Το λόγιο ζηοιχείο ζηην νέα ελληνική. Διδακηικές εθαρμογές. Αλζνύια Αξβαλίηε

Transcript

1 Το λόγιο ζηοιχείο ζηην νέα ελληνική. Διδακηικές εθαρμογές. Αλζνύια Αξβαλίηε Πεξίιεςε Άμνλαο ηεο αλαθνίλσζεο είλαη ε παξνπζία ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ ζηελ λέα ειιεληθή. ην πξώην κέξνο, λα εμεηάζνπκε ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν εηζήρζε ζηελ γιώζζα, ζα αλαθέξνπκε αληηπξνζσπεπηηθά παξαδείγκαηα αλά γισζζηθό επίπεδν θαη ζα εμεηάζνπκε ηνπο ιόγνπο γηα ηνπο νπνίνπο είλαη παξακέλεη ζε απηήλ, παξ όηη ε κνξθή ηνπ δελ ζπλάδεη κε ην ζύζηεκα ηεο λέαο ειιεληθήο. ηόρνο είλαη λα δείμνπκε όηη ην ιόγην ζηνηρείν, ζην πνζνζηό πνπ είλαη εληαγκέλν ζηελ λόξκα, είλαη έλα ζεκαληηθό θνκκάηη ηεο γιώζζαο θαη ρξήδεη ηεο αλάινγεο πξνζνρήο. ην δεύηεξν κέξνο, ζα δνύκε πώο ελζσκαηώλεηαη ην ιόγην ζηνηρείν ζην εγρεηξίδην ηεο δηδαζθαιίαο ηεο λέαο ειιεληθήο σο μέλεο «Γλσξίδεηο ήδε ειιεληθά» θαη πώο απηό κπνξεί λα βνεζήζεη ηνλ καζεηή λα ελζσκαηώζεη θαιύηεξα ηα ιόγηα ζηνηρεία ζηελ ηδηόιεθηό ηνπ θαη ηαπηόρξνλα λα θαηαλνήζεη θαιύηεξα ηελ ινγηθή ηεο γιώζζαο πνπ καζαίλεη. Με ηελ ζύζηαζε ηνπ λενιιεληθνύ θξάηνπο ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηώλα, ην θαζεζηώο ζρέζεσλ κε ηελ Δπξώπε αιιάδεη θαη επεξεάδεη κεηαμύ άιισλ θαη ηελ γιώζζα. Πιήζνο λέσλ ιέμεσλ κπήθε ζε απηήλ, νη νπνίεο εμέθξαδαλ θπξίσο έλλνηεο πνπ ήξζαλ από ηελ Γύζε ζρεηηθέο κε ηηο ηέρλεο, ηηο επηζηήκεο, ηελ εθπαίδεπζε π.ρ. ηειέθσλν, γπκλάζην, ππξνζβέζηεο θαη νη νπνίεο κέρξη ηόηε δελ είρε παξνπζηαζηεί ε αλάγθε λα δεκηνπξγεζνύλ (Σξηαληαθπιιίδεο, 1941: ). Οη ιέμεηο απηέο εηζήρζεζαλ αξρηθά ζηελ θαζαξεύνπζα, ηελ επίζεκε πνηθηιία ηνπ θξάηνπο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαλ κόλν από κία κηθξή πλεπκαηηθή ειίη ζηηο επίζεκεο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο. Λόγηα ζηνηρεία, θάησ από ηελ επίδξαζε ηεο θαζαξεύνπζαο, άξρηζαλ κε ηνλ θαηξό λα ελζσκαηώλνληαη ζηελ (πξνθνξηθή) δεκνηηθή δεκηνπξγώληαο κηα λέα πνηθηιία, «έλα κείγκα ζηνηρείσλ ηεο δεκνηηθήο θαη ηεο θαζαξεύνπζαο» (Mackridge 1990: 54). Δλώ, αξρηθά, ε πξόζκεημε ζηνηρείσλ ησλ δύν πνηθηιηώλ ήηαλ ηειείσο απζαίξεηε, εμειίρζεθε βαζκηαία ζε κηα κνξθή πνπ είρε ηελ δηθή ηεο εζσηεξηθή ζπλνρή θαη είλαη απηό πνπ θαινύκε θνηλή λέα ειιεληθή. Παξάιιεια κεηά ην 1976 όηαλ ε θαζαξεύνπζα έπαςε λα είλαη ε επίζεκε γιώζζα ηνπ θξάηνπο, άξρηζε ε θνηλή λέα ειιεληθή λα αλαπηύζζεηαη θαη σο γιώζζα ηνπ γξαπηνύ ιόγνπ θαζώο

2 αληηθαζηζηνύζε ηελ θαζαξεύνπζα ζε ηνκείο όπσο: ε εθπαίδεπζε, ε δηνίθεζε, ν ηύπνο αιιά θαη ε ηειεόξαζε θαη ην ξαδηόθσλν. Έηζη, ε δεκνηηθή, «κε θάζε θαηλνύξγην ηνκέα πνπ θπξίεπε, απνξξνθνύζε πάλσ ηεο νξηζκέλα γλσξίζκαηα θαζαξεύνπζαο (ηδίσο ιεμηινγηθά ζηνηρεία θαη ζηεξεόηππεο εθθξάζεηο, αιιά θαη θάπνηα θσλνινγηθά, κνξθνινγηθά θαη ζπληαθηηθά παξεπόκελά ηεο) όζα θαίλνληαλ απαξαίηεηα γηα ηηο απαηηήζεηο ηνπ ιόγνπ ζηε κηα ή ζηελ άιιε πεξηνρή ζεκάησλ» (ν.π.: 55). Ζ γιώζζα, ινηπόλ, πνπ κηιάκε ζήκεξα είλαη κία πνηθηιία πνπ έρεη σο βάζε ηελ δεκνηηθή αιιά ππάξρνπλ ελζσκαησκέλα ηα ιόγηα ζηνηρεία ηόζν ζηνλ γξαπηό όζν θαη ζηνλ πξνθνξηθό ιόγν. Σα ιόγηα ζηνηρεία είλαη ιέμεηο ή άιια γισζζηθά ηεκάρηα (π.ρ. θζόγγνη) ή θαηλόκελα (π.ρ. κεηαθίλεζε ηνπ ηόλνπ ζηελ γεληθή ηνπ εληθνύ) ηα νπνία δελ ππάξρνπλ ζηελ δεκνηηθή θαη είραλ πάςεη λα είλαη ιεηηνπξγηθά ζηελ νκηινύκελε γιώζζα ζε θάπνηα πξνεγνύκελε θάζε. Μπνξνύκε λα ζπλνςίζνπκε ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ ζηνλ νξηζκό ηνπ Μπακπηληώηε (1998): «Λόγηνο, -α, -ν: [ ] (γισζζηθό ζηνηρείν ηεο θαζαξεύνπζαο, όπσο ιέμε, θαηάιεμε, ζύκπιεγκα ζπκθώλσλ) πνπ δελ αλήθεη ζηε δεκνηηθή, αιιά επαλήιζε από ηελ Αξραία Διιεληθή ή πιάζηεθε θαηά ην αξραηνειιεληθό πξόηππν [ ]». Σν ιεμηιόγην είλαη ην επίπεδν πνπ δέρζεθε ηηο πεξηζζόηεξεο επηξξνέο. Πιήζνο ιέμεσλ ηεο αξραίαο ειιεληθήο είηε επαλεληάρζεθαλ κε ηελ ίδηα ή δηαθνξεηηθή ζεκαζία από πξνεγνύκελεο πεξηόδνπο ηεο γιώζζαο π.ρ. αλαθσρή, αλππόθξηηνο, μελνδνρείν είηε δεκηνπξγήζεθαλ ζύκθσλα κε ηνπο κεραληζκνύο παξαγσγήο θαη ζύλζεζεο ηεο αξραίαο ειιεληθήο π.ρ. αζηεξνζθνπείν, δξνκνιόγην, ηαρπδξνκείν θαη θαζηεξώζεθαλ θπξίσο κέζα από ηελ επίζεκε εθπαίδεπζε θαη ηελ γξαπηή γιώζζα. Δθηόο από κεκνλσκέλεο ιέμεηο επαλεηζήρζεζαλ θαη πνιπιεμηθέο κνλάδεο (multiword items). ε απηήλ ηελ θαηεγνξία εκπίπηνπλ παξνηκίεο θαη γλσκηθά π.ρ. ζπλ Αζελά θαη ρείξα θίλεη, θηήκα εο αεί, κνιώλ ιαβέ αιιά επίζεο θξάζεηο νη νπνίεο ιεηηνπξγνύλ ζηνλ ιόγν επηξξεκαηηθά π.ρ. εθ ησλ πξνηέξσλ, εθ ησλ πζηέξσλ, εμ όςεσο, ζηήιε άιαηνο, ελ ξηπή νθζαικνύ. Μέζα από πνιπιεμηθέο κνλάδεο επηβηώλνπλ θαη αξραίεο πξνζέζεηο: π.ρ. δηα ππξόο θαη ζηδήξνπ, εθ ηνπ πξνρείξνπ, ελ κέξεη. (Σξηαληαθπιιίδεο 1941: ) Σν επίπεδν ηνπ ιεμηινγίνπ απνηέιεζε ην εθαιηήξην γηα ηελ εηζαγσγή ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ ζηελ δεκνηηθή θαη από εθεί επεξεάζηεθαλ θαη ηα

3 ππόινηπα γισζζηθά επίπεδα: ε θσλνινγία, ε κνξθνινγία θαη ε ζύληαμε. Θα αλαθέξνπκε ελδεηθηηθά νξηζκέλα παξαδείγκαηα γηα θάζε επίπεδν 1. ην επίπεδν ηεο θσλνινγίαο έλα ραξαθηεξηζηηθό ιόγην θαηλόκελν είλαη ε αζπληδεζία, δειαδή ην θαηλόκελν θαηά ην νπνίν ην άηνλν /i/ δελ ζπκπξνθέξεηαη κε ην επόκελν θσλήελ π.ρ. επέηεηνο, άδεηα ζε αληίζεζε κε ιέμεηο δεκνηηθήο πξνέιεπζεο ζηηο νπνίεο ν θαλόλαο είλαη ππνρξεσηηθόο π.ρ. δηαθνπέο. ε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο ε ύπαξμε ή κε ηεο ζπλίδεζεο ζηελ θαηά ηα άιια ίδηα κνξθηθά ιέμε κπνξεί λα νδεγήζεη ζε δηαθνξνπνίεζε ηεο ζεκαζίαο π.ρ. ιόγηα (ζηνηρεία) - (κε ιεο πνιιά) ιόγηα. Μηα άιιε ραξαθηεξηζηηθή αληίζεζε ιόγησλ θαη ιατθώλ ζηνηρείσλ είλαη ηα ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα δύν άερσλ θιεηζηώλ ή δύν άερσλ ηξηβόκελσλ π.ρ. ρζ, θζ, θη, πη ηα νπνία ε δεκνηηθή ηξέπεη ζε ζπκπιέγκαηα πνπ απνηεινύληαη από έλα ηξηβόκελν θαη έλα ζηηγκηαίν νπόηε νη ζπλδπαζκνί ρζ θαη θη ηξέπνληαη ζε ρη θαη νη ζπλδπαζκνί θζ θαη πη ηξέπνληαη ζε θη π.ρ. θηππώ ρηππώ, ερζέο ρηεο. ε πνιιέο πεξηπηώζεηο ε επηινγή ιόγηνπ ή ιατθνύ ζπκπιέγκαηνο κπνξεί λα ζεκαηνδνηείηαη επίπεδν ύθνπο π.ρ. επηά εθηά, πείζζεθε πείζηεθε. Έλα ηξίην παξάδεηγκα είλαη ε πξνθνξά δηπιώλ ζπκθώλσλ. Δλώ ζηελ δεκνηηθή δελ ππάξρνπλ δηπιά ζύκθσλα, ζε νξηζκέλεο ιόγηεο ιέμεηο κε πξώην ζπλζεηηθό ηα ζπκθύκαηα παλ θαη ππεξ πξνθέξνληαη ηα δηπιά γξάκκαηα γηα έκθαζε π.ρ. παιιατθόο, πακκέγηζηνο, ππεξξεαιηζηηθόο. ην κνξθνινγηθό επίπεδν νη πεξηζζόηεξεο επηξξνέο εκθαλίδνληαη ζηελ παξαγσγή θαη ζηελ ζύλζεζε. ηελ παξαγσγή ρξεζηκνπνηνύληαη πξνζήκαηα, θπξίσο πξνζέζεηο όπσο εηο, εθ / εμ θηι θαη κνξθήκαηα όπσο ηειε-, ελδν-, αξρη- θηι ηα νπνία δελ ιεηηνπξγνύλ πιένλ σο απηόλνκα ζηνηρεία ζηελ γιώζζα, αλ θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο δηαηεξνύλ θάπνηα ιεμηθή ζεκαζία, γηα λα ζρεκαηίζνπλ ιέμεηο όπσο ζπλέδξην, εηζπξάηησ, ηειεόξαζε, ελδνεπηθνηλσλία. Ληγόηεξα είλαη ηα ιόγηα επηζήκαηα όπσο -ηένο: αθαηξεηένο, -(ε)ηνο: επθιείδηνο, -αίνο: θνξπθαίνο. ηελ ιόγηα ζύλζεζε, δειαδή όηαλ δύν ή πεξηζζόηεξα ζέκαηα ελώλνληαη ζε έλα, ζα αλαθέξνπκε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο πνπ αληηβαίλνπλ ηνπο θαλόλεο ηεο δεκνηηθήο: - Αληί ηνπ ζπλζεηηθνύ θσλήεληνο -ν- πξηλ από ην β ζπλζεηηθό εκθαλίδνληαη άιια θσλήεληα π.ρ. αζηπλνκία, αγνξαλνκία ή ην ζπλζεηηθό θσλήελ εθιείπεη π.ρ. αιιει-επίδξαζε, λαπη-εξγάηεο. 1 Τα παραδείγματα αντλοφνται από Τριανταφυλλίδη (1941), Holton, Mackridge & Φιλιππάκη- Warburton (1999), Αναςταςιάδη-Συμεωνίδη & Φλιάτουρα (2003).

4 - Παξαηεξνύληαη πάζε θσλεέλησλ ζύκθσλα κε ηνπο θαλόλεο ηεο αξραίαο ειιεληθήο θαη ζπγθεθξηκέλα ηα άθσλα θιεηζηά θ, π, η ηξέπνληαη ζηα αληίζηνηρα άθσλα ηξηβόκελα ρ, θ, ζ πξηλ ην β ζπλζεηηθό π.ρ. θαθόο < θαρεμία, επί < εθεκεξίδα, αληί < αλζππαζπηζηήο. - Σν ζέκα αιιάδεη π.ρ. γε > γεσιόγνο, ρέξη > ρεηξνβνκβίδα - Παξνπζηάδνληαη ζπλζεηηθά ηα νπνία δελ ππάξρνπλ κόλα ηνπο πιένλ ζηελ γιώζζα π.ρ. ελάγσ, παξάγσ > άγσ ή εκθαλίδνληαη κε δηαθνξεηηθή κνξθή π.ρ. επίδνμνο, κηζαιιόδνμνο > δόμα (κε ηελ ζεκαζία ηεο γλώκεο)ή κε δηαθνξεηηθή ζεκαζία π.ρ. ζηηνπαξαγσγή, ππεξζηηηζκόο > ζίηνο (ζήκεξα σο ζηηάξη / ζηάξη). Ληγόηεξεο επηξξνέο έρεη δερζεί ε θιίζε. Γηα ηα νπζηαζηηθά κεξηθέο από ηηο πην ζεκαληηθέο θαηεγνξίεο είλαη ηα αξζεληθά ζε έαο π.ρ. γξακκαηέαο, εηζαγγειέαο, ζε -εο π.ρ. ζπγγελήο θαη ζειπθά ζε ε π.ρ. ζθέςε, δύλακε ηα νπνία ζηνλ εληθό έρνπλ αθνκνησζεί ζην ζύζηεκα ηεο δεκνηηθήο αιιά ζηνλ πιεζπληηθό δηαηεξνύλ αλώκαιεο ηηο θαηαιήμεηο -είο -έσλ είο. Άιιε ζεκαληηθή θαηεγνξία είλαη ηα ζειπθά ζε νο π.ρ. νδόο, ιεσθόξνο θαη ηα νπδέηεξα ζε -νλ π.ρ. παξόλ, -αλ π.ρ. ζύκπαλ, -ελ π.ρ. θσλήελ, - π π.ρ. νμύ. Γηα ηα επίζεηα ζεκαηληθέο είλαη νη θαηεγνξίεο ζε εο, -εο, -εο π.ρ. ν εηιηθξηλήο, ε εηιηθξηλήο, ην εηιηθξηλέο θαη ζε πο, -εία, -π π.ρ. νμύο, νμεία, νμύ θαη σλ, -νπζα, -νλ π.ρ. ν ελδηαθέξσλ, ε ελδηαθέξνπζα, ην ελδηαθέξνλ. Πεξλώληαο ηώξα ζην επίπεδν ηεο ζύληαμεο, ηα ιόγηα ζηνηρεία πνπ εκθαλίδνληαη είλαη κεκνλσκέλα θαζώο ε θαζαξεύνπζα δελ επεξέαζε ηνλ αλαιπηηθό ραξαθηήξα ηεο γιώζζαο (Σξηαληαθπιιίδεο, 1948: 5) θαη ηα πην ζεκαηληθά είλαη ηα εμήο: α) ε ρξήζε γεληθήο πηώζεο αληί εκπξόζεηνπ πξνζδηνξηζκνύ πνπ ζεσξείηαη ιατθό ζηνηρείν π.ρ. Τειεθώλεζα ηνπ Γηώξγνπ αληί Τειεθώλεζα ζηνλ Γηώξγν. β) δνκέο ζηηο νπνίεο ην αλαθνξηθό δελ έιθεηαη από ηελ πξνεγνύκελε ιέμε π.ρ. Επραξηζηώ όινπο όζνη ήξζαλ θαη όρη Επραξηζηώ όινπο όζνπο ήξζαλ. γ) ε επηινγή πξνζέζεσλ πνπ ζπληάζζνληαη κε γεληθή π.ρ. πξν δύν κελώλ αληί πξνζέζεσλ πνπ απληάζζνληαη κε αηηηαηηθή π.ρ. πξηλ δύν κήλεο. πλνςίδνληαο όζν αθνξα ηελ παξνπζία ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ ζηα δηάθνξα γισζζηθά επίπεδα, νη πεξηζζόηεξεο επηξξνέο εκθαλίδνληαη πξσηίζησο ζην επίπεδν ηνπ ιεμηινγίνπ θαη δεπηεξεπόλησο ζηελ κνξθνινγία, όπνπ νη πεξηζζόηεξεο αθνξνύλ ηελ παξαγσγή θαη ηελ ζύλζεζε, δηαδηθαζίεο πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηελ λενινγία, αιιά αξθεηέο θαη ηελ θιίζε. Αληηζέησο, είλαη ιίγεο ζηελ θσλνινγία θαη αθόκα ιηγόηεξεο απηέο πνπ αθνξνύλ ηελ ζύληαμε.

5 Βιέπνπκε, ινηπόλ, όηη ην ιόγην ζηνηρείν έρεη ζεκαληηθή παξνπζία ζηελ γιώζζα, αλ θαη όρη κε ηελ ίδηα έληαζε ζε όια ηα επίπεδα ηνπ ζπζηήκαηνο. Αλαθέξακε ήδε όηη ην ιόγην ζηνηρείν ελζσκαηώζεθε ζηελ λέα ειιεληθή, ηόζν ζηνλ πξνθνξηθό ιόγν όζν θαη ζηνλ γξαπηό θαζώο ε δεκνηηθή αληηθαζηζηνύζε ηελ θαζαξεύνπζα ζηνπο δηάθνξνπο ηνκείο ηνπ επίζεκνπ θαη δεκόζηνπ ιόγνπ. Γηαηί όκσο, κεηά από ηόζα ρξόληα πνπ ε δεκνηηθή είλαη ε επίζεκε γιώζζα ηνπ θξάηνπο ην ιόγην ζηνηρείν παξακέλεη ζε απηήλ αθόκα θαη αλαθνκνίσην; Από πνύ αληιεί ηελ δύλακε λα ππάξρεη ζην ζύζηεκα αλ θαη δελ ζπλάδεη κε απηό; ηελ ζπλέρεηα ζα πξνζπαζήζνπκε λα απαληήζνπκε ζε απηά ηα εξσηήκαηα εμεηάδνληαο νξηζκέλνπο πην εηδηθνύο παξάγνληεο πνπ επλννύλ ηελ δηαηήξεζε ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ ζηελ γιώζζα θαη έρνπλ λα θάλνπλ ηόζν κε ην ίδην ην ζύζηεκα όζν θαη κε ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ επηηειεί ζε απηήλ. Μία από ηηο απαληήζεηο είλαη ε ίδηα ε κνξθή ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ. Απηό αθξηβώο ην ζέκα πξαγκαηεύεηαη ν Σξηαληαθπιιίδεο (1948) ζε κηα επνρή πνπ ε δεκνηηθή δελ ήηαλ αθόκα επίζεκε γιώζζα θαη γηλόηαλ πξνζπάζεηα λα «ζπκκνξθσζνύλ», όπσο αλαθέξεη, ηύπνη ηεο θαζαξεύνπζαο ζην ζύζηεκα ηεο δεκνηηθήο πξνθεηκέλνπλ λα ππάξρνπλ όζν ην δπλαηόλ ιηγόηεξεο επηξξνέο. Παξά ην ξπζκηζηηθό πλεύκα, θαηαλνεηό γηα ηελ επνρή, ν Σξηαληαθπιιίδεο ιακβάλεη ππόςε ηνπο ηύπνπο πνπ ρξεζηκνπνηνύλ νη νκηιεηέο θαη πάλσ εθεί βαζίδεη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ. Δπηζεκαίλεη όηη ε ζπκκόξθσζε ησλ ιόγησλ ηύπσλ ζηελ δεκνηηθή ζπκβαίλεη ζε άιιεο πεξηπηώζεηο επθνιόηεξα, ζε άιιεο δπζθνιόηεξα θαη ζε άιιεο θαζόινπ. Παξαηεξνύκε ινηπόλ κηα πνηθηιία θαη αληζόηεηα σο πξνο ηελ δπλαηόηεηα θαλνληζκνύ ησλ ιόγησλ ηύπσλ. Γηαηί παξάιιεινη ιόγηνη ηύπνη θξύβνπλ δηαθνξεηηθή δύλακε λα αληηζηαζνύλ; Πξνθεηκέλνπλ λα εμεγήζεη πώο ε κνξθή παίδεη ξόιν ζηελ αληίζηαζε ζηελ αθνκνίσζε δίλεη δύν παξαδείγκαηα, έλα από ηελ θσλνινγία θαη έλα από ηελ κνξθνινγία. Γηα ην θσλνινγηθό επίπεδν εμεηάδεη αληηπαξαβνιηθά ηελ πεξίπησζε ησλ ζπκθσληθώλ ζπκπιεγκάησλ /kt/ - /xt/ θαη /pt/ /ft/. ηελ πεξίπησζε ηνπ δεύγνπο /kt/ - /xt/ ε άξζξσζε ησλ /k/ θαη /x/ γίλεηαη ζην ίδην πεξίπνπ ζεκείν κέζα ζην ζηόκα θαη νη δεκνηηθέο ιέμεηο πνπ πεξηέρνπλ /xt/ αθνκνηώλνπλ αλαινγηθά θαη ηηο ιόγηεο. Έηζη, είλαη εύθνιν ε ιέμε ζηαιαθηίηεο λα γίλεη ζηαιαρηίηεο θαη ε ιέμε θαηαθηώ θαηαρηώ. Γελ ζπκβαίλεη, όκσο, ην ίδην γηα ηα /p/ θαη /f/, ηα νπνία αξζξώλνληαη ζε δηαθνξεηηθά ζεκεία ζην ζηόκα θαη γη απηό δελ είλαη εμίζνπ εύθνιν λα κεηαηξέςνπκε ηελ ιέμε θνπηήξα ζε θνθηήξα ή ηελ ιέμε επζπλεηδεζία ζε εςπλεηδεζία.

6 Έλα άιιν παξάδεηγκα από ηελ κνξθνινγία είλαη ηα αξζεληθά νπζηαζηηθά ζε έαο κε πιεζπληηθό εηο όπσο γξακκαηέαο, γξακκαηείο. Οη ιόγηεο θαηαιήμεηο ηνπ εληθνύ εύο, -έσο, -έα αθνκνηώζεθαλ εύθνια ζην θιηηηθό παξάδεηγκα ησλ αξζεληθώλ ζε αο, -α, -α θαηά ην ηακίαο. Οη ιόγνη είλαη νη εμήο: α) ε αλαινγηθή επίδξαζε ηεο αηηηαηηθήο πνπ παξνπζηάδεη θνηλή θαηάιεμε κεηαμύ ησλ δύν θιηηηθώλ παξαδεηγκάησλ θαη απηό νδεγεί ζηελ εμνκάιπλζε θαη ησλ ππόινηπσλ πηώζεσλ β) δηαηεξείηαη ην ηνληζκέλν θσλήελ /e/ ησλ παιηώλ θαηαιήμεσλ ζηηο θαηλνύξγηεο θαηαιήμεηο π.ρ. ζπγγξαθεύο / siγrafέfs/ ζπγγξαθέαο / siγrafέas/ ζπγγξαθέσο / siγrafέos/ ζπγγγξαθέα / siγrafέa/ γ) αζθνύλ αλαινγηθή επίδξαζε αξζεληθά νπζηαζηηθά ζε έαο, θπξίσο νλόκαηα θαη ηνπσλύκηα όπσο Πεξαίαο, Αρηιιέαο, Οδπζζέαο, αλ θαη ιίγα ζε αξηζκό. δ) ε θαηάιεμε /fs/ ηεο νλνκαζηηθήο αληηβαίλεη ην θσλνινγηθό ζύζηεκα ηεο λέαο ειιεληθήο. Αληίζεηα, ν πιεζπληηθόο, αλ θαη εμίζνπ αλώκαινο, εκθαλίδεη πνιύ κεγαιύηεξε αληίζηαζε παξά ηηο πξνζπάζεηεο πνπ είραλ γίλεη ηελ επνρή ηνπ Σξηαληαθπιιίδε γηα αληηθαηάζηαζε ησλ θαηαιήμεσλ. Σν ζρήκα είο, -έσλ, -είο παξνπζηάδεη ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά πνπ απνηξέπνπλ ηελ αθνκνίσζε: α) ε θνηλή θαηάιεμε είο ζε νλνκαζηηθή, αηηηαηηθή θαη θιεηηθή, θαηά ην ζρήκα πνπ απαηηεί ε δεκνηηθή β) νη θαηαιήμεηο είο θαη έσλ είλαη ηνληζκέλεο γ) ιείπεη ε αλαινγηθή επίδξαζε ηεο αηηηαηηθήο δ) ιείπνπλ ηα θνηλά (πξνζεγνξηθά) νπζηαζηηθά ώζηε λα επεξεάδνπλ αλαινγηθά ηνλ ιόγην ζρεκαηηζκό. (Σα θιεξνλνκεκέλα αξζεληθά από αξραίεο ιέμεηο ζε εύο κεηαζρεκαηίζηεθαλ ζε έαο θαη κεηά ζε ηάο π.ρ. βαζηιηάο θαη ραιθηάο.) ε) Να πξνζζέζνπκε εδώ ηελ δηθή καο επηζήκαλζε όηη νη ζπγθεθξηκέλεο θαηαιήμεηο ηνπ πιεζπληηθνύ ρξεζηκνπνηνύληαη θαη γηα άιια ιόγηα θιηηηθά παξαδείγκαηα όπσο ε πνιή νη πόιεηο, ε δύλακε νη δπλάκεηο, ν δηεζλήο / ε δηεζλήο νη δηεζλείο. Οπόηε, βιέπνπκε όηη ελδνγισζζηθνί παξάγνληεο πνπ αθνξνύλ ην ζύζηεκα θαζεαπηό όπσο ε ίδηα ηνπ ε κνξθή, ην ζεκείν άξζξσζεο, νη ηνληζκέλεο θαηαιήμεηο, ην θιηηηθό ζρήκα, θνηλέο θαηαιήμεηο κε θιηηηθά παξαδείγκαηα ηεο δεκνηηθήο κπνξνύλ λα επλνήζνπλ ηελ δηαηήξεζε ηεο ιόγηαο κνξθήο ηνπ.

7 ε άιιεο πεξηπηώζεηο παξαηεξείηαη λα επηβηώλνπλ ιόγηνη ηύπνη ελώ ππάξρνπλ θαζηεξσκέλνη παξάιιεινη δεκνηηθνί. Σν θαηλόκελν απηό εμεηάδεη ε Ηνξδαλίδνπ (1999). ε ζώκα θεηκέλσλ από επηζηνιέο αλαγλσζηώλ ζε εθεκεξίδεο κειεηάεη ηηο γισζζηθέο ηνπο επηινγέο πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζεη ηη ζεσξνύλ νη νκηιεηέο σο γισζζηθό πξόηππν ζε έλα πεξηβάιινλ πςειήο επηζεκόηεηαο. Παξαηεξεί ζπζηεκαηηθεο δηηππίεο όζνλ αθνξά ηελ θιίζε ησλ ξεκάησλ κε ιόγηεο θαη δεκνηηθέο θαηαιήμεηο αληίζηνηρα. πγθεθξηκέλα, επηζεκαίλεη όηη νη ιόγηεο επηβηώζεηο νη νπνίεο είλαη εληαγκέλεο ζε απηό πνπ νλνκάδεη λόξκα, δειαδή ηελ ρξήζε ηεο γιώζζαο πνπ πξνβάιιεηαη σο «νξζή» (ν.π.: 835), είηε απνηεινύλ ηελ κνλαδηθή επηινγή είηε ζπληζηνύλ πθνινγηθνύ ηύπνπ δηάθξηζε. Έηζη, βιέπνπκε ξήκαηα όπσο ηα παξέζηεζαλ, πξνέβε, ππεξέβε ππεξέβεζαλ, ππέζηε ππέζηεζαλ λα κελ έρνπλ θαζηεξσκέλν ελαιιαθηηθό ηύπν ζε εθα θαη νη ηύπνη ζε ε / ήζαλ λα απνηεινύλ ηελ κόλε δηέμνδν κνξθνινγηθά. ε άιιεο πεξηπηώζεηο ε δηηππία είλαη πθνινγηθά πξνζδηνξηζκέλε π.ρ. ε εκθάληζε ή κε ηεο εζσηεξηθήο αύμεζεο παξήγγεηια παξάγγεηια. Μεγάιν ελδηαθέξνλ ζρεηηθά κε ηελ επηβίσζε ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ παξνπζηάδνπλ νη πεξηπηώζεηο πνπ ξήκαηα ηεο ίδηαο ξίδαο ή κε θνηλή θαηαγσγή ζρεκαηίδνπλ ηελ θιίζε ηνπο άιια κε ιόγηεο θαη άιια κε ιατθέο θαηαιήμεηο. Γηα παξάδεηγκα, ν ηζρπξόο ηύπνο γηα ηνλ παζεηηθό αόξηζην ηνπ γ πξνζώπνπ ηνπ ξήκαηνο ζπιιακβάλνκαη είλαη ζπλειήθζε ελώ ηνπ ξήκαηνο παξαιακβάλνκαη είλαη παξαιήθζεθε. Σν ίδην θαη γηα ην δεύγνο αλαζηέιινκαη ζηέιλνκαη πνπ ζρεκαηίδνπλ παζεηηθό αόξηζην γ πξνζώπνπ αλεζηάιε ζηάιζεθε αληίζηνηρα. Τπάξρνπλ ινηπόλ παξάιιεια, ιόγηα θαη ιατθά, θιηηηθά παξαδείγκαηα πνπ έρνπλ ιεηηνπξγηθό ξόιν κέζα ζηελ γιώζζα. Γηαηί όκσο, επηβηώλνπλ νη ιόγνη ζρεκαηηζκνί ελώ ππάξρνπλ αληίζηνηρνη ιατθνί; Πξνθεηκέλνπ λα εξκελεύζεη ηελ αληίζηαζε ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ ζηελ θαλνληθόηεηα πξνηείλεη ηελ θαζηέξσζε κέζσ ηεο ρξήζεο. Ζ παξνπζία ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλν γισζζηθό πεξηβάιινλ όπνπ θπξηαξρνύζε ε θαζαξεύνπζα, π.ρ. ε εηδεζενγξαθία, θαη αληίζηνηρα ε απνπζία ηνπο από ηνλ θαζεκεξηλό ιόγν εμεγεί όρη κόλν γηαηί ππάξρνπλ δηηππίεο όπσο ηηο παξνπζηάζακε παξαπάλσ αιιά θαη γηαηί επηβηώλνπλ κόλν ζην γ πξόζσπν ην νπνίν ραξαθηεξίδεη θπξίσο ηελ ηξηηνπξόζσπε δηαηύπσζε ελώ απνπζηάδνπλ από ην εγώ θαη ην εζύ ηνπ δηαιόγνπ. Δπίζεο, εμεγεί ην γεγνλόο όηη «νη νκηιεηέο νξηνζεηνύλ ζπζηεκαηηθά θαη κε παξαηεξήζηκε θαλνληθόηεηα ηηο ιόγηεο επηινγέο θαη δελ ηηο

8 αλάγνπλ ζε ζπλνιηθέο κνξθνινγηθέο δπλαηόηεηεο» δηαηεξώληαο ηεο ζε ρακειά πνζνζηά (ν.π.: ). Γελ είλαη όκσο κόλν ιόγνη πνπ αθνξνύλ ην ίδην ην ζύζηεκα νη νπνίνη απνηξέπνπλ ηελ αθνκνίσζε αιιά ππάξρνπλ πεξηπηώζεηο πνπ εμσγισζζηθνί παξάγνληεο παίδνπλ απηόλ ηνλ ξόιν. Απηό δείρλεη ε ζπληήξεζε ηεο θαηεγνξίαο ησλ ζειπθώλ ζε νο. Δξκελεύνληαο ηελ απόδνζε ηνπ γέλνπο ζηα νπζηαζηηθά ηεο λέαο ειιεληθήο κε βάζε ηελ αξρή ηεο πξσηνηππηθόηεηαο, νη Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε θαη Υεηιά-Μαξθνπνύινπ (2003) εληάζζνπλ ηα ζειπθά ζε νο ζηηο πεξηθεξεηαθέο θαηεγνξίεο ηνπ ζπζηήκαηνο, δειαδή ζηηο θαηεγνξίεο πνπ θιεηζηέο θαη εκθαλίδνπλ ρακειή ζπρλόηεηα. Γεληθά, παξαηεξείηαη ζηελ γιώζζα ε ηάζε γηα κεηαθίλεζε από ηηο πεξηθεξεηαθέο θαηεγνξίεο πξνο ηηο θεληξηθέο θαηεγνξίεο, δειαδή θαηεγνξίεο ζηηο νπνίεο πξνζηίζεληαη δηαξθώο λέεο ιέμεηο θαη έρνπλ πςειή ζπρλόηεηα εκθάληζεο, γεγνλόο πνπ εμεγεί ηελ αιιαγή ζην γέλνο ζε ιέμεηο όπσο ε ςήθνο -> ν ςήθνο, ε άκκνο -> ν άκκνο. Ζ θαηάζηαζε όκσο παξακέλεη ζε ξεπζηόηεηα γηα ηνλ εμήο ιόγν: Γελ βξίζθεηαη θαηάιιειε κνξθνινγηθή ή ιεμηθή δηέμνδνο γηα ηελ δηάθξηζε ησλ ζειπθώλ επαγγεικαηηθώλ (Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε & Υεηιά-Μαξθνπνύινπ, 2003: 38). Καηαιήμεηο πνπ έρνπλ πξνηαζεί, όπσο ίλα π.ρ. γηαηξίλα, θηινινγίλα δελ έρνπλ γίλεη απνδεθηέο γηαηί ζην γισζζηθό αίζζεκα ησλ νκηιεηώλ δελ αληηπξνζσπεύνπλ ην ίδην θύξνο κε ηνλ αληίζηνηρν ηύπν ηνπ αξζεληθνύ. Γη απηό νη νκηιεηέο πξνηηκνύλ ε δηάθξηζε ηνπ γέλνπο κεηαμύ ζειπθώλ θαη αξζεληθώλ επαγγεικαηηθώλ λα πεξηνξίδεηαη ζην άξζξν κε απνηέιεζκα λα ζπληεξείηαη ε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία. Βιέπνπκε ινηπόλ όηη παξάγνληεο όπσο ε κνξθή ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ, ε ιεηηνπξγίεο πνπ επηηειεί, ηα πεξηβάιινληα κε ηα νπνία είλαη ζπλδεδεκέλν θαη ην θνηλσληθό θύξνο πνπ αληηπξνζσπεύεη είλαη ιόγνη νη νπνίνη κπνξνύλ λα εμεγήζνπλ γηαηί ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο δηαηεξεί ηελ ιόγηα κνξθή ηνπ. ηηο πεξηπηώζεηο απηέο λαη κελ δελ ζπλάδεη κε ην ζύζηεκα ηεο δεκνηηθήο αιιά είλαη εληαγκέλν ζηελ λόξκα θαη ρξεζηκνπνηείηαη από ηνπο νκηιεηέο κε ηξόπν ζπζηεκαηηθό θαη ζαθώο πξνζδηνξηζκέλν. Μία άιιε δηάζηαζε ηνπ ιόγηνπ ζηνηρείνπ πνπ πξέπεη λα ηνλίζνπκε είλαη όηη δελ πεξηνξίδεηαη κόλν ζην επίζεκν ύθνο ιόγνπ, όπσο ζπλήζσο πηζηεύεηαη, αιιά εκθαλίδεηαη θαη ζε πεξηβάιινληα θαζεκεξηλήο ρξήζεο, νπδέηεξν πθνινγηθά, Γηα πξάδεηγκα, από ην επίπεδν ηνπ ιεμηινγίνπ πνιιέο ιέμεηο επξείαο ρξήζεο όπσο ππξνζβέζηεο, παλεπηζηήκην, ιεσθνξείν είλαη δεκηνπξγεκέλεο ζύκθσλα κε θαλόλεο θαη κνξθήκαηα πνπ είραλ πάςεη λα είλαη ιεηηνπξγηθά ζε παιαηόηεξεο επνρέο, κεξηθά

9 από ηελ επνρή ηνπ Οκήξνπ, αιιά ρξεζηκνπνηνύληαη ζήκεξα γηα λα εθθξάζνπλ αλάγθεο ηεο θαζεκεξηλόηεηαο θαη είλαη νπδέηεξεο πθνινγηθά. ε νξηζκέλεο αθξαίεο πεξηπηώζεηο κπνξνύκε λα εληνπίζνπκε ιέμεηο ιόγηαο πξνέιεπζεο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη ζε αλεπίζεκα πεξηβάιινληα. Γηα παξάδεηγκα, ε ιέμε πώξσζε 2 εκθαλίδεηαη ζε επίζεκα πεξηβάιινληα κε ηελ ζεκαζία ηεο εζηθήο αλαηζζεζίαο αιιά κε αιιαγή ζηελ ζεκαζία έληνλν πάζνο ή θαλαηηζκό γηα θάηη εκθαλίδεηαη ζε αλεπίζεκα πεξηβάιινληα. Σν ίδην θαη γηα ηελ ιέμε θαληαζηηθόο 3 πνπ ελώ κνξθνινγηθά είλαη ιόγηαο πξνέιεπζεο θαη ζεκαίλεη απηόο πνπ ηνλ έρεη δεκηνπξγήζεη ε θαληαζία, σο κεηαθξαζηηθό δάλεην ηεο αγγιηθήο ιέμεο fantastic ρξεζηκνπνηείηαη ζε αλεπίζεκα πεξηβάιινληα κε ηελ ζεκαζία θαηαπιεθηηθόο. Από ην επίπεδν ηεο θσλνινγίαο, ιέμεηο όπσο εθθιεζία /eklisία/ ιεηηνπξγνύλ ζύκθσλα κε ηνλ θσλνινγηθό θαλόλα ηεο αζπληδεζίαο πνπ είλαη θαλόλαο ηεο θαζαξεύνπζαο ελώ ν αληίζηνηρνο ηξόπνο πξνθνξάο ζηελ δεκνηηθή είλαη εθθιεζηά /eklisiά/ (Σξηαληαθπιιίδεο, 1948: 4). Πιένλ όκσο ν δεύηεξνο ηξόπνο πξνθνξάο δελ απαληάηαη, ηνπιάρηζηνλ όρη ζηελ θνηλή, έηζη ε ιόγηα πξνθνξά είλαη ε νπδέηεξε πθνινγηθά. Γειαδή, όρη κόλν θσλνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαζαξεύνπζαο είλαη ελζσκαησκέλα ζηελ λόξκα αιιά επίζεο δελ ζεκαηνδνηνύλ θαλέλα επίπεδν ύθνπο, νύηε επίζεκν νύηε αλεπίζεκν. Από ην επίπεδν ηεο κνξθνινγίαο, ζα αλαθέξνπκε ην παξάδεηγκα ηεο ηνληζκέλεο εζσηεξηθήο άπμεζεο. Γξάθεη γηα ην θαηλόκελν ν Σξηαληαθπιιίδεο: «Μεξηθνί ιόγηνη ηύπνη επηθξάηεζαλ κόλν κε ηνλ θαηξό θαη κε δπζθνιία, κα θαη δπζθνιώηεξα ηώξα βγαίλνπλ, όπσο ι.ρ. ε ηνληζκέλε αξρατθή εζσηεξηθή αύμεζε.» (ν.π.: 5). Ζ Ηνξδαλίδνπ (1999: 837) αλαθέξεη γηα ην ίδην θαηλόκελν όηη «απνηειεί ζρεδόλ απνθιεηζηηθή επηινγή γηα πνιππιεζή θαηεγνξία ξεκάησλ ηνπ ηύπνπ εθδίδσ, επηηξέπσ, πεξηθέξσ, ή ελαιιαθηηθά επηινγή πθνινγηθά πξνζδηνξηζκέλε, π.ρ. παξήγγεηια-παξάγγεηια [ ]» όπσο αλαθέξακε θαη παξαπάλσ. Δίλαη ινηπόλ κηα επηξξνή πνπ ππάξρεη ζηελ γιώζζα γηα δεθαεηίεο θαη ζηηο πεξηπηώζεηο πνπ απνηειεί ηελ κνλαδηθή επηινγή δελ ζεκαηνδνηεί επίπεδν ιόγνπ. πλνςίδνληαο, έλα κέξνο ησλ ιόγησλ ζηνηρείσλ από ηα γισζζηθά επίπεδα ηεο θσλνινγία, ηεο κνξθνινγία θαη ηνπ ιεμηινγίνπ (είπακε όηη νη επηξξνέο ζηελ ζύληαμε είλαη ιίγεο) είλαη νπδέηεξν πθνινγηθά θαη δελ ζεκαηνδνηεί επίζεκν ιόγν, ελώ ζε νξηζκέλεο ζπάληεο πεξηπηώζεηο ζεκαηνδνηεί αλεπίζεκν ιόγν. 2 Σν παξάδεηγκα είλαη από ηελ Μπαθάθνπ-Οξθαλνύ (2005: 139). 3 Το παράδειγμα είναι από τον Πετροφνια (2001: 27).

10 Βιέπνπκε ινηπόλ όηη ζαθώο ην ιόγην ζηνηρείν είλαη κέξνο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη έρεη ιεηηνπξγηθό ξόιν ζηελ λέα ειιεληθή όπσο απηή ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα. ε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο απνηειεί ηελ κνλαδηθή επηινγή ελώ ζε άιιεο ζεκαηνδνηεί πθνινγηθή δηαθνξνπνίεζε. Δκθαλίδεηαη ζην επίζεκν επίπεδν αιιά κπνξεί λα είλαη θαη νπδέηεξν πθνινγηθά. Δλδνγισζζηθνί θαη εμσγισζζηθνί παξάγνληεο ζπληεξνύλ ην ιόγην ζηνηρείν θαη ην θαζηζηνύλ αλακθηζβήηεηα θνκκάηη ηεο γιώζζαο παξά ηηο δπζθνιίεο πνπ πξνθαιεί ε ρξήζε ηνπ. Γη απηό θαη πξέπεη λα απνηειεί αληηθείκελν ζπζηεκαηηθήο δηδαζθαιίαο ηόζν γηα ηνπο νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο σο κεηξηθήο όζν θαη σο μέλεο. Οπόηε πεξλάκε ηώξα ζην δεύηεξν κέξνο ηεο αλαθνίλσζεο πνπ είλαη λα εμεηάζνπκε πώο ελζσκαηώλνληαη ηα ιόγηα ζηνηρεία ζε έλα εγρεηξίδην δηδαζθαιίαο ηεο λέαο ειιεληθήο σο δεύηεξεο ή μέλεο γιώζζαο. πλήζσο ην ιόγην ζηνηρείν εκθαλίδεηαη ζην πξνρσξεκέλν επίπεδν, αθνύ ν καζεηήο έρεη κειεηήζεη ηηο θεληξηθέο θαεγνξίεο. Απηό θάλεη αθόκα πην ελδηαθέξνλ λα εμεηάζνπκε πώο κπνξεί λα εληαρζεί ζην αξράξην επίπεδν. Σν εγρεηξίδην πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε είλαη ην Γλσξίδεηο ήδε Ειιεληθά (You Speak Greek Already USGA), έλα εθπαηδεπηηθό πιηθό πνπ δεκηνπξγήζεθε γηα ηε δηδαζθαιία θαη δηάδνζε ηεο ειιεληθήο γιώζζαο ζην πιαίζην ηνπ Πξνγξάκκαηνο «Γηα Βίνπ Μάζεζε θαη Καηάξηηζε» ( LLP GR-KA2-KA2MP) ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Οη εηαίξνη ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη νη αθόινπζνη εθπαηδεπηηθνί θνξείο: ΔΚΔΑ (Βνπιγαξία), Παλεπηζηήκην ηεο Μνύξζηα (Ηζπαλία), Euromediterranean Cultural Heritage Agency - Οξγαληζκόο γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο Μεζνγεηαθήο θιεξνλνκηάο (Ηηαιία), Διιεληθή Κνηλόηεηα Λεηνλίαο (Λεηνλία), Παλεπηζηήκην Ηαζίνπ «Alexander Ioan Cusa» (Ρνπκαλία), Διιελνβξεηαληθό θνιιέγην, ρνιείν Διιεληθώλ «Μέγαο Αιέμαλδξνο» (Διιάδα). Όζνλ αθνξά ηηο επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο, ηηο γισζζηθέο ιεηηνπξγίεο θαη ηελ γξακκαηηθή, ην εγρεηξίδην αθνινπζεί ην αλαιπηηθό πξόγξακκα ηνπ Κέληξνπ Διιεληθήο Γιώζζαο. ε θάζε ελόηεηα πεξηιακβάλνληαη ηξία θείκελα όπνπ παξνπζηάδεηαη ε επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε θαη ε γξακκαηηθή. Γηα θάζε θείκελν ππάξρνπλ δύν πίλαθεο, ν έλαο κε ηηο θνηλέο ιέμεηο θαη ν άιινο κε ην βαζηθό ιεμηιόγην ηνπ θεηκέλνπ. Αθνινπζνύλ εξσηήζεηο θαηαλόεζεο θαη ιεμηινγηθέο αζθήζεηο. ηελ ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη ε γξακκαηηθή θαη αζθήζεηο γξακκαηηθήο. Αθνινπζνύλ παηρλίδηα ιέμεσλ θαη έλαο πίλαθαο κε επηπιένλ ιέμεηο γηα ηνλ εκπινπηηζκό ηνπ ιεμηινγίνπ. Σέινο, αθνινπζνύλ δξαζηεξηόηεηεο γηα παξαγσγή πξνθνξηθνύ θαη

11 γξαπηνύ ιόγνπ ζε ζέκαηα ζρεηηθά κε ηελ ελόηεηα θαη αλάινγα κε ην επίπεδν ησλ καζεηώλ. Οη ζεκαηηθέο ελόηεηεο ηνπ βηβιίνπ πεξηιακβάλνπλ: ηερλνινγία, αζιεηηζκό, πνιηηηζκό, ζξεζθεία, κπζνινγία, θύζε πεξηβάιινλ, εθπαίδεπζε θαη νη επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο: ςώληα ζηα καγαδηά, ρξεκαηηθέο ζπλδηαιιαγέο, παξαγγειία ζηελ ηαβέξλα, ζνύπεξ κάξθεη, αγνξά εηζηηεξίσλ, ρξήζε ησλ κέζσλ κεηαθνξάο, δηαζθέδαζε, θαηξόο. Άιια θείκελα είλαη θαηαζθεπαζκέλα πξνθεηκέλνπ λα παξνπζηάζνπλ ηελ γξακκαηηθή, ην ιεμηιόγην ή ηελ επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε ελώ άιια είλαη πξσηόηππα πξνζαξκνζκέλα ζην αξράξην επίπεδν ζρεηηθά κε ηελ ζεκαηηθή ηεο ελόηεηαο. Ζ παξνπζίαζε ηνπ ιεμηινγίνπ θαη ηεο γξακκαηηθήο γίλεηαη μερσξηζηά θαη ππάξρνπλ εζηηαζκέλεο αζθήζεηο. Σέινο, θαιύπηνληαη θαη νη ηέζζεξηο δεμηόηεηεο: θαηαλόεζε γξαπηνύ / πξνθνξηθνύ ιόγνπ θαη παξαγσγή γξαπηνύ / πξνθνξηθνύ ιόγνπ. Σα ιόγηα ζηνηρεία γηα ην ζπγθεθξηκέλν επίπεδν είλαη ειάρηζηα, αθνξνύλ ηελ κνξθνινγία θαη ζπγθεθξηκέλα πεξηιακβάλνπλ κόλν ηα ζειπθά ζε νο όπσο ε νδόο, ε ήπεηξνο θαη ζειπθά ζε ε κε πιεζπληηθό -εηο όπσο ε πόιε, νη πόιεηο, ε δύλακε νη δπλάκεηο. Σν ζεκείν πνπ ην ζπγθεθξηκέλν εγρεηξίδην θάλεη ηελ δηαθνξά όζνλ αθνξά ην ιόγην ζηνηρείν είλαη ζην επίπεδν ηνπ ιεμηινγίνπ, ην νπνίν όπσο είπακε έρεη δερζεί ηηο κεγαιύηεξεο επηξξνέο. Ζ ζπγγξαθή ηνπ βηβιίνπ βαζίζηεθε ζηελ ηδέα λα ρξεζηκνπνηεζνύλ σο βάζε νη θνηλέο ιέμεηο ειιεληθήο θαηαγσγήο ζηηο γιώζζεο ησλ εηαίξσλ (ιεηνληθά, ηηαιηθά, βνπιγαξηθά, ξνπκαληθά θαη ηζπαληθά) θαη ησλ αγγιηθώλ νη νπνίεο είλαη θαηάιιειεο γηα ην αξρηθό επίπεδν. Πνιιέο από απηέο ηηο ιέμεηο απνηεινύλ κέξνο ηνπ Γηεζλνύο Δπηζηεκνληθνύ Λεμηινγίνπ, ραξαθηεξηζηηθό ηνπ νπνίνπ είλαη όηη ζρεκαηίδεηαη από ζέκαηα, πξνζήκαηα ή επηζήκαηα ιαηηληθήο ή ειιεληθήο θαηαγσγήο θαη δηαηεξεί ηελ ίδηα κνξθή θαη παξαπιήζηα ζεκαζία από γιώζζα ζε γιώζζα (Υαξαιακπάθεο 1999: ). ε απηό ην ιεμηιόγην πεξηιακβάλνληαη ιέμεηο θαηεπζείαλ από ηα αξραία ειιεληθά π.ρ. δίιεκκα, θαηαζηξνθή, επθεκηζκόο ή ιέμεηο πνπ ζρεκαηίζηεθαλ ζηελ Γύζε από ηνλ 17ν αηώλα θαη εμήο γηα λα θαιύςνπλ ηηο αλάγθεο ζε λέεο έλλνηεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ από ηελ αλάπηπμε ησλ επηζηεκώλ π.ρ. ακθίβηνο, δηαζεξκία, κεηαβνιηζκόο. Οη ιέμεηο απηέο είλαη σο επί ην πιείζηνλ ιόγηεο. Μέζα από ηα θείκελα ηεο ελόηεηαο δίλεηαη ε αθνξκή γηα ηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηώλ κε ηέηνηεο ιέμεηο. Γηα παξάδεηγκα, ε ιέμε ηειέθσλν από έλα θείκελν όπνπ δηδάζθνληαη εξσηαπνθξίζεηο γηα πξνζσπηθέο πιεξνθνξίεο γίλεηαη ε βάζε γηα κηα άζθεζε γηα δεκηνπξγία ζύλζεησλ ιέμεσλ κε δεύηεξν ζπλζεηηθό ην ζύκθπκα θσλν

12 όπσο μπιόθσλν, ξαδηόθσλν, καγλεηόθσλν, θαζεηόθσλν. Αλάινγα ζε άιιν παξάδεηγκα, από ηελ ιέμε αζηξνλνκία νη καζεηέο θαινύληηα λα ζπλζέζνπλ ιέμεηο κε πξώην ζπλζεηηθό ηελ ιέμε άζηξν- όπσο αζηξνθπζηθή, αζηξνλαύηεο, αζηξνινγία. ε άιιεο αζθήζεηο εμνηθεηώλνληαη θαη κε γξακκαηηθά επηζήκαηα όπσο ε θαηάιεμε ηθόο, όηαλ δεκηνπξγνύλ επίζεηα από ιέμεηο όπσο ιόγ-νο, θέληξ-ν θηι. πλαληάηαη θαη ε πεξίπησζε λα ππάξρεη ζηελ ίδηα άζθεζε παξαγσγή θαη ζύλζεζε δεκηνπξγώληαο νηθνγέλεηεο ιέμεσλ. Βιέπνπκε ινηπόλ όηη ιέμεηο πνπ είλαη θνηλέο ζε πνιιέο γιώζζεο, νη νπνίεο αλήθνπλ ζην Γηεζλέο Δπηζηεκνληθό Λεμηιόγην αιιά έρνπλ πεξάζεη πιένλ ζε θαζεκεξηλή ρξήζε, κπνξνύλ λα απνηειέζνπλ κηα θαιή βάζε γηα ηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηώλ κε ην ιόγην ζηνηρείν αθόκα θαη από ην αξράξην επίπεδν. Ζ εμνηθείσζε ησλ καζεηώλ κε ην ζπγθεθξηκέλν είδνο ιεμηινγίνπ παξνπζηάδεη πνιιαπιά πιενλεθηήκαηα γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο ειιεληθήο. Δκπινπηίδνπλ ην ιεμηιόγηό ηνπο, δεκηνπξγνύλ ζπλδέζεηο κε ιέμεηο πνπ ππάξρνπλ ήδε ζηελ γιώζζα ηνπο, εηζάγνληαη ζηνπο κεραληζκνύο παξαγσγήο θαη ζύλζεζεο ιόγησλ ιέμεσλ. Μπνξνύλ λα εμαζθεζνύλ θαη ζε άιιεο δεμηόηεηεο όπσο λα αλαιύνπλ ηηο ιέμεηο ζηα ζπλζεηηθά ηνπο, λα καληεύνπλ ην λόεκα ησλ ιέμεσλ θαη λα εμνηθεηώλνληαη όρη κόλν κε ιεμηθά αιιά θαη κε γξακκαηηθά ζηνηρεία. Αθόκα θαη αλ νξηζκέλεο από απηέο ηηο ιέμεηο είλαη δύζθνιεο γηα ην επίπεδό ηνπο ν δάζθαινο κπνξεί λα θάλεη επηινγή θαη λα κελ επηκείλεη ζε όιεο ην ίδην. Σν ιεμηιόγην θαη νη αζθήζεηο πνπ αθνξνύλ ην ιόγην ζηνηρείν απνηεινύλ επηπιένλ πιηθό ζε έλα θαηά ηα άιια άξηην βηβιίν γηα ηελ δηδαζθαιία ηεο λέαο ειιεληθήο σο μέλεο γιώζζαο. πκπεξάζκαηα Σν ιόγην ζηνηρείν, αλεμάξηεηα από ηνλ ηξόπν πνπ εηζήρζε ζηελ γιώζζα, είλαη θνκκάηη ηεο λέαο ειιεληθήο θαη ππάξρεη ζε απηήλ επηηειώληαο δηάθνξεο ιεηηνπξγίεο: ε άιιεο πεξηπηώζεηο ζεκαηνδνηεί ην επίζεκν ύθνο, ζε άιιεο απνηειεί ηελ κνλαδηθή επηινγή ελώ ζε άιιεο είλαη νπδέηεξν πθνινγηθά αλεμάξηεηα από ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν εκθαλίδεηαη. Γηα όινπο ηνπο παξαπάλσ ιόγνπο πξέπεη λα απνηειεί αληηθείκελν ζπζηεκαηηθήο δηδαζθαιίαο ηόζν γηα ηα ειιεληθά σο κεηξηθή όζν θαη σο μέλε. Δηδηθόηεξα γηα ηελ δεύηεξε πεξίπησζε, εμεηάζακε πώο κπνξεί λα ζπκπεξηιεθζεί ζε έλα εγρεηξίδην γηα ηελ δηδαζθαιία ηεο λέαο ειιεληθήο αθόκα θαη

13 ζην αξράξην επίπεδν θαη ηα πιενλεθηήκαηα πνπ κπνξνύλ λα πξνζθνκήζνπλ νη καζεηέο από απηό. Βηβιηνγξαθία Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε Άλλα & Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Ζ δηάθξηζε [ιόγην] θαη [ιατθό] ζηελ ειιεληθή γιώζζα. Οξηζκόο θαη ηαμηλόκεζε. ην 6 ν Σπλέδξην Ειιεληθήο Γισζζνινγίαο: Πξαθηηθά 6 νπ Δηεζλνύο Σπλεδξίνπ Ειιεληθήο Γισζζνινγίαο, Κξήηε Σεπηεκβξίνπ Κξήηε: Δξγαζηήξην Γισζζνινγίαο, Παλεπηζηήκην Κξήηεο (ζε ειεθηξνληθή κνξθή). Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε Άλλα & Γέζπνηλα Υεηιά-Μαξθνπνύινπ, πγρξνληθέο θαη δηαρξνληθέο ηάζεηο ζην γέλνο ηεο ειιεληθήο. Μηα ζεσξεηηθή πξόηαζε. ην Θέκαηα λενειιεληθήο γξακκαηηθήο: Τν γέλνο. Αζήλα: Παηάθε, Γλσξίδεηο ήδε ειιεληθά. Εθπαηδεπηηθό πιηθό γηα αξράξηνπο Αζήλα. Holton David, Peter Mackridge & Δηξήλε Φηιηππάθε-Warburton, Γξακκαηηθή ηεο ειιεληθήο γιώζζαο. Αζήλα: Παηάθε. Ηνξδαλίδνπ Άλλα Εεηήκαηα ηππνπνίεζεο ηεο ζύγρξνλεο λενειιεληθήο. ην Υξηζηίδεο Αλαζηάζηνο-Φνίβνο (επηκ.) «Ιζρπξέο» θαη «αζζελείο» γισζζεο ζηελ Επξσπατθή Έλσζε. Όςεηο ηνπ γισζζηθνύ εγεκνληζκνύ. Πξαθηηθά δηεζλνύο ζπλεδξίνπ Θεζζαινλίθε, Μαξηίνπ ηνκ. β. Θεζζαινλίθε: Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ. Κέληξν Διιεληθήο Γιώζζαο, Mackridge Peter, Η λενειιεληθή γιώζζα. Αζήλα: Παηάθεο. Μπαθάθνπ-Οξθαλνύ Αηθαηεξίλε, Η ιέμε ηεο λέαο ειιεληθήο ζην γισζζηθό ζύζηεκα θαη ζην θείκελν. Αζήλα: Πεξηνδηθό «Παξνπζία» - Παξάξηεκα αξ. 65. Μπακπηληώηεο Γεώξγηνο Γ., Λεμηθό ηεο λέαο ειιεληθήο γιώζζαο. Αζήλα: Κέληξν Λεμηθνινγίαο. Πεηξνύληαο Δπάγγεινο, Δηπκνινγία θαη πξνέιεπζε ηνπ ιεμηινγίνπ ηεο λέαο ειιεληθήο. ην Γηάλλεο Ζ. Υάξεο (επηκ.) Δέθα κύζνη γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα. Αζήλα: Παηάθε. Σξηαληαθπιιίδεο Μαλόιεο, 2005 (1941). Νενειιεληθή γξακκαηηθή (ηεο δεκνηηθήο) (αλαηύπσζε ηεο έθδνζεο ηνπ ΟΔΒ (1941) κε δηνξζώζεηο). Θεζζαινλίθε: Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ πνπδώλ (Ίδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε).

14 Σξηαληαθπιιίδεο Μαλόιεο, 1948 (αλάηππν). Γισζζηθέο παξαηεξήζεηο. Η δπλακηθόηεηα ησλ αζπκκόξθσησλ ιόγησλ ηύπσλ. Θεζζαινλίθε: Σύπνηο Μ. Σξηαληαθύιινπ.