Σκήκα Θεάηξνπ, ρνιή Καιώλ Σερλώλ, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο. Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ

Transcript

1 Σκήκα Θεάηξνπ, ρνιή Καιώλ Σερλώλ, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ Θέκα: Γπλαίθεο ζθελνζέηεο ζηελ Διιάδα Μηα πξώηε θαηαγξαθή Δηξήλε-αιάκ Ακπνπκόγιη ΑΔΜ:64 Δπόπηεο: Αλδξέαο Γεκεηξηάδεο Θεζζαινλίθε

2 Πεξηερόκελα Πεξίιεςε (abstract) 3 Δηζαγσγή....5 Μηθξή ηζηνξηθή αλαδξνκή...8 Α Μέξνο: Παξνπζίαζε θαη εμέιημε...10 Κεθ. 1. Γπλαίθεο πνπ ζθελνζεηνύλ ζε δηθνύο ηνπο ζηάζνπο...10 Κεθ. 2. Αλαζέζεηο θαη αλαγλώξηζε 2.α. Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο β. Δζληθό Θέαηξν γ. ΓΖΠΔΘΔ Β Μέξνο: Τπνδνρή θαη αληηδξάζεηο...27 Κεθ. 1. Ζ ππνδνρή ησλ γπλαηθώλ ζθελνζεηώλ από ηελ θξηηηθή...29 Κεθ. 2. Ζ πεξίπησζε ηεο Κνύιαο Αλησληάδε...31 Κεθ. 3. πλέδξηα, αθηεξώκαηα θαη απόςεηο ησλ γπλαηθώλ...33 πκπεξάζκαηα...38 Πίλαθεο Πίλαθαο 1: πλνπηηθή θαηαγξαθή όισλ ησλ γπλαηθώλ επαγγεικαηηώλ ζθελνζεηώλ Πίλαθαο 2: Γπλαίθεο ζθελνζέηεο ζην Δζληθό Θέαηξν Πίλαθαο 3: Γπλαίθεο ζθελνζέηεο ζην Φεζηηβάι Δπηδαύξνπ θαη Αζελώλ Πίλαθαο 4: Γπλαίθεο ζθελνζέηεο ζην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο Πίλαθαο 5: Γπλαίθεο ζθελνζέηεο ζηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά Θέαηξα

3 Πεξίιεςε Ζ παξνύζα εξγαζία θαηαγξάθεη ηηο γπλαίθεο πνπ πξώηεο αζρνιήζεθαλ κε ηε ζύγρξνλε ζθελνζεζία, από ην 1957 έσο ην 1990 ζην ειεύζεξν ζέαηξν θαη έσο ην 2000 ζηα θξαηηθά θαη δεκνηηθά ζέαηξα θαζώο θαη ηελ εμέιημή θαη αλαγλώξηζή ηνπο κέρξη ην ηέινο ηνπ αηώλα. ηελ εηζαγσγή αλαιύεηαη ν ιόγνο πνπ επηιέρζεθε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, πνηεο πεγέο ρξεζηκνπνηήζεθαλ, ηη ειιείςεηο ππήξμαλ θαη γίλεηαη θαη κηα κηθξή ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηελ πνξεία ηνπ ζθελνζέηε ζηελ Διιάδα. Σν πξώην κέξνο θαηαγξάθεη ηηο πξώηεο γπλαίθεο πνπ ζύζηεζαλ ζηάζνπο κε ηελ ηδηόηεηα ηνπ ζθελνζέηε, είηε κόλεο, είηε ζε ζπλεξγαζία κε θάπνηνλ άληξα. ηε ζπλέρεηα, ε εξγαζία εμεηάδεη ηελ αλαγλώξηζε ησλ γπλαηθώλ απηώλ από ηηο θξαηηθέο ζθελέο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά Θέαηξα θαη θαηαγξάθεη παξάιιεια ηελ παξνπζία θαη άιισλ γπλαηθώλ πνπ δελ πέξαζαλ από ηε δηαδηθαζία ζθελνζεζίαο δηθνύ ηνπο ζρήκαηνο, αιιά μεθίλεζαλ ηελ θαξηέξα ηνπο απ επζείαο ζηηο θξαηηθέο ζθελέο. Ζ έξεπλα θαη θαηαγξαθή ζην ειεύζεξν ζέαηξν θηάλεη κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1990, θαζώο από απηή ηε δεθαεηία θαη έπεηηα αξρίδεη λα ππάξρεη, ζην ζπγθεθξηκέλν ρώξν, πιεζώξα γπλαηθώλ ζθελνζεηώλ. Γηα ηα θξαηηθά θαη δεκνηηθά ζέαηξα σζηόζν, ε εξγαζία θηάλεη σο ην 2000, κηαο θαη εθεί, ε αλαγλώξηζε ηεο γπλαίθαο ζθελνζέηε πάεη κε πνιύ πην αξγνύο ξπζκνύο. ην δεύηεξν κέξνο ε εξγαζία θαηαγξάθεη ηηο αληηδξάζεηο ηεο θξηηηθήο απέλαληη ζηε γπλαίθα ζθελνζέηε, θαη εμεηάδεη ηελ πεξίπησζε ηεο Κνύιαο Αλησληάδε, πνπ ππήξμε ε πξώηε γπλαίθα πνπ ζθελνζέηεζε ζηελ Δπίδαπξν. Δπίζεο αλαθέξεη ηα κηθξά αθηεξώκαηα πνπ έγηλαλ ζηηο γπλαίθεο δεκηνπξγνύο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, εμεηάδνληαο ηαπηόρξνλα ηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηεο νη γπλαίθεο αληηιακβάλνληαη ηε ζέζε 3

4 ηνπο κέζα ζην επάγγεικα. Σέινο θάλεη κηα κηθξή αξηζκεηηθή ζύγθξηζε ησλ γπλαηθώλ ζθελνζεηώλ κε ηνπο άληξεο κέζα ζηελ πεξίνδν πνπ εμεηάδεηαη. ηόρνο ηεο εξγαζίαο είλαη λα γίλεη, γηα πξώηε θνξά, κηα θαηαγξαθή ησλ εξγαζηώλ ησλ γπλαηθώλ επαγγεικαηηώλ ζθελνζεηώλ ζηελ Διιάδα. 1 Δπίζεο, ην λα κειεηεζεί ε πνξεία πξνο ηελ αλαγλώξηζε, ην αλ ε πνξεία απηή ήηαλ ζηαζεξά αλνδηθή, ηη αληηδξάζεηο πξνέθπςαλ κε αθνξκή ην θύιν ηνπο θαζώο θαη λα δηαπηζηώζεη εάλ θαη θαηά πόζνλ ππάξρεη εθ κέξνπο ησλ γπλαηθώλ ζπλείδεζε ηνπ έκθπινπ ζπζρεηηζκνύ κε ην επάγγεικά ηνπο. 1 Ζ εξγαζία δελ πεξηιακβάλεη ην παηδηθό ζέαηξν, παξόιν πνπ δίλεη θη απηό πιεξνθνξίεο γηα ηε ζέζε πνπ βξηζθόηαλ ε γπλαίθα σο ζθελνζέηεο ζηελ Διιάδα κέζα ζηνλ 20 ό αηώλα. Ο ιόγνο πνπ δελ πεξηιακβάλεηαη είλαη γηαηί θαηά ηε γλώκε καο πξέπεη λα γίλεη παξάιιεια κε κηα κειέηε γηα ηε ζέζε πνπ θαηείρε ην ζέαηξν γηα παηδηά ζηε γεληθόηεξε ζεαηξηθή παξαγσγή ηεο ρώξαο θη έηζη λα ζρεηηζηεί κε ηε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζθελνζέηε ζηελ ζεαηξηθή πξαγκαηηθόηεηα, πξάγκα πνπ μεθεύγεη από ηα πιαίζηα ηεο παξνύζαο εξγαζίαο. Αλαγλσξίδνπκε όκσο ηε ζεκαληηθή ηνπ ζέζε ζηελ πξνπαξαζθεπή ελόο ζθελνζέηε, κηαο θαη ζπρλά νη ζθελνζέηεο μεθηλάλε από απηό. Ζ εξγαζία δελ πεξηιακβάλεη νύηε ην εξαζηηερληθό ζέαηξν, παξόιν πνπ θαη απηό ζα κπνξνύζε λα απνηειεί έλα πξώην ζθαιί γηα ηελ επαγγεικαηηθή ελαζρόιεζε, γηαηί καο ελδηαθέξεη λα εμεηάζνπκε ηη γίλεηαη ζε ζπλζήθεο αληαγσληζκνύ, όπσο είλαη ν επαγγεικαηηθόο θαιιηηερληθόο ζηίβνο, όπνπ νη απαηηήζεηο είλαη ζαθώο κεγαιύηεξεο. 4

5 Δηζαγσγή Δπέιεμα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα επεηδή κνπ θίλεζε ην ελδηαθέξνλ ην γεγνλόο όηη ελώ ππάξρνπλ πιεζώξα γπλαίθεο ζην ρώξν ηεο ππνθξηηηθήο, ηεο ζθελνγξαθίαο, ηεο ελδπκαηνινγίαο ή ηνπ ρνξνύ, δε ζπκβαίλεη θάηη αληίζηνηρν ζην ρώξν ηεο ζθελνζεζίαο. Ζ παξαηήξεζε απηή μεθίλεζε από ην ζήκεξα (πνπ βέβαηα ππάξρνπλ αξθεηέο γπλαίθεο, νη άληξεο εμαθνινπζνύλ όκσο λα είλαη πεξηζζόηεξνη θαη πην αλαγλσξηζκέλνη) θαη κνπ δεκηνύξγεζε ηελ επηζπκία λα εξεπλήζσ ηη ζπκβαίλεη ηζηνξηθά ζε ζρέζε κε ηε γπλαίθα επαγγεικαηία ζθελνζέηε, πόηε εκθαλίδεηαη θαη πνηεο είλαη απηέο νη γπλαίθεο πνπ άλνημαλ ην δξόκν ζην θύιν ηνπο ζην επάγγεικα ηεο ζθελνζεζίαο απηό κε νδήγεζε ζην λα αλαθαιύςσ όηη δελ έρεη γίλεη πνηέ ηέηνηνπ είδνπο έξεπλα, νύηε θάπνηα ζπλνπηηθή θαηαγξαθή ησλ γπλαηθώλ πνπ έρνπλ ζθελνζεηήζεη ζηελ Διιάδα από ηελ έιεπζε ηνπ ζθελνζέηε ζηελ επξσπατθή ζθελνζεζία θαη άξα ήηαλ κηα πνιύ θαιή επθαηξία λα ην αλαιάβσ. Οη κόλεο αλαθνξέο πνπ γίλνληαη ζε γπλαίθεο ζε ηζηνξηθά ζεαηξνινγηθά θείκελα είλαη ζηε δνκλίηζα Ραιινύ Καξαηδά, θόξε ηνπ εγεκόλα ηεο Βιαρίαο, σο ε πξώηε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί (γηα ηελ αθξίβεηα «δηδάζθεη» ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηώλα ζε εξαζηηερληθό βέβαηα επίπεδν) 2 θαη ζηελ Δύα Πάικεξ-ηθειηαλνύ. 3 Δπίζεο, νη κειέηεο 2 Βι. Αληώλεο Γιπηδνπξήο Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα. Ζ αλάδπζε θαη ε εδξαίσζε ηεο ηέρλεο ηνπ ζθελνζέηε ζην λενειιεληθό ζέαηξν, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2001, ζ. 25 θαη Βάιηεξ Πνύρλεξ Ηζηνξηθά λενειιεληθνύ ζεάηξνπ. Έμη κειεηήκαηα, Πατξίδε, Αζήλα 1984, ζ Ζ Δύα Πάικεξ-ηθειηαλνύ εγθαηλίαζε καδί κε ηνλ Άγγειν ηθειηαλό, ην ζύδπγό ηεο, ηηο Γειθηθέο Γηνξηέο ην πλεξγάζηεθε ηνλ ζθελνζέηε Πάλν Καινγεξίθν θαη αλεβάζαλε καδί ηνλ Πξνκεζέα Γεζκώηε. Δθείλε αλέιαβε ηελ θαηαζθεπή ηελ θνπζηνπκηώλ θαη ηε δηδαζθαιία ηνπ ρνξνύ θη ν Καινγεξίθνο «θξόληηζε γηα ηε ζθεληθή εκθάληζε ηεο ηξαγσδίαο, αλέιαβε λα δηδάμεη ηνπο ππόινηπνπο ξόινπο θαη επέβιεςε ηηο δνθηκέο ησλ εξαζηηερλώλ [ ]». (Βι. Γιπηδνπξήο, Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα, ζ ). Ζ Πάικεξ-ηθειηαλνύ ζθελνζέηεζε άιιν έλα έξγν ην 1933, ην «Γηζύξακβν ηνπ Ρόδνπ» ηνπ Άγγεινπ ηθειηαλνύ. Πξνινγίδνληαο ηελ παξάζηαζε, είπε όηη «απνβιέπνπλ θαη λα μαλαδώζνπλ δπλακηθή δσή ζηηο αξραίεο κνξθέο ηέρλεο, ηελ ηξαγσδία θαη ην δηζύξακβν θαη επηδεηνύλ θαη θάηη πεξηζζόηεξν αθόκα: κέζσ ηεο ηξαγσδίαο θαη ηνπ δηζύξακβνπ λα πινπηίζνπλ ην ζύγρξνλν πλεύκα». [Βι. Άιθεο Θξύινο «Σν ζέαηξνλ», Νέα Δζηία ηρ. 154 (15 Μαΐνπ 1933), ζ. 557]. Ζ Πάικεξ-ηθειηαλνύ είρε θαιιηηερληθέο αμηώζεηο (ν ρνξόο ηνπ Πξνκεζέα Γεζκώηε ήηαλ πνιύ θξνληηζκέλνο κέρξη ηελ ηειεπηαία ιεπηνκέξεηα θαη 5

6 πνπ αλαθέξνληαη ζηε γπλαίθα ζην ζέαηξν, κηιάλε γηα ειιελίδεο γπλαίθεο δξακαηνπξγνύο, αιιά όρη γηα ζθελνζέηεο. Δπηπιένλ, νη κειέηεο πνπ αλαθέξνληαη ζην ζέαηξν ηνπ δεύηεξνπ κηζνύ ηνπ 20νύ αηώλα, θαη πνπ αξρηθά θαηλόληνπζαλ πνιύ ρξήζηκεο, δελ θάλνπλ θακία αλαθνξά ζε γπλαίθεο ζθελνζέηεο. 4 Οη πεγέο κνπ ππήξμαλ ρξνληθά πνπ θαηαγξάθνπλ ηελ ζεαηξηθή παξαγσγή αλά έηνο, 5 ηα ςεθηνπνηεκέλα αξρεία ζεάηξσλ, όπνπ ππήξραλ, ην ςεθηνπνηεκέλν αξρείν ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, 6 αθηεξώκαηα γηα ηελ Δπίδαπξν θαη ην θεζηηβάι Αζελώλ, ιεπθώκαηα ζηάζσλ, θαη ζπιινγέο θξηηηθώλ από ηηο αξρέο ηνπ αηώλα κέρξη ζήκεξα. 7 Δμαηξεηηθά βνεζεηηθέο ππήξμαλ νη κειέηεο ηνπ Αληώλε Γιπηδνπξή, Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα 8 θαη ηνπ Θόδσξνπ Υαηδεπαληαδή Από ηνπ Νείινπ κέρξη ηνπ Γνπλάβεσο 9 ζηελ θαηαλόεζε ηεο εμέιημεο ηνπ επαγγεικαηηθνύ ζεάηξνπ ζηε ρώξα από ηελ ίδξπζε ηνπ αλεμάξηεηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο θαη ηεο αλάδπζεο ηνπ ζθελνζέηε, απαξαίηεηε πξντζηνξία γηα ηελ εξγαζία καο. Δπίζεο βνεζεηηθέο ήηαλ νη δηδαθηνξηθέο ηα θνζηνύκηα ηα έθηηαμε ε ίδηα ζηνλ αξγαιεηό) θαη πλεπκαηηθέο επηδηώμεηο ζε ζρέζε κε ηελ απνζηνιή ηνπ ζεάηξνπ, αιιά δελ ελδηαθέξζεθε γηα ηελ επαγγεικαηηθή πιεπξά ηνπ όινπ εγρεηξήκαηνο. Μεηά από απηή ηελ παξάζηαζε δε ζθελνζέηεζε μαλά ζηελ Διιάδα. (Βι. Γιπηδνπξήο, Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα, ζ. 662). 4 Ζ πνιύ ελδηαθέξνπζα επηζθόπεζε ηνπ Πιάησλα Μαπξνκνύζηαθνπ, Σν ζέαηξν ζηελ Διιάδα Μία επηζθόπεζε, Καζηαληώηεο, Αζήλα 2005, αγλνεί παληειώο ηηο γπλαίθεο ζθελνζέηεο θαη ηελ εκθάληζή ηνπο κέζα ζην ρξνληθό πεδίν ηεο έξεπλάο ηνπ. Ζ αλαθνξά πνπ θάλεη ζηηο γπλαίθεο (πνπ είλαη θαη ζθελνζέηεο), έρεη λα θάλεη απνθιεηζηηθά κε ηελ ηδηόηεηά ηνπο σο εζνπνηνί. Ζ Διέλε Βαξνπνύινπ ζην βηβιίν ηεο Σν ζέαηξν ζηελ Διιάδα: ε παξάδνζε ηνπ θαηλνύξηνπ, , 2ηκ., Άγξα, Αζήλα 2009, θάλεη ην ίδην αθξηβώο. Παξόιν πνπ ππάξρεη θεθάιαην ζηνλ 1ν ηόκν κε ηίηιν «Από ηελ πιεπξά ησλ γπλαηθώλ» (ζ ), δε γίλεηαη θακηά αλαθνξά ζε γπλαίθεο ζθελνζέηεο, παξά κόλν ζε δξακαηνπξγνύο. Ο άββαο Παηζαιίδεο κόλν θάλεη κηα πνιύ κηθξή αλαθνξά ζε κηα ππνζεκείσζή ηνπ ζην: άββαο Παηζαιίδεο «Διιεληθό γπλαηθείν (θεκηληζηηθό;) ζέαηξν» ζην: Μεηαζεαηξηθά , Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε 1995, ζ Καηά η άιια κηιάεη θη εθείλνο κόλν γηα δξακαηνπξγνύο. 5 Θέαηξν, θαη Υξνληθό, Καιιηηερληθό Πλεπκαηηθό Κέληξν «Ώξα», Φεθηνπνηεκέλν αξρείν Δζληθνύ Θεάηξνπ [ (12/7/2013)], ςεθηνπνηεκέλν αξρείν Κξαηηθνύ Θεάηξνπ Βνξείνπ Διιάδνο [ (12/7/2013)], ςεθηαθή αξρεηνζήθε ΑΠΘ [ (15/3/2014)]. 7 Βι. αλαιπηηθά ζηε Βηβιηνγξαθία. 8 Βι. ππνζεκείσζε 2. 9 Θόδσξνο Υαηδεπαληαδήο, Από ηνπ Νείινπ κέρξη ηνπ Γνπλάβεσο. Σν ρξνληθό ηεο αλάπηπμεο ηνπ ειιεληθνύ επαγγεικαηηθνύ ζεάηξνπ ζην επξύηεξν πιαίζην ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ, από ηελ ίδξπζε ηνπ αλεμάξηεηνπ θξάηνπο σο ηε Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή, 2 ηκ, Ηλζηηηνύην Μεζνγεηαθώλ Δξεπλώλ, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδόζεηο Κξήηεο, Ζξάθιεην

7 δηαηξηβέο ηεο Αλησλίαο Καξάνγινπ «Σν ζέαηξν ζηε Θεζζαινλίθε ηα ρξόληα ηεο επηαεηνύο δηθηαηνξίαο» 10 θαη ηεο Αηθαηεξίλεο Γεκέζηηρα «Ζ ζεαηξηθή δσή ζηελ Αζήλα ηελ επνρή ηνπ Γεσξγίνπ ηνπ Α ( ). Οη παξαζηάζεηο». 11 Γελ έρεη γίλεη εμαληιεηηθή έξεπλα γηα ην δηάζηεκα από ην 1933 (νπόηε ζεκεηώλεηαη ε ηειεπηαία παξάζηαζε ηεο Πάικεξ-ηθειηαλνύ), γηαηί δελ ππάξρεη γηα ηελ πεξίνδν απηή θάπνηα ζπλνπηηθή θαηαγξαθή ησλ παξαζηάζεσλ αλά έηνο. Πάλησο, ζηηο ζπιινγέο θξηηηθώλ πνπ αλαδεηήζακε θαη πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ πεξίνδν 12 ή κέξνο απηήο ηεο πεξηόδνπ, 13 δελ εληνπίζακε αλαθνξά ζε γπλαίθα ζθελνζέηε. Κάπνηεο ειιείςεηο ππάξρνπλ θαη ζηελ θαηαγξαθή πνπ πξαγκαηνπνηήζακε ζηελ πεξίνδν (ζην ρώξν ηνπ ειεύζεξνπ ζεάηξνπ) γηαηί δε βξήθακε θάπνηα ζπλνπηηθή θαηαγξαθή νύηε γηα απηέο ηηο ρξνλνινγίεο. πιιέμακε όκσο πιηθό ηόζν από ην ςεθηαθό αξρείν ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ, όζν θαη από ζπιινγέο θξηηηθώλ πνπ πεξηιακβάλνπλ απηήλ ηελ πεξίνδν. Ζ θαηαγξαθή ησλ γπλαηθώλ πνπ ζθελνζεηνύλ αξρίδεη ζηελ εξγαζία καο από ην 1957, νπόηε μεθηλάεη κηα ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή ησλ παξαζηάζεσλ ζηνπο εηήζηνπο ηόκνπο Θέαηξν θαη θηάλεη κέρξη ην 1990 ζην ειεύζεξν ζέαηξν θαη σο ην 2000 ζηα θξαηηθά θαη δεκνηηθά ζέαηξα Αλησλία Καξάνγινπ «Σν ζέαηξν ζηε Θεζζαινλίθε ηα ρξόληα ηεο επηαεηνύο δηθηαηνξίαο» δηδ. δηαηξηβή Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Αηθαηεξίλε Π. Γεκέζηηρα, «Ζ ζεαηξηθή δσή ζηελ Αζήλα ηελ επνρή ηνπ Γεσξγίνπ ηνπ Α ( ). Οη παξαζηάζεηο», δηδ. δηαηξηβή Δζληθό θαη Καπνδηζηξηαθό Παλεπηζηήκην Αζελώλ, Άιθεο Θξύινο, Σν ειιεληθό ζέαηξν, 12 ηκ., Ίδξπκα Κώζηα θαη Διέλεο Οπξάλε, Αζήλα 1977/1981. Οη ηόκνη πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ πεξίνδν είλαη νη ηόκνη Μ. Καξαγάηζεο, Κξηηηθή ζεάηξνπ , επηκ. Ησζήθ Βηβηιάθεο, Δζηία, Αζήλα Μέρξη ην 1990 νη γπλαίθεο ζθελνζέηεο πνπ ππάξρνπλ είλαη πνιύ ζπγθεθξηκέλεο θαη δελ μεπεξλνύλ ηηο 15. Από ην 1990 θαη κεηά όκσο εκθαλίδνληαη όιν θαη πεξηζζόηεξεο. Γελ ηηο θαηαγξάθνπκε όιεο, γηαηί ζηόρνο καο δελ είλαη λα θάλνπκε κηα εμαληιεηηθή θαηαγξαθή, αιιά λα εζηηάζνπκε ζηηο πξώηεο γπλαίθεο θαη ζηελ πνξεία ηνπο κέρξη ηελ αλαγλώξηζε. Θεσξώληαο σο αλαγλώξηζε ηελ αλάζεζε ζθελνζεζηώλ ζηηο θξαηηθέο ζθελέο, θαη αλαγλσξίδνληαο κέζα ζηελ έξεπλα ην πόζν πην αξγά εμειίζζνληαη ηα πξάγκαηα ζηνπο θξαηηθνύο θαη δεκνηηθνύο νξγαληζκνύο, θξίλακε απαξαίηεην ζε απηέο ηηο πεξηπηώζεηο λα εξεπλήζνπκε θαη λα θαηαγξάςνπκε ζηνηρεία σο ην

8 Μηθξή ηζηνξηθή αλαδξνκή θελνζέηεο εκθαλίδνληαη γηα πξώηε θνξά ζηελ Διιάδα ην Με ηελ ίδξπζε ηνπ Βαζηιηθνύ Θεάηξνπ ν Θσκάο Οηθνλόκνπ 15 θαη ν Κσλζηαληίλνο Υξεζηνκάλνο κε ηε Νέα θελή. 16 Θίαζνη ππάξρνπλ θαη λσξίηεξα, κε ηελ πξώηε επίζεκε απόπεηξα λα γίλεηαη ην 1840, 17 όκσο δελ ππάξρεη ζθελνζέηεο, αιιά κόλν απηνδίδαθηνη εζνπνηνί κε πεξηζζόηεξε ή ιηγόηεξε εκπεηξία πνπ αλαιακβάλνπλ λα δηδάμνπλ θάζε θνξά ην έξγν ζε άιινπο απηνδίδαθηνπο εζνπνηνύο. Λίγν αξγόηεξα ζα εκπιαθνύλ θαη νη ιόγηνη θαη νη ζπγγξαθείο ζηε δηδαζθαιία ησλ δηθώλ ηνπο θαηά βάζε έξγσλ, γηα λα εμαζθαιίδνπλ ηε «πνηόηεηα ηεο ζθεληθήο ηνπο παξνπζίαζεο». 18 Απηέο νη δύν ηάζεηο, ηνπ εζνπνηνύδαζθάινπ θαη ηνπ ζπγγξαθέα ή ιόγηνπ-δαζθάινπ ζα νδεγήζνπλ ζηε ζπλέρεηα ζηνπο πξώηνπο ζθελνζέηεο. Κπξίσο όκσο ζην ηέινο ηνπ 19 νπ αηώλα ππάξρνπλ ζίαζνη πξσηαγσληζηώλ θαη πξσηαγσληζηξηώλ, πνπ αλέβαδαλ έξγα ρσξίο ηελ απαξαίηεηα ηελ αλάκεημε θάπνηνπ «εμσηεξηθνύ» καηηνύ. ίγνπξα ην θιείζηκν ηνπ αηώλα δελ αλαδεηθλύεη ζθελνζέηεο, αιιά κάιινλ εζνπνηνύο, πξσηαγσλίζηξηεο θαη πξσηαγσληζηέο. 19 Αθνύ ζηα 1862 έρεη εκθαληζηεί ε Πηπίλα Βνλαζέξα 20 ε νπνία γίλεηαη ε πξώηε κεγάιε πξσηαγσλίζηξηα ζηελ Διιάδα, εκθαλίδνληαη ζηηο αξρέο ηνπ 1890 νη δύν άιιεο κεγάιεο πξσηαγσλίζηξηεο ηεο επνρήο, ε Αηθαηεξίλε Βεξώλε θαη ε Δπαγγειία Παξαζθεπνπνύινπ. 21 ηηο αξρέο ηνπ 20 νύ αηώλα, θαη σο ηα 1920 θπξηαξρνύλ αδηακθηζβήηεηα ζηελ ειιεληθή ζθελή δύν άιιεο πξσηαγσλίζηξηεο, ε Κπβέιε Αλδξηαλνύ 15 Γιπηδνπξήο, Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα, ζ ην ίδην ζ Φηινδξακαηηθή εηαηξεία ηνπ Κσλζηαληίλνπ Κπξηαθνύ Αξηζηεία, Γιπηδνπξήο ζην ίδην, ζ Γιπηδνπξήο, Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα, ζ. 36 θαη ζ Υαηδεπαληαδήο, «Από ηνπο νηθνγελεηαθνύο ζηάζνπο ζηε βεληεηνθξαηία», ζην: Από ηνπ Νείινπ... ηκ. 2, ζ ην ίδην, ηκ. 1 ζ ην ίδην, ηκ. 2, ζ

9 θαη ε Μαξίθα Κνηνπνύιε, θαη ν ηξόπνο πνπ αλεβαίλνπλ νη παξαζηάζεηο ηνπο έρεη λα θάλεη κε ηε δηθή ηνπο πξνβνιή θαη κε ην δηθό ηνπο πξνζσπηθό αληαγσληζκό. 22 Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1920 όκσο, επεηδή νη εμειίμεηο θαη ζην επξσπατθό ζέαηξν έηξεραλ θαη ν αληαγσληζκόο αλάκεζα ζηνπο ζηάζνπο κεγάισλε, νη ζίαζνη ησλ πξσηαγσληζηώλ/ηξηώλ ηεο επνρήο, ηεο Κπβέιεο, ηεο Κνηνπνύιε, ησλ Βεάθε-Νέδεξ απνθάζηζαλ, είηε λα πξνζιάβνπλ θη εθείλνη ζθελνζέηεο, από ην εμσηεξηθό ή Έιιελεο, 23 είηε λα παξνπζηάδνληαη νη ίδηεο νη πξσηαγσλίζηξηεο θαη νη πξσηαγσληζηέο σο νη ζθελνζέηεο ησλ παξαζηάζεώλ ηνπο Γιπηδνπξήο, Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα, ζ Ζ Κπβέιε θάιεζε ηνλ γάιιν Αικπέξ Ρνπιάλ θαη ζηε ζπλέρεηα ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Ληδσξίθε, ν Καινγεξίθνο θη ν Κνπλειάθεο ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ ζίαζν Βεάθε-Νέδεξ. Βι. Γιπηδνπξήο, Ζ ζθελνζεηηθή ηέρλε ζηελ Διιάδα, ζ. 274, Ζ Κνηνπνύιε αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη θαη σο ζθελνζέηεο, θαη έηζη αληηκεησπίδεηαη θαη από ηνλ ηύπν ηεο επνρήο. Βι Γιπηδνπξήο, ππνζεκείσζε 645, ζην ίδην. ζ

10 Α Μέξνο: Παξνπζίαζε θαη εμέιημε Κεθ. 1. Γπλαίθεο πνπ ζθελνζεηνύλ ζε δηθνύο ηνπο ζηάζνπο Οη πξώηεο γπλαίθεο ζθελνζέηεο, πνπ ραξαθηεξίδνληαη από ηελ θαιιηηερληθή ηνπο δηάζεζε πάλσ ζην θείκελν θαη ηελ παξνπζίαζε ηνπ έξγνπ ηνπο θη όρη από ηελ πξνζσπηθή ηνπο πξνβνιή, εκθαλίδνληαη ρξνλνινγηθά ζην ειεύζεξν ζέαηξν. Απηό είλαη ινγηθό, κηαο θαη πάληα ε ηδησηηθή πξσηνβνπιία θηλείηαη πην γξήγνξα θαη δελ αληηκεησπίδεη παγησκέλεο θαηαζηάζεηο θαη ζπληεξεηηζκνύο, όπσο έλαο θξαηηθόο θαη παιηόο ζεζκόο ζαλ ην Δζληθό Θέαηξν. πσο είδακε, ειεύζεξνη ζίαζνη ππάξρνπλ ζηελ Διιάδα από ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηώλα, πνιύ πξηλ ηελ ίδξπζε ηνπ Βαζηιηθνύ θαη κεηέπεηηα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ, ρσξίο όκσο λα ππάξρνπλ ζθελνζέηεο. Από ηε ζηηγκή όκσο πνπ εγθαζηδξύεηαη ν ζθελνζέηεο ζηελ ειιεληθή ζθελή, πνιινί ζίαζνη αξρίδνπλ λα αλαθέξνπλ ζθελνζέηεο ζηηο παξαζηάζεηο ηνπο, ρσξίο όκσο απηό απαξαίηεηα λα ζεκαίλεη όηη πξνζθέξνπλ ζην θείκελν θάπνηα μερσξηζηή ή πξνζσπηθή αλάγλσζε. Αληηιακβάλνληαη όκσο όηη ε αλαθνξά ζθελνζέηε, έζησ θη αλ ε παξνπζία ηνπ δελ είλαη παξά δηαθνζκεηηθή, γηα ηνπο ηύπνπο, απμάλεη ηελ εκπηζηνζύλε ηνπ θνηλνύ ζηελ πνηόηεηα ηεο παξάζηαζεο, θαη άξα κπνξεί λα πξνζθέξεη κεγαιύηεξε πξνζέιεπζε. Από ηε ζηηγκή πνπ μεθηλάεη ε θαηαγξαθή καο, ζηα 1957, ε γπλαίθα πνπ εκθαλίδεηαη πξώηε σο ζθελνζέηεο είλαη ε Καηεξίλα Αλδξεάδε ε νπνία θαίλεηαη λα παξαθνινύζεζε ην εκηλάξην ηνπ Μαμ Ράηλραξλη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ Παξόι απηά, εξγάδεηαη θπξίσο σο εζνπνηόο θαη ζηαζάξρεο θαη νη θξηηηθέο δείρλνπλ όηη 25 «Θεαηξηθόο θόζκνο», εθ. Διεύζεξνλ Βήκα 14 Ηαλνπαξίνπ 1932, ζ. 2 θαη Γιπηδνπξήο, ζ

11 ιίγν ηελ ελδηέθεξε ε ζπλνιηθή ζθελνζεζία ηνπ έξγνπ θαη πνιύ πεξηζζόηεξν ε δηθή ηεο πξνβνιή σο πξσηαγσλίζηξηα. 26 ην ίδην κήθνο θύκαηνο, ρσξίο ζθελνζεηηθέο όκσο ζπνπδέο, θηλνύληαη θη άιιεο πξσηαγσλίζηξηεο θαη ζηαζάξρεο πνπ δξνπλ ηελ ίδηα πεξίνδν (ηέιε δεθαεηίαο 50-δεθαεηία 60) θαη πνπ αλαγξάθνληαη ζηα ρξνληθά σο ζθελνζέηεο 27 έηζη, εκθαλίδεηαη λα ζθελνζεηεί ζην ζίαζν Καιήο Καιό ε Καιή Καιό, ζην ζίαζν Μαίξεο Αξώλε ε Μαίξε Αξώλε, ζην ζίαζν Σδέλεο Καξέδε ε Σδέλε Καξέδε, ζην ζίαζν Βίικαο Κύξνπ ε Βίικα Κύξνπ, ε καξνύια Γηνύιε ζην ζίαζό ηεο θαη νύησ θαζ εμήο. Αθόκα θαη ε Κπβέιε εκθαλίδεηαη σο ζθελνζέηεο, ην 1963 ζην ΚΘΒΔ, παξά ηελ «απξνθάιππηε πεξηθξόλεζή ηεο γηα ην ζθελνζέηε». 28 Ζ πξώηε γπλαίθα πνπ εκθαλίδεηαη σο ζθελνζέηεο κε αμηώζεηο θαη κε άπνςε πάλσ ζην θείκελν, είλαη ε Μαξηέηηα Ρηάιδε. Ξεθηλάεη σο εζνπνηόο, 29 κέινο ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο ηνπ Γεκήηξε Κνιιάηνπ (έηνο ίδξπζεο: 1958) 30 θαη ην 1962 αλεβάδεη ζε ζπλζθελνζεζία κε ηνλ Κνιιάην ηα έξγα Έλα βξνρεξό απόγεπκα, Οη δηαθνπέο θαη Ο καθαξίηεο. 31 ύληνκα ν Κνιιάηνο απνρσξεί, ην αλαιακβάλεη ην 1963 εμ νινθιήξνπ ε Ρηάιδε θαη ην κεηνλνκάδεη ζε Πεηξακαηηθό Θέαηξν Σζέπεο, πξηλ νλνκαζηεί Πεηξακαηηθό Θέαηξν ηεο Πόιεο Μαξηέηηα Ρηάιδε 32. Ζ πξώηε δηθή ηεο 26 Λίλνο Πνιίηεο, Ζ Σέρλε ζηε Θεζζαινλίθε. Κείκελα γηα ην ζέαηξν, Μαθεδνληθή Καιιηηερληθή Δηαηξεία «Σέρλε», Θεζζαινλίθε 2003, ζ Αλαιπηηθά ζηνπο πίλαθεο. 28 Αιέμεο νινκόο, Βίνο θαη παίγληνλ. θελή, πξνζθήλην, παξαζθήληα. Γσδώλε, Αζήλα 1980, ζ Ζ Ρηάιδε θνίηεζε ζηε Γξακαηηθή ρνιή Ησαλλίδε θαη ζηε ζρνιή ηαπξάθνπ [ 30 Γ. Α. Βαξνύηζεο, «Μεηά ηελ επηηπρή εθεηεηλή ηνπ εκθάληζε. Δλαιιαζζόκελν δξακαηνιόγην θαη ζην Πεηξακαηηθό Θέαηξν». Δθ. Σν Βήκα, 25 Ηαλνπαξίνπ 1963, ζ Θέαηξν 62, ζ Γελ αλαθέξεηαη όλνκα ζπγγξαθέα. 32 Τπάξρεη θαη κηα πιεξνθνξία όηη ηελ ίδξπζε κε ηνπο Μίθε Θενδσξάθε θαη Ηάθσβν Κακπαλέιιε. Βι. Θέαηξν 64, ζ

12 ζθελνζεζία είλαη ην ν Ρσκαίνο ε Ηνπιηέηα θαη ηα ζθνηάδηα ηνπ Γηαλ Οηζελάζεθ ην Ζ Ρηάιδε είλαη ε πξώηε γπλαίθα πνπ κπνξνύκε λα πνύκε κε βεβαηόηεηα όηη ππεξέηεζε ην ζέαηξν σο ζθελνζέηεο, ζε δηθό ηεο ζίαζν, κε ζηαζεξόηεηα ζηηο επηινγέο ηεο, κε ζηόρν θαη όξακα γηα ην λενειιεληθό ζέαηξν, κε πνιιέο δπζθνιίεο, κέρξη ην ζάλαηό ηεο ην Ζ δεύηεξε γπλαίθα πνπ ζπζηήλεη δηθό ηεο ζίαζν θαη ζθελνζεηεί ζε απηόλ, είλαη ε Διέλε Καξπέηα πνπ ηδξύεη καδί κε ην Θαλάζε Παπαγεσξγίνπ ην Θέαηξν ηνά ην Ζ πξώηε δηθή ηεο ζθελνζεζία είλαη ην 1972 Ο ιάθθνο θαη ε θάβα ηνπ Μάξηνπ Πνληίθα. Θα μαλαζθελνζεηήζεη άιιε κία θνξά (Οη παγηδεπκέλνη ηνπ Λάθε Κνπξεηδή, Ζ θπξία ην αλζξσπάθη, ε Μαξγαξίηα ηνπ Νίθνπ Παπαγεσξγίνπ, Παλνξακηθή ζέα κηαο λπρηεξηλήο εξγαζίαο ηνπ Μάξηνπ Πνληίθα ην 1973.) 35 ηε ζπλέρεηα όκσο ηελ θαινύλ πάιη ζην ΚΘΒΔ ην 1975 θαη δελ ζπλεξγάδεηαη μαλά κε ην ζέαηξν πνπ ε ίδηα ζπλίδξπζε. 36 ην ζέαηξν ηνά ζα ζθελνζεηεί έθηνηε κόλν ν Παπαγεσξγίνπ ηηο παξαζηάζεηο γηα ελήιηθν θνηλό. Ζ Λήδα Πξσηνςάιηε, πξσηαγσλίζηξηα ηνπ ζηάζνπ, ζθελνζεηεί κόλν ηα έξγα ηεο παηδηθήο ζθελήο. 37 Ζ επόκελε είλαη ε Υαξά Καλδξεβηώηνπ, πνπ ηδξύεη ην Μηθξό Θέαηξν καδί κε ηνλ Γηάλλε Νηθνιαΐδε ην 1972 θαη ην πξώην έξγν πνπ αλεβάδνπλ είλαη ην Ξελνδνρείνλ ε 33 Θέαηξν 63, ζ. 291, «Έλα λέν ζέαηξν ζηελ Αζήλα. Σν Θέαηξν Σζέπεο ηεο Μαξηέηηαο Ρηάιδε», εθ. Σν Βήκα, 11 Οθησβξίνπ 1968, ζ.2 θαη Γ. Α. Βαξνύζεο, εθ. ην Βήκα, 25 Ηαλνπαξίνπ ρξόληα Θέαηξν ηνά, Θεαηξηθή εηαηξεία ηνά, Αζήλα ην ίδην. 36 «Διέλε Καξπέηα, εζνπνηόο θαη ζθελνζέηηο» ζην: νπγηνπιηδήο Υξήζηνο (επηκ.), 35 ρξόληα Κξαηηθόλ Θέαηξνλ Βνξείνπ Διιάδνο , Ήβνο, Αζήλα 1999, ζ Δληύπσζε πξνθαιεί ην γεγνλόο όηη ζην Λεύθσκα ηνπ Θεάηξνπ ηνά, ελώ αλαθέξνληαη αλαιπηηθά νη παξαζηάζεηο, εθεί πνπ αλαθέξνληαη νη παηδηθέο δελ ππάξρεη θακία αλαθνξά νύηε ζε ζθελνζέηε, νύηε ζε εζνπνηνύο, νύηε ζε θαλέλαλ άιιν ζπληειεζηή. Βι. 30 ρξόληα Θέαηξν ηνά ζ. 194 θ.ε. Φαίλεηαη ζα λα ζεσξνύλ ηελ παηδηθή ζθελή θαη όζνπο δνύιεπαλ ζε απηή αλάμηνπο ιόγνπ, έλα δήηεκα πνπ όπσο είπακε μεθεύγεη από ηα πιαίζηα ηεο δηθήο καο έξεπλαο, παξνπζηάδεη παξόι απηά κεγάιν ελδηαθέξνλ. 12

13 Κίξθε ηνπ Γεκήηξε Υξηζηνδνύινπ. 38 ην ζίαζν απηό ζθελνζεηνύλ θαηά θαηξνύο θαη νη δύν ηδξπηέο. ηνλ ζπλνπηηθό θαηάινγν πνπ παξαζέηεη ν Πιάησλ Μαπξνκνύζηαθνο ησλ επηρνξεγνύκελσλ ζηάζσλ από ην 1982 σο ην θαίλεηαη όηη ππεύζπλε ηνπ ζηάζνπ είλαη ε Καλδξεβηώηνπ. Σν 1975 ε Αζπαζία Παπαζαλαζίνπ ηδξύεη καδί κε ηνλ Κώζηα Μαπξνκκάηε, ηελ Πλεπκαηηθή θαη Καιιηηερληθή Δηαηξεία «Γεζκνί», 40 ε ίδηα όκσο ζθελνζεηεί πξώηε θνξά ην 1980, ηελ Ζιέθηξα ηνπ νθνθιή. 41 Ο ζίαζνο απηόο αζρνιείηαη ζρεδόλ απνθιεηζηηθά κε ηελ αξραία ηξαγσδία. Ζ επόκελε πνιύ ελδηαθέξνπζα πεξίπησζε είλαη ηεο Ρνύιαο Παηεξάθε. Ίδξπζε ηελ Δπηζεώξεζε Θεαηξηθήο Σέρλεο ην 1978 ζηε Θεζζαινλίθε θαη αλέβαζε ηελ πξώηε ηεο ζθελνζεζία ην 1979, ην Σξαβεζηίο ηνπ Σνκ ηόπαξλη. Ο ζίαζνο ζηακαηά ην 1985, θαη ε Παηεξάθε αξρίδεη ειεύζεξε θαξηέξα, κε πξώηε ηεο δνπιεηά ηα Πηθξά δάθξπα ηεο Πέηξαο Φνλ Καλη ηνπ Ράηλεξ Βέξλεξ Φαζκπίληεξ ζην ζίαζν Πξάμε ηεο Μπέηπο Αξβαλίηε. 42 Σν 1990 ηδξύεη ην Γξακαηηθό Θέαηξν «Ρνύια Παηεξάθε» 43 ζην νπνίν ζθελνζεηεί θαη παίδεη, ελώ παξάιιεια ζθελνζεηεί θαη παίδεη θαη ζε άιινπο ζηάζνπο θαη ζην Δζληθό Θέαηξν. Ζ θήκε ησλ ζθελνζεζηώλ ηεο ήηαλ ηόζν κεγάιε (θαη εμαθνινπζεί λα είλαη) πνπ κέρξη θαη ε Αιίθε Βνπγηνπθιάθε ηεο δήηεζε λα ηε ζθελνζεηήζεη, 44 ζε δύν 38 Υξνληθό 72, ζ. 197 θαη Θεαηξηθά, κεληαία ζεαηξηθή επηζεώξεζε ηρ. 8 (Απξίιηνο 1973), ζ Πιάησλ Μαπξνκνύζηαθνο, Σν ζέαηξν ζηελ Διιάδα Μία επηζθόπεζε, Καζηαληώηεο, Αζήλα, 2005, ζ Βηνγξαθηθό Παπαζαλαζίνπ [ 41 Υξνληθό 80 ζ εβαζηνπνύινπ Μαίε, «Ρνύια Παηεξάθε», Θεαηξηθά γεγνλόηα θαη δεηήκαηα. Σξίκελν πεξηνδηθό γηα ην ζέαηξν, ηνλ θηλεκαηνγξάθν, ηελ ηειεόξαζε θαη ην ξαδηόθσλν, ηρ. 2-3 (Ηαλνπάξηνο-Ηνύληνο 1990), ζ Βι. βηνγξαθηθό ηεο Παηεξάθε ζην [ 44 Αξρεηαθέο πιινγέο ΑΠΘ. 13

14 έξγα, ζηελ Ωξαία κνπ θπξία θαη ζηε Μεισδία ηεο επηπρίαο (πνπ ήηαλ θαη ε ηειεπηαία παξάζηαζε ηεο Βνπγηνπθιάθε). 45 Ζ Μαξία Ξελνπδάθε, ίδξπζε ην Αληηζέαηξν ην 1978, 46 ην νπνίν ππάξρεη κέρξη ζήκεξα, αιιά ρσξίο ζηαζεξή ζηέγε, θαη ζθελνζεηεί έξγα δηθά ηεο αιιά θαη ηνπ παγθόζκηνπ ξεπεξηνξίνπ. Σν πξώην έξγν πνπ αλέβαζε είλαη ην Βξίδνληαο ην θνηλό ηνπ Πέηεξ Υάληθε. 47 Ζ Πέπε Οηθνλνκνπνύινπ ίδξπζε ην Θίαζν Καζξέθηε ην καδί κε ηνλ Γεκήηξε Οηθνλόκνπ θαη ζθελνζεηεί θαη παίδεη ζε απηόλ ζπλερόκελα θαη παξάιιεια κε ηε ζπλεξγαζία ηεο κε άιινπο νξγαληζκνύο. Σν πξώην έξγν πνπ ζθελνζεηεί είλαη ην Παιηνί θαηξνί ηνπ Υάξνιλη Πίληεξ ζην ζέαηξν Κάβα ζηελ Αζήλα. Ζ Έξζε Βαζηιηθηώηε ηδξύεη κε ηνλ Γηώξγν Υξηζηνθηιάθε, ην ζίαζν Μάζθεο ην 1981, ζηνλ νπνίν ζθελνζεηεί ην ηλάλε ηνπ Γεκήηξηνπ Βπδάληηνπ, θαη κόλε ηεο ην Θέαηξν ησλ Καηξώλ ην Ζ Ράηα Μνπδελίδνπ ζθελνζεηεί ζην ζέαηξν Δληνπία ηνπ Α. Γνμηάδε από ην 1980 θαη ζηε ζπλέρεηα ηδξύεη ην δηθό ηεο ζίαζν, ηνλ Δληόο ησλ ηερλώλ. 50 Σν πξώην ηεο έξγν είλαη Οη θνπξακπηέδεο ηνπ Γηώξγνπ Υαζάπνγινπ Ζ Παηεξάθε ζρνιηάζηεθε αξλεηηθά γηα απηή ηεο ηε ζπλεξγαζία κε ην εκπνξηθό ζέαηξν, ε ίδηα όκσο ππεξαζπίζηεθε ηελ επηινγή ηεο. Βι. Αζηεξόπε Λαδαξίδνπ, «Ρνύια Παηεξάθε. Σν ζέαηξν είλαη πην θηελό από ηελ ηαβέξλα», εθ. ην Βήκα, 24 Οθησβξίνπ Άλλα σηξίλε, «Μαξία Ξελνπδάθε», Θεαηξηθά γεγνλόηα θαη δεηήκαηα, ηρ. 2-3 (Ηαλνπάξηνο-Ηνύληνο 1990), ζ Υξνληθό Βηνγξαθηθό ηεο Πέπεο Οηθνλνκνπνύινπ: [ %CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%80%CE%BF% CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%85/(10/4/2014)]. 49 Βηνγξαθηθό ηεο Έξζεο Βαζηιηθηώηε: [ 50 Βηνγξαθηθό ηεο Ράηαο Μνπδελίδνπ: [ F%85%CE%B6%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%BF%CF%85 (15/3/2014)]. 51 Υξνληθό 81, ζ

15 Σν 1986 ηδξύεη ε Μόλα Κηηζνπνύινπ ην ζέαηξν Παξάζιαζε ζηε Θεζζαινλίθε, πνπ ζηεγάδεηαη ζην ζηνύληην Παξάζιαζε πνπ ζπλερίδεη λα ιεηηνπξγεί κέρξη ζήκεξα (2014) θαη ζην νπνίν ζθελνζεηεί ζηαζεξά ε ίδηα. 52 Σν πξώην έξγν πνπ ζθελνζεηεί είλαη ην Γηπιό ηίγκα (Ο ηπηάκελνο νιιαλδόο Λεξόπ Σδόνπλο, Ο ζάλαηνο ηνπ Ηνύδα Πσι Κισληέι). 53 Παξάιιεια ππάξρνπλ πνιιέο γπλαίθεο πνπ ζθελνζεηνύλ θαηά θαηξνύο 54 αιιά νη απόπεηξεο, δελ έρνπλ ζπλέρεηα απηό δελ έρεη λα θάλεη απαξαίηεηα κε ην όηη είλαη γπλαίθεο, έρεη λα θάλεη θαη κε ηηο ζεαηξηθέο νκάδεο γεληθώο πνπ ζπζηήλνληαη γηα κηα παξάζηαζε θαη κεηά δηαιύνληαη. Από απηή ηε ζύληνκε θαηαγξαθή βιέπνπκε όηη από ην 1970 ππάξρεη κηα πην έληνλε δξαζηεξηόηεηα ζε ζρέζε κε όια ηα πξνεγνύκελα ρξόληα ζηνλ ηνκέα ηεο ζθελνζεζίαο. Απηέο είλαη νη γπλαίθεο πνπ ζα απαζρνιήζνπλ ηε ζεαηξηθή δξαζηεξηόηεηα θαζ όιε ηε δεθαεηία ηνπ 80 θαη κέρξη ηα κέζα ηνπ 90 θαη πνπ ζα θάλνπλ θαη ηηο πξώηεο ζθελνζεζίεο ζηα θξαηηθά ζέαηξα. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλόο όηη νη πεξηζζόηεξεο, εθηόο ηεο Ξελνπδάθε θαη ηεο Παηεξάθε, ηδξύνπλ ζηάζνπο ή ζθελνζεηνύλ ζε ζηάζνπο πνπ ζπλίδξπζαλ κε θάπνηνλ άληξα. πρλά απηόο ν άληξαο είλαη, ή πξόθεηηαη λα γίλεη θαη ζύδπγνο, όπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Παπαζαλαζίνπ. Κακκία δελ ηδξύεη ζίαζν κε άιιε γπλαίθα. Δλδερνκέλσο ε παξνπζία ελόο άληξα λα δεκηνπξγεί κεγαιύηεξε αζθάιεηα ζηηο απόπεηξεο απηέο. Δθηόο από απηέο ηηο γπλαίθεο, εκθαλίδνληαη κέζα ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1970 θαη ηνπ 1980 θαη θάπνηεο άιιεο, πνπ δελ μεθίλεζαλ από δηθό ηνπο ζίαζν αιιά 52 «Μηα παξάζιαζε πξνο Βνξξάλ», Θεαηξηθά γεγνλόηα θαη δεηήκαηα, ηρ. 2-3, ζ Φεθηαθό αξρείν ζεάηξνπ Παξάζιαζε [ 54 γηα αλαιπηηθέο πιεξνθνξίεο βι. ζηνπο πίλαθεο. 15

16 πξσηνεκθαλίδνληαη ζην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο. Απηέο ηηο πεξηπηώζεηο ζα ηηο εμεηάζνπκε ακέζσο παξαθάησ. 16

17 Κεθ. 2. Αλαζέζεηο θαη αλαγλώξηζε 2. α. Σν Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο 55 Ζ πξώηε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί ζην Κξαηηθό Θέαηξν (θαη ε πξώηε πνπ ζθελνζεηεί ζε θξαηηθό ζεζκό), είλαη ε Υξηζηίλα Σζίγθνπ, πνπ αλεβάδεη ην Σέινο ηνπ παηρληδηνύ ηνπ άκηνπει Μπέθεη ην Ζ Σζίγθνπ είρε έξζεη από ηε Γαιιία, αθνύ είρε ήδε κηα επηηπρεκέλε θαξηέξα σο ζθελνζέηεο θαη εζνπνηόο εθεί. Ήηαλ ε πξώηε γπλαίθα πνπ έπαημε ην ξόιν ηεο Νει ζηελ παγθόζκηα πξώηε ηνπ Σέινπο ηνπ παηρληδηνύ ηνπ άκηνπει Μπέθεη ζην Λνλδίλν ην 1957, ζε ζθελνζεζία Ρνδέ Μπιελ, θη απηό ηεο είρε ήδε πξνζδώζεη κεγάιν θύξνο. Ζ Σζίγθνπ όκσο πεζαίλεη ιίγα ρξόληα αξγόηεξα, ην 1973, θη έηζη δελ ππάξρεη ζπλέρεηα ζηε ζθελνζεηηθή ηεο θαξηέξα. 57 Μεηά ηε Υξηζηίλα Σζίγθνπ, εκθαλίδεηαη ζην ρώξν ε Μαίξε Βνζηαληδή. Ξεθηλάεη από ζθελνζεζίεο κάιινλ εξαζηηερληθέο ην 1968, 58 γηα λα γίλεη πνιύ ζύληνκα βνεζόο ζθελνζέηε ζην Δζληθό, 59 θαη ζηε ζπλέρεηα, επίζεο πνιύ ζύληνκα, ζθελνζέηεο ζηε Νέα θελή ηνπ ΚΘΒΔ, ζην Θέαηξν Απιαία. Δθεί ην 1971 αλεβάδεη ηνλ πλνδό ηνπ ηξαηή Καξξά, ηνπο Πηζήθνπο ηνπ Γξεγόξε Βαθηά θαη ηνπο Δμόξηζηνπο ηνπ Σδέηκο Σδόπο, ην 1972 ην Γνινθόλνο ρσξίο πιεξσκή ηνπ Δπγέληνπ Ηνλέζθν θαη ην Σζίξθν ηνπ Νίθνπ 55 Πεγή γηα ην θεθάιαην είλαη θπξίσο ην ςεθηνπνηεκέλν αξρείν ηνπ ΚΘΒΔ [ (12/7/2013)]. ε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε, αλαθέξεηαη ε πεγή. 56 Έρεη πξνεγεζεί ζην ΚΘΒΔ ην 1963 ε Κπβέιε Αδξηαλνύ, σο ζπλζθελνζέηεο κε ηνλ Αιέμε νινκό ηνπ Μαησκέλνπ γάκνπ ηνπ Φ.Γ. Λόξθα, όκσο, θξίλνληαο από ηελ ηζηνξία ηεο, πηζηεύνπκε όηη ε ζθελνζεζία ηεο δελ ήηαλ παξά απηνζθελνζεζία. 57 Λίλα Παπατσάλλνπ, «Υξηζηίλα Σζίγθνπ», Θεαηξηθά-κεληαία ζεαηξηθή έθδνζε, ηρ. 8 (Απξίιηνο 1973), ζ Βι. Θέαηξν 68, ζ. 286 θαη Θέαηξν 69, ζ Ζ Μαίξε Βνζηαληδή δηεηέιεζε βνεζόο ζθελνζέηε πιάη ζηνπο Σάθε Μνπδελίδε ( Ζιέθηξα νθνθιή, 1969) σθξάηε Καξαληηλό (Ζ βεληάιηα ηεο Λάηδεο Οπίληεξκεξ, ζθαξ Οπάηιλη, 1970) θαη Λάκπξν Κσζηόπνπιν (Αηώληα Εσή, Σίκνπ Μσξατηίλε, 1970, Ζξαθιείδαη, Δπξηπίδε, 1970, Ο θνύξλαξεο, ε θνπξλάξηζζα θη ν παξαγπηόο Εαλ Αλνύηγ, 1970, Μήδεηα, Δπξηπίδε, 1971) [ (12/7/2013)]. 17

18 Εαθόπνπινπ, ην 1973 ην Ρσκύινο ν κέγαο ηνπ Φξήληξηρ Νηύξξελκαη θαη ην 1975 Σν Τπόγεην ηνπ Μπάκπε Σζηθιεξόπνπινπ. ηε ζπλέρεηα θεύγεη από ηε Θεζζαινλίθε. 60 ην ΚΘΒΔ επηζηξέθεη πάιη ην 1982 γηα λα ζθελνζεηήζεη ηνλ Γύπαξε (Παλώξηα) ηνπ Υνξηάηζε, ζην θιηκάθην Μαθεδνλίαο Θξάθεο. Μεηά δελ ηελ μαλαζπλαληάκε παξά ζην Θέαηξν Νέσλ Κξήηεο. 61 Ζ επόκελε γπλαίθα πνπ εκθαλίδεηαη ζην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο, είλαη ε Κνύια Αλησληάδε. Ζ Αλησληάδε έρεη ζηηο απνζθεπέο ηεο ζεκαληηθέο ζπνπδέο αθνύ ηειείσζε ηε ζρνιή ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο ζηελ Αζήλα, πήγε ζηηο ΖΠΑ όπνπ ζπνύδαζε ζθελνζεζία ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Γέηι. 62 Σν Κξαηηθό Θέαηξν είλαη ε πξώηε ζθελή ζηελ νπνία ζθελνζεηεί ζηελ Διιάδα. 63 πγθεθξηκέλα, μεθηλάεη ην 1973 ζην Θέαηξν Απιαία (πνπ ηελ επνρή εθείλε αλήθεη ζην ΚΘΒΔ), κε ηε Μεηαθπζηθή ηνπ κνζραξηνύ κε ηα δύν θεθάιηα ηνπ ηάληζιαβ Βίηθηεβηηο θαη ην 1974 ην Φηάθα ηνπ Μηζηηδή. Μεηά ζα θύγεη από ην ΚΘΒΔ γηα έμη ρξόληα θαη ζα επηζηξέςεη ην 1981, νπόηε θαη ζθελνζεηεί ην ην Πόζνη θάησ από ηηο ιεύθεο ηνπ Δπγέληνπ Ο Νει ζην ζρεηηθά λέν θιηκάθην Θξάθεο 64. Ζ παξάζηαζε ζηε ζπλέρεηα κεηαθέξζεθε ζηελ Κεληξηθή θελή. Σελ ίδηα ρξνληά ζθελνζέηεζε ην ια ζηνλ θήπν ηνπ Έληνπαξη Άικππ. Σν 1981 ζθελνζεηεί θη άιιε κηα θαηλνύξηα ζην ζεαηξηθό ρώξν γπλαίθα, ε Σώληα Μαξθεηάθε ηα κνλόπξαθηα Σν ηέινο/ Έλα παξάμελν απόγεπκα ησλ Αληώλε Γσξηάδε, 60 Πεγαίλεη ζην Ζξάθιεην, όπνπ ηδξύεη ην Θέαηξν Νέσλ Κξήηεο. (Βι. Υξνληθό 76, ζ. 234). Πξηλ θαηέβεη ζηελ Κξήηε ζθελνζεηεί θαη ζε έλα ζεαηξηθό εξγαζηήξη ην έξγν Ο Σσβίαο θαη ν άγγεινο ηνπ Σδαίεκο Μπξάληιεπ (βι. Υξνληθό 76, ζ. 234) ην νπνίν όκσο παξά ηελ αξρηθή εληύπσζε, δε θαίλεηαη λα είλαη ην γλσζηό ηόηε Θεαηξηθό Δξγαζηήξη Θεζζαινλίθεο. 61 Βι. Πίλαθεο. 62 Κώζηαο Γθηνπιέθαο «Κνύια Αλησληάδνπ: ε πξώηε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί ζηελ Δπίδαπξν», εθ. Διιεληθόο Βνξξάο, 25 Απγνύζηνπ [ GR&page=2&production=3929&mode=19&pg=1&item=9815 (10/4/2014)] Σα δεκνζηεύκαηα αλαθέξνπλ όηη ε Αλησληάδε πέξαζε θαη από ην Actors Studio ηεο Νέαο Τόξθεο πξηλ επηζηξέςεη ζηελ Διιάδα. 63 ε κηα ζπλέληεπμή ηεο ζηνλ Αλη. Κπξηαδάλν ζηελ εθεκεξίδα Σα Νέα αλαθέξεη όηη ε πξώηε ηεο ζθελνζεζία ζηελ Διιάδα ζα ήηαλ ην 1971 ζηελ Πεηξακαηηθή ζθελή ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ, ε παξάζηαζε όκσο δελ αλέβεθε πνηέ. Αλη. Καξαδάλνο, εθ. Σα Νέα, 9 Φεβξνπαξίνπ Σν Κιηκάθην Θξάθεο ηδξύζεθε ην 1977 ζηελ Κνκνηελή. 18

19 Γηώξγνπ Υξηζηνθπιάθε αληίζηνηρα. Ζ Μαξθεηάθε 65 όκσο ήηαλ ήδε γλσζηή από ηνλ θηλεκαηνγξάθν, ζηνλ νπνίνλ θαη επέζηξεςε κεηά από ηε ζύληνκε πνξεία ηεο ζην ζέαηξν. Ζ παξάζηαζε απηή ήηαλ ε πξώηε ηεο ζεαηξηθή δνπιεηά, θαη ε κνλαδηθή ηεο ζην ΚΘΒΔ. ηε ζπλέρεηα ζθελνζέηεζε ζην Θεαηξηθό Δξγαζηήξη Θεζζαινλίθεο θαη ζην Γήκν Πνιίρλεο. 66 Σν 1982 έξρεηαη κηα κεγάιε ζηηγκή γηα ηηο γπλαίθεο ζθελνζέηεο. Ζ Κνύια Αλησληάδε γίλεηαη ε πξώηε πνπ ηεο αλαηίζεηαη από θξαηηθό ζεζκό λα ζθελνζεηεί ζηελ Δπίδαπξν, από ηδξύζεσο ηνπ ζεζκνύ ησλ Δπηδαπξίσλ ην Σν έξγν ήηαλ νη Θεζκνθνξηάδνπζεο ηνπ Αξηζηνθάλε, θαη ην ζέκα ζπδεηήζεθε αξθεηά ζηνλ ηύπν. Θα αζρνιεζνύκε κε απηό αλαιπηηθά ζην δεύηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο. Ζ Αλησληάδε δε ζθελνζέηεζε κεηά από απηή ηελ παξάζηαζε μαλά ζην ΚΘΒΔ. Δξρόκαζηε ηώξα ζηηο γπλαίθεο πνπ είδακε ζην πξνεγνύκελν θεθάιαην λα ζθελνζεηνύλ ζηνπο ζηάζνπο πνπ ίδξπζαλ ή ζπλίδξπζαλ κε άληξεο. Από απηέο, ε Έξζε Βαζηιηθηώηε είλαη εκθαλώο εθείλε πνπ γίλεηαη ε πην δξαζηήξηα θαη ε πην «πεξηδήηεηε». Με κόιηο δύν ζθελνζεζίεο ζην ελεξγεηηθό ηεο, θαη ρσξίο ζπνπδέο ζθελνζεζίαο, θαιείηαη ζην ΚΘΒΔ ην 1983 λα ζθελνζεηήζεη ηελ Απιή ησλ ζαπκάησλ ηνπ Ηάθσβνπ Κακπαλέιιε, ην 1985 ην Λεπξέληε ηνπ Υνπξκνύδε θαη ην 1986 λα γίλεη ε δεύηεξε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί ζηελ Δπίδαπξν, ηηο Νεθέιεο ηνπ Αξηζηνθάλε. Μεηά από απηή ηελ παξάζηαζε, μαλαζθελνζεηεί ζην Κξαηηθό ην 1989, ην Τπήξμε ή όρη ν Ηβάλ Ηβάλνβηηο ηνπ Ναδίκ Υηθκέη. 65 Βηνγξαθηθό Μαξθεηάθε ζην [ 66 βι. Πίλαθεο. 19

20 Με απηέο ηηο δύν ζθελνζέηηδεο ζηελ Δπίδαπξν, ην Κξαηηθό Θέαηξν θάλεθε λα αλνίγεη ζπλεηδεηά κηα πόξηα ζηελ επξύηεξε αλαγλώξηζε ηεο γπλαίθαο ζηε ζθελνζεζία. κσο απηή ε πξννδεπηηθή «πξσηηά» δελ είρε ζπλέρεηα. Ζ επόκελε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί ζηελ Δπίδαπξν κε ην Κξαηηθό Θέαηξν δελ είλαη παξά ην 2009, ε Νηθαίηε Κνληνύξε, 23 ρξόληα κεηά ηε Βαζηιηθηώηε. Σν 1984 ζθελνζεηεί ζην ΚΘΒΔ γηα πξώηε θνξά ε Πέπε Οηθνλνκνπνύινπ, ε νπνία όκσο δελ είλαη άγλσζηε ζην ζπγθεθξηκέλν ζέαηξν, κηαο θη είρε ήδε εξγαζηεί ζε απηό σο εζνπνηόο από ην 1967 σο ην Αλεβάδεη ην πίηη ηεο Μπεξλάξληα Άικπα ηνπ Φ. Γ. Λόξθα. Από ηελ ίδξπζε ηνπ ζηάζνπ Καζξέθηε έρεη θάλεη θη εθείλε, όπσο θαη ε Βαζηιηθηώηε, κόλν δύν ζθελνζεζίεο πξηλ ζθελνζεηήζεη ζην Κξαηηθό Θέαηξν. Ζ επόκελε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί είλαη ε Υαξά Καλδξεβηώηνπ, ήδε γλσζηή από ην δηθό ηεο ζίαζν, ην Μηθξό Θέαηξν, πνπ ιεηηνπξγνύζε ζηελ Αζήλα. Ζ Καλδξεβηώηνπ άξγεζε πην πνιύ από ηηο πξναλαθεξζείζεο λα ζθελνζεηήζεη ζε θξαηηθή ζθελή όηαλ ζθελνζεηεί ζην ΚΘΒΔ, έρεη ήδε πίζσ ηεο 15 ρξόληα ζθελνζεηηθήο εκπεηξίαο ζην ζίαζό ηεο. Αξρηθά ζθελνζεηεί κε ην Μίλσ Βνιαλάθε ην Παηρλίδη ηεο ηξέιαο θαη ηεο θξνληκάδαο ηνπ Γηώξγνπ Θενηνθά ην 1987 θαη ηελ ίδηα ρξνληά κόλε ηεο ηνλ Καηζνύξκπν ηνπ Υνξηάηζε. ηε ζπλέρεηα ζθελνζεηεί ην 1989 ηα Μηθξναζηηθά ηνπ Νεγξεπόληε. Καη νη δύν ηειεπηαίεο δνπιεηέο είλαη θείκελα ηα νπνία έρεη μαλαλεβάζεη ζην Μηθξό Θέαηξν, ηα Μηθξναζηηθά ην 1974 θαη ηνλ Καηζνύξκπν ην Σειεπηαία ζηε ζεηξά έξρεηαη ε Διέλε Καξπέηα, πνπ ην 1990 ζθελνζεηεί καδί κε ηνπο Νίθν Βξεηηό θαη Αιέθν Οπδηλόηε ηξία κνλόπξαθηα (Παίδνληαο/ Ηζηνξία δσνινγηθνύ θήπνπ/ Καξέθιεο - Μπέθεη άκνπει, Άικπε Έληνπαξλη, Ηνλέζθν Δπγέληνο). Ζ Καξπέηα ζθελνζεηεί ηηο Καξέθιεο. Ζ δηαθνξά κε ηηο άιιεο γπλαίθεο είλαη όηη ε ίδηα ήηαλ ελεξγή 20

21 εζνπνηόο ηνπ ζεάηξνπ ηελ επνρή πνπ ζθελνζεηεί θαη όπσο είδακε θαη λσξίηεξα είρε ε ίδηα αθήζεη ην ζέαηξν ηνά ην 1975 γηα λα επηζηξέςεη ζην ΚΘΒΔ σο εζνπνηόο (ζην νπνίν είρε δνπιέςεη θαη λσξίηεξα, ην ). 2. β. Σν Δζληθό Θέαηξν 67 Ζ δεθαεηία ηνπ 80 είλαη πνιύ ζεκαληηθή γηα ηελ αλαγλώξηζε ησλ γπλαηθώλ ζθελνζεηώλ. Δίλαη ε δεθαεηία θαηά ηελ νπνία ζα αξρίζνπλ λα ζθελνζεηνύλ γπλαίθεο αθόκα θαη ζην Δζληθό Θέαηξν ην νπνίν ππήξμε από ηελ ίδξπζή ηνπ ην 1932 απζηεξά πξνζθνιιεκέλν ζε άληξεο ζθελνζέηεο. Σν 1983 ην θξάγκα ζπάεη ε Μαξηέηηα Ρηάιδε, πνπ ζθελνζεηεί ηηο Πεηπρεκέλεο γπλαίθεο ηεο Κάξπι Σζέξηζηι ζηε Νέα θελή ηνπ Δζληθνύ. πσο είδακε, ε Μαξηέηηα Ρηάιδε ζθελνζεηεί αλειιηπώο από ην Σν Δζληθό Θέαηξν ρξεηάζηεθε 20 νιόθιεξα ρξόληα γηα λα ηελ εκπηζηεπηεί, αθνύ ε πξώηε (θαη κνλαδηθή) ζθελνζεζία πνπ ηεο αλαζέηεη έξρεηαη ην Αθόκα θαη κε ηόζε θαζπζηέξεζε, ε Μαξηέηηα Ρηάιδε ζεσξείηαη ε πξώηε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί ζην Δζληθό. 68 Ζ ίδηα ζεώξεζε απηή ηελ αλάζεζε κηα κεγάιε επηηπρία ησλ λέσλ αλζξώπσλ απέλαληη ζηε «γεξνληνθξαηία» ηνπ Δζληθνύ, όπσο αλαθέξεη ζην ζθελνζεηηθό ηεο ζεκείσκα ζην πξόγξακκα ηεο παξάζηαζεο. Ο Κώζηαο Γεσξγνπζόπνπινο απαληά ζε απηό, ιέγνληαο από ηε ζηήιε ηνπ ζηα Νέα 69 όηη πξηλ από ηε Ρηάιδε θαη ηελ ηειεπηαία πεληαεηία δελ ππήξραλ γπλαίθεο 67 Οη πιεξνθνξίεο πξνέξρνληαη από ην ςεθηνπνηεκέλν αξρείν ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ. [ (12/7/2013)]. ε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε, αλαθέξεηαη ε πεγή. 68 Λέκε «ζεσξείηαη», γηαηί πξνεγείηαη ρξνληθά ε Ράηα Μνπδελίδνπ. θελνζεηεί ην κνλόπξαθην ηνπ Γηώξγνπ νπξή Ζ δεκαξρίλα, ζε εληαία παξάζηαζε κε ηε Γξάθαηλα ηνπ Γεκήηξε Μπόγξε, ζε ζθελνζεζία Πέινπ Καηζέιε. Ζ παξάζηαζε απηή δεκηνπξγήζεθε γηα λα πεξηνδεύζεη κε ηε «θηλεηή κνλάδα» ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ, θαη ίζσο επεηδή δελ ήηαλ ζε θάπνηα κεγάιε ζθελή ηνπ, δε δόζεθε κεγάιε βαξύηεηα ζην γεγνλόο ηεο πξώηεο ζθελνζεζίαο από γπλαίθα. Ζ Μαξηέηηα Ρηάιδε ήηαλ απηή πνπ δηαθεκίζηεθε σο ε πξώηε. 69 Κώζηαο Γεσξγνπζόπνπινο, «Γηαδηθαζίεο δηαθεθξηκέλεο δπζηπρίαο», εθ. Σα Νέα 4 Ηαλνπαξίνπ

22 ζθελνζέηεο, θη επηζεκαίλεη όηη νη ζθελνζέηεο πνπ θαζηεξώζεθαλ ζην Δζληθό κπήθαλ ζε απηό πνιύ λένη, αιιά ήδε κε θαηαμησκέλεο δνπιεηέο θαη ζπνπδέο ζθελνζεζίαο ζην εμσηεξηθό. Δίλαη αιήζεηα όηη δελ ππήξραλ πνιιέο γπλαίθεο ζθελνζέηεο λσξίηεξα από ην 1980, ππήξρε όκσο ε ίδηα ε Ρηάιδε ε απόθαζε ινηπόλ ηεο δηεύζπλζεο ηνπ Δζληθνύ ζεάηξνπ λα ηεο αλαζέζεη κηα ζθελνζεζία, δελ έρεη λα θάλεη κε ηνλ αξηζκό ησλ γπλαηθώλ ζθελνζεηώλ ηελ επνρή εθείλε, αιιά πξνθαλώο κε ηηο θνηλσληθέο δπκώζεηο αλαθνξηθά κε ηε ζέζε ηεο γπλαίθαο πνπ ηε δεθαεηία ηνπ 80 έρνπλ αξρίζεη λα γίλνληαη πνιύ πην έληνλεο. Ο ηύπνο ππνδέρηεθε θαη ζρνιίαζε ηηο Πεηπρεκέλεο γπλαίθεο σο θείκελν θεκηληζηηθό θαη ππήξμαλ θαη ζρόιηα γηα ηελ αλάζεζή ηνπ ζε γπλαίθα, όρη κε ζεηηθή ρξνηά. 70 Ζ επόκελε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί είλαη ε Ράηα Μνπδελίδνπ, πνπ είδακε όηη μεθίλεζε ζε απηό ην ζέαηξν από ηελ θηλεηή ηνπ κνλάδα ην Ζ Μνπδελίδνπ ζθελνζεηεί ζην Δζληθό ζπρλόηεξα από θάζε άιιε γπλαίθα πνπ ζπλαληήζακε ή ζα ζπλαληήζνπκε κέρξη ην 2000 βέβαηα θαη πάιη ην ζπρλόηεξα ζεκαίλεη ηξεηο ζθελνζεζίεο ηε δεθαεηία ηνπ 80 (1983, 1984, 1985) θαη ηξεηο ηε δεθαεηία ηνπ 90(1990 θαη δύν ην 1995). 71 Ζ πιεηνςεθία ησλ αληξώλ εμαθνινπζεί λα είλαη ζπληξηπηηθή, γεγνλόο πνπ ζα εμεηάζνπκε παξαθάησ. Ζ επόκελε γπλαίθα πνπ ζθελνζεηεί ζην Δζληθό, είλαη ε Κνύια Αλησληάδε, ε νπνία κεηά ηελ ηόζν ηζηνξηθά ζεκαληηθή ηεο ζθελνζεζία ζηελ Δπίδαπξν δελ μαλαζθελνζέηεζε ζην ΚΘΒΔ. ην κεηαμύ ζθελνζεηεί ην 1984 ζην ζέαηξν Αθξνπόι ηηο επηζεσξήζεηο ησλ Κ. Κακπάλε θαη Β. Μαθξίδε Καη θιάαακα ε Διιάδα θαη Ο επηκέλσλ 70 Ο Παγθνπξέιεο θξίλεη όηη ε αλάζεζε ηνπ έξγνπ ζηε Ρηάιδε είρε κόλν θξηηήξηα θύινπ θαη ηε ζεσξεί από ην απνηέιεζκα αδηθαηνιόγεηε. Βι. Βάηνο Παγθνπξέιεο, «ρεδόλ Πεηπρεκέλεο γπλαίθεο ζηε Νέα θελή ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ», Διεύζεξνο Σύπνο, 19 Γεθεκβξίνπ 1983 [ (12/7/2013)]. 71 Λεπηνκέξεηεο ζηνο πίλαθεο. 22

23 αξαβηθά. Σν Δζληθό ηελ θαιεί ην 1985 γηα λα ζθελνζεηήζεη ηελ Αγξηόπαπηα ηνπ Ίςελ. Ζ ζπλεξγαζία απηή επίζεο δε ζα έρεη ζπλέρεηα. 72 Σν 1990 ζθελνζεηεί ζην Δζληθό ε Έξζε Βαζηιηθηώηε, ε νπνία είρε ζθελνζεηήζεη ήδε πνιιέο θνξέο ζην ΚΘΒΔ αιιά θαη ζε πνιιά ΓΖΠΔΘΔ, όπσο ζα δνύκε παξαθάησ. Αλεβάδεη ηηο Άζπξεο πνδηέο ηνπ Μάξηνπ Υαξηηάθε, θαη είλαη θαη γηα εθείλε ε κνλαδηθή θνξά πνπ ζθελνζεηεί ζην πξώην ζέαηξν ηεο ρώξαο. Σν 1992 ζθελνζεηεί ε θύπξηα Μόληθα Βαζηιείνπ ηελ Αζηξαπή ζην Γάζνο ηνπ Κώζηα Αζεκαθόπνπινπ, θαη επίζεο ηίπνηα άιιν. Σν 1996 εκθαλίδεηαη σο ζθελνζέηεο ζην Δζληθό θαη ε ήδε γλσζηή σο εζνπνηόο Λπδία Κνληόξδνπ, ε νπνία γίλεηαη ε πξώηε γπλαίθα πνπ ην Δζληθό Θέαηξν ζηέιλεη σο ζθελνζέηε ζηελ Δπίδαπξν, κε ηελ Ζιέθηξα ηνπ νθνθιή. Ζ επόκελε πνπ ην Δζληθό ζα ζηείιεη σο ζθελνζέηε ζηελ Δπίδαπξν είλαη ε Νηθαίηε Κνληνύξε κε ηε Μήδεηα ηνπ Δπξηπίδε, ηελ ακέζσο επόκελε ρξνληά. Ζ ρξνληθή απόζηαζε πνπ ρσξίδεη ηελ Κνύια Αλησληάδε από ηε Λπδία Κνληόξδνπ είλαη 14 ρξόληα, απόζηαζε θαζόινπ επθαηαθξόλεηε. Καη πξέπεη λα πνύκε όηη πξηλ από ην Δζληθό πξνεγήζεθε ε Πλεπκαηηθή θαη Καιιηηερληθή εηαηξεία «Γεζκνί» ηεο Αζπαζίαο Παπαζαλαζίνπ κε ηηο Σξσάδεο ηνπ Δπξηπίδε, ζε ζθελνζεζία ηεο ίδηαο. Μέρξη ην 2000 ην Δζληθό, δε ζα αλαζέζεη επηδαύξηα ζθελνζεζία ζε άιιε γπλαίθα. Σν 1997 ηδξύεηαη ε Πεηξακαηηθή θελή ηνπ Δζληθνύ θαη ην ηνπίν αιιάδεη κπαίλνπλ θαη γπλαίθεο πνπ δελ είραλ ζθελνζεηήζεη πνηέ πξηλ, αιιά ζε πιαίζην πεηξακαηηζκνύ, θαη ρσξίο λα ππάξρεη ζπλέρεηα. Απηέο είλαη ε Βαξβάξα Γνύθα, ε Άζπα 72 Μεηά από απηή ηε ζθελνζεζία ε Αλησληάδε ζθελνζεηεί ηελ Καηεξίλα Υέικε ζην Λεσθνξείνλ ν Πόζνο ην Βι. Δθ. Ζ επνρή 22 Ηαλνπαξίνπ 1989 θαη ζην ΓΖΠΔΘΔ Κξήηεο ην Φνληά ηνπ Μήηζνπ Δπζπκηάδε ην Μεηά ηα ίρλε ηεο ράλνληαη. 23

24 Σνκπνύιε, ε Δκκαλνπέιια Καπνθάθε θαη ε Έιελα Πέγθα. ηελ Πεηξακαηηθή θελή ζθελνζεηεί θαη ε Λπδία Κνληόξδνπ. 73 Από ηηο γπλαίθεο πνπ έρνπκε ζπλαληήζεη κέρξη ηώξα, ιίγεο έρνπλ θάλεη ζπνπδέο ζθελνζεζίαο. Δθηόο από ηελ Καηεξίλα Αλδξεάδε, γλσξίδνπκε όηη ζπνπδέο ζθελνζεζίαο έρεη θάλεη ε Κνύια Αλησληάδε ζην Yale, 74 ε Νηθαίηε Κνληνύξε ζην Hunter College ζηε Νέα Τόξθε 75 θαη ε Πέπε Οηθνλνκνπνύινπ ζηελ Αλσηάηε Γξακαηηθή ρνιή ηεο Βαξζνβίαο. 76 Ζ Ράηα Μνπδελίδνπ ζπνύδαζε ζηε νξβόλλε ζεαηξνινγία θαη ζην Γηεζλέο Παλεπηζηήκην Θεάηξνπ ζην «Θέαηξν ησλ Δζλώλ», 77 δε γλσξίδνπκε όκσο ηη αθξηβώο. Ζ Μαξηέηηα Ρηάιδε, ε Έξζε Βαζηιηθηώηε, ε Ρνύια Παηεξάθε, ε Διέλε Καξπέηα, ε Αζπαζία Παπαζαλαζίνπ θαη ε Μόλα Κηηζνπνύινπ έρνπλ ζπνπδάζεη ππνθξηηηθή. Γε βξήθακε βηνγξαθηθά ζηνηρεία γηα ηε Υαξά Καλδξεβηώηνπ θαη ηε Μαξία Ξελνπδάθε. 73 Γηα πιεξνθνξίεο γηα ηηο παξαζηάζεηο βι. πίλαθεο. 74 Διιεληθόο Βνξξάο 25 Απγνύζηνπ Σν βηνγξαθηθό ηεο Νηθαίηεο Κνληνύξε ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ ζεάηξνπ αιθκήλε [ (17/3/2014)]. 76 Βηνγξαθηθό Πέπεο Οηθνλνκνπνύινπ [ %CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%80%CE%BF% CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%85/ (10/4/2014)]. 77 Από βηνγξαθία ηεο Μνπδελίδνπ ζην [ F%85%CE%B6%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%BF%CF%859(20/3/2014)]. 24

25 2. γ. Σα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά Θέαηξα 78 Σα ΓΖΠΔΘΔ ηδξύζεθαλ σο ζεζκόο ην Από ην 1983 σο ην 1997 ηδξύζεθαλ ζπλνιηθά 16 ζέαηξα, κε πξώηα ηεο Καιακάηαο, ηνπ Αγξηλίνπ, ησλ Ησαλλίλσλ, ηεο Λάξηζαο, ηεο Βέξνηαο θαη ησλ Υαλίσλ ην 1983 θαη ηειεπηαία ηεο Κνδάλεο θαη ηεο Κέξθπξαο ην Σα ΓΖΠΔΘΔ παξνπζηάδνπλ κηα πνιύ ελδηαθέξνπζα θαηλνηνκία: ηξία από απηά είραλ γπλαίθεο θαιιηηερληθέο δηεπζύληξηεο, θάηη πνπ ζην Δζληθό θαη ην Κξαηηθό δελ έρεη γίλεη πνηέ κέρξη ηε ζηηγκή πνπ γξάθεηαη απηή ε εξγαζία (2014). Σν πξώην είλαη ην ΓΖΠΔΘΔ Πάηξαο, κε θαιιηηερληθή δηεπζύληξηα ηε Μάγηα Λπκπεξνπνύινπ, αξρηθά καδί κε ηνλ Βίθησξα Αξδίηηε ( ) θαη ζηε ζπλέρεηα κόλε ηεο ( ). Δθεί ζθελνζέηεζε ε ίδηα ζηε ζεηξά δέθα παξαζηάζεηο από ην 1988 κέρξη ην Σν δεύηεξν είλαη ην ΓΖΠΔΘΔ Βόινπ, κε θαιιηηερληθή δηεπζύληξηα ηελ Λπδία Κνληόξδνπ, κόλε ηεο ην θαη κε ην Θέκε Μνπκνπιίδε ην Ζ Κνληόξδνπ ζθελνζέηεζε κόλν δύν παξαγσγέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηεο (θαη θάπνηεο ζηελ παηδηθή ζθελή). Σν ηξίην είλαη ην ΓΖΠΔΘΔ Κνδάλεο, πνπ από ηελ ίδξπζή ηνπ ην 1997 σο ην 2007 είρε θαιιηηερληθή δηεπζύληξηα ηε Ναλά Νηθνιάνπ. Ζ Νηθνιάνπ ζθελνζέηεζε δύν έξγα ηελ ηξηεηία πνπ καο ελδηαθέξεη, θαη θάπνηα παηδηθά. Οη ζθελνζεζίεο ηεο ζπλερίδνληαη θαη ηα επόκελα ρξόληα. 78 Οη πιεξνθνξίεο γηα ηα ΓΖΠΔΘΔ πξνέξρνληαη από ηνλ ηόκν Γεώ Καγγειάξε (επηκ.) ΓΖΠΔΘΔ. 20 ρξόληα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά Θέαηξα, Τπνπξγείν Πνιηηηζκνύ, Γηεύζπλζε Θεάηξνπ θαη Υνξνύ, Artis, Αζήλα, ε θάπνηεο πόιεηο, κεηνλνκάζηεθαλ ζε ΓΖΠΔΘΔ ήδε ππάξρνληεο ζεαηξηθνί ζεζκνί, γηα παξάδεηγκα ηα Ζκηθξαηηθά Θέαηξα πνπ ιεηηνπξγνύζαλ ζε δηάθνξεο πόιεηο (Πάηξαο, Υαλίσλ, Ησαλλίλσλ, Λακίαο, Αηγαίνπ), ην Θεζζαιηθό Θέαηξν ζηε Λάξηζα, ηα Κιηκάθηα ηνπ ΚΘΒΔ ζηελ Κνκνηελή θαη ζηηο έξξεο. Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο βι. ζην ίδην. 25

26 ηα δεθαέμη Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά Θέαηξα, ζηνπο 58 δηεπζπληέο ζπλνιηθά όισλ ησλ ζεάηξσλ από ηδξύζεώο ηνπο κέρξη ην 2000, ηξεηο γπλαίθεο δελ είλαη βέβαηα θάπνην πνιύ κεγάιν πνζνζηό απέρνπκε πνιύ αθόκα από ην λα κηιήζνπκε γηα ηζόηεηα ή ίζεο επθαηξίεο. Παξόι απηά, ζίγνπξα ην όηη ππάξρνπλ γπλαίθεο δηεπζύληξηεο θαη κάιηζηα ηξεηο, νη νπνίεο είλαη θαη ελεξγνί ζθελνζέηεο, δείρλεη κηα αικαηώδε πξόνδν ζην κέρξη ηηο αξρέο ηνπ 80 ζρεδόλ απνθιεηζηηθά αληξηθό επάγγεικα θαη πξνθαλέζηαηα ζηελ θνηλσληθή αληίιεςε. ηα ΓΖΠΔΘΔ ζθελνζεηνύλ κέζα ζηε δεθαεηία ηνπ 1980 νη ίδηεο πνπ ζπλαληήζακε ζην Κξαηηθό θαη ζην Δζληθό Θέαηξν (Έξζε Βαζηιηθηώηε, Πέπε Οηθνλνκνπνύινπ, Ράηα Μνπδελίδνπ, Κνύια Αλησληάδε, Μαίξε Βνζηαληδή, Υαξά Καλδξεβηώηνπ) θαη αξγά πξνζηίζεληαη κέζα ζηε δεθαεηία ηνπ 90 θη άιιεο γπλαίθεο, όπσο ε Νηθαίηε Κνληνύξε ζηα Ησάλληλα ην 1993, ε Δύε Γεκεηξνπνύινπ ζηε Βέξνηα ην 1995, ε Καιιηόπε Υαξαιάκπνπο ζηελ Καβάια ην Πξώηε εκθαλίδεηαη ε Έξζε Βαζηιηθηώηε, ήδε από ην 1985 ζην ΓΖΠΔΘΔ Αγξηλίνπ, όπνπ αλεβάδεη ην Μαησκέλν γάκν ηνπ Λόξθα. Πξώηε ζθελνζεηεί θαη ζην ΓΖΠΔΘΔ Καιακάηαο, ην 1987, ηηο Γπκλέο κάζθεο ηνπ Πηξαληέιιν, ζην ΓΖΠΔΘΔ Κνκνηελήο ην 1988 ηε Βεληάιηα ηνπ Κάξιν Γθνιληόλη αιιά θαη ζην ΓΖΠΔΘΔ Κξήηεο ην 1990 ην Μαραίξη ζην θόθθαιν ηνπ Κώζηα Μνπξζειά. Σέινο, πξώηε ζθελνζεηεί επίζεο θαη ζην ΓΖΠΔΘΔ Καβάιαο ην 1996, ηνλ Ήρν ηνπ όπινπ ηεο Λνύιαο Αλαγλσζηάθε. Πξώηε ζην ΓΖΠΔΘΔ Βέξνηαο ζθελνζεηεί ε Διέλε Καξπέηα ην 1988 ην Γίρσο λα μέξεηο πώο ηνπ Λνπίηδη Πηξαληέιιν. 26

27 ην ΓΖΠΔΘΔ Πάηξαο είδακε ήδε ηελ παξνπζία ηεο Μάγηαο Λπκπεξνπνύινπ από ην ηε ζπλέρεηα κέζα ζηε δεθαεηία ηνπ 90 εκθαλίδνληαη θη άιιεο γπλαίθεο, πνπ όκσο δε ζα ηηο αλαπηύμνπκε εδώ δηεμνδηθά Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο, βι. πίλαθεο. 27

28 Β Μέξνο: Τπνδνρή θαη αληηδξάζεηο ε απηό ην ζεκείν, πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηελ ππνδνρή ησλ γπλαηθώλ από ηελ θξηηηθή, θξίλνπκε πσο είλαη ρξήζηκν λα θάλνπκε κηα αξηζκεηηθή ζύγθξηζε κε ηνπο άληξεο ζθελνζέηεο, θαη κε ην πνζνζηό ησλ παξαζηάζεσλ πνπ ζθελνζεηνύληαη από γπλαίθεο ζε ζρέζε κε ηε ζπλνιηθή παξαγσγή ηεο ρώξαο, ρξεζηκνπνηώληαο ελδεηθηηθά θάπνηεο ρξνληέο. Μπνξεί λα θαίλεηαη όηη νη γπλαίθεο πνπ αλαθέξνπκε παξαπάλσ ζθελνζεηνύλ ζπρλά, κηα εηθόλα όκσο ηνπ αξηζκνύ ησλ αληξώλ πνπ δξαζηεξηνπνηνύληαη ηελ ίδηα πεξίνδν σο ζθελνζέηεο ζα καο δείμεη ηη ζπκβαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα. ην Δζληθό Θέαηξν, πνπ είλαη ν αξραηόηεξνο νξγαληζκόο κε έηνο ίδξπζεο ην 1932, ε πξώηε γπλαίθα όπσο είδακε κπαίλεη ην ε απηή ηε ρξνληθή πεξίνδν έρνπλ ζθελνζεηήζεη, ην ιηγόηεξν κία θνξά ν θαζέλαο, 37 άληξεο ζθελνζέηεο. 81 Από ην 1932 κέρξη ην 2000 ζθελνζεηνύλ ζπλνιηθά ζην Δζληθό Θέαηξν 95 άληξεο ζθελνζέηεο 82 θαη κόιηο 13 γπλαίθεο. 81 Με ρξνλνινγηθή ζεηξά ηεο πξώηεο ηνπο ζθελνζεζίαο ζην Δζληθό είλαη νη: Φώηνο Πνιίηεο, Γεκήηξεο Ρνληήξεο, Σάθεο Μνπδελίδεο, Γεκήηξεο Μαηζνύθεο, Πέινο Καηζέιεο, Κσζηήο Μηραειίδεο, Νίθνο Παπαγεσξγίνπ, σθξάηεο Καξαληηλόο, Αιέμεο νινκόο, Κάξνινο Κνπλ, Αιέμεο Μηλσηήο, Λεσλίδαο Σξηβηδάο, Λάκπξνο Κσζηόπνπινο, ηέιηνο Παπαδάθεο, Σάζνο Αιθνπιήο, Μήηζνο Λπγίδνο, πύξνο Δπαγγειάηνο, Γηώξγνο Θενδνζηάδεο, ηάζεο πειησηόπνπινο, Κώζηαο Μπάθαο, ηέιηνο Παπαδάθεο, Νηίλνο Γεκόπνπινο, ηαύξνο Νηνπθεμήο, Γηώξγνο Μεζζάιαο, Σειέκαρνο Μνπδαηζάθηο, Μηράιεο Καθνγηάλλεο, Γηώξγνο Υξηζηνδνπιάθεο, Νίθνο Υαξαιάκπνπο, Νηίλνο Γεκόπνπινο, Θάλνο Κσηζόπνπινο, Γηώξγνο Ρεκνύλδνο, Καλέιινο Απνζηόινπ, Γηάλλεο Υνπβαξδάο, Μίλσο Βνιαλάθεο, Γηώξγνο εβαζηίθνγινπ, Νίθνο Πεξέιεο, Σάθεο Παλαγόπνπινο. 82 Από ην ζθελνζεηνύλ ζην Δζληθό γηα πξώηε θνξά νη: Μηράιεο Μπνύριεο, Υάηληδ Ούβε Υάνπο, Θαλάζεο Παπαγεσξγίνπ, Λπθνύξγνο Καιιέξγεο, ηαύξνο Νηνπθεμήο, Επι Νηαζζέλ, Γηαγόξαο Υξνλόπνπινο, Σάθεο Βνπηέξεο, Λνύθα Ρνλθόλη, Αλδξέαο Φηιηππίδεο, ηέιηνο Γνύηεο, Αλδξέαο Βνπηζηλάο, Γηώξγνο Υξηζηνθηιάθεο, Γηώξγνο Υαξαιακπίδεο, Υξίζηνο ηνπαράο, Νίθνο Αξκάνο, Γηάλλεο Μαξγαξίηεο, Γηάλλεο Καιαηδόπνπινο, Γηάλλεο Νηθνιαΐδεο, Γηάλλεο Ηνξδαλίδεο, Νίθνο Παπαδάθεο, Κνξαήο Γακάηεο, Γηάλλεο Καξαρηζαξίδεο, Γεκήηξεο Μαπξίθηνο, ηαύξνο Σζαθίξεο, ηακάηεο Υνλδξνγηάλλεο, Βαγγέιεο Θενδσξόπνπινο, Γηάλλεο Βεάθεο, Γεκήηξεο Πνηακίηεο, Κώζηαο Σζηάλνο, ηαύξνο Σζαθίξεο, Δύεο Γαβξηειίδεο, ηακάηεο Φαζνπιήο, Νίθνο Γηακαληήο, Μπξάληζιαβ Λέηζηηο, Αδακάληηνο Λεκόο, Κπξηάθνο Αξγπξόπνπινο, Γηώξγνο Αξκέλεο, ηέθαλνο Λελαίνο, Ζιίαο Φξαγθάθεο, Θνδ. Δζπηξίηνπ, Νίθνο Υαηδεπαπάο, Βίθησξ Αξδίηηεο, Γηώξγνο Εακπνπιάθεο, Νίθνο Μαζηνξάθεο, Νίθνο 28

29 ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο (πνπ ηδξύζεθε πνιύ αξγόηεξα από ην Δζληθό, ην 1961) έρνπκε παξαπιήζην ζπζρεηηζκό από ην 1961 έσο ην 2000 ζθελνζεηνύλ 83 άληξεο 83 θαη πάιη 13 γπλαίθεο (ρσξίο ηελ Κπβέιε Αδξηαλνύ). Ζ δηαθνξά γίλεηαη αθόκα πην έληνλε όηαλ εμεηάδνπκε ηε ζπλνιηθή παξαγσγή κηαο ρξνληάο. Θα δνύκε ελδεηθηηθά θάπνηεο ρξνληέο. Σν 1980, ην ζύλνιν ησλ παξαζηάζεσλ είλαη Οη παξαζηάζεηο πνπ ζθελνζεηνύληαη από γπλαίθεο είλαη 5 (καδί κε ηα παηδηθά). Σν 1982 νη παξαζηάζεηο έρνπλ δηπιαζηαζηεί ζρεδόλ, είλαη Οη γπλαίθεο έρνπλ γίλεη 10, θαη ζθελνζεηνύλ 12 παξαζηάζεηο ζπλνιηθά. (Μαδί κε ηηο παηδηθέο παξαζηάζεηο, νη γπλαίθεο γίλνληαη 15). Σν 1986 (κηα ρξνληά πνπ έρνπλ αξρίζεη ήδε λα ιεηηνπξγνύλ θαη πνιιά ΓΖΠΔΘΔ), ε ζπλνιηθή ζεαηξηθή παξαγσγή είλαη 406 παξαζηάζεηο. 86 Μόλν νη 20 από απηέο έρνπλ ζθελνζεηεζεί από γπλαίθεο θαη θπξίσο από ηηο ίδηεο πνπ έρνπκε ζπλαληήζεη θαη λσξίηεξα ζηε δεθαεηία ηνπ 80. Κνξλήιηνο, Λεπηέξεο Βνγηαηδήο, Αιέμαλδξνο Μπισλάο, Βαζίιεο Νηθνιαΐδεο, ηέιηνο Παπιίδεο, Νηθίηα Μηιηβόγηεβηηο, Βαζίιεο Παπαβαζηιείνπ θαη Γηώξγνο Μίραινο. 83 ην ΚΘΒΔ ζθελνζεηνύλ κε ηε ζεηξά νη: σθξάηεο Καξαληηλόο, Πέινο Καηζέιεο, Καλέιινο Απνζηόινπ, Αιέμεο νινκόο, ηαύξνο Νηνπθεμήο, Μήηζνο Λπγίδνο, Μίλσο Βνιαλάθεο, Μηράιεο Μπνύριεο, Γηώξγνο Θενδνζηάδεο, Γηώξγνο Κνληαμάθεο, Αλδξέαο Φηιηππίδεο, πύξνο Δπαγγειάηνο, Θάλνο Κσηζόπνπινο, Κσζηήο Μηραειίδεο, Κπξηαδήο Υαξαηζάξεο, Γηώξγνο Κηηζόπνπινο, Γηώξγνο Δκηξδάο, Λάκπξνο Κσζηόπνπινο, Γξεγόξεο Μαζάιαο, Πηεξ Πεεξνύ, Πάλνο Υαξίηνγινπ, Σάθεο Καιθόπνπινο, Αιέμεο Μίγθαο, Νίθνο Παπαδάθεο, Πάλνο Παπατσάλλνπ, Βιαδίκεξνο Καπθαξίδεο, Γηώξγνο Ρεκνύλδνο, Νίθνο Πεξέιεο, Παύινο Παλαγόπνπινο, Γηάλλεο Υνπβαξδάο, Δύεο Γαβξηειίδεο, Γηώξγνο εβαζηίθνγινπ, Θόδσξνο Σεξδόπνπινο, Σάθεο Μνπδελίδεο, Δξκήο Μνπξαηίδεο, Γηάλλεο Βεάθεο, Νίθνο Υαξαιάκπνπο, Κσλζηαληίλνο Υέικεο, ηέιηνο Γνύηεο, Νίθνο Κνύλδνπξνο, Παύινο Παγαλόπνπινο, Νίθνο ηαθθαιήο, Γηαλ Κάπιαλ, Αλδξέαο Βνπηζηλάο, Γεκήηξεο Έμαξρνο, Σειέκαρνο Μνπδαηζάθηο, Θαλάζεο Πξνπηδόπνπινο, Νίθνο Αξκάνο, Πέηξνο Παλακάο, Γηώξγνο Μηραειίδεο, Νίθνο Υνπξκνπδηάδεο, Αληώλεο Βνγηάδνο, Γηαγόξαο Υξνλόπνπινο, Κώζηαο Φαξκαζώλεο, Κώζηαο Σζηάλνο, Αιέθνο Οπδηλόηεο, Υαξάιακπνο Φνξησηήξαο, Νίθνο Βξεηηόο, Κώζηαο Μπάθαο, Γηάλλεο Ηνξδαλίδεο, Γεκήηξεο Μαπξίθηνο, ηαύξνο Σζαθίξεο, Ρνδάξην Κξεζέληζη, Άληξηνπ Βηζληέθζθη, Γηώξγνο Αξκέλεο, Γηάλλεο Γηακαληόπνπινο, Βαζίιεο Βαθέαο, Βίθησξ Αξδίηηεο, Γηώξγνο Μεζζάιαο, Μηράιεο Παπακηράιεο, Αιέθνο αθειιάξηνο, Βαζίιεο Αλαζηαζίνπ, Βαγγέιεο Θενδσξόπνπινο, Γηάλλεο Μαξγαξίηεο, Υξηζηόθνξνο Υξηζηνθήο, Μηραήι Μαξκαξηλόο, ηαύξνο Σζαθίξεο, Γηάλλεο Ρήγαο, Νίθνο αθαιίδεο, Θνδσξήο Γθόλεο, Αλδξέαο ηάηθνο, Παληειήο Βνύιγαξεο θαη Βαζίιεο Παπαβαζηιείνπ. 84 Υξνληθό 80. Πεξηιακβάλνληαη νη παηδηθέο παξαζηάζεηο θαη νη παξαζηάζεηο όπεξαο. 85 Υξνληθό 82. Πεξηιακβάλνληαη νη παηδηθέο παξαζηάζεηο θαη νη παξαζηάζεηο όπεξαο. 86 Υξνληθό 86. Πεξηιακβάλνληαη νη παηδηθέο παξαζηάζεηο θαη νη παξαζηάζεηο όπεξαο. 29