Γυμνάσιο Λ.Τ. Παξών Ερευνητική Εργασία Α Τετραμήνου της Β Λυκείου. Διαχείριση Απορριμμάτων και Ανακύκλωση

Γυμνάσιο Λ.Τ. Παξών Ερευνητική Εργασία Α Τετραμήνου της Β Λυκείου Διαχείριση Απορριμμάτων και Ανακύκλωση Παξοί, Σχολικό Έτος 2012-2013 1

Ερευνητική ομάδα Α: 1. Βλαχοπούλου Παυλίνα 2. Παπαγεωργίου Κωνσταντίνος 3. Σοφός Σπυρίδων 4. Φαρούγγιας Ελευθέριος Σπυρίδων Ερευνητική ομάδα Β: 1. Αρβανιτάκη Βαλεντίνα 2. Γραμματικός Σπυρίδων 3. Ελέζι Τζωρτζίνο 4. Μπερετούλη Αναστασία Υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί: Διγενή Αναστασία, ΠΕ07 Αλεξανδρής Νικόλαος, ΠΕ11 Ο διευθυντής Μάστορα Περσεφόνη, ΠΕ 10 2

Περίληψη Σκοπός της ερευνητικής εργασίας ήταν η διερεύνηση της ανακύκλωσης και της διαχείρισης των απορριμμάτων στην Ελλάδα και στο Δήμο Παξών. Στην εργασία έλαβαν μέρος οκτώ (08) μαθητές/τριες της Β Λυκείου Παξών, οι οποίοι χωρίστηκαν σε δύο (02) ομάδες με τυχαία επιλογή. Η πρώτη ομάδα ασχολήθηκε με τη μελέτη του συστήματος διαχείρισης των απορριμμάτων και η δεύτερη με την ανακύκλωση. Οι πληροφορίες προήλθαν από τη μελέτη της βιβλιογραφίας που υπάρχει στη σχολική βιβλιοθήκη και το διαδίκτυο, ενώ οι πληροφορίες για το δήμο Παξών προέρχονται από τη συνέντευξη που πήραν οι μαθητές/τριες από τον υπεύθυνο του δήμου Παξών για την ανακύκλωση. 3

Περιεχόμενα Περίληψη... 3 Περιεχόμενα. 4 Ευρετήριο Εικόνων. 6 1 Εισαγωγή 7 2 Προβληματική του Θέματος 9 3 Μεθοδολογία... 10 4 Η Έρευνα 12 4.1 Περιβάλλον. 12 4.2 Διαχείριση... 13 4.2.1 Γενικές πληροφορίες απορριμμάτων.. 14 4.2.2 Στατιστικά στοιχεία παραγωγής απορριμμάτων 16 4.2.3 Υγειονομική Ταφή... 16 4.2.4 Λιπασματοποίηση ή κομποστοποίηση 17 4.2.5 Διαλογή στην πηγή... 18 4.3 Ανακύκλωση... 19 4.4 Τρόποι και Στόχοι Ανακύκλωσης 19 4.5 Ανακυκλώσιμα υλικά. 21 4.5.1 Ανακύκλωση Χαρτιού 21 4.5.2 Ανακύκλωση Αλουμινίου... 22 4.5.3 Ανακύκλωση Γυαλιού... 23 4.5.4 Ανακύκλωση Μπαταριών.. 25 4.5.5 Ανακύκλωση Μετάλλου. 27 4.5.6 Ανακύκλωση Πλαστικού 31 4.6 Ο ρόλος του πολίτη στην ανακύκλωση. 33 4.7 Πράσινη Οικονομία... 34 4.7.1 Πράσινα Επαγγέλματα.. 35 4

4.8 Αποτελέσματα καλής και κακής διαχείρισης... 35 4.8.1 Οφέλη ανακύκλωσης. 35 4.8.2 Συνέπειες. 36 4.8.3 Αντιμετώπιση προβλημάτων της ανακύκλωσης. 37 5 Η Ανακύκλωση στον Δήμο Παξών. 38 6 Συμπεράσματα... 42 7 Κριτική και Αυτοκριτική αποτίμηση. 43 8 Βιβλιογραφία.. 46 5

Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 1 Απορρίμματα 15 Εικόνα 2 Σύσταση απορριμμάτων.. 16 Εικόνα 3 Κάδος κομποστοποίησης... 18 Εικόνα 4 Ανακύκλωση χαρτιού. 22 Εικόνα 5 Αλουμίνιο... 23 Εικόνα 6 Ανακύκλωση γυαλιού.. 24 Εικόνα 7 Μπαταρίες.. 26 Εικόνα 8 Μπαταρίες. 27 Εικόνα 9 Σίδηρος.. 28 Εικόνα 10 Βαθμονομημένο ατσάλι 29 Εικόνα 11 Αλουμίνιο.. 29 Εικόνα 12 Κασσίτερος. 30 Εικόνα 13 Πλαστικές συσκευασίες 32 6

1. Εισαγωγή Χιλιάδες χρόνια τώρα, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί διάφορα υλικά και μεθόδους για να γίνει ευκολότερη η ζωή του. Έκανε εφευρέσεις, προχώρησε πολύ με την βοήθεια της τεχνολογίας και της επιστήμης. Βήμα-βήμα μέσα στους αιώνες έβρισκε νέους τρόπους για να διευκολύνει την καθημερινή του ζωή. Από τα αρχαία χρόνια έχουμε χρήση του μετάλλου, του γυαλιού και του χαρτιού. Με τα χρόνια, ο άνθρωπος έριχνε τα σκουπίδια του στη φύση (σε λάκκους, λίμνες κτλ.) χωρίς να υπάρχει κάποιο όριο ή έστω μια σκέψη για το τι συνέπειες θα έχει αυτή η πράξη για το περιβάλλον. Στα νεότερα χρόνια, με την εμφάνιση του πλαστικού, η κατάσταση χειροτέρεψε. Η θάλασσα είναι μολυσμένη από κάθε είδους σκουπίδια, πράγμα πολύ επικίνδυνο για την υδρόβια ζωή. Το ίδιο συμβαίνει και στις ακτές. Δάση και παραλίες είναι μολυσμένες από πλαστικά, χάρτινα και μεταλλικά κουτάκια αναψυκτικών και όχι μόνο. Η φύση είναι ευαίσθητη. Εάν συνεχιστεί η κατάσταση αυτή, πολλά ζώα θα τεθούν πλέον προς εξαφάνιση. Επιπλέον, η πηγές απ όπου προέρχονται τα υλικά αυτά αγαθά, δεν είναι ανανεώσιμες. Υπάρχει μόνο μια λύση για τα συγκεκριμένα προβλήματα προς το παρόν. Η μέθοδος της ανακύκλωσης είναι γνωστή στους περισσότερους αν όχι σ όλους- νέους στις μέρες μας, έστω και ακουστά. Με την ανακύκλωση, όχι μόνο το περιβάλλον θα είναι πιο καθαρό και υγιές, αλλά θα λυθεί και το πρόβλημα των μη ανανεώσιμων πηγών. Έτσι, ίσως και η κατάχρηση που κάνει ο άνθρωπος στην καθημερινότητα του, να μειωθεί έστω και λίγο. Αν το σκεφτούμε καλά, ο άνθρωπος δεν χρησιμοποιεί μόνο τα υλικά αγαθά για τις βασικές ανάγκες του, αλλά καταναλώνει άσκοπα μεγάλες ποσότητες υλικών, που ουσιαστικά δεν τα χρειάζεται καν. Με την ανακύκλωση η μόλυνση που θα υπήρχε από την υπερκατανάλωση που γίνεται, δεν θα είναι τόσο μεγάλη. Ο πλανήτης μας χρειάζεται τη βοήθεια όλων μας. Επιβαρύνουμε το περιβάλλον αιώνες τώρα, ας κάνουμε κάτι λοιπόν για να 7

ελαφρύνουμε το βάρος των σκουπιδιών που υπάρχουν παντού γύρω μας. Είναι δική μας η ευθύνη 8

2. Προβληματική του θέματος Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση και αξιολόγηση της ανακύκλωσης και της διαχείρισης των απορριμμάτων. Στην έρευνα συμμετέχουν οκτώ (08) μαθητές/τριες της Β Λυκείου Παξών. Στόχος της έρευνας είναι η συλλογή πληροφοριών για το σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων και την διαδικασία της ανακύκλωσης στην Ε.Ε., στην Ελλάδα και στους Παξούς. Στο τέλος του τετραμήνου οι μαθητές/τριες θα παρουσιάσουν τα ερευνητικά δεδομένα και τις δικές τους προτάσεις σε μία ολοκληρωμένη εργασία. Oι μαθητές, ύστερα από τη διαδικασία καταιγισμού ιδεών, έθεσαν τα εξής ερευνητικά ερωτήματα για την ερευνητική εργασία: Ερευνητικά ερωτήματα Α ομάδας: Τα απορρίμματα των εργοστασίων πού καταλήγουν; Μπορούν να ανακυκλωθούν; Πού πηγαίνουν τα απορρίμματα του νησιού; Υπάρχει οικονομικό κέρδος με την ανακύκλωση; Πώς συμβάλλει στην οικονομία του νησιού η ανακύκλωση; Πώς ο κάθε πολίτης συμβάλλει στην οικολογία; Πώς αντιμετωπίζουμε την κακή διαχείριση της ανακύκλωσης; Ερευνητικά ερωτήματα Β' ομάδας: 1.Στόχοι και τρόποι ανακύκλωσης 1.α. Ποιοι είναι οι στόχοι και οι τρόποι της ανακύκλωσης; 1.β. Ποιο είναι το πρότυπο της καλής ανακύκλωσης και αν υπάρχει; 2.Κακή διαχείριση της ανακύκλωσης 2.α. Πως αντιμετωπίζουμε την κακή διαχείριση της ανακύκλωσης; 2.β. Ποια τα αποτελέσματα της κακής διαχείρισης και ποια της καλής; 3. Ανακυκλώσιμα είδη 3.α. Υπάρχουν οργανωμένες κοινότητες για την ανακύκλωση; 3.β. Ποια είναι τα σημαντικότερα ανακυκλώσιμα είδη; 9

3. Μεθοδολογία Η Ερευνητική μας εργασία έγινε με βάση το δεύτερο ερευνητικό σχήμα κατανομής θεμάτων και οργάνωσης ομάδων. Στην περίπτωση αυτή το θέμα καταμερίστηκε σε υπο-θέματα και κάθε υπο-θέμα εξετάστηκε αυτοτελώς από μια ομάδα μαθητών/τριών της τάξης. Οι μαθητές/τριες εργάζονταν σε ομάδες, η κάθε μία ξεχωριστά και υπήρχαν και τακτές συναντήσεις Ολομέλειας, με τη συμμετοχή όλων των ομάδων. Η τάξη μας αποτελείται από οκτώ (08) μαθητές και χωριστήκαμε σε δύο ομάδες με τυχαία επιλογή. Τα υπό-θέματα στα οποία χωρίστηκε η εργασία είναι τα παρακάτω: Υπο-θέμα 1ο: διαχείριση απορριμμάτων Η ομάδα αποτελείται από τους παρακάτω μαθητές: 1. Βλαχοπούλου Παυλίνα 2. Παπαγεωργίου Κωνσταντίνος 3. Σοφός Σπυρίδων 4. Φαρούγγιας Ελευθέριος Υπο-θέμα 2ο: Ανακύκλωση Η ομάδα αποτελείται από τους παρακάτω μαθητές: 1. Αρβανιτάκη Βαλεντίνα 2. Γραμματικός Σπυρίδων 3. Ελέζι Τζωρτζίνο 4. Μπερετούλη Αναστασία Σε κάθε ομάδα δόθηκε προς χρήση υλικό, όπως προτεινόμενη βιβλιογραφία από βιβλία που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του σχολείου, τα σχολικά βιβλία και ηλεκτρονικά αρχεία με σελίδες στο διαδίκτυο σχετικές με το θέμα μας. Κάθε ομάδα αξιολόγησε το υλικό και επέλεξε ποιό θα χρησιμοποιήσει. Η 10

ερευνητική αυτή εργασία συσχετίζεται με διδασκόμενα μαθήματα του σχολείου όπως η Χημεία, η Φυσική, η Κοινωνιολογία, η Οικιακή Οικονομία, αλλά και με εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση. Επιπλέον ως πηγές πληροφοριών λειτούργησαν οι διάφορες πηγές στο διαδίκτυο, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως αναζήτηση υλικού. Αναμενόμενα μαθησιακά οφέλη θα είναι η γνώση της σωστής διαχείρισης των απορριμμάτων και η αξία της ανακύκλωσης για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. 11

4 Η Έρευνα 4.1 Περιβάλλον Νερό, τροφή, οξυγόνο, ενέργεια και τόσα άλλα... Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί το περιβάλλον με πολλούς τρόπους, βασικής σημασίας για τη ζωή του. Οφείλει να διαφυλάσσει το περιβάλλον του και να το εκμεταλλεύεται με σύνεση: διακυβεύεται η υγεία του, ακόμη και η ίδια η επιβίωσή του. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, η Ευρώπη ανέλαβε σταθερή δέσμευση όσον αφορά το περιβάλλον: η προστασία της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα και των υδάτων, η διατήρηση των φυσικών πόρων και της βιοποικιλότητας, η διαχείριση των αποβλήτων και των δραστηριοτήτων που έχουν δυσμενείς επιπτώσεις συγκαταλέγονται μεταξύ των πεδίων της ευρωπαϊκής δράσης, τόσο σε επίπεδο κρατών μελών όσο και στον διεθνή χώρο (http://europa.eu/legislation_summaries/environment/index_el.htm). Το μεγαλύτερο πρόβλημα στο περιβάλλον είναι η τρύπα του όζοντος. Υπολογίζεται ότι για να αποκατασταθούν τα μέσα επίπεδα του όζοντος και τα επίπεδα του πάνω από την Ανταρκτική χρειάζονται περίπου 40 χρόνια. Αν δεν ανακυκλώνουμε οι συνέπειες δεν θα είναι μόνο η απειλή των ζώων και των φυτών αλλά και η ατμοσφαιρική ρύπανση διότι τα εργοστάσια εκπέμπουν ρύπους, στην κατασκευή διαφόρων ειδών. Με τις καύσεις επιδεινώνεται η τρύπα του όζοντος που είναι ένα φαινόμενο, που συνεχίζει να απασχολεί την επιστημονική κοινότητα από τις αρχές της δεκαετίας του 80 μέχρι και σήμερα. Το στρώμα του όζοντος που βρίσκεται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Γης, πάνω από την Ανταρκτική δεν έχει κλείσει εντελώς χρόνια ακόμα. Το πρόβλημα είναι σοβαρό, καθώς το όζον προστατεύει από την ηλιακή ακτινοβολία. Η αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου, π.χ. αυξάνει την συχνότητα καρκίνου του δέρματος, την δημιουργία καταρράκτη και προκαλεί σοβαρά προβλήματα στα οικοσυστήματα. Κύριος λόγος για τη δημιουργία της τρύπας του όζοντος είναι τα σπρέι (αποσμητικά, απορρυπαντικά κ.ά.) που χρησιμοποιούν ένα 12

προωθητικό αέριο που βοηθά το υγρό να βγει με τη μορφή που το βλέπουμε. Αυτό το αέριο απελευθερώνεται κατά τη χρήση του σπρέι και έτσι προκαλείται η καταστροφή του όζοντος. Εδώ πρέπει να πούμε ότι σήμερα υπάρχουν σπρέι που δεν καταστρέφουν το όζον. Είναι τα σπρέι εκείνα που αναγράφουν στη συσκευασία τους: "ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΟ ΟΖΟΝ". Καλό θα είναι, εμείς οι καταναλωτές να προσέχουμε τα σπρέι που αγοράζουμε, ψάχνοντας για την παραπάνω επιγραφή. Πέραν της αντιμετώπισης των εκπομπών αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου (τρύπα του όζοντος), που ευθύνονται για την αλλαγή του κλίματος, η περιβαλλοντική νομοθεσία έχει επίσης ως βασικό στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, του οποίου η ρύπανση ευθύνεται, μεταξύ άλλων, για βλάβες στην υγεία του ανθρώπου και δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον, όπως η οξίνιση και ο ευτροφισμός. Η ευρωπαϊκή πολιτική καλύπτει τα διάφορα είδη ρύπων και τις πηγές τους. Παράλληλα, το 2005 η Επιτροπή πρότεινε θεματική στρατηγική με σκοπό τη μείωση, έως το 2020, των θανάτων που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση, κατά 40% έναντι των επιπέδων του 2000 (http://2dim-efkarp.thess.sch.gr/oldweb/efimerida/ellinika/ozon.htm). 4.2 Διαχείριση απορριμμάτων Ένα από τα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στις γειτονιές τους είναι τα σκουπίδια τα οποία στοιβάζονται στους δρόμους και μέρα με την μέρα πολλαπλασιάζονται. Το πρόβλημα των σκουπιδιών έχει μεγαλώσει τις τελευταίες 10ετίες εξαιτίας του καταναλωτισμού που έχει συνεπάρει τον σύγχρονο άνθρωπο. Το πρόβλημα έχει καταλήξει να γίνεται υπερβολικά έντονο σε περιόδους που δεν λειτουργούν οι υπηρεσίες που μαζεύουν τα σκουπίδια, δημιουργώντας σοβαρούς κινδύνους, αρχικά στην υγεία των κατοίκων στην συνέχεια στο περιβάλλον και τέλος στα ζώα. 13

Όμως το πρόβλημα δεν μένει εκεί, καθώς κάποια στιγμή οι υπηρεσίες καθαριότητας του Δήμου θα τα μαζέψουν, το πρόβλημα είναι οι χιλιάδες τόνοι σκουπιδιών που μαζεύονται στις χωματερές και απειλούν την υγεία όλων των κατοίκων των περιοχών. Βάση των ερευνών που έγιναν σε διάφορες περιοχές έδειξαν ότι τα παιδιά των γυναικών που ζουν κοντά σε χωματερές έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να γεννηθούν με προβλήματα υγείας και με μικρό βάρος γέννησης. Στις χωματερές μεταφέρονται τα απόβλητα από τις κατοικημένες περιοχές, δημιουργούνται εστίες καταστροφής του περιβάλλοντος, δυσοσμία και σε αρκετές περιπτώσεις τοξικές ουσίες συγκεντρώνονται με τεράστιους κινδύνους. Πολλές χωματερές λειτουργούν μέσα ή δίπλα σε δάση και πολύ κοντά σε καλλιέργειες, θάμνους, οικισμούς ή και σε θάλασσες. Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι η ύπαρξη των χωματερών και η μόλυνση που παράγουν όχι μόνο σκοτώνουν αργά τους κατοίκους που βρίσκονται κοντά σε αυτές, αλλά η απειλή φτάνει ακόμα και στα προϊόντα των σούπερ μάρκετ και φυσικά στο πιάτο μας. Φανταστείτε τι μείγμα δημιουργείται όταν ανάμεσα στα σκουπίδια υπάρχουν μπαταρίες, απορρίμματα από ιατρεία και νοσοκομεία ή άλλα τοξικά υλικά. Όταν βρέχει όλες αυτές οι ουσίες που νομίζετε ότι μπορεί να καταλήξουν; Τα υγρά από τα σκουπίδια μπορεί να <<ποτίσουν>> το χώμα και το υπέδαφος και να περάσουν στα υπόγεια νερά. 4.2.1 Γενικές πληροφορίες για τα απορρίμματα Η τεχνολογία και η απότομη αύξηση του πληθυσμού της γης, επηρέασαν την ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις του ανθρώπου και την ικανότητα της γης να τις εκπληρώνει. Ο τεχνολογικός πολιτισμός, που χαρακτηρίζει την εποχή μας, αύξησε τους ρυθμούς της παραγωγικής δραστηριότητας για την παραγωγή υλικών αγαθών. Η παραγωγή αυτών των αγαθών απαιτεί τη χρήση φυσικών πόρων και ενέργειας, ενώ η κατανάλωσή τους παράγει εκατομμύρια τόνους αποβλήτων με τη μορφή υλικών συσκευασίας και αστικών απορριμμάτων. Η αύξηση του όγκου των απορριμμάτων είναι κοινωνικό πρόβλημα. Η διαχείριση και η τελική διάθεσή τους, είναι υπόθεση που αφορά όλους μας. 14

Πολλά προβλήματα προκύπτουν από τα απορρίμματα, όπως η χωροθέτηση των χωματερών που πάντα συναντά αντιδράσεις από τους κατοίκους των γειτονικών περιοχών ή η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα από τα αποστραγγίσματα των σκουπιδιών. Η μείωση του όγκου των σκουπιδιών συμβάλει ουσιαστικά στη διαχείρισή τους. Λιγότερα σκουπίδια σημαίνει λιγότερες χωματερές και λιγότερα περιβαλλοντικά προβλήματα. Μπορεί όμως να αλλάξει η συμπεριφορά μας στον τρόπο που διαχειριζόμαστε τα σκουπίδια μας. Πολλά από αυτά δεν είναι για πέταμα ανακυκλώνονται και μετά από κατάλληλη επεξεργασία μπορούν και πάλι να χρησιμοποιηθούν. Εικόνα 1.Απορρίμματα Πηγή: http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm 15

4.2.2 Στατιστικά στοιχεία παραγωγής απορριμμάτων Στη χώρα μας παράγονται κάθε χρόνο 3,1 εκατομμύρια τόνοι απορριμμάτων που καταλαμβάνουν όγκο 17,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ο καθένας από εμάς παράγει καθημερινά περίπου 1 κιλό σκουπίδια Μια τυπική κατανομή απορριμμάτων ενός ελληνικού νοικοκυριού φαίνεται παρακάτω: ΦΟΡΙ Ε Εικόνα 2. Σύσταση απορριμμάτων Πηγή: http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm 4.2.3 Υγειονομική ταφή Είναι η πιο απλή και οικονομικά πρόσφορη μέθοδος διάθεσης των απορριμμάτων. Με τη μέθοδο αυτή τα απορρίμματα διαστρώνονται σε διαδοχικές στρώσεις μέχρι συνολικού πάχους 2,5 3μ. Κάθε καινούρια 16

στρώση καλό είναι να εναποτίθεται αφού η θερμοκρασία της προηγούμενης στρώσης έχει κατέβει στη θερμοκρασία του εδάφους. Κάθε καινούρια στρώση πρέπει να καλύπτεται από κατάλληλο αδρανές υλικό τουλάχιστον 20 εκ. (χώμα, άμμος κ.τ.λ.). Αυτή η επικάλυψη περιορίζει τη δυσοσμία τα έντομα τα τρωκτικά και προστατεύει τα υλικά από αυτανάφλεξη. Αυτοί είναι οι χώροι υγειονομικής ταφής ή αλλιώς όπως ονομάζονται ΧΥΤΑ, πρέπει να επιλέγονται σε κατάλληλες από υδρογεωλογική άποψη περιοχές. Στη διάρκεια λειτουργίας του χώρου πρέπει να γίνεται έλεγχος των στραγγισμάτων που προκύπτουν από την αποσύνθεση των απορριμμάτων και από την διείσδυση στη μάζα τους των νερών της βροχής, για να μην ρυπαίνονται τα υπόγεια νερά και τα πηγάδια. 4.2.4 Λιπασματοποίηση Πολλά από τα οργανικά απορρίμματα ενός νοικοκυριού μπορούν να ανακυκλωθούν με την βοήθεια της κομποστοποίησης. Κομποστοποίηση ή λιπασματοσποίηση, είναι η βιολογική, αερόβια, θερμόφιλη και ελεγχόμενη διεργασία μερικής αποσύνθεσης των οργανικών αποβλήτων που οδηγεί στη παραγωγή κομπόστ, δηλαδή ενός οργανικού εδαφοβελτιωτικού, ένα είδος λιπάσματος με άλλα λόγια, αλλά προερχόμενο από φυσικά συστατικά και όχι με χημική επεξεργασία. Για την κομποστοποίηση μπορώ να χρησιμοποιήσω τα παρακάτω υλικά: Πεσμένα φύλλα Κομμένα χόρτα Φρούτα, φλούδες φρούτων Λαχανικά, φλούδες λαχανικών 17

Χαρτοπετσέτες Χαρτί κουζίνας (όχι εφημερίδες περιοδικά) Τσόφλια αυγών Ξεραμένα λουλούδια Στάχτη από τζάκι Εικόνα 3. Κάδος κομποστοποίησης Πηγή:http://www.kalamaria.gr/index.php?option=com_content&task=view&id= 856&Itemid=189 4.2.5 Διαλογή στην πηγή Όταν η διαλογή των χρήσιμων υλικών γίνεται πριν τη συλλογή των απορριμμάτων λέγεται διαλογή στη πηγή και έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα της μείωσης του κόστους συλλογής και μεταφοράς. Η διαλογή στη πηγή μπορεί να αφορά πολλούς τύπους υλικών όπως χαρτιά και χαρτοκιβώτια, γυαλιά, μέταλλα, ορισμένα πλαστικά, υφάσματα. 18

Προϋπόθεση για την επιτυχία του συστήματος διαλογή στη πηγή είναι η συμμετοχή των κατοίκων που θα διαχωρίζουν τα υλικά και θα τα αποθηκεύουν σε διαφορετικά δοχεία. Εκτός από τη διαλογή στη πηγή μπορεί να γίνει και διαλογή με μηχανικά μέσα μετά από τη φάση της συλλογής μεταφοράς. Τα βασικά στάδια είναι ο τεμαχισμός, το κοσκίνισμα, ο μαγνητικός διαχωρισμός και ο αεροδιαχωρισμός. Έτσι ξεχωρίζουμε τα μέταλλα τα γυαλιά το χαρτί και τα πλαστικά ότι απομένει είναι οργανική ουσία κατάλληλο για παραγωγή ζωοτροφή και λίπασμα. 4.3. Ανακύκλωση Ανακύκλωση απορριμμάτων είναι η διαδικασία με την οποία επαναχρησιμοποιείται εν μέρει ή ολικά οτιδήποτε αποτελεί έμμεσα ή άμεσα αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και το οποίο στην μορφή που είναι δεν αποτελεί πλέον αγαθό για τον άνθρωπο. Στην διαδικασία αυτή συνήθως τα απορρίμματα μετατρέπονται σε πρώτες ύλες από τις οποίες παράγονται νέα αγαθά. Μέρος της διαδικασίας της ανακύκλωσης είναι και η μετατροπή βλαβερών για το περιβάλλον υλικών σε λιγότερο ή και καθόλου βλαβερά. Με τον τρόπο αυτό γίνεται ομαλότερα η επανένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον στο οποίο ουσιαστικά ολοκληρώνει την διαδικασία της ανακύκλωσης με φυσικό τρόπο. Παράδειγμα μιας τέτοιας περίπτωσης είναι η μετατροπή οικιακών λυμάτων σε τέτοια μορφή ώστε να είναι λιγότερο βλαβερά σε αντίθεση με την κατευθείαν εναπόθεσή τους π.χ. στην θάλασσα (http://el.wikipedia.org/wiki/ανακύκλωση). 4.4 Τρόποι και στόχοι της ανακύκλωσης Η γη, το νερό, το ξύλο, το γυαλί αποτελούν το φυσικό περιβάλλον του κάθε ανθρώπου. Πρέπει να σεβόμαστε και να εξοικονομούμε. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ανακύκλωσης, όπως: 19

- Όταν χρησιμοποιούμε χαρτί πρέπει να το γράφουμε και από τις δύο πλευρές, να τα πετάμε σε διαφορετικό κάδο και όταν γεμίσει να τον πηγαίνουμε στο εργοστάσιο ανακύκλωσης. - Όταν βάζουμε νερό στο ποτήρι μας πρέπει να βάζουμε όσο χρειάζεται και όχι περισσότερο. Να παίρνουμε νερό από την θάλασσα και να γίνεται η λεγόμενη αφαλάτωση. Επίσης να ποτίζουμε τα φυτά μας όποτε κρίνεται απαραίτητο και όχι πολλή συχνά σπαταλώντας έτσι περίσσιο νερό. - Να προσπαθούμε να συγκεντρώνουμε γυαλί από όλη την γειτονία μας και να το πηγαίνουμε σε ειδικά εργοστάσια γυαλιού. Στην καθημερινή μας ζωή πετάμε τα σκουπίδια μας σε διάφορους κάδους χωρίς να σκεφτούμε ότι αυτά τα οποία πετάμε θα μπορούσαμε να τα ανακυκλώσουμε. Πολλοί άνθρωποι γύρω μας ακόμη και εμείς δεν συμβάλουμε στην ανακύκλωση αποφεύγοντας να χρησιμοποιούμε τους ειδικούς κάδους. Αν όλοι μας συνεργαστούμε και δείξουμε προθυμία μπορούμε να κάνουμε διάφορες αλλαγές στην καθημερινότητα μας. Κάποιες από αυτές είναι: Να ρίχνουμε χαρτιά, πλαστικά και γυαλιά στους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης. Να ανακυκλώνουμε διάφορες ηλεκτρικές συσκευές που δεν χρειαζόμαστε άλλο. Επίσης να ανακυκλώνουμε τις μπαταρίες μιας χρήσης αν και θα ήταν προτιμότερο να χρησιμοποιούμε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες γιατί διαρκούν περισσότερο και δεν μολύνουν το περιβάλλον τόσο όσο οι άλλες. Ακόμα καλό θα ήταν να προτιμούμε σακούλες μιας χρήσης και να επιλέγουμε προϊόντα που πωλούνται σε συσκευασίες που ξαναγεμίζουν. Επιπρόσθετα για να κάνουμε οικονομία μπορούμε να αναπαλαιώσουμε τα έπιπλα μας. 20

Με τους παραπάνω τρόπους μπορούμε να κάνουμε οικονομία και συγχρόνως γινόμαστε πιο φιλικοί προς το περιβάλλον αποφεύγοντας να το επιβαρύνουμε με πρόσθετα απορρίμματα. Όμως δεν αρκεί μόνο να κάνουμε ανακύκλωση πρέπει να ξέρουμε πως να την κάνουμε και να την κάνουμε σωστά. 4.5 Ανακυκλώσιμα υλικά Η ανακύκλωση αποτελεί μια βασική έννοια της σύγχρονης διαχείρισης των αποβλήτων. Τα ανακυκλώσιμα υλικά, αποκαλούμενα επίσης "recyclables" ή "recyclates", μπορούν να προέλθουν από πολλές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των σπιτιών, των δημόσιων υπηρεσιών και των βιομηχανιών. Περιλαμβάνουν το γυαλί, το χαρτί, το αλουμίνιο και άλλα μέταλλα όπως ο χαλκός και ο σίδηρος, την άσφαλτο, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τα πλαστικά. Οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές πρέπει να ανακυκλώνονται, όχι μόνον γιατί η τοποθέτηση τους σε χώρους ταφής απορριμμάτων επιβαρύνει το περιβάλλον αλλά και γιατί βλάπτει την υγεία μας (http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%ce%bd%ce%b1%ce%ba%cf%8d %CE%BA%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7). 4.5.1 Ανακύκλωση Χαρτιού Το χαρτί είναι από τα καταλληλότερα υλικά για ανακύκλωση. Μπορούμε να ανακυκλώσουμε: εφημερίδες, περιοδικά χαρτοπετσέτες χαρτοσακούλες τετράδια (χωρίς το πλαστικό εξώφυλλο τους) χαρτιά περιτυλίγματος, χαρτοκιβώτια. 21

Δεν ανακυκλώνονται: Οι λερωμένες συσκευασίες τροφίμων Οι συσκευασίες των χυμών, του γάλακτος, των τσιγάρων. Το ανακυκλωμένο χαρτί φτιάχνεται στα εργοστάσια ανακύκλωσης και παρασκευής χαρτιού. Μπορούμε όμως να φτιάξουμε και στο σπίτι απλά και εύκολα, να του δώσουμε χρώμα ή να το κάνουμε πιο γυαλιστερό. Εικόνα 4. Ανακύκλωση χαρτιού Πηγή: http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm 4.5.2 Ανακύκλωση Αλουμινίου Όλα τα αλουμινένια προϊόντα μπορούν να ανακυκλωθούν μετά τη χρήση τους. Τα άχρηστα μέταλλα γενικώς μαζεύονται από το δρόμο και 22

μεταφέρονται στο εργοστάσιο ανακύκλωσης όπου ελέγχονται και ταξινομούνται για να προσδιοριστεί η σύνθεση και αξία τους. Σε περίπτωση που τα υπολείμματα είναι από άγνωστη ποιότητα, το αλουμίνιο περνά μέσα από τεράστιους μαγνήτες για να αφαιρεθεί τυχόν σίδηρος ή ενώσεις αυτού. Τα υπολείμματα αλουμινίου τότε μεταφέρονται σε ένα καμίνι, το οποίο λιώνει εντελώς το αλουμίνιο. Αυτό το τηγμένο μέταλλο το επεξεργαζόμαστε όπως επεξεργαζόμαστε το αλουμίνιο που προέρχεται απευθείας από την αλουμίνια Εικόνα 5. Αλουμίνια Πηγή: http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm 4.5.3 Ανακύκλωση Γυαλιού Υπάρχουν δύο τρόποι ανακύκλωσης του γυαλιού. Ο πρώτος είναι η επαναχρησιμοποίηση των μπουκαλιών. Ο δεύτερος τρόπος έχει σχέση με τα μπουκάλια που δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και με τα διάφορα γυάλινα αντικείμενα. 23

Αυτά τα συγκεντρώνουμε σε ειδικούς κάδους ανάλογα με το χρώμα τους, συγκεκριμένα χωρίζονται σε καφέ, πράσινα και άσπρα. Έπειτα μεταφέρονται στα κέντρα συγκέντρωσης γυαλιού όπου γίνεται ο διαχωρισμός του γυαλιού ανάλογα με το χρώμα του, αν δεν έχει γίνει ο διαχωρισμός αρχικά. Μετά το σπάνε σε μικρά κομματάκια (υαλόθραυσμα) και το καθαρίζουν από χαρτιά, πλαστικά κ.ά. Στη συνέχεια το υαλόθραυσμα οδηγείται στον κλίβανο τήξης, όπου λιώνει και μετατρέπεται σε υαλόμαζα και ακολουθείται η διαδικασία παραγωγής, όπως στο πρωτογενές γυαλί. Το ανακυκλωμένο γυαλί συνήθως αναμιγνύεται με τα άλλα υλικά που απαιτούνται για την παρασκευή του και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να λιώνει το μίγμα σε χαμηλότερη θερμοκρασία. Επίσης ενδεχόμενα θα προστεθούν και υλικά τα οποία δίνουν χρώμα στο γυαλί ή κάποιες επιπλέον ιδιότητες. Εικόνα 6. Ανακύκλωση γυαλιού Πηγή: http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm 24

4.5.4 Ανακύκλωση Μπαταριών Οι μπαταρίες είναι επικίνδυνες τόσο για εμάς, όσο και για το περιβάλλον. Οι κίνδυνοι για εμάς είναι: 1. Κίνδυνος ανάφλεξης, 2. Κίνδυνος από διαρροή υγρών, 3. Κίνδυνος αν προσπαθήσει κάποιος να τις ανοίξει ή να τις τρυπήσει, 4. Κίνδυνος κατάποσης (ιδιαίτερα για τις μπαταρίες σχήματος κουμπιού). Οι κίνδυνοι για το περιβάλλον είναι: 1. ανάφλεξη καύση μόλυνση του αέρα, 2. φθορά του περιτυλίγματος μόλυνση του εδάφους και των υπόγειων νερών. Οι συσκευές που περιέχουν μία μικρή μπαταρία (όπως αυτές που έχουν τα ρολόγια ή οι φωτογραφικές μηχανές) είναι ικανές να ρυπάνουν 1 κυβικό μέτρο χώμα ή 400 κυβικά μέτρα νερό!! Ορισμένα μέταλλα, από αυτά που περιέχουν οι μπαταρίες έχουν γνωστές και επιβεβαιωμένες αρνητικές επιδράσεις στην υγεία μας. Ορισμένα μέταλλα, που περιέχονται μέσα στις μπαταρίες έχουν γνωστές και επιβεβαιωμένες αρνητικές επιδράσεις στην υγεία μας. 25

Εικόνα 7. Μπαταρίες Πηγή: http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm Τί μπορούμε να κάνουμε; Αποφεύγουμε τη χρήση μπαταριών όσο είναι δυνατό.(π.χ. στο σπίτι ακούμε μουσική βάζοντας τη συσκευή στην πρίζα και όχι με μπαταρίες). Δεν αφήνουμε μπαταρίες μέσα σε συσκευές που δεν χρησιμοποιούμε συχνά. Προτιμάμε ηλιακές μπαταρίες όπου αυτές είναι διαθέσιμες. Φορτίζουν με το φως του ηλίου και δεν τις πετάμε. Προτιμάμε τις επαναφορτιζόμενες. (Κοστίζουν περισσότερο στην αρχή αλλά συμφέρουν γιατί επαναφορτίζονται πολλές φόρες με μηδαμινή 26

κατανάλωση ρεύματος. Επιπλέον δεν αναγκαζόμαστε να πετάμε συχνά μπαταρίες). Ανακυκλώνουμε αυτές τις μπαταρίες που είμαστε σίγουροι ότι δεν «αντέχουν» άλλο. Η ανακύκλωση μπαταριών δεν συμφέρει οικονομικά. Οι σκοποί της είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η εξοικονόμηση φυσικών πόρων (εξοικονόμηση πρώτων υλών όπως μαγγάνιο, ψευδάργυρος και χάλυβας ). Εικόνα 8. Μπαταρίες Πηγή: http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm 4.5.5 Ανακύκλωση Μετάλλου Το θέμα των μετάλλων είναι τεράστιο. Αν σκεφτούμε πού χρησιμοποιούμε το μέταλλο, θα δούμε πως υπάρχει σχεδόν παντού στην καθημερινότητα μας. Μπορούμε να το βρούμε στα αυτοκίνητα, στο σπίτι μας ή ακόμα και στις 27

συσκευασίες που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Επομένως, μπορούμε να το βρούμε και στα απορρίμματα κάθε νοικοκυριού της χώρας μας. Σε ένα μέσο νοικοκυριό, τα μέταλλα καλύπτουν το 9% των οικιακών απορριμμάτων. Αν συγκεντρώσουμε τα απορρίμματα κάθε γειτονιάς σε ένα μεγάλο κάδο σκουπιδιών, η ποικιλία μεταλλικών απορριμμάτων που θα περιέχει, με κατάλληλη επεξεργασία, μπορεί να γίνει πολύτιμη πηγή μεταλλικής πρώτης ύλης. Τα κύρια μέταλλα είναι: ο σίδηρος, το ατσάλι, το αλουμίνιο και ο κασσίτερος. Εικόνα 9. Σίδηρος Πηγή:http://www.google.gr/search?hl=el&q=ΣΕΙΡΑ%20ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ%20«Α νακυκλωμένο%20μέταλλο 28

Εικόνα 10. Βαθμονομημένο ατσάλι Πηγή: http://www.google.gr/search?hl=el&q=βαθμονομημένο%20ατσάλι&ba Εικόνα 11. Αλουμίνιο Πηγή:ttp://www.google.gr/search?um=1&hl=el&tbo=d&biw=1024&bih=499&tb m=isch&sa=1&q=αλουμίνιο&oq=αλουμίνιο&gs_l=im 29

Εικόνα 12. Κασσίτερος Πηγή:http://www.google.gr/search?um=1&hl=el&tbo=d&biw=1024&bih=499&t bm=isch&sa=1&q=κασσίτερος&oq=κασσίτερος&gs_l Η ανάκτηση ορισμένων μετάλλων όπως ο σίδηρος και ο χάλυβας (ατσάλι) έχει μεγάλη σημασία για την οικονομία κάθε χώρας και συνολικά για τον πλανήτη μας. Χάρη στην ανακύκλωση, εξοικονομούνται ζωτικής σημασίας αποθέματα πρώτων υλών. Περιορίζεται η ανάγκη μεταφοράς της ακατέργαστης ύλης στα εργοστάσια επεξεργασίας, έτσι, γίνεται και εξοικονόμηση ενέργειας. Φτιάχνοντας ατσάλι από παλιοσίδερα, χρησιμοποιούμε το ¼ της ενέργειας που θα χρειαζόταν, αν το παίρναμε από επεξεργασία ακατέργαστου σιδήρου. Με την ανακύκλωση του αλουμινίου, καταναλώνεται μόνο το 5% της ενέργειας που απαιτείται για την εξαγωγή του από βωξίτη. Μειώνει αισθητά τη ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα, των νερών και του εδάφους και δεν απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού όπως στην παραγωγή χάλυβα. Άρα, είναι πλέον 30

κατανοητό ότι η ανακύκλωση είναι πολύ σημαντική από οικονομική και περιβαλλοντική άποψη. Μια βασική πληροφορία για τα μέταλλα είναι η προέλευση τους. Ο σίδηρος είναι ένα από τα πιο ανθεκτικά και σκληρά μέταλλα που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος από την αρχαιότητα ακόμη. Προέρχεται από τρεις παράγοντες: τους γαιάνθρακες, τα σιδηρομεταλλεύματα και τους ασβεστόλιθους. Ύστερα, με κατάλληλη επεξεργασία, μετατρέπεται σε ατσάλι. Το αλουμίνιο είναι το πιο άφθονο μέταλλο που έχει ο πλανήτης μας μετά το σίδηρο, καθώς προέρχεται από βωξίτη, όμως η εξόρυξη του στοιχίζει πολλά χρήματα και είναι δυνατή μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές. Η βλάβη που δημιουργείται στην περιοχή εξόρυξης του αλουμινίου είναι τεράστια και επίσης, με αυτόν τον ρυθμό, σε περίπου 100 χρόνια ο βωξίτης θα έχει εξαντληθεί. Όπως αναφέραμε παραπάνω, τα μέταλλα υπάρχουν σχεδόν παντού γύρω μας. Ο κασσίτερος χρησιμοποιείται από τα αρχαία χρόνια για την κατασκευή μπρούτζου, σε συνδυασμό με τον χαλκό. Σήμερα, λόγω της αδράνειας του με το νερό και το οξυγόνο, χρησιμοποιείται για επικασσιτέρωση, δηλαδή για την επικάλυψη άλλων μέταλλων, κυρίως στις κονσέρβες. Τα υπόλοιπα μέταλλα χρησιμοποιούνται κυρίως σε βιομηχανίες αυτοκινήτων και κατασκευές κτηρίων. 4.5.6 Ανακύκλωση Πλαστικού Πλαστικό: Όσον αφορά το πλαστικό, ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα. Το 1907 ο Βελγο-Αμερικανός L. H. Beakeland εφηύρε τον βακελίτη, μια συνθετική ρητίνη (πλαστικό). Από τότε, η βιομηχανία και η καθημερινή ζωή του ανθρώπου άλλαξε δραστικά. Εξαπλώθηκε σε πολλούς τομείς της βιομηχανίας λόγω των πλεονεκτημάτων του: μπορεί να έχει πολλά χρώματα, υπάρχει σε διάφορα σχήματα, είναι φτηνά, φωτεινά, ελκυστικά και το κυριότερο, είναι ανθεκτικά. Χάριν όμως στην ανθεκτικότητα του, έχει σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, καθώς όλο και περισσότερα πλαστικά κατάλοιπα εμφανίζονται σε θάλασσες και ακτές και για να αλλοιωθεί τελείως χρειάζεται 31

περίπου 450 χρόνια. Για το λόγο αυτό λοιπόν η ανακύκλωση του πλαστικού είναι μια πολύ σημαντική υπόθεση που πρέπει όλοι μας να λάβουμε υπόψη. Μετά από την εφεύρεση του βακελίτη, το πλαστικό χαρακτηρίστηκε ως το υλικό του μέλλοντος. Σήμερα χρησιμοποιούνται γύρω στα τριάντα είδη πλαστικών, από τα οποία ευκολότερα εντοπίζεται ο τερεφθαλικός πολυεστέρας, ή αλλιώς γνωστό ως PET. Πολλά πλαστικά παράγονται με μια διαδικασία που λέγεται «διαμόρφωση με έγχυση». Το λιωμένο πλαστικό εκτοξεύεται με ένεση σε ένα καλούπι, όπου ψύχεται και παίρνει το σχήμα του. Μόλις κρυώσει τελείως παίρνουμε το τελικό προϊόν αφαιρώντας το καλούπι. Η τεχνική αυτή είναι πολύ γρήγορη και έχει σχεδόν μηδενικό κόστος εργασίας, γι αυτό και τα πλαστικά προϊόντα είναι πιο φθηνά σε σύγκριση με άλλα βιομηχανικά υλικά. Εικόνα 13. Πλαστικές συσκευασίες Πηγή:http://www.google.gr/search?um=1&hl=el&tbo=d&biw=1024&bih=499&t bm=isch&sa=1&q=ανακύκλωση+πλαστικού&oq 32

4.6 Ο ρόλος του πολίτη στην ανακύκλωση Πρέπει όλοι οι άνθρωποι να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η ανακύκλωση των προϊόντων, αν θέλουμε να διατηρήσομε το περιβάλλον καθαρό. Κάθε ένας μεμονωμένα και όλοι μαζί συνολικά πρέπει να συμβάλλομε ενεργά στη προσπάθεια αυτή. Ο χρυσός κανόνας για τη διαχείριση των απορριμμάτων όσο αφορά τους πολίτες είναι το εξής τρίπτυχο: Ελάττωση της κατανάλωσης Επαναχρησιμοποίηση προϊόντων Ανακύκλωση προϊόντων Ελαττώστε: Για τη μείωση των απορριμμάτων ένας λόγος είναι να μην τα παράγουμε εξαρχής, να ελαττώσουμε δηλαδή την κατανάλωσή μας. Αν σκεφτούμε θα ανακαλύψουμε ένα σωρό πράγματα που αγοράζουμε χωρίς λόγο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη χρήση πόρων για μη απαραίτητα ή χρήσιμα πράγματα και τη δημιουργία αποβλήτων. Επαναχρησιμοποιήστε: Ας σκεφθούμε μήπως μπορούμε να ξαναχρησιμοποιήστε τα προϊόντα που πρόκειται να πετάξουμε, έτσι, Παρατείνετε τη ζωή των ηλεκτρικών σας συσκευών, αντί να αγοράσετε νέα συσκευή προσπαθήστε πρώτα να φτιάξετε την πρώτα. Βαρεθήκατε κάποια ρούχα η άλλα πράγματα στο σπίτι μην τα πετάξετε, απλώς δωρίστε τα ή πουλήστε τα. Σκεφτείτε, νέες χρήσεις των προϊόντων που έχετε. Μη χρησιμοποιείτε πλαστικές σακούλες ή επαναχρησιμοποιείτε τις παλιές. Χρησιμοποιείτε τα γυάλινα μπουκάλια για άλλες χρήσεις και μην τα πετάτε. 33

Ανακυκλώστε: Έτσι περιορίζετε την κατανάλωση πολύτιμων φυσικών πόρων και ενέργειας και παράγονται λιγότερα απόβλητα. Ανακυκλώστε χαρτί, αλουμίνιο, γυαλί, οργανικές ύλες. Ψωνίζοντας: Αγοράζετε, α) ανακυκλωμένα προϊόντα β) ανακυκλώσιμα προϊόντα, γ) πράγματα που μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν, δ) πράγματα με λίγη ή καθόλου συσκευασία, ε) συσκευασίες που μπορούν και λειτουργούν χωρίς μπαταρίες, στ) πίνετε νερό βρύσης, ζ) προτιμάτε προϊόντα με το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα «το λουλουδάκι» Με λίγη καλή θέληση και με ομαδικό αγώνα ίσως η ανακύκλωση γίνει πραγματικότητα. Ίσως κάποτε όλα να γίνουν πραγματικότητα και η ανακύκλωση να γίνει απαραίτητο μέρος της καθημερινής ζωής του κάθε πολίτη. 4.7 Πράσινη Οικονομία Η πράσινη οικονομία είναι ένα νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που θα αντιμετωπίζει το περιβάλλον και την ποιότητα του σαν ζωτικό πυλώνα της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτοί που ξεκίνησαν την ιδέα της πράσινης οικονομίας ήταν η Η.Π.Α, αλλά και μερικές χώρες της Ε.Ε, λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο πολιτικός χώρος στηρίζει και είναι πολύ αισιόδοξος για την πορεία της πράσινης οικονομίας. Μέσω της πράσινης οικονομίας αναπτύσσεται ταυτόχρονα και η πράσινη επιχειρηματικότητα, η οποία είναι μια μορφή οικονομικής δραστηριότητας που βασίζεται σε ζωτικές ανάγκες σχετικές με την ποιότητα της ζωής και του περιβάλλοντος και αποτελεί έναν επιχειρηματικό κλάδο με μεγάλη ανταπόκριση από τον κόσμο. Η πράσινη οικονομία επιβάλλει τη λήψη μέτρων για την κλιματική αλλαγή, τη μείωση των ρύπων, που ενισχύουν το ανησυχητικό φαινόμενο του θερμοκηπίου. Χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πήγες ενεργείας, όπως είναι η ηλιακή και η αιολική. 34

Ο κόσμος μέρα με την μέρα ζητά μια καθαρή πράσινη οικονομία και όχι μια διαφημιστική εικόνα για διάφορες επιχειρήσεις. Η ζήτηση καθαρής ενέργειας είναι ακόμα ασθενείς, ενώ είναι φανερό ότι δεν αρκεί το σύστημα της αγοράς και χρειάζεται ένα σύστημα οργανωμένου σχεδιασμού. Στην πράσινη οικονομία δεν πρέπει μόνο να συμπεριληφθεί το περιβαλλοντικό όφελος, αλλά και το κοινωνικό, δηλαδή δημιουργεί νέα επαγγέλματα τα λεγόμενα πράσινα επαγγέλματα που συμβάλλουν στην καταπολέμηση της ανεργίας. 4.7.1 Τα πράσινα επαγγέλματα Tα πράσινα επαγγέλματα συμβάλουν στον περιορισμό της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Τα πράσινα επαγγέλματα αφορούν παραδοσιακούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας, όπως είναι η γεωργία, για παράδειγμα η βιολογική καλλιέργεια με την αποφυγή της χρήση των συνθετικών λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων. Μέσω της βιολογικής καλλιέργειας ενισχύονται και τα βιολογικά προϊόντα, τα οποία εγγυώνται πλούσιες αλλά και αυθεντικές γεύσεις. Στην Ευρώπη η βιολογική καλλιέργεια αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς, ενώ ήδη έχει αρχίσει να αναπτύσσεται και στην Ελλάδα. Όσον αφορά τα πράσινα εργοστάσια προσπαθούν όλο και περισσότερο να εξοικονομήσουν ενεργεία με την ανακύκλωση των αποβλήτων, την επιστροφή των φιαλών με στόχο την επαναχρησιμοποίησή τους, αλλά και την ανακύκλωση και άλλων συσκευών (www.anakyklwsh.wordpress.com). 4.8 Αποτελέσματα καλής και κακής διαχείρισης 4.8.1 Οφέλη της ανακύκλωσης Η ανακύκλωση, σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους αξιοποίησης λειτουργεί έτσι, ώστε να μειώσει το συνολικό όγκο των απορριμμάτων και κατά συνέπεια το κόστος διαχείρισής τους. Περιορίσει σε αριθμό τις χωματερές αλλά και παράλληλα να οδηγεί σε πρώτες ύλες και ενέργεια, ένας εξίσου 35

σημαντικός λόγος τη στιγμή μάλιστα που καταναλώνονται αλόγιστα οι φυσικοί πόροι του πλανήτη. Κάνοντας ανακύκλωση έχουμε μικρότερη ποσότητα απορριμμάτων για ταφή και συνεπώς μικρότερη ρύπανση των νερών και του αέρα με θετικά οφέλη για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Ακόμα παρατείνεται ο χρόνος λειτουργίας των ΧΥΤΑ, αντιμετωπίζοντας έτσι τη δυσκολία εξεύρεσης νέων χωματερών και μειώνεται το κόστος συλλογής και διάθεσης των απορριμμάτων. Με την επαναφορά χρήσιμων υλικών στον οικονομικό κύκλο, μειώνονται οι εισαγωγές από εξωτερικό και αυτά τα υλικά επαναχρησιμοποιούνται στη βιομηχανία χωρίς την ανάγκη κατασπατάλησης πρώτων υλών. Η χρησιμοποίηση ανακυκλωμένων υλικών, έχει σαν αποτέλεσμα την εξοικονόμηση ενέργειας και τη μείωση της ρύπανσης κατά τη διαδικασία επεξεργασίας και κατασκευής νέων προϊόντων. Η ανακύκλωση μειώνει την κατανάλωση πρώτων υλών και την χρήση ενέργειας. Επίσης η ανακύκλωση αποτελεί μια βασική έννοια της σύγχρονης διαχείρισης των αποβλήτων. Τα ανακυκλώσιμα υλικά αποκαλούμενα recycable ή recyclates, μπορούν να προέρθουν από πολλές πηγές, όπως τα σπίτια, οι δημόσιες υπηρεσίες και οι βιομηχανίες. Τα οφέλη της ανακύκλωσης δεν είναι μόνο περιβαλλοντικά, αλλά και οικονομικά, τεχνικά και κοινωνικά (http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html) Ενδεικτικά σημειώνονται τα εξής: Εξοικονόμηση χώρων ταφής απορριμμάτων Εξοικονόμηση ενέργειας Λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα 4.8.2 Συνέπειες Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα και δύσκολα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα μας, όπως σε κάθε σύγχρονη κοινωνία. 36

Σήμερα, στη χώρα μας παράγουμε κάθε χρόνο 4.8 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων (που προέρχονται γενικά από κατοικίες και εμπορικές δραστηριότητες) σε αυτές όμως τις ποσότητες δεν συμπεριλαμβάνονται τα απόβλητα της γεωργίας, του οικοδομικού τομέα και της βιομηχανίας. Eνα άλλο φαινόμενο της κακής συνήθειας κατανάλωσης είναι η σημαντική αύξηση της παραγωγής των αστικών απορριμμάτων με ταυτόχρονη αλλαγή της ποιοτικής τους σύστασης (δηλαδή αύξηση των επικίνδυνων και τοξικών απορριμμάτων, εμφάνιση σύνθετων υλικών συσκευασίας, κ.α) http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html. Επίσης, η έλλειψη αξιόπιστης εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της δημόσιας διαβούλευσης για την διαδικασία αδειοδότησης χώρων υγειονομικής ταφής, η κακή λειτουργία των εγκαταστάσεων διαχείρισης σκουπιδιών και η έλλειψη στα συστήματα αυτών, έχει ως αποτέλεσμα την επιτάχυνση της μεταφοράς των οδηγιών για την διαχείριση των αποβλήτων στο Ευρωπαϊκό και Εθνικό δίκαιο και τις εθνικές δημόσιες αρχές (http://www.herrco.gr/default.asp?siteid=1&pageid=17&langid=1). 4.8.3 Αντιμετώπιση προβλημάτων ανακύκλωσης Για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα πρέπει πρώτα από όλα να οριοθετηθεί το περιβαλλοντικό πλαίσιο νομοθεσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την εισαγωγή ξεχωριστών στόχων για την επαναχρησιμοποίηση, με τη δημιουργία μετρήσιμων κριτηρίων επιδιορθωσιμότητας, επαναχρησιμοποιησιμότητας, ανθεκτικότητας, όσον αφορά την πολιτική των προϊόντων, π.χ. την οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό, με την επιβεβαίωση ότι η πρόληψη των αποβλήτων και οι δραστηριότητες της επαναχρησιμοποίησης εκπροσωπούνται ικανοποιητικά στους οδικούς χάρτες Κατανάλωσης & Παραγωγής και Αποδοτικότητας των Φυσικών Πόρων καθώς και με την αύξηση της ευαισθητοποίησης για τα κοινωνικά-οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη της επαναχρησιμοποίησης, της αύξησης της διάρκειας ζωής του προϊόντος και της προσχεδιασμένης αχρήστευσής του (http://www.nd.gr/web/diaxeirisi_aporrimmaton). 37

5. Η Ανακύκλωση στον Δήμο Παξών Στις 17 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη με τον υπεύθυνο του δήμου Παξών για την ανακύκλωση, κ. Νεκτάριο Ζενεμπίση. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του σχολείου, κατόπιν σχετικής πρόσκλησης της τάξης μας. Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη με τις ερωτήσεις και τις σχετικές απαντήσεις: Ερώτηση 1: Που καταλήγουν όλα τα απορρίμματα; Απάντηση Τα απορρίμματα καταλήγουν στην χωματερή που συνεχίζει να λειτουργεί παρά την πυρκαγιά. Στόχος είναι όμως η χωματερή του δήμου μας να κλείσει γιατί υπάρχει σχεδιασμός να δημιουργηθεί σταθμός μεταφόρτωσης απορριμμάτων. Ερώτηση 2: Τα απόβλητα των αποχετεύσεων από τα σπίτια, τα καταστήματα και τα ξενοδοχεία πού καταλήγουν; Απάντηση Έχει φτιαχτεί στον χώρο της χωματερής ένας μεγάλος βόθρος που πέφτουν τα βρώμικα νερά, ενώ η χωματερή είναι ήδη επιβαρυμένη αρκετά. Ερώτηση 3: Η πυρκαγιά στην χωματερή του νησιού μας από τι προκλήθηκε; Υπήρχε άμεση δραστηριοποίηση του δήμου; Υπήρξαν επιπτώσεις, π.χ. στην ατμόσφαιρα; Απάντηση 38

Η πυρκαγιά στην χωματερή του νησιού μας προκλήθηκε από ανθρώπινο λάθος κατά τη διάρκεια του καθαρισμού της. Ο δήμος δραστηριοποιήθηκε άμεσα επικοινωνώντας με το αρμόδιο υπουργείο στην Αθήνα για τον αποτελεσματικό τρόπο κατάσβεσης. Ερώτηση 4: Ζητήθηκαν μελέτες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών από την πυρκαγιά; Απάντηση Από όσο γνωρίζω, δεν ζητήθηκαν από τους αρμόδιους φορείς τέτοιες μελέτες. Ερώτηση 5: Οι πολίτες είναι ενημερωμένοι για τα έργα που γίνονται σχετικά με τον βιολογικό καθαρισμό στο νησί μας; Απάντηση Η ενημέρωση των πολιτών είναι σε αρχικό στάδιο ακόμη. Έχει γίνει μια πρώτη ενημέρωση σε δύο σχετικές εκδηλώσεις. Όσο όμως το έργο θα προχωράει στην ολοκλήρωση του τόσο περισσότερο θα ενημερώνονται οι πολίτες. Ερώτηση 6. Τι θα προσφέρει ο βιολογικό καθαρισμός; Ο βιολογικός καθαρισμός θα προσφέρει περιβαλλοντικά οφέλη. Η χρήση βόθρων κοντά στα δέντρα είναι οικολογική καταστροφή. Τα απόβλητα θα καθαρίζονται μέσω του βιολογικού και θα γίνονται ξανά νερό, που θα είναι μεγάλο όφελος για το νησί μας. Ερώτηση 7: Ανακυκλώνουμε στο νησί μας; 39

Απάντηση Στο νησί μας ανακυκλώνουμε. Το 2006 άρχισε η ανακύκλωση με πρώτο ανακυκλώσιμο προϊόν την μπαταρία. Τα υλικά που ανακυκλώθηκαν το 2011 είναι, μπαταρίες, μπαταρίες αυτοκινήτων, λάστιχα αυτοκινήτων. Μαζεύτηκαν περίπου 17 τόνοι. πλαστικά, χαρτί, ηλεκτρικές συσκευές. Μαζεύτηκαν συνολικά 8.270 τόνοι, παλιοσίδερα. Μαζεύτηκαν 3.640 τόνοι. λάμπες, οι οποίες περιέχουν αέρια, που ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα, λάδια αυτοκινήτων. Μαζεύτηκαν 2,50/ 3 τόνοι. μαγειρικά έλαια, τα οποία στο παρελθόν πετάγονταν, τώρα συλλέγονται. Μαζεύτηκαν 13.550 τόνοι. Ερώτηση 8: Υπάρχουν αρκετοί κάδοι ανακύκλωσης στο νησί; Απάντηση Από το 2011 έχουν τοποθετηθεί 103 κάδοι ανακύκλωσης σε όλο το νησί. Τα σημεία τοποθέτησης είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του δήμου Παξών έτσι ώστε κάθε πολίτης να μπορεί να τα βλέπει. Επίσης παρατηρούμε την αποτελεσματικότητα του σημείου, ανάλογα με το πόσο γεμίζει ο κάδος, ώστε να τον μετακινούμε σε κατάλληλη θέση. Ερώτηση 9: Χρησιμοποιείται η πράσινη οικονομία στο νησί μας; Απάντηση 40

Σύμφωνα με όσα μας ανέφερε ο κ. Νεκτάριος Ζενεμπίσης, η πράσινη οικονομία δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη στο νησί μας, δεν υπάρχουν δηλαδή τα αντίστοιχα πράσινα επαγγέλματα. Βρίσκονται σ' ένα αρχικό στάδιο που ίσως να αναπτυχθούν αργότερα. Το 2011 έχουν ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες, επομένως καταλαβαίνουμε πως μέχρι τότε δεν είχαν γίνει καν προσπάθειες. 41

6. Συμπεράσματα Όλα τα ανακυκλώσιμα υλικά είναι εξίσου σημαντικά για τον άνθρωπο για τις καθημερινές του ανάγκες. Για παράδειγμα, χωρίς το μέταλλο, ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να προχωρήσει τόσο μπροστά στην τεχνολογία. Χωρίς το γυαλί, πολλά πράγματα που σήμερα γνωρίζουμε ως δεδομένα δεν θα ήταν τα ίδια... Πως θα είχαμε λάμπες; Ή έστω κλειστά παράθυρα; Χωρίς το χαρτί, δεν θα υπήρχε η ευκολία που υπάρχει σήμερα. Η πέτρα είναι πολύ βαριά και μπορεί να σπάσει με αρκετή ευκολία. Ούτε όμως και η τέχνη της ζωγραφικής θα είχε αναπτυχθεί τόσο όσο σήμερα. Χωρίς το πλαστικό, ναι μεν η μόλυνση στο περιβάλλον θα ήταν μικρότερη, αλλά δεν θα υπήρχε άλλο υλικό τόσο εύχρηστο όσο το πλαστικό. Άρα, αν συνδέσουμε όλα τα παραπάνω, αυτά τα τέσσερα υλικά αγαθά είναι αναγκαία πλέον για να ζήσουμε άνετα όπως τώρα. Χωρίς αυτά, η ζωή θα ήταν γεμάτη από εμπόδια και κούραση, καθώς ο χρόνος και η ενέργεια που θα χρειαζόταν ο άνθρωπος για να εκπληρώσει τις διάφορες καθημερινές του εργασίες θα ήταν τεράστιος σε σύγκριση με σήμερα. Είναι λοιπόν πολύ εύκολα κατανοητός ο λόγος για το πόσο σημαντική είναι ανακύκλωση. Καιρός είναι να μάθουμε να ενδιαφερόμαστε για το περιβάλλον γύρω μας. Το νησί μας δεν αποτελεί εξαίρεση. Με την ανακύκλωση το νησί μας θα γίνει πιο καθαρό, πράγμα αναγκαίο ειδικά για το καλοκαίρι, μιας και το νησί μας αποτελεί τουριστικό προορισμό για εκατοντάδες τουρίστες κάθε χρόνο. Θα είναι επίσης πιο υγιές για εμάς να διαμένουμε στο χώρο αυτό, στο νησί όπου μεγαλώσαμε. Μην ξεχνάτε... Η ζωή του πλανήτη και του νησιού μας είναι πάνω στο χέρι μας. Μην το αγνοείτε... 42

7. Κριτική και Αυτοκριτική Αποτίμηση Ερευνητική Ομάδα Α Βλαχοπούλου Παυλίνα Πιστεύω ότι σαν ομάδα συνεργαστήκαμε αρκετά καλά για να βγάλουμε ένα καλό αποτέλεσμα. Νομίζω πως αν ο χρόνος ήταν λίγο περισσότερος, θα μπορούσα να συλλέξω περισσότερες πληροφορίες. Παπαγεωργίου Κωνσταντίνος Συνεργαστήκαμε όλοι εξαιρετικά. Θα μπορούσαμε όμως και καλύτερα. Αν και δεν συμμετείχα σε σημαντικό βαθμό, δούλεψα αρκετά και βοήθησα την ομάδα μου. Στην ομαδική δουλειά πιστεύω ότι θα μας βαθμολογούσα με Καλά. Τέλος θα μπορούσαμε να είχαμε ολοκληρώσει την εργασία σε λιγότερο χρόνο, αν το περνάμε πιο σοβαρά. Σοφός Σπυρίδων Πιστεύω ότι δεν δουλέψαμε σαν ομάδα, αν και ο καθένας έδινε τον καλύτερό του εαυτό και το 100% αυτών που μπορούσε να δώσει στο θέμα, με το οποίο ασχολήθηκε. Επίσης για μένα πιστεύω, ότι έκανα ότι μπορούσα, όσων αφορά τη συλλογή πληροφοριών. Τέλος, πιστεύω ότι κάναμε μία ωραία εργασία, διότι εργαστήκαμε όλοι μας για να την βγάλουμε εις πέρας. Επίσης όλα τα παιδιά δούλεψαν με ζήλο για μια καλή παρουσίαση της εργασίας στο σχολείο μας, και στην ιστοσελίδα. Φαρούγγιας Ελευθέριος - Σπυρίδων Στην εργασία αυτή χωριστήκαμε σε δύο ομάδες. Στην δική μου ομάδα συνεισφέραμε σε μεγάλο βαθμό. Όσον αφορά εμένα πιστεύω, ότι η εργασία μου ήταν αρκετά καλή. Τέλος, πιστεύω, πως αν ήμασταν πιο συγκεντρωμένοι 43

θα λειτουργούσαμε καλύτερα σαν ομάδα και θα είχαμε ένα πιο καλό αποτέλεσμα. Ερευνητική Ομάδα Β Αρβανιτάκη Βαλεντίνα Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής εργασίας είχα αναλάβει το υπόθεμα σχετικά με τα ανακυκλώσιμα είδη. Η συνεργασία μου με την υπόλοιπη ομάδα ήταν ελλιπής, καθώς το μέρος της εργασίας που είχα αναλάβει το συνέθεσα και το έγραψα χωρίς τη βοήθεια των συμμαθητών μου. Την αναγκαία βοήθεια την είχα από τους καθηγητές, που μας καθοδηγούσαν όταν το χρειαζόμασταν. Από αυτή τη διαδικασία της ερευνητικής εργασίας έμαθα αρκετές νέες πληροφορίες για την ανακύκλωση και τις επεξεργασίες που χρειάζεται κάθε υλικό για να ανακυκλωθεί. Γραμματικός Σπυρίδων Στην ομάδα μου πιστεύω ότι δεν πρόσφερα τόσα, όσα μπορούσα, αλλά δεν ήταν και τόσες πολλές οι αρμοδιότητες για να μπορώ να συμβάλλω πιο πολύ στην προσπάθεια που κάναμε. Με τον τρόπο μου βοήθησα όμως να ψάξω τα στοιχεία που έπρεπε να βρούμε για την εργασία μας. Συνολικά σαν ομάδα, πετύχαμε σε ικανοποιητικό βαθμό αυτό που θέλαμε να πετύχουμε. Ελέζι Τζωρτζίνο Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής εργασίας, με τα παιδιά της ομάδας μου, χωρίσαμε αρχικά την εργασία σε υποθέματα. Ανέλαβα με έναν συμμαθητή μου το δεύτερο υπόθεμα κακή διαχείριση της ανακύκλωσης. Συνέλεξα στοιχεία μέσω του διαδικτύου και με τη βοήθεια των καθηγητών συνέθεσα την εργασία μου. Θεωρώ, ότι η συνεργασία όλης της ομάδας κύλισε ομαλά. Ίσως 44

αν είχαμε περισσότερο χρόνο να μπορούσαμε να κάνουμε την εργασία μας ακόμη καλύτερη. Μπερετούλη Αναστασία Στην ερευνητική εργασία πιστεύω πως λειτούργησα καλά και προς όφελος της ομάδας μου. Αν είχα περισσότερο χρόνο ίσως να μπορούσα να συλλέξω περισσότερα στοιχεία για το δικό μου υπόθεμα. Σαν ομάδα λειτουργήσαμε καλά, ο καθένας ασχολήθηκε με το υπόθεμα που είχε αναλάβει και έβρισκε στοιχεία πάνω σε αυτό. Όπως ανέφερα και πριν, αν είχαμε περισσότερη ώρα εργασίας σαν ομάδα, θα μπορούσαμε να συλλέξουμε περισσότερα στοιχεία για την εργασία μας και να είμαστε ακόμη καλύτεροι και πιο αποδοτικοί στη δουλειά που μας ανατέθηκε. 45

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ψωμάς Σ., Ευθυμιόπουλος Η., Μεταφορές και περιβάλλον. Νεφέλη, Αθήνα 1997 Γεωργίου Χ., Οικολογία και οικονομία. Παπαζήση,1994 ΣΕΙΡΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ «Ανακυκλωμένο χαρτί» ΣΕΙΡΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ «Ανακυκλωμένο πλαστικό» ΣΕΙΡΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ «Ανακυκλωμένο μέταλλο» ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ www.solon.org.gr www.anakyklwsh.wordpress.com http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html http://www.nd.gr/web/diaxeirisi_aporrimmaton http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%93%cf%85%ce%b1%ce%bb%ce%af http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a7%ce%b1%cf%81%cf%84%ce%af http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a0%ce%bb%ce%b1%cf%83%cf%84% CE%B9%CE%BA%CF%8C http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%9a%ce%b1%cf%83%cf%83%ce%af% CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%82 http://4gym-mytil.les.sch.gr/recycle/index.htm europa.eu/legislation_summaries/environment/index_el.htm europa.eu/legislation_summaries/environment/nature_and_biodiversity/index_ el.htm europa.eu/legislation_summaries/environment/air_pollution/index_el.htm http://2dim-efkarp.thess.sch.gr/old-web/efimerida/ellinika/ozon.htm el.wikipedia.org/wiki/%ce%94%ce%b9%cf%86%ce%b8%ce%bf%cf%8 1%CE%BF%CE%B4%CE%B9%CF%87%CE%BB%CF%89%CF%81%CE% BF%CE%BC%CE%B5%CE%B8%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%BF www.herrco.gr/default.asp?siteid=1&pageid=17&langid=1 46

www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html www.herrco.gr/default.asp?siteid=1&pageid=7&langid=1 www.triaseco.gr/data/home.php?cat=555 4lyk-pyrgou.ilei.sch.gr/10.htm 4lyk-pyrgou.ilei.sch.gr/10.htm www.chrysogelos.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=1157:socialand-waste&itemid=72&tmpl=component&print=1&lang=el http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=23106&subid=2&pubid=3839296 http://www.herrco.gr/default.asp?siteid=1&pageid=4&langid=1 http://www.kykpee.org/istoselides/istoselides_greek/ppe_anakiklosi_4r_aeifor os_katanalosi.html http://www.recyclingsympraxis.gr/page/general_info/goals_results http://planetearth.pblogs.gr/2008/10/tropoi-anakyklwshs.html http://www.igraphics.gr/infographics/2011/03/10/environment/anakiklosieyropis http://idemocracygreece.blogspot.gr/2012/01/blog-post_447.htm 47