طور كه در جدول مشاهده ميشود ميانگين سن افراد معتاد بدون عود 35/3 سال افراد معتاد با عود مصرف 33/3 سال و افراد سالم 38/3 سال بود. بيشتر شركت كنندگان تحصيلات زير ديپلم داشتند. به ترتيب 2 و نفر از افراد مبتلا با عود بيش از 2 بار در يك سال و افراد مبتلا بدون عود در يك سال سابقه بستري روانپزشكي و سابقه حودكشي داشتند. در جدول 2 يافتههاي توصيفي مربوط به متغيرهاي ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در سه گروه پژوهش آمده است. ميانگين نمره ذهن آگاهي به ترتيب 7/4 3/98 و 05/44 در افراد سالم افراد معتاد بدون عود و افراد معتاد با عود بود. ميانگين نمره فرونشاني به ترتيب 8/54 20/32 5/ در افراد معتاد با عود افراد معتاد بدون عود و افراد سالم

4 امير محمد جعفري و همكاران/ 65 بهار 96 دوره 27 شماره جدول. (n=50) متغير شاخصهاي جمعيت شناختي مربوط به افراد مبتلا با عود بيش از 2 بار در يكسال افراد مبتلا بدون عود در يكسال و افراد سالم سن ميانگين (انحراف معيار) زير ديپلم تحصيلات ديپلم فوق ديپلم سابقه بستري روانپزشكي سابقه خودكشي افراد مبتلا با عود بيش از 2 بار در يك سال (3/50) 33/3 افراد مبتلا بدون عود در يكسال (4/25) 35/3 سالم (2/67) 38/ جدول 2. شاخص هاي توصيفي ذهن آگاهي و تنظيم هيجاني در افراد مصرف كنندهي مواد و افراد سالم (50=n) افراد سالم بدون عود در يكسال با عود بيش از 2 بار در يك سال متغيرها ميانگين انحراف معيار ميانگين انحراف معيار ميانگين 37/98 23/69 7/4 20/89 05/44 ذهن آگاهي 24/68 8/28 2/7 9/38 22/48 مشاهده مولفه هاي ذهن آگاهي تنظيم هيجاني 25/8 7/54 22/84 7/97 9/64 توصيف 32/64 8/3 24/52 6/ 2/8 عمل آگاهانه 29/4 5/7 26/92 4/55 24/ عدم قضاوت 26/34 6/9 2/6 6/82 8/04 عدم واكنش 5/ 3/69 8/54 3/59 20/32 فرونشاني 33/28 6/67 28/02 3/59 24/26 ارزيابي مجدد انحراف معيار 27/32 6/29 5/99 8/3 5/33 5/99 5/24 6/.68 به دست آمد و در نهايت افراد سالم در مقايسه با افراد معتاد بدون عود و با عود با ميانگين 33/28 از ارزيابي مجدد بالاتري برخوردار بودند. براي نرمال بودن دادهها ابتدا مقدار چولگي و كشيدگي را محاسبه كرديم مقدار چولگي متغيرهاي ذهن آگاهي و تنظيم هيجان (2 -) 2 قرار داشت يعني از لحاظ كجي متغيرها نرمال بوده و توزيع آن متقارن بود. مقدار كشيدگي آنها نيز در بازه (2 -) 2 قرار داشت اين نشان ميدهد توزيع متغير از كشيدگي نرمال برخوردار بود. پس از بررسي عادي يا نرمال بودن كشيدگي و يا چولگي توزيع دادهها از آزمون كولموگروف-اسميرنوف استفاده شد كه نتايج آن نشان داد كه سطح معنيداري آزمون كلموگروف اسميرنوف از 0/05 بزرگتر است Hپژوهش 0 مبني بر اينكه توزيع نمرههاي ذهن آگاهي و تنظيم هيجاني نرمال است رد نشد و مورد تاييد قرار گرفت. بنابراين با اطمينان ميتوان گفت كه دادهها نرمال بودند و براي استفاده از آزمون هاي آماري پارمتريك مجاز بوديم. به منظور بررسي و تعيين معنيداري تفاوت ميانگين ذهن آگاهي و تنظيم هيجاني بين دو گروه از آزمون تحليل واريانس چند متغيره (MANOVA) استفاده شد. به منظور بررسي پيش فرض برابري كواريانس متغيرها با توجه به دو گروه پژوهش از آزمون باكس (BOX) استفاده شد. نتايج اين آزمون نيز نشان داد كه واريانس همه متغيرهاي پژوهش در دو گروه برابر بوده و با يكديگر تفاوت معنيداري ندارند (0/05<P). علاوه بر اين نتايج آزمون لوين نشان داد كه واريانس همه متغيرهاي پژوهش در سه گروه برابر بوده و با يكديگر تفاوت معنيداري ندارند (0/05<P). به منظور بررسي تفاوت سه گروه و تعيين معنيداري تفاوت ميانگين ذهن آگاهي مولفههاي آن و تنظيم هيجاني توجه بين سه گروه افراد مصرف كننده مواد مقاوم به درمان در حال ترك و افراد سالم از آزمون تحليل واريانس چند متغيره (MANOVA) استفاده شد كه نتايج آن در جدول 3 آمده است. نتايج شاخص هاي تحليل واريانس چند متغيري (اثر پيلايي لامبدا ويكر اثر هوتلينگ و بزرگترين ريشه ري) بر روي ذهن آگاهي و تنظيم هيجاني نشان داد كه بين گروههاي مورد پژوهش از لحاظ متغيرههاي مذكور تفاوت معنيداري وجود دارد ( p).

5 66/ مجله علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي جدول 3. شاخص هاي تحليل واريانس چند متغيري ارزش F سطح معنيداري آزمون اثر پيلايي لامبدا ويكر اثر هوتلينگ بزرگترين ريشه ري ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در مصرف كننده مواد 8/84 0/5 /5 2/7 0/6 0/44 /5 /04 همان طور كه جدول 3 نشان ميدهد نسبتهاي F بدست آمده شاخص هاي تحليل واريانس چند متغيره (مانوآ) در سطح معنيدار هستند. بنابراين بين سه گروه پژوهش در متغيرهاي ذهن آگاهي و تنظيم هيجاني تفاوت معنيداري وجود داشت. به منظور تشخيص اينكه در كداميك از متغيرها در مقايسه بين سه گروه تفاوت وجود دارد از تحليل واريانس يك راهه در متن مانوا استفاده شد كه نتايج آن در جدول 4 اراي ه شده است. با توجه به نتايج اراي ه شده در جدول 4 مشاهده ميشود كه بين سه گروه مورد مطالعه در ذهن آگاهي و فرونشاني و ارزيابي مجدد با توجه به F و سطح معني داري تفاوت معني- داري وجود دارد. از اينرو با توجه به معنيداري تفاوتها در متغيرهاي مورد پژوهش براي مشخص كردن دقيق تفاوتها در بين سه گروه از آزمون تعقيبي LSD استفاده شد. نتايج حاصل از اين آزمون در جدول 5 اراي ه شده است. نتايج آزمون تحليل واريانس چند متغيره (MANOVA) و آزمون تعقيبي LSD در جدول 5 نشان ميدهد كه ميانگين ذهن آگاهي در گروه افراد مقاوم به درمان با دو گروه ديگر تفاوت دارد و افراد معتاد در حال ترك نيز در مقايسه با افراد سالم از ذهن آگاهي كمتري برخوردار هستند. در مورد مولفه- هاي ذهن آگاهي مشاهده در سه گروه تفاوت معنيداري مشاهده نشد و مولفه توصيف بين افراد در حال ترك و افراد سالم تفاوت معني داري يافت نشد و افراد معتاد مقاوم به درمان در مولفه هاي ذهن آگاهي از افراد در حال ترك بدون عود در يك سال اخير ميانگين كمتري داشت و از لحاظ آماري معنيدار بود. ديگر يافته پژوهش حاضر تفاوت معني دار بين افراد معتاد و سالم در فرونشاني و ارزيابي مجدد بود و افراد معتاد مقاوم به درمان در مقايسه با افراد معتاد در حال ترك بدون عود در يك سال اخير از به طور معنيداري از نمرات فرونشاني بالاتر و ارزيابي مجدد پاي ينتري برخوردار بودند. بحث پژوهش حاضر با هدف مقايسه ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در افراد مصرفكننده مواد با عود بيش از دوبار در 2 ماه اخير و مصرف كننده مواد با بدون عود در 2 ماه اخير و افراد سالم انجام شد. تحليل مانوا نشان داد افراد مصرف كننده مواد با عود بيش از دو بار در 2 ماه و مصرف كننده مواد با بدون عود در 2 ماه و افراد سالم در ذهن آگاهي و تنظيم هيجان تفاوت معنيداري داشتند يعني افراد با عود مكرر در مقايسه با دو گروه ديگر در صفت ذهن آگاهي از ميانگين پاي ينتر در فرونشاني از ميانگين بالاتر و درنهايت در ارزيابي مجدد از ميانگين كمتري برخوردار بودند. جدول 4. نتايج تحليل واريانس چند متغيره با هدف مقايسهي متغيرهاي پژوهش بر حسب عضويت گروهي F ميانگين مجذورها Df مجموع مجذورها متغير وابسته 23/ / /45 ذهن آگاهي /83 9/ /8 مشاهده 7/42 386/ /45 توصيف 29/75 736/ /69 عمل آگاهانه /73 39/ /04 عدم قضاوت 20/25 878/ //6 عدم واكنش 9/ / /7 فرونشاني 2/69 026/ /76 ارزيابي مجدد سطح معنيداري 0/6 0/00

6 امير محمد جعفري و همكاران/ 67 بهار 96 دوره 27 شماره جدول 5. نتايج آزمون تعقيبي LSD درباره متغيرهاي پژوهش متغير مقايسه اي گروه گروه ذهن آگاهي گ ا گ افا ا ك ك ال ا ا 2 ا همچنين نتايج پژوهش نشان داد كه افراد بدون عود در مقايسه با افراد سالم از ميانگين ذهن آگاهي و ارزيابي مجدد كمتري داشتند و در مقابل از ميانگين فرونشاني بالاتري برخوردار بودند. نتايج پژوهش حاضر با نتايج مطالعات بسياري همخواني دارد 4).( در تبيين نتايج به دست آمده ميتوان چنين گفت كه صفت ذهن آگاهي بالا افراد را به ايجاد رابطه اساسا متفاوت با تجربه احساسهاي دروني و حوادث بيروني از طريق ايجاد آگاهي لحظه به لحظه و جهت گيري رفتاري مبتني بر مسي وليت عاقلانه به جاي واكنش پذيري خودكار قادر ميسازد. با به كارگيري هدفمند كاركردهاي عالي ذهن از جمله توجه آگاهي نگرش مهربانانه كنجكاوي و دلسوزي ذهن آگاهي ميتواند به طور مو ثر بر واكنشهاي هيجاني از طريق بازداري قشري ليمبيك كنترلي اعمال نمايد (8). در همين ارتباط باي ر و همكارانش (27) نشان دادند افراد با ذهن آگاهي بالا از طريق تجربه غير قضاوتي با تفاوت ميانگين /7 خطاي استاندارد 4/82 سطح معنيداري 0/06 0/028 0/ 0/03 0/008 0/03 0/02 0/04 0/007 4/82 4/82 /44 /44 /44 /53 /53 /53 /04 /04 /04 /32 /32 /32 0/85 0/85 0/85 /37 /37 /37 32/54 20/84 3/2 5/54 2/34 3/34 /46 8/2 2/82 5/04 2/22 3/2 8/3 5/8 /78 5/22 3/44 3/76 9/02 5/26 توصيف عمل آگاهانه عدم قضاوت عدم واكنش فرونشاني ارزيابي مجدد ا ا گ 2 افا ا ال ك ك ال ا ا سركوبي تفكر همبستگي معكوس دارد. در واقع فرد با ذهن آگاهي بالا مجهز ميشود به اينكه بدون قضاوت و ارزيابي هيجانها به صورت مطلوب و نامطلوب آنها را به همان صورتي كه رخ ميدهند تجربه كنند. در تا ييد اين مطلب گلدين و گراس (37) اذهان داشتند كه كاهش فشار رواني مبتني بر ذهن آگاهي گرايش عمومي فرد به نشان دادن واكنش هيجاني و افكار بازانجامي درباره تفكرات گذرا و آني و احساسهاي جسماني را ناپديد ميكند و سرمشقهاي تحريفي مربوط به پايش خود را اصلاح ميكند و گرايش ارادي توجه را بهبود ميبخشد. نتايج پژوهش كريسول و همكارانش (38) نشان دادند كه افراد با ذهن آگاهي بالا در مقايسه با افراد داراي ذهن آگاهي پاي ين كنش كمتري به برانگيزانندههاي تصويري تهديدآميز از خود بروز ميدهند و ذهنآگاهي مي- تواند مانعي در برابر واكنشپذيري به سوي تهديد و آشفتگي را در موقعيتهاي اجتماعي باشد (39). همچنين ذهن آگاهي ** گروه

7 68/ مجله علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در مصرف كننده مواد بالا از طريق كاهش اضطراب و عدم به كارگيري افكار بازانجامي همچون نشخوار و انديشناكي با تنظيم هيجان در اتباط است (40) و با كاهش نشخوار راه را براي استفاده از سبكهاي شناختي منعطف در مسا له گشايي هموار ميكند.(4) سوءمصرف و اعتياد به مواد مخدر نتيجه سطوح پاي يين راهبردهاي تنظيم هيجان مثبت همچون ارزيابي مجدد و نقص در كنارآمدن مفيد و درست با هيجانها و ادارهي آنهاست و اين به ويژه در شروع مصرف مواد به چشم ميآيد. كان و دمتروكويس (42) نشان دادند كه افراد در معرض خطر مصرف مواد هنگامي كه شرايط هيجاني را تجربه ميكند دچار وسوسه مصرف مواد ميشود در اين زمان تنظيم مو ثر هيجان- ها ضربهگير مصرف مواد است. همان طور كه در نتايج پژوهش آمده افراد با عود مكرر از تنظيم هيجان ارزيابي مجدد و فرونشاني متفاوتي در مقايسه با دو گروه ديگر دارند. توانايي تنظيم هيجانها منجر به دستيابي به راهبردهاي مقابلهاي ميشود كه فرد سلامت از اين وهله ميگذرد. در واقع خود آگاهي هيجاني فرد را در مقابل سوءتعبير هيجانها ايمن مي- كند در حالي كه ميداند اين هيجانها زود گذرند و آسيبي به فرد نخواهند رساند. همچنين افراد با تنظيم هيجان مثبت ميتوانند با آمادگي ذهني بالاتري به پردازش اطلاعات و حل مسي له بزنند و در نتيجه با احتمال بيشتري در برابر فشارهاي ناخواسته ديگران در مورد مصرف مواد مقاومت بيشتري نشان ميدهند. در مقابل افراد با تنظيم هيجان منفي بالا براي كنار آمدن با هيجانهاي منفي دست به رفتارهاي تقويت شده منفي كه هيجانها را به صورت مو ثر اما كوتاه و نامطلوب از بين برده يعني رفتارهاي مصرف مواد ميزند (43-42). تنظيم هيجان متفاوتي بر خوردارند. در واقع افراد با ذهن آگاهي بالا كمتر به پايش و قضاوت هيجانات پرداخته و از همين رو كمتر هيجانات منفي را تجربه كرده و براي مديريت هيجانهاي منفي در عوض راهبردهاي اجتنابي همچون فرونشاني از ارزيابيهاي مجدد استفاده ميكنند. طبق نتايج ادبيات پژوهشي فرونشاني موجب ميشود كه افراد هيجانات منفي بيشتري تجربه كنند. فرد با صفت ذهن آگاهي پايين به پايش هيجانات تجربه شده پرداخته و دچار حالات نامطلوب ميگردد در اين فرآيند اگر فرد به اميد كاهش هيجانات منفي دست به راهبردهاي تنظيم هيجان منفي فرونشاني (در مقابل تنظيم هيجان ارزيابي مجدد) بزند هيجانات منفي شدت مي- يابد يكي از راههاي گريز از اين چرخه آزار دهنده معيوب احتمالا مصرف و عود مصرف مواد خواهد بود. محدويت جامعه آماري پژوهش (مراكز ترك اعتياد شهرستان بهارستان) گستره تعميم نتايج و تفسيرها با محدويت همراه ميكند. از ديگر محدويتهاي پژوهش حاضر اين است كه از پرسشنامههاي خود گزارشدهي استفاده شد و در نهايت اينكه متغيرهاي تاثيرگذاري همچون ويژگيهاي شخصيتي كنترل نشد كه اينها اعتبار دروني نتايج پژوهش را تهديد ميكند. بنابراين با توجه نتايج به دست آمده پيشنهاد پژوهشي براي پژوهشهاي آتي اين است كه كارايي آموزش ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در بيماران وابسته به مواد با عود مكرر مورد سنجش قرار گيرد تا در درمان آنها از روشهاي ذهن آگاهي و آموزش تنظيم هيجان جهت جلوگيري از عود مصرف مواد به كار گرفته شود. تشكر و قدرداني بنابراين افراد با به كارگيري تنظيم هيجان فرنشاني (مثلا در پايان از تمامي كاركنان مراكز ترك اعتياد نسيم درمان مصرف مواد) از تجربهي هيجانهاي منفي اجتناب ميكنند. نسيم رهايي اميرالمومنين (ع) و نسيم آرين و شركت- بنابراين با توجه به نتايج پژوهش حاضر افراد مبتلا با بيش از كنندگاني كه با صبوري خود انجام پژوهش حاضر را ممكن 2 بار عود در يكسال و افراد تحت درمان بدون عود در يك ساختند تشكر و قدرداني ميكنيم. دوره 2 ماهه و افراد سالم از صفت ذهن آگاهي و راهبردهاي REFERENCES. Lopez-Quintero C, Hasin DS, de los Cobos JP, Pines A, Wang S, Grant BF, Blanco C. Probability and predictors of remission from life-time nicotine,alcohol, cannabis or cocaine dependence: results from the National Epidemio-logic Survey on Alcohol and Related Conditions. Addiction 20;06: Kessler RC, Berglund P, Demler O. Lifetime prevalence and age-ofonset distributions of DSM-IV disorders in the national comorbidity survey replication. Clinical Psychological Psychotherapy 2005; 62: Fahimi S, The role of sensitivity anxiety and meta-cognition beliefs in attentional bias soldiers use drugs: with emphasis on role mediator emotion regulation strategies in attentional bias. Approved projects Research Council of Tehran University of Medical Sciences, 205. [In Persian] 4.Black DS, Sussman S, Johnson CA, Milam J. Trait mindfulness helps shielddecision-making from translating into health-risk behavior. J Adolesc Health 202; 5:

8 امير محمد جعفري و همكاران/ 69 بهار 96 دوره 27 شماره 5. Bramm SM, Cohn AM, Hagman BT. Can Preoccupation with alcohol over-ride the protective properties of mindful awareness on problematic drinking? Addict Disord Their Treat 203: 2: Baer RA. Measuring mindfulness. J Contemp Buddhism Interdiscip 20; 2: Narimani M, Ariapouran S, Abolghasemi A, Ahadi B. The Comparison of the Effectiveness of Mindfulness and Emotion Regulation Training on Mental Health in Chemical Weapon Victims 3. 20; 2 : Zeidan F, Johnson SK, Diamond BJ, David Z, Goolkasian P. Mindfulness meditation improves cognition: Evidence of brief mental training. Conscious Cogn 202; 9: Brewer JA, Bowen S, Smith JT, Marlatt GA, Potenza MN. Mindfulness-based treatments for co-occurring depression and substance use disorders: whatcan we learn from the brain? Addiction 200; 05: De Dios MA, Herman DS, Britton WB, Hagerty CE, Anderson BJ, Stein MD. Motivational and mindfulness intervention for young adult female mari-juana users. J Subst Abuse Treat 202; 42: Philip AC. More than meditation: the role of dis-positional mindfulness in alcohol and marijuana-related problems [Doctoral Dissertation]. Alabama, USA: Auburn University; Rendon KP. Understanding alcohol use in college students: a study of mindfulness, self-compassion, and psychological symptoms [Doctoral Dissertation]. Texas, USA: University of Texas Libraries; Leigh J, Bowen S, Marlatt GA. Spirituality, mindfulness and substance abuse. Addict Behav 2005; 30: Leigh J, Neighbors C. Enhancement motives mediate the positive association between mind/body awareness and college student drinking. J Soc Clin Psychol 2009; 28: Bodenlos JS, Noonan M, Wells SY. Mindfulness and alcohol problems in college students: the mediating effects of stress. J Am Coll Health 203; 6: Murphy C, MacKillop J. Living in the here and now: interrelationships between impulsivity, mindfulness, and alcohol misuse. Psychopharmacology 202; 29: Fernandez AC, Wood MD, Stein LAR, Rossi JS. Measuring mindfulness sand examining its relationship with alcohol use and negative consequences. Psychol Addict Behav 200; 24: Black DS, Semple RJ, Pokhrel P, Grenard JL. Component processes of executive function mindfulness, selfcontrol, and working memory and their relationships with mental and behavioral health. Mindfulness 20; 2: Robinson JM. When You See It, Let it be: Urgency, Mindfulness and Adolescent Substance Use [Doctoral Dissertation]. Reed College Adams CE, McVay MA, Kinsaul J, Benitez L, Vinci C, Stewart DW, et al. Unique relationships between facets of mindfulness and eating pathology among female smokers. Eat Behav 202; 3: Luberto CM, McLeish AC, Zvolensky MJ, Baer RA. Mindfulness skills and anxiety-related cognitive processes among young adult daily smokers: a pilot test. Mindfulness 20; 2: Bonn-Miller MO, Vujanovic AA, Twohig MP, Medina JL, Huggins JL. Posttraumatic stress symptom severity and marijuana use coping motives: a testof the mediating role of non-judgmental acceptance within a trauma-exposed community sample. Mindfulness 200; : Anicha CL, Ode S, Moeller SK, Robinson MD. Toward a cognitive view of trait mindfulness: distinct cognitive skills predict its observing and non reactivity facets. Journal of Personality 202; 80: Wong CF, Silva K, Kecojevic A, Schrager ShM, Bloom JJ, Iverson E, Lankenau SE. Coping and emotion regulation profiles as predictors of nonmedical prescription drug and illicit drug use among high-risk young adults. Drug Alcohol Depend 203; 32: Gratz KL, Tull MT. The relationship between emotion dysregulation and deliberate self-harm among inpatient substance users. Cognit Ther Res 200; 34: Dabbaghi P, Asgharnejad Farida A, Atef-Vahidb M K, Bolharic J. Effectiveness of Group Cognitive Therapy Based on Mindfulness and Spiritual Schema Activation in the Prevention of Opioid Abuse Relapse. IJPCP. 2008; 3: Baer RA, Smith GT, Hopkins J, Krietemeyer J, Toney L. Using self-report Assessment methods to Explore Facets of mindfulness. Assessment 2006;3: Walsh J, Baliant MG, Smolira SJDR, Fredericksen LK, Madsen S. "Predicting individual differences in mindfulness: The role of trait anxiety, attachment anxiety and attentional control", Personality and Individual differences 2009; 46:

9 70/ مجله علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي ذهن آگاهي و تنظيم هيجان در مصرف كننده مواد 29. Baer RA, Smith GT, Allen KB. Assessment of mindfulness by self-report: The Kentucky Inventory of Mindfulness Skills. Assessment 2004; : Kumar SM, Feldman GC, Hayes AM. Change in mindfulness and emotional regulation in an integrative therapy for depression. Cognitive Therapy and Research 2008;: Chadwick P, Hember M, Mead S, Lilley B, Dagnan D, Eds. Responding mindfull to unpleasant thoughts and images: reliability and validity of the Southampton Mindfulness Questionnaire (SMQ). Southampton, UK: Southampton Royal South Hants Hospital; Neuser NJ. Examining The Factors of mindfulness: A confirmatory Factot Analysis of the Five Facet mindfulness Questionnaire. School of professional psychology paper 200; Heydarinasab L, Ahmadvand Z, Shairi M R. An investigation of the validity and reliability of psychometric characteristics of five facet mindfulness questionnaire in Iranian non-clinical samples. Journal of Behavioral Sciences. 203; 7 : Gross JJ, John OP. Individual difference in two emotion regulation processes: Implications for affect, relationships, and well-being. J Pers Soc Psychol 2003; 85: Balzarotti S, John OP, Gross JJ. An Italian Adaptation of the Emotion Regulation Questionnaire. European Journal of Psychological Assessment 200; 26: Mahmoud alilou M, Ghasempour A, Azimi Z, Akbari E, Fahimi S. Role of emotion regulation strategies in the prediction of borderline personality disorder symptoms. andisheh va raftar (applied psychology) 202; 6(24); Goldin PR, Gross JJ. Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) on Emotion Regulation in Social Anxiety Disorder. Emotion 200; 0:, Creswell JD, Way BM, Eisenberger NI, Lieberman MD. Neural Correlates of Mindfulness during affect labeling. Psychosom Med 2007; 69: Allen NB, Knight W. Mindfulness, Compassion for Self, and Compassion for Others, Compassion: Conceptualizations, Research, and Use in Psychotherapy (pp ). New York: Routledge Shapiro SL, Brown KW, Biegel G. Teaching Self-care to Caregivers: the effects of mindfulness-based stress reduction on the mental health of therapists in training. Training and Education in Professional Psychology 2007; : Jain S, Shapiro SL, Swanick S, Roesch SC, Mills PJ, Bell I. A randomized controlled trial of mindfulness meditation versus relaxation training: effects on distress, positive states, of mind, rumination, and distraction. Ann Behav Med 2007; 33: Kun B, Demetrovics Z. Emotional intelligence and addictions: a systematic review. Subst Use Misuse 200; 45: Kober H, Kross E, Mischel W, Hart L, Ochsner KN. Regulation of craving by cognitive strategies in cigarette smokers. Drug Alcohol Depend 2009; 0: