ΕΝΝΟΙΕΣ-ΔΕΙΚΤΕΣ στην ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ:

Transcript

1 ΕΝΝΟΙΕΣ-ΔΕΙΚΤΕΣ στην ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: Γιώτα Παπαγεωργίου Σκοπός: Σκοπός της υποενότητας αυτής είναι η κατανόηση από τους καταρτιζόμενους της διαδικασίας σύλληψης και μέτρησης των εννοιών στις Κοινωνικές Επιστήμες. Δηλαδή, η κατανόησης του ορισμού των αφηρημένων εννοιών και η διαδικασία λεπτομερούς μετατροπής τους σε στατιστικά μετρήσιμες έννοιες. Επίσης, η ικανότητα από τους καταρτιζόμενους της ανάπτυξη των δεξιοτήτων μέτρησης αφηρημένων κοινωνικών εννοιών. Προσδοκώμενα Αποτελέσματα: Κατανόηση της διαδικασίας μετατροπής αφηρημένων εννοιών Εξοικείωση με τον ορισμό και ανάλυση των εννοιών Έννοια και εξοικείωση με την χρήση δεικτών Έννοια και εξοικείωση με την χρήση κλιμάκων μέτρησης Έννοιες κλειδιά: Έννοιες, μέτρηση, πειραματική μορφή έννοιας, δείκτες, κλίμακες μέτρησης, επίπεδα μέτρησης εννοιών ( ονομαστικό, τακτικό, ισοδιαστημικό, αναλογικό), μεταβλητές. Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Στις ποσοτικές έρευνες η Κοινωνική πραγματικότητα μετράται μέσω μεταβλητών. Δηλαδή οι έννοιες μετρώνται μέσω μεταβλητών. Στο παρακάτω ενότητα θα 1

2 παρουσιαστούν διάφοροι τρόποι σύλληψης εννοιών και μετατροπής τους σε πειραματική μορφή προκειμένου να μετρηθούν ποσοτικά. Συνοπτική παρουσίαση: Στην ποσοτική έρευνα συναντάμε τέσσερις τύπους ανάλυσης. Στις ποσοτικές έρευνες η Κοινωνική πραγματικότητα μετράται μέσω μεταβλητών. Δηλαδή οι έννοιες μετρώνται μέσω μεταβλητών. Μέτρηση (measurement): Διαδικασία πρόσαψης αριθμητικών δεδομένων σε αντικείμενα, σύμφωνα με κανόνες. Π.χ., επαγγελματική επιτυχία μετρούμε το χαρακτηριστικό προσδίδοντας μια τιμή (βαθμολογία) σε ένα αντικείμενο (το άτομο). Ανάλογα με το τι, πώς μετράμε, οι αριθμ. τιμές που συλλέγονται δίνουν διαφορετικές ιδιότητες και συνεπώς διαφορετικό επίπεδο πληροφόρησης. Μεταβλητές: Ταξινομούνται ανάλογα με τις ιδιότητες Ποιοτικές = μεταβάλλονται σε είδος (π.χ., φύλο, εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, κλπ.). Ποσοτικές = μεταβάλλονται σε ποσό (βάρος, IQ, εισόδημα, κλπ.). Συνεχείς = λαμβάνει κάθε τιμή της κλίμακας (π.χ., ύψος 1,35 εκ. ή χρόνος 1,35, 55,κλπ). Ασυνεχείς = λαμβάνει μόνο συγκεκριμένο αριθμό τιμών- μπορούν να λάβουν οποιαδήποτε τιμή μέσα στην υψηλότερη-χαμηλότερη κλίμακα που μετρούν. (π.χ., βάρος 50, 60, 80). Μέτρηση έννοιας: Η έννοια λέξη ή σύμβολο που αντιπροσωπεύει κάποια ιδέα. Είναι ένα θεωρητικό κατασκεύασμα, αποτέλεσμα παρατήρησης ή εμπειρίας και 2

3 αντικατοπτρίζει μια κοινώς αποδεκτή σημασία. Η μέτρηση = προσεκτική παρατήρηση για τον σκοπό της περιγραφής αντικειμένων και γεγονότων που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά της έννοιας που εξετάζεται. Δηλαδή η έννοια περιλαμβάνει: α) Σύλληψης έννοιας (Τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε σε μία έννοια) και β) Μέτρησης μιας Έννοιας (περιλαμβάνει ειδικές μετρήσεις). Γενικά η έννοια περιλαμβάνει τρεις ορισμούς: - Πραγματικός Ορισμός: Αντικατοπτρίζει την ουσιαστική φύση μιας έννοιας / όχι χρησιμότητα στην μέτρηση. - Ονομαστικός Ορισμός: Είναι ο όρος που έχει καθοριστεί από τον ερευνητή στην συγκεκριμένη έρευνα. - Πειραματικός Ορισμός: Πιο λεπτομερής ορισμός, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση μιας έννοιας στην κοινωνική ποσοτική έρευνα. Οι έννοιες μπορεί να είναι απλές ή πολύ περίπλοκες. Π.χ., φύλο, βάρος, ευφυΐα, πολιτική ιδεολογία, βαθμός άγχους, ελευθερία, κ.λπ. Όμως μπορούμε να μετρήσουμε τις αφηρημένες έννοιες μέσω δεικτών. Η αφηρημένη έννοια συνδέεται μέσω εμπειρικών δεικτών. Μετράμε ένα μέρος ενός αγνώστου συνόλου, όχι τα πάντα, γιατί δεν γνωρίζουμε τα πάντα. Κατά τον de Vaus, η έννοιες για να μετρηθούν πρέπει να πληρούν τα παρακάτω χαρακτηριστικά. 1. Να αφορά σε παρατηρήσιμα φαινόμενα /(όχι απαραίτητα κατ ευθείαν.) Π.χ., κοινωνική τάξη δεν μπορούμε να την δούμε, όμως η έννοια αποτελείται από δείκτες που μπορούν να αντληθούν από την πραγματικότητα. π.χ., εισόδημα, επάγγελμα, επίπεδο μόρφωσης. 2. Να υπάρχει ακριβής ορισμός του αντικείμενου ή χαρακτηριστικού, π.χ., η κοινωνική καταγωγή είναι μέρος της κοινωνικής τάξης ή το αντίστροφο; 3

4 3. Να καθορίζεται με ακρίβεια: διάκριση εμπειρικών παρατηρούμενων φαινόμενων. Π.x., εάν ο βαθμός της Δημοκρατίας εξαρτάται μόνο από εκλογές κάθε 4 χρόνια, -- τότε Ελλάδα και Τουρκία = εξ ίσου δημοκρατικές χώρες. Εάν όχι, επανεξέταση -- πιο συγκεκριμένες οι διαφορές. Δείκτες Οι έννοιες από μόνες τους δεν είναι πραγματικές ή μετρήσιμες. Όμως μπορεί να γίνει μέσω των δεικτών. (Eιδικά μέτρα των πραγματικών και παρατηρούμενων πραγμάτων που αποδεικνύουν την παρουσία ή απουσία μιας έννοιας, Babbie). Οι δείκτες δείχνουν την απλή συσσώρευση των συστατικών μιας μεταβλητής. Σπάνια ένας δείκτης συλλαμβάνει όλη την σημασία έννοιας. Έχουν αναπτυχθεί πολλαπλοί κοινωνικοί δείκτες, έχουν τοποθετηθεί σε μια λογική σειρά, έχουν ομαδοποιηθεί και συλλαμβάνουν αυτό που λέμε διαστάσεις μιας έννοιας. Πολλαπλοί δείκτες και πολλαπλές διαστάσεις συντελούν σε μια πιο νοητική κατανόηση μιας έννοιας. Παράδειγμα διαστάσεων έννοιας. Π.x., Θρησκευτικότητα (Κυριαζή) 1. Τελετουργική (συμμετοχή σε τελετουργικές λειτουργίες) 2. Ιδεολογική (θρησκευτικές πεποιθήσεις) 3. Γνωστική (γνώσεις για την θρησκεία) Παράδειγμα δεικτών: Αυταρχική κοινωνικοποίηση Ονομαστικός ορισμός: αναφέρεται στην αυστηρή και απειλητική τιμωρία ενός παιδιού από τους γονείς του (βιβλιογραφία). Πειραματικός ορισμός: α. Βαθμός τιμωρίας (όπως αναφέρεται από το παιδί ή το γονιό). 1. β. Βαθμός ύψωσης της φωνής (πόσο δυνατά φωνάζει ο γονιός στο παιδί) 4

5 2. γ. Βαθμός απειλής (πόσο βρίζει) 3. δ. Βαθμός κακοποίησης (πόσο «ξύλο» τρώει). Δείκτες Στην εμπειρική έρευνα πιο πολύπλοκη η μέτρηση και γι αυτό χρησιμοποιoύμε κλίμακες: Η κλίμακα βασίζεται σε εμπειρικές ή λογικές δομές που υπάρχουν μεταξύ των διαφορετικών δεικτών μιας μεταβλητής. Πρόκειται για τακτικές κλίμακες μιας μεταβλητής. Κατηγοριοποιούν τα άτομα ή την μονάδα ανάλυσης βάσει συγκεκριμένων μεταβλητών, π.χ., θρησκευτικότητα, αποξένωση, SES, προκατάληψη, διανοητική ικανότητα φυσικά σε σχέση με άλλα άτομα. Δηλαδή οι κλίμακες είναι: Μια διαδικασία συνδυασμού δεικτών σε μια μετρήσιμη διάσταση η οποία αντιπροσωπεύει την ευρύτερη έννοια. Oι κλίμακες δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης της έννοιας / βασίζονται στη συσσώρευση των δεικτών μιας μεταβλητής Αφορούν την ίδια θεωρητική έννοια Η γενική κλίμακα αποτελείται από μια σειρά ερωτήσεων οι οποίες ενοποιούνται και μετρώνται ως σύνολο. Ο συνολικός βαθμός που προκύπτει από τον ερωτώμενο αντιπροσωπεύει τη γενική του στάση / τακτική κλίμακα Σπουδαιότερες κλίμακες: Likert, Guttman, Thurstone, Semantic Differential, Borgadus. Κλίμακα Likert - Βαθμός συμφωνίας ή διαφωνίας σε κάποιο θέμα που διατυπώνεται από το ερωτηματολόγιο. Η κλίμακα παρουσιάζεται ως ευθεία γραμμή με σταθερές διαιρέσεις (συνήθως 5) / Ευρεία χρήση π.χ., πόσο διαφωνείς/ συμφωνείς με τον νόμο σχετικά με την Παιδεία. 1. Πάρα πολύ, 2. Πολύ, 3. Αρκετά, 4. Λίγο, 5. καθόλου. Μία πρόταση όπου ο ερωτώμενος καλείται να απαντήσει εάν συμφωνεί ή διαφωνεί, ως σύνολο, όχι μία-μία. 5

6 Κλίμακα Guttman: Μετράται η ένταση και η βαρύτητα της έννοιας Εξετάζει το διαφορετικό βαθμό στον οποίο ένα άτομο συνδέεται με μια άλλη ομάδα. Oι ερωτήσεις τίθενται σε ιεραρχική διάταξη και εκφράζουν μειωμένη ή αυξημένη στήριξη. Κάθε ερώτηση συνοδεύεται από δύο απαντήσεις/ οι απαντήσεις μπορούν να συνοψιστούν σε έναν κοινό αριθμό/ αντιπροσωπεύει το πιο κοντινό αποδεκτό αποτέλεσμα. Π.χ., φοιτητές και αποδοχή στην πόλη. Κλίμακα Thurstone: Κατασκευάζει την κλίμακα με τη συμμετοχή των ίδιων των ερωτώμενων Εκφράζει την αντίληψη των ερωτώμενων περισσότερο από τις άλλες. Ερευνητής διατυπώνει ερωτήσεις / τις διανέμει / ποιες έχουν τη μεγαλύτερη συχνότητα; Οι έννοιες μπορεί να μετρηθούν σε 4 διαφορετικά επίπεδα: Ονομαστικό επίπεδο: = Έννοιες κατατάσσονται ή ταξινομούνται σε κατηγορίες ως προς ορισμένα χαρακτηριστικά. Οι κατηγορίες είναι αλληλο-αποκλειόμενες. Γενικά συλλέγομε λιγότερες πληροφορίες και η ανάλυσης μας είναι μικρότερης ακρίβειας. Π.χ. φύλο / τόπος καταγωγής / αριθμοί φανέλας ποδοσφαιρικής ομάδας. Χαρακτηριστικό = άτομα συμμετέχουν μόνο σε μία κατηγορία. Τακτικό επίπεδο: = αποδίδουν μια θέση ή μια σειρά σε μια ομάδα. Εδώ τα αντικείμενα / άτομα / κ.λπ. τοποθετούνται σε μία ιεραρχική συνεχή κλίμακα. Μειονέκτημα= δεν μας δίνει ακριβές διάστημα μεταξύ της θέσης κατάταξης. Π.χ., Τερματισμός σε μία ομάδα δρόμου 6

7 Ίσο-Διαστημική κλίμακα (κλίμακα ίσων διαστημάτων): Ίσο-Διαστημική / ακριβείς πληροφορίες για τις μεταξύ θέσεις κατάταξης, π.χ., εισόδημα (μετρημένο σε ευρώ). Αναλογική κλίμακα: σημείο εκκίνησης είναι το μηδέν. Π.χ. θερμοκρασία, κ.λπ. Βιβλιογραφία Ελληνική Babbie E. (2011) Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Brandy, John. (1992), Η Τεχνική της Συνέντευξης, Αθήνα: εκδόσεις Νέα Σύνορα. Howitt, D. & Cramer D. Στατιστική με το SPSS για windows, Αθήνα: Kλειδάριθμος. Howard Keith and Sharp, John, A. (1994). Η Επιστημονική Μελέτη, Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg. Κατσίλης, Γ. (1998), Οι μικροϋπολογιστές στις κοινωνικές επιστήμες, Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg. Κυριαζή, N. (1999), Η κοινωνιολογική έρευνα: Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Λαμπίρη Δημάκη, Ι. (1990), Η Κοινωνιολογία και η Μεθοδολογία της, Αθήνα: εκδόσεις Σάκκουλα. Λαμπίρη-Δημάκη, Ι. Και Παπαχρήστου, Θ. Κ. (1995), Κοινωνικές Έρευνες με Στατιστικές Μεθόδους, Αθήνα: εκδόσεις Σάκκουλα. Μακράκης, Β. Γ. (1997), Ανάλυση δεδομένων στην Επιστημονική έρευνα με τη χρήση του SPSS, Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg- Τυπωθήτω. Παπαγεωργίου, Γ. (1998), Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα, Αθήνα: Gutenberg- Τυπωθήτω. Robson, C. (2007), Η Έρευνα του Πραγματικού Κόσμου. Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg. Pούσσος, Π. Και Τσαούσης. Γ. (2002), Στατιστική Εφαρμοσμένη στις Κοινωνικές Επιστήμες, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ξενόγλωση Verma G. K. & K. Mallick (2004), Εκπαιδευτική Έρευνα. Αθήνα: εκδόσεις Τυπωθήτω. Babbie, E. (1992) (sixth edition), The Practice of Social Research, California: Wadsworth. Blaikiew N. (2004) Analyzing Quantitative Data: from description to explanation, London: Sage. Bryman, A. (2004), Social Research Methods (second edition), Oxford University Press. de Vaus, D.A. (1993), Surveys in Social Research, (3 ed.), London: UCL Press. 7