Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες το έγγραφο της Επιτροπής - SEC(2009) 411 τελικό.

Transcript

1 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 20 Οκτωβρίου 2009 (21.10) (OR. en) Διοργανικός φάκελος: 2009/0157 (COD) 14722/09 ADD 2 JUSTCIV 210 CODEC 1209 ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ Αποστολέας: Για το Γενικό Γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο κ. Jordi AYET PUIGARNAU, Διευθυντής Ημερομηνία Παραλαβής: 16 Οκτωβρίου 2009 Αποδέκτης: κ. Javier SOLANA, Γενικός Γραμματέας / Ύπατος Εκπρόσωπος Θέμα: ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ το οποίο συνοδεύει την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου - ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ EΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες το έγγραφο της Επιτροπής - SEC(2009) 411 τελικό. συνημμ.: SEC(2009) 411 τελικό 14722/09 ADD 2 γπ DG H 2A EL

2 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, SEC(2009) 411 τελικό ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ το οποίο συνοδεύει την Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ EΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ {COM(2009) 154 τελικό) {SEC(2009) 410} EL 1 EL

3 1. ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΥΣ Η εκτίμηση επιπτώσεων εκπονήθηκε με βάση μελέτη (στο εξής: «η εξωτερική μελέτη») 1 η οποία καταρτίστηκε για λογαριασμό της Επιτροπής από εξωτερικό ανάδοχο με τη συνεισφορά της διυπηρεσιακής ομάδας καθοδήγησης που συνεκλήθη από τη Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας. Στις εργασίες αυτές μετείχαν εκπρόσωποι των Γενικών Διευθύνσεων Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας, Εσωτερικής Αγοράς και Υπηρεσιών και Φορολογίας και Τελωνειακής Ένωσης, καθώς και της Γενικής Γραμματείας και της Νομικής Υπηρεσίας της Επιτροπής. Για την εκτίμηση επιπτώσεων ελήφθη υπόψη η «Μελέτη σχετικά με τις συγκρούσεις δικαίου στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση», η οποία εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Συμβολαιογράφων της Γερμανίας το Νοέμβριο του η εν λόγω μελέτη επιβεβαίωσε την ύπαρξη πρακτικών προβλημάτων όσον αφορά την επαγωγή κληρονομιών και τη σύνταξη διαθηκών σε περιπτώσεις κληρονομικής διαδοχής διασυνοριακού χαρακτήρα. Επίσης, ελήφθη υπόψη γι αυτήν η ανάλυση των 60 απαντήσεων 3 που ελήφθησαν με αντικείμενο την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής για την κληρονομική διαδοχή και διαθήκη [COM(2005)65]), της 1 ης Μαρτίου Τέλος, η εκτίμηση επιπτώσεων στηρίχτηκε στις εργασίες ομάδας εμπειρογνωμόνων (PRM III/IV), η οποία συγκροτήθηκε από την Επιτροπή και απαρτίζεται από ανεξάρτητους σε σχέση με τα κράτη μέλη εμπειρογνώμονες, που αντιπροσωπεύουν τις διάφορες νομικές παραδόσεις που υπάρχουν στην ΕΕ. Το 2006, πραγματοποιήθηκε δημόσια ακρόαση σχετικά με το δίκαιο που είναι εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή. 2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 2.1. Οι αιτίες των σημερινών προβλημάτων Η έκβαση μιας διεθνούς κληρονομικής διαδοχής στην ΕΕ συχνά δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του προσώπου που έχει πλέον αποβιώσει. Πέραν αυτού, δεν γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των (δυνητικών) κληρονόμων και κληροδόχων, των προσώπων που διατηρούσαν τυπικούς ή άλλους δεσμούς με τον θανόντα, των ιδιωτικών και δημόσιων δανειστών, κ.ο.κ.. Μολονότι η εναρμόνιση των διατάξεων σχετικά με τη διεθνή κληρονομική διαδοχή παραμένει εκτός της σφαίρας αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, είναι σημαντικό να κατανοηθεί ότι η αφετηρία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα EPEC, Impact Assessment Study on Community Instruments on Successions and Wills, βάσει της σύμβασης-πλαισίου αριθ. DG BUDG No BUDG06/PO/01/Lot no.2, ABAC , που έχει δημοσιευθεί στον ακόλουθο δικτυακό τόπο: [ ]. Βλ. news_contributions_successions_en.htm. Βλ. EL 2 EL

4 οι πολίτες έγκειται στους εθνικούς ουσιαστικούς κανόνες περί κληρονομικής διαδοχής, οι οποίοι διαφέρουν σημαντικά από το ένα κράτος μέλος στο άλλο Διαφορές των εθνικών ουσιαστικών κανόνων περί κληρονομικής διαδοχής 1. Οι κληρονομικές μερίδες των διαφόρων μελών της οικογένειας διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. 2. Ναι μεν όλα τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν τις διαθήκες, αλλά ορισμένα κράτη μέλη κάνουν δεκτές και ορισμένες πιο περίπλοκες πράξεις για τον σχεδιασμό της κληρονομικής διαδοχής (π.χ. συνδιαθήκες και αμοιβαίες διαθήκες), οι οποίες δεν αναγνωρίζονται σε όλα τα κράτη μέλη. 3. Όλα τα κράτη μέλη με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο (συγκεκριμένα, Αγγλία και Ουαλία) παρέχουν υποχρεωτικό μερίδιο της κληρονομιάς στα στενά μέλη της οικογένειας, ανεξάρτητα από τις τυχόν διατάξεις τελευταίας βουλήσεως του θανόντος. 4. Οι διαδικαστικοί κανόνες που διέπουν την κληρονομική διαδοχή διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών. 5. Τα δικαιώματα των ανύπανδρων συντρόφων και των συντρόφων του ιδίου φύλου διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών μελών Αρνητικές συνέπειες για τους πολίτες Πρόβλημα 1 Δυσκολίες όσον αφορά τη δυνατότητα των πολιτών να προβλέψουν ποια χώρα και ποιο όργανο έχουν αρμοδιότητα για την κληρονομική διαδοχή. Ενδέχεται οι αρχές δύο ή περισσοτέρων κρατών μελών να δεχθούν να επιληφθούν της ίδιας κληρονομικής διαδοχής (θετική σύγκρουση δικαιοδοσίας) ή αντιθέτως ενδέχεται καμία αρχή να μη δέχεται να επιληφθεί (αρνητική σύγκρουση δικαιοδοσίας). Ακόμη και αν ένας πολίτης έχει διαπιστώσει ποιου κράτους μέλους οι αρχές έχουν διεθνή δικαιοδοσία, συχνά δεν γνωρίζει ποιο όργανο είναι αρμόδιο στο εσωτερικό του συγκεκριμένου κράτους μέλους (δικαστήριο, συμβολαιογράφος, δημόσια διοίκηση). Πρόβλημα 2 Εφαρμογή αντικρουόμενων δικαίων στην ίδια κληρονομική διαδοχή. Στη σφαίρα του ιδιωτικού δικαίου, ένα δικαστήριο δεν είναι υποχρεωμένο να εφαρμόσει το δίκαιο της δικής του χώρας. Για τον λόγο αυτό, στα κράτη μέλη υπάρχουν κανόνες βάσει των οποίων κρίνεται κάθε φορά ποιας χώρας το δίκαιο πρέπει να εφαρμοσθεί στην εκάστοτε υπόθεση («κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου»). Στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής, οι κανόνες αυτοί παρουσιάζουν ανομοιότητες μεταξύ των κρατών μελών. Επειδή ενδέχεται να είναι αρμόδιες για την ίδια κληρονομική διαδοχή οι αρχές περισσοτέρων κρατών μελών, υπάρχει περίπτωση να καταλήξουν σε διαφορετικά αποτελέσματα όσον αφορά το ερώτημα Τι ανήκει σε ποιον;. Η κατάσταση αυτή προκαλεί νομική αβεβαιότητα και εμποδίζει τον αποτελεσματικό σχεδιασμό της κληρονομικής διαδοχής και την αμοιβαία αναγνώριση των δικαστικών αποφάσεων μεταξύ κρατών μελών. EL 3 EL

5 Πρόβλημα 3 - Ανεπαρκής (περιορισμένη) ελευθερία επιλογής δικαίου από μέρους του διαθέτη. Όταν ένας πολίτης, ο οποίος επωφελείται της εσωτερικής αγοράς, έχει επίγνωση των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ των ουσιαστικών διατάξεων του κληρονομικού δικαίου και μεταξύ των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, μπορεί να θελήσει να παρακάμψει τις διαφορές αυτές συντάσσοντας διαθήκη και επιλέγοντας ένα και μοναδικό δίκαιο το οποίο θα είναι εφαρμοστέο στο σύνολο της κληρονομιάς του. Παρόλα αυτά, τα περισσότερα κράτη μέλη δεν επιτρέπουν προς το παρόν σε ένα πρόσωπο να επιλέξει το δίκαιο που θα είναι εφαρμοστέο, όταν πεθάνει, στην κληρονομική του διαδοχή 5. Πρόβλημα 4 Περιορισμένη αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων. Μια δικαστική απόφαση που έχει εκδοθεί σε δεδομένη χώρα δεν αναγνωρίζεται ούτε εκτελείται αυτοδικαίως σε κάποια άλλη χώρα, της οποίας τα δικαστήρια ενδέχεται να εκδώσουν αντίθετη απόφαση για το ίδιο ζήτημα. Επίσης παρατηρείται η μη αναγνώριση και εκτέλεση επίσημων εγγράφων που έχουν καταρτισθεί από συμβολαιογράφους ή άλλου είδους αρχές. Πρόβλημα 5 - Περιορισμένη αναγνώριση της ιδιότητας κληρονόμου/κληροδόχου ή διαχειριστή/εκτελεστή διαθήκης. Σήμερα, προβλέπονται διάφορα είδη μέσων απόδειξης για την απόδειξη της ιδιότητας κληρονόμου/κληροδόχου ή διαχειριστή κληρονομιάς στα κράτη μέλη. Τα δημόσια έγγραφα που εκτελούνται σε ένα κράτος μέλος κατά κανόνα δεν αναγνωρίζονται αυτοδικαίως σε άλλα κράτη μέλη. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε πολλαπλές διαδικασίες για την απόδειξη της ιδιότητας κληρονόμου/κληροδόχου ή διαχειριστή κληρονομιάς στη χώρα όπου βρίσκεται το εκάστοτε περιουσιακό στοιχείο, γεγονός που συνεπάγεται πρόσθετα έξοδα και χρονική καθυστέρηση. Πρόβλημα 6 Προβλήματα σε σχέση με τον εντοπισμό διαθηκών στην αλλοδαπή. Ακόμη και σε αμιγώς εθνικές υποθέσεις, δεν είναι πάντα εύκολο για τους κληρονόμους/κληροδόχους να γνωρίζουν κατά πόσον ο θανών είχε συντάξει διαθήκη. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ακόμη πιο προβληματική για τους πολίτες που αναζητούν μια διαθήκη στο εξωτερικό. Η κατάσταση αυτή προκαλεί πολύ μεγάλη απώλεια χρόνου, αύξηση των εξόδων και αβεβαιότητα για το κατά πόσον θα εμφανισθούν και άλλοι κληρονόμοι/κληροδόχοι Έκταση των προβλημάτων Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η έκταση των προβλημάτων που παρατηρούνται εν προκειμένω, λόγω της έλλειψης σχετικών στατιστικών δεδομένων και των περιορισμένων εμπειρικών δεδομένων. Οι σχετικές διαβουλεύσεις καταδεικνύουν, ωστόσο, τη σημασία που έχει στην πράξη η νομική αβεβαιότητα με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι πολίτες. Περίπου 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο στην ΕΕ. Αν υποτεθεί ότι η αξία μιας μέσης κληρονομιάς είναι της τάξεως των ευρώ (περίπου 5,5 φορές το 5 Δεν επιτρέπεται επιλογή του δικαίου στην Αυστρία, την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, την Πολωνία, την Πορτογαλία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, την Ισπανία, τη Σουηδία και την Τσεχική Δημοκρατία. Δεν υπάρχουν σχετικές πληροφορίες για την Ουγγαρία, τη Μάλτα και τη Βόρειο Ιρλανδία. EL 4 EL

6 μέσο κατά κεφαλή ακαθάριστο εθνικό εισόδημα), συνάγεται ότι η συνολική αξία των κληρονομιών σε ετήσια βάση ανέρχεται σε 646 δισεκατομμύρια ευρώ. Είναι επίσης δυνατό να υποτεθεί ευλόγως ότι το 9-10% περίπου του συνολικού αριθμού κληρονομικών διαδοχών (περίπου ) εμπεριέχει κάποια «διεθνή» διάσταση. Η μέση αξία των κληρονομιών αυτής της κατηγορίας εκτιμάται ότι είναι περίπου διπλάσια της αξίας μιας μέσης κληρονομιάς (ήτοι ευρώ), πράγμα που σημαίνει ότι συνολική τους αξία είναι περίπου 123,3 δισεκατομμύρια ευρώ σε ετήσια βάση. Οι κληρονομιές αυτού του είδους είναι επιρρεπείς σε προβλήματα. Ακόμη και αν η διευθέτηση της κληρονομικής διαδοχής διεξαχθεί σχετικά ομαλά, το ύψος των νομικών εξόδων μπορεί να ανέρχεται σε ποσοστό που κυμαίνεται από το 2% (2,466 δισεκατομμύρια ευρώ) μέχρι και το 5% της συνολικής αξίας των διεθνών κληρονομικών διαδοχών (6,165 δισεκατομμύρια ευρώ). Θα μπορούσε να θεωρηθεί ρεαλιστικός εν προκειμένω ένας μέσος όρος 3% της αξίας των κληρονομιών (3,699 δισεκατομμύρια ευρώ). Εξάλλου, το κόστος της απώλειας χρόνου, η οποία μπορεί να αφορά έτη παρά μήνες, ενδέχεται να είναι της ίδιας τάξης μεγέθους. Επομένως, η επίλυση των προβλημάτων θα μπορούσε, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του εξωτερικού αναδόχου, να προσπορίσει οφέλη στους πολίτες της ΕΕ της τάξεως των 4 δισεκατομμυρίων ευρώ περίπου ετησίως. 3. ΣΤΟΧΟΙ Συνολικός στόχος της πρότασης είναι να συμβάλει στη δημιουργία ενός ουσιαστικού ευρωπαϊκού χώρου αστικής δικαιοσύνης στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής. Οι γενικοί, ειδικοί και επιχειρησιακοί στόχοι συνοψίζονται στον ακόλουθο πίνακα: Επισκόπηση των γενικών, ειδικών και επιχειρησιακών στόχων Γενικοί στόχοι Ειδικοί στόχοι Επιχειρησιακοί στόχοι Παροχή στους πολίτες της δυνατότητας να σχεδιάζουν και να οργανώνουν αποτελεσματικά και εκ των προτέρων την κληρονομική τους διαδοχή όταν αυτή έχει διασυνοριακό χαρακτήρα Αύξηση της πιθανότητας να γίνονται σεβαστά με αποτελεσματικότητα τα δικαιώματα των πιθανών κληρονόμων/κληροδόχων, των προσώπων που σχετίζονται επισήμως ή μη με τον θανόντα, των ιδιωτών και των δημόσιων δανειστών, κ.ο.κ. Αποτροπή της διεξαγωγής παράλληλων διαδικασιών και της εφαρμογής διαφορετικών ουσιαστικών διατάξεων νόμου στην ίδια διεθνή κληρονομική διαδοχή Παροχή στον διαθέτη (περιορισμένης) ευχέρειας επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου Διασφάλιση της αναγνώρισης των δικαιωμάτων, σχετικών πράξεων και αποφάσεων σε σχέση με τις κληρονομικές διαδοχές. Αύξηση της προσβασιμότητας πληροφοριών σχετικά με την ύπαρξη διαθήκης στην αλλοδαπή Θέσπιση κοινών κανόνων για τη διεθνή δικαιοδοσία Θέσπιση κοινών κανόνων για το εφαρμοστέο δίκαιο Θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων που να παρέχουν στον διαθέτη περιορισμένη ευχέρεια επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου Εναρμόνιση των κανόνων που διέπουν την αναγνώριση και εκτέλεση δικαστικών και λοιπών αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων Διασφάλιση της αναγνώρισης των εξουσιών των διαχειριστών/εκτελεστών διαθήκης Διασφάλιση της αναγνώρισης της ιδιότητας κληρονόμου/κληροδόχου Δημιουργία ευρωπαϊκού συστήματος για την καταχώρηση των διαθηκών και την απόκτηση πληροφοριών σχετικά με την ύπαρξη διαθήκης στην αλλοδαπή. EL 5 EL

7 4. ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 4.1. Περιγραφή των επιλογών πολιτικής Οι επιλογές πολιτικής έχουν επιμερισθεί σε δυο διαφορετικές κατηγορίες, με γνώμονα τις διαφορετικές εναλλακτικές δυνατότητες προς εξέταση (βλ. τον παρακάτω πίνακα). Καθορισμός των επιλογών πολιτικής με τις οποίες αντιμετωπίζονται τα προβλήματα που προκαλούνται από τις διαφορές των εθνικών νομοθεσιών σχετικά με τις κληρονομικές διαδοχές διεθνούς χαρακτήρα (Επιλογές πολιτικής A) Μη ανάληψη κοινής δράσης σε επίπεδο ΕΕ πολιτικής A.1: Διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης Ανάληψη νομοθετικής δράσης σε επίπεδο ΕΕ πολιτικής A.2: Εναρμόνιση των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας και θέσπιση κανόνων για την αυτόματη αναγνώριση και εκτέλεση δικαστικών και λοιπών αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων πολιτικής A.3: Εναρμόνιση των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου πολιτικής A.4: Εναρμόνιση των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και καθιέρωση ευρωπαϊκού πιστοποιητικού κληρονόμου/κληροδόχου και εκτελεστή διαθήκης/διαχειριστή (κληρονομητηρίου) σε περιπτώσεις διασυνοριακής κληρονομικής διαδοχής πολιτικής A.5: Εναρμόνιση των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας πολιτικής A.6: Εναρμόνιση των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας και θέσπιση κανόνων για την αυτόματη αναγνώριση και εκτέλεση δικαστικών και λοιπών αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων (A.2 συν A.3) πολιτικής A.7: Εναρμόνιση των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας και θέσπιση κανόνων για την αυτόματη αναγνώριση και εκτέλεση δικαστικών και λοιπών αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων, και καθιέρωση ευρωπαϊκού πιστοποιητικού κληρονόμου/κληροδόχου και εκτελεστή διαθήκης/διαχειριστή (κληρονομητηρίου) σε περιπτώσεις διασυνοριακής κληρονομικής διαδοχής (A.2 συν A.4) Ανάληψης δράσης μη νομοθετικού χαρακτήρα πολιτικής A.8: Συγκρότηση βάσης δεδομένων / συστήματος διαχείρισης γνώσεων σχετικά με τις συγκρούσεις νόμων, τους κανόνες περί διεθνούς δικαιοδοσίας και τα αρμόδια όργανα πολιτικής A.9: Ενημερωτική εκστρατεία σε ολόκληρη την ΕΕ για την κληρονομική διαδοχή (νομοθεσία και ισχύουσες ή προς έκδοση νομικές πράξεις) EL 6 EL

8 Καθορισμός των επιλογών πολιτικής με τις οποίες αντιμετωπίζονται τα προβλήματα που σχετίζονται με τον εντοπισμό διαθηκών στην αλλοδαπή ( πολιτικής B) Μη ανάληψη κοινής δράσης σε επίπεδο ΕΕ πολιτικής B.1: Διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης Ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ (θέσπιση νομοθεσίας και χρηματοδότηση) πολιτικής B.2: Σύσταση της Επιτροπής για τη συγκρότηση διασυνδεδεμένων εθνικών μητρών διαθηκών και τη διοργάνωση ενημερωτικών εκστρατειών. πολιτικής B.3 Υποχρεωτική συγκρότηση διασυνδεδεμένων εθνικών μητρών διαθηκών. πολιτικής B.4 Συγκρότηση κεντρικού μητρώου διαθηκών της ΕΕ. Ανάληψης δράσης μη νομοθετικού χαρακτήρα πολιτικής B.5: Δημιουργία δικτυακού τόπου σχετικά με τα υπάρχοντα μητρώα διαθηκών και την ισχύουσα εθνική νομοθεσία. πολιτικής B.6: Εθνικές ενημερωτικές εκστρατείες σχετικά με τις διαθήκες (νομοθεσία και ισχύουσες ή προς έκδοση νομικές πράξεις) 4.2. Σύγκριση των επιλογών πολιτικής Ο πίνακας 1 περιλαμβάνει σύγκριση της «βαθμολογίας» των εννιά επιλογών πολιτικής A. Στον πίνακα 2 συγκρίνονται οι βαθμολογίες των έξι επιλογών πολιτικής B. Οι επιλογές πολιτικής ταξινομούνται σε κατηγορίες με γνώμονα τη δυνατότητα που παρέχουν για την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στην ανωτέρω ενότητα 5 με δέκα σύμβολα θετικής αξιολόγησης ( ) επισημαίνεται μια επιλογή πολιτικής αν ανταποκρίνεται πλήρως στο σύνολο των στόχων. EL 7 EL

9 Πίνακας 1 Σύγκριση της βαθμολογίας των επιλογών πολιτικής A Στόχος/δαπάνη Αποτροπή της διεξαγωγής παράλληλων διαδικασιών και της εφαρμογής διαφορετικών ουσιαστικών διατάξεων νόμου στην ίδια διεθνή κληρονομική διαδοχή Παροχή στον διαθέτη (περιορισμένης) ευχέρειας επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου Διασφάλιση της αναγνώρισης: (i) δικαστικών και λοιπών αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων που αφορούν διεθνείς κληρονομικές διαδοχές (ii) των εξουσιών των διαχειριστών/εκτελεστών διαθήκης και, πολιτικής A.1 (Διατήρηση υφιστάμενης κατάστασης) πολιτικής A.2 (Κανόνες περί διεθνούς δικαιοδοσίας & αναγνώριση) πολιτικής A.3 (κανόνες ιδιωτ. διεθν. δικαίου) πολιτικής A.4 (κανόνες ιδιωτ. διεθν. δικαίου & κληρονομητήριο) πολιτικής A.5 (κανόνες ιδιωτ. διεθν. δικαίου & κανόνες περί διεθνούς δικαιοδοσίας) πολιτικής A.6 (A.2 συν A.3) πολιτικής A.7 (A.2 συν A.4) πολιτικής A.8 (Βάση δεδομένων) πολιτικής A.9 (Εθνικές ενημερωτικές εκστρατείες) (iii) της ιδιότητας κληρονόμου/κληροδόχου Αύξηση της προσβασιμότητας πληροφοριών σχετικά με την ύπαρξη διαθήκης στην αλλοδαπή Συνολικός βαθμός: Οικονομικές συνέπειες Παρόν: 4 δισ. ευρώ/έτος πιθανότητα διπλασιασμού της δαπάνης σε 10 έτη. δαπάνης: 10% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: 15% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: 15% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: 15% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: 20% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: 30% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: Αμελητέα δαπάνης: Αμελητέα EL 8 EL

10 Πίνακας 2 Σύγκριση της βαθμολογίας των επιλογών πολιτικής B Στόχος/δαπάνη πολιτικής B.1 πολιτικής B.2 πολιτικής B.3 πολιτικής B.4 πολιτικής B.5 πολιτικής B.6 (Διατήρηση υφιστάμενης κατάστασης) (Σύσταση της Επιτροπής για τα διασυνδεδεμένα εθνικά μητρώα & ενημερωτικές εκστρατείες) (Υποχρεωτική συγκρότηση διασυνδεδεμένων εθνικών μητρώων διαθηκών) (Κεντρικό μητρώο διαθηκών της ΕΕ) (Δικτυακός τόπος σχετικά με τα εθνικά μητρώα διαθηκών και την εθνική νομοθεσία) (Εθνικές ενημερωτικές εκστρατείες) Αποτροπή της διεξαγωγής παράλληλων διαδικασιών και της εφαρμογής διαφορετικών ουσιαστικών διατάξεων νόμου στην ίδια διεθνή κληρονομική διαδοχή Παροχή στον διαθέτη (περιορισμένης) ευχέρειας επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου Διασφάλιση της αναγνώρισης: (i) δικαστικών και λοιπών αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων που αφορούν διεθνείς κληρονομικές διαδοχές (ii) των εξουσιών των διαχειριστών/εκτελεστών διαθήκης και, (iii) της ιδιότητας κληρονόμου/κληροδόχου Αύξηση της προσβασιμότητας πληροφοριών σχετικά με την ύπαρξη διαθήκης στην αλλοδαπή Συνολικός βαθμός Οικονομικές συνέπειες Παρόν: 4 δισ. ευρώ/έτος πιθανότητα διπλασιασμού της δαπάνης σε 10 έτη. δαπάνης: 1-2% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: 1-2% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: 2% κατ ανώτατο όριο δαπάνης: Αμελητέα δαπάνης: Αμελητέα EL 9 EL

11 4.3. Η προτιμητέα επιλογή πολιτικής Με βάση την αξιολόγηση που παρατίθεται στον πίνακα 1 και στον πίνακα 2, η προτιμητέα επιλογή πολιτικής συνίσταται σε συνδυασμό των επιλογών πολιτικής A7 και B.2. Η πρώτη επιλογή πολιτικής επιτρέπει την όσο το δυνατό ικανοποιητικότερη αντιμετώπιση των υφιστάμενων προβλημάτων, καθώς και τη μεγαλύτερη μείωση του κόστους (30% κατ ανώτατο όριο). Ειδικότερα, πρόκειται ουσιαστικά για την πλέον φιλόδοξη επιλογή πολιτικής, πράγμα που σημαίνει ότι συνιστά περαιτέρω ανάπτυξη των προσδιοριζόμενων επιλογών πολιτικής από την άποψη των προκλήσεων που προορίζεται να αντιμετωπίσει. Μολονότι η επιλογή πολιτικής B.2 δεν συγκεντρώνει την υψηλότερη βαθμολογία, συνιστά την προτιμητέα επιλογή πολιτικής με βάση το δεδομένο ότι ο εντοπισμός διαθηκών είναι πρωτίστως ένα εθνικό πρόβλημα, πράγμα που πιθανότατα δεν πρόκειται να αλλάξει, ούτε καν μακροπρόθεσμα, αλλά και επειδή η καταχώρηση των διαθηκών δεν είναι υποχρεωτική (πράγμα που σημαίνει ότι ένα μητρώο μπορεί απλώς να επιβεβαιώσει τη μη καταχώρηση διαθήκης, όχι την ανυπαρξία διαθήκης). Η προεκτεθείσα ανάλυση επιβεβαιώνεται από τους ενδιαφερόμενους φορείς Δυνητική κλίμακα και χαρακτήρας των συνεπειών της προτιμητέας επιλογής Η προτιμητέα επιλογή πολιτικής θα εξάλειφε τα περιθώρια που υπάρχουν για συγκρούσεις διεθνούς δικαιοδοσίας. Θα επέτρεπε την ταχύτερη ολοκλήρωση των κληρονομικών διαδοχών, καθώς οι αρμόδιες αρχές δεν θα έρχονται πλέον αντιμέτωπες με δυνητικά αντιφατικούς μεταξύ τους εθνικούς κανόνες στην προσπάθειά τους να καθορίσουν το ουσιαστικό δίκαιο που διέπει το ζήτημα του ποιος είναι κληρονόμος. Η καθιέρωση περιορισμένης ευχέρειας επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου από μέρους του διαθέτη θα επιτρέπει στους πολίτες να σχεδιάζουν καλύτερα την κληρονομική διαδοχή τους. Θα διασφαλίζεται η αναγνώριση της ιδιότητας κληρονόμου/κληροδόχου, καθώς και των εξουσιών των εκτελεστών διαθήκης/διαχειριστών και των αποφάσεων. Κατά συνέπεια, θα επιτευχθεί μείωση των σχετικών νομικών εξόδων και της απώλειας χρόνου. Η σύσταση της Επιτροπής θα επισπεύσει τη συγκρότηση από τα κράτη μέλη συμβατών και διαλειτουργικών μητρώων διαθηκών, με τα οποία θα διευκολύνεται ο εντοπισμός διαθηκών σε άλλα κράτη μέλη. Η πραγματοποίηση ενημερωτικών εκστρατειών θα μπορούσε να οδηγήσει στην αύξηση του αριθμού πολιτών που συντάσσουν και καταχωρούν διαθήκες, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση των διαδικασιών κληρονομικής διαδοχής και τη συνακόλουθη μείωση της απώλειας χρόνου και των νομικών εξόδων που αυτές συνεπάγονται. Πλην όμως, ο θετικός αντίκτυπος του μητρώου ενδέχεται να είναι περιορισμένος, καθώς δεν θα υπάρχει υποχρέωση καταχώρησης των διαθηκών. Συνολικά, η προτιμητέα επιλογή θα αυξήσει την πιθανότητα ουσιαστικού και αποτελεσματικού σεβασμού των δικαιωμάτων όλων των προσώπων που εμπλέκονται σε μια κληρονομική διαδοχή. Η προτιμητέα επιλογή πολιτικής σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα που προβλέπει ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. EL 10 EL

12 4.5. Κόστος της προτιμητέας επιλογής Εν περιλήψει, η προτιμητέα επιλογή θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση του κόστους σε ποσοστό που εκτιμάται ότι μπορεί να ανέλθει στο 32% του κόστους των 4 δισ., που πηγάζει από τα υπάρχοντα προβλήματα, ήτοι 1,3 δισ.. Η διαδικασία θέσπισης και εφαρμογής της προτιμητέας επιλογής ενδέχεται να συνεπάγεται δημοσιονομικό κόστος, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο πρόκειται κυρίως για το κόστος των διοικητικών εργασιών που θα απαιτηθούν για την εκπόνηση της αναγκαίας νομοθεσίας, για το κόστος συγκρότησης και λειτουργίας μητρώου διαθηκών και για το κόστος των ενημερωτικών εκστρατειών. Μολονότι η προτιμητέα επιλογή θα είχε ως συνέπεια, μέσω της εναρμόνισης του εφαρμοστέου δικαίου, τη μείωση των αμοιβών των επαγγελματιών του νομικού χώρου, θα οδηγούσε συγχρόνως σε αύξηση του κύκλου εργασιών τους, λόγω της αύξησης τόσο της αξίας των κληρονομιών όσο και του αριθμού υποθέσεων διεθνούς χαρακτήρα. Εξάλλου, οι νέοι κανόνες θα βελτιώσουν την προβλεψιμότητα για τους πολίτες. Είναι πιθανό να αυξηθεί ο αριθμός των πολιτών που επιθυμούν να οργανώσουν εκ των προτέρων την κληρονομική τους διαδοχή και οι οποίοι καταφεύγουν, επομένως, στις υπηρεσίες των νομικών επαγγελμάτων. Στον χώρο των νομικών επαγγελμάτων, όπως ισχύει και για κάθε άλλη επαγγελματική υπηρεσία, πάντα επέρχονται μεταβολές στην αγορά, η δε κλίμακα των μεταβολών που σχετίζονται με την προτιμητέα επιλογή θα είναι πιθανότατα περιορισμένη και σταδιακή 6. Δεδομένου ότι οι κανόνες περί φορολογίας εξαιρούνται ρητώς από το πεδίο εφαρμογής του προτεινόμενου κανονισμού, η προτιμητέα επιλογή θα είναι φορολογικά ουδέτερη. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα συνεπάγεται καμία μεταβολή της εθνικής νομοθεσίας των κρατών μελών για το θέμα του φόρου κληρονομιάς. Ο λόγος είναι ότι οι κανόνες βάσει των οποίων προσδιορίζεται το κράτος μέλος που είναι αρμόδιο για την είσπραξη των φόρων κληρονομιάς σε μια συγκεκριμένη περίπτωση κληρονομικής διαδοχής (οι οποίοι προκύπτουν κατά κανόνα από διμερείς συμβάσεις) είναι παντελώς αυτοτελείς σε σχέση με τους κανόνες που διέπουν το εφαρμοστέο στη συγκεκριμένη κληρονομική διαδοχή αστικό δίκαιο. Η προτιμητέα επιλογή ενδέχεται να έχει έμμεσες συνέπειες για τα έσοδα από φόρους κληρονομιάς που εισπράττει ένα συγκεκριμένο κράτος μέλος (π.χ. για έναν τραπεζικό λογαριασμό, σε περίπτωση που, βάσει του δικαίου που είναι εφαρμοστέο σήμερα, ως κληρονόμος θεωρείται ένα πρόσωπο που διαμένει στο κράτος μέλος A, ενώ, βάσει του δικαίου που θα είναι εφαρμοστέο σύμφωνα με τον μελλοντικό κανονισμό, ο κληρονόμος θεωρείται ότι εδρεύει στο κράτος μέλος B στην περίπτωση αυτή, το κράτος μέλος A δεν θα νομιμοποιείται πλέον να εισπράξει φόρο κληρονομιάς). Παρόλα αυτά, οι συνέπειες αυτές θα είναι λίαν περιορισμένες και έμμεσες. Ο προτεινόμενος κανονισμός δεν συμβάλλει στον περιορισμό της περιπλοκότητας που χαρακτηρίζει τα φορολογικά καθεστώτα τα οποία διέπουν τις διεθνείς κληρονομικές διαδοχές, ούτε στην αποτροπή του κινδύνου διπλής φορολογίας για τους πολίτες. Ειδικότερα, για νομικούς και πολιτικούς λόγους, είναι αδιαμφισβήτητα αδύνατη η μεταβολή του ισχύοντος καθεστώτος στο πλαίσιο του παρόντος κανονισμού. Οι κληρονομικές διαδοχές που περιλαμβάνουν διασυνοριακά στοιχεία ενδέχεται να προκαλούν ασυνέπειες μεταξύ των εθνικών καθεστώτων φορολογίας, με πιθανό επακόλουθο διπλή φορολόγηση ή διακριτική 6 Βλ. επίσης το παράρτημα 4 για περισσότερες πληροφορίες. EL 11 EL

13 μεταχείριση. Η Επιτροπή προτίθεται να εκδώσει κατά τη διάρκεια του 2010 ανακοίνωση στην οποία θα αναλύονται τα σχετικά ζητήματα Κοινοτική προστιθέμενη αξία Η προτιμητέα επιλογή θα προσπόριζε σημαντική κοινοτική προστιθέμενη αξία. Παρέχει τη δυνατότητα προώθησης της εμπιστοσύνης στην εσωτερική αγορά και διευκόλυνσης της κινητικότητας των πολιτών της ΕΕ. Τα προς επίλυση προβλήματα είναι εν μέρει συνέπεια της εσωτερικής αγοράς και, σε περίπτωση που δεν διευθετηθούν, ενδέχεται να κλονισθεί η εμπιστοσύνη στην εσωτερική αγορά της ΕΕ και στον απαλλαγμένο από σύνορα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης της ΕΕ. Οι διασυνοριακές κληρονομικές διαδοχές είναι δαπανηρότερες αλλά και πιο χρονοβόρες για τους πολίτες σε σύγκριση με τις εθνικές κληρονομικές διαδοχές. Η προτιμητέα επιλογή θα διευκόλυνε τη ζωή των σύγχρονων πολιτών της ΕΕ, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από κινητικότητα. 5. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Με σκοπό την παρακολούθηση της αποτελεσματικής εφαρμογής του κανονισμού, καθώς και της επιτυχίας της σύστασης σχετικά με τη συγκρότηση διασυνδεδεμένων μητρώων διαθηκών και των σχετικών ενημερωτικών εκστρατειών, η Επιτροπή θα προβαίνει σε τακτική αξιολόγηση και υποβολή εκθέσεων. Η εξωτερική μελέτη περιλαμβάνει πολλές χρήσιμες προτάσεις σχετικά με τα πιθανά μέσα παρακολούθησης και αξιολόγησης, καθώς και συγκεκριμένους δείκτες, οι οποίοι θα λαμβάνονται υπόψη από την Επιτροπή. EL 12 EL