«Βιωματική άσκηση» Βαρβέρη Μαριάνθη, Κοινωνική Ψυχολόγος, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Παιδιών - Εφήβων Ψ.Ν.Θ. Μετά την εισήγηση της 1 ης ημέρας, αρχικά χωρίσαμε τους εκπαιδευτικούς σε 4 ομάδες και δόθηκε σε κάθε ομάδα μια άσκηση ώστε με βιωματικό τρόπο να διερευνηθούν και να αναδειχθούν οι ανησυχίες των εκπαιδευτικών αλλά και των μαθητών σε σχέση με το ζήτημα της μετανάστευσης. Παρακάτω αναφέρονται οι 4 ασκήσεις, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν και σε ομάδες παιδιών, με μικρές παραλλαγές. Άσκηση 1 Είμαι μαθητής Γ Γυμνασίου. Είμαι από την Αλβανία. Είμαι 3 χρόνια εδώ και φέτος πάω σε καινούριο σχολείο. Πάλι τα ίδια. Φοβάμαι. Φοβάμαι για. Δεν ανησυχώ ιδιαίτερα είμαι με τους γνωστούς συμμαθητές μου Ανησυχώ μόνο για την αλλαγή λόγω περιβάλλοντος Για το αν θα με αποδεχθούν Για τη συναναστροφή μου με τους συμμαθητές μου Για το πώς θα με αντιμετωπίσει ο δάσκαλος Την απόρριψη Πώς θα με αντιμετωπίσουν οι συμμαθητές Την απόρριψη, την αποδοκιμασία, την απομόνωση Για το πώς θα με δεχθούν οι συνομήλικοι μου, φίλοι, παρέα Για το πώς θα με αντιμετωπίσουν οι καθηγητές μου, αγώνας να τους πείσω ότι ακόμα και αν δεν τα καταφέρνω στα μαθήματα ΑΞΙΖΩ Πώς θα ξανακάνω προσπάθειες να με παραδεχθούν, να κάνω καινούρια παρέα Την υποδοχή από τους συμμαθητές Να μην είμαι ο μόνος αλβανικής καταγωγής στο τμήμα Για το αν θα περάσω την τάξη Για τον αν θα καταφέρω να αποκτήσω φίλους Πώς θα είναι τώρα εκεί, πώς θα με αντιμετωπίσουν, θα βρω φίλους, οι καθηγητές μου θα είναι αυστηροί, θα με καταλαβαίνουν άραγε ή όχι, θα με ξεχωρίσουν, θα με κοροϊδεύουν, μήπως θα βρω και άλλους από την Αλβανία Ότι δε θα μπορέσω να κάνω κανέναν καινούριο φίλο και οι παλιοί θα μείνουν πίσω Ότι θα πρέπει πάλι να εξηγώ Ότι θα βρεθώ και πάλι από την αρχή στη θέση του ξένου, του παράξενου, του αλλοδαπού Για τις παρέες μου, τη δυσκολία των μαθημάτων και τη συμπεριφορά των δασκάλων απέναντί μου Άσκηση 2 Είμαι Έλληνας μαθητής Γ Γυμνασίου. Φέτος άλλαξα σχολείο. Στο καινούργιο μου σχολείο έχει πολλά παιδιά από άλλες χώρες. Δεν ξέρω πώς να τα αντιμετωπίσω. Επιπλέον φοβάμαι για.. Τον τρόπο που θα τους προσεγγίσω και πώς θα το δουν οι γονείς μου
Δε φοβάμαι να γνωρίσω τα άλλα παιδιά και να κατανοήσω τις νέες κουλτούρες, εξάλλου μου αρέσει να μαθαίνω μέσα από το σχολείο Αν θα κάνω νέες παρέες Για την ασφάλειά μου Για τη ζωή μου γιατί τα παιδιά είναι οργανωμένα σε ομάδες και απαιτούν πολύ συγκεκριμένη συμπεριφορά από τους υπόλοιπους μαθητές Το τι θα πουν οι φίλοι μου- οι γονείς μου Για τη ζωή μου, έχω ακούσει ότι είναι επικίνδυνοι, ότι κουβαλούν μαχαίρια στο σχολείο και ότι έχουν συμμορίες Μην έχουν ήδη κλίκες και δεν μπορέσω να κάνω νέους φίλους Μήπως μείνουμε πίσω στην ύλη Μήπως μου κλέψουν το κινητό Μήπως κάνουν μαγκιές και με πλακώσουν στο ξύλο Για το αν θα μπορέσω να γίνω φίλος τους Για την ασφάλειά μου, για την επίδοση μου, για το επίπεδο της τάξης μου, για τις παρέες μου Για το επίπεδο της μάθησης που επικρατεί. Κατά εθνότητα υπάρχουν κλίκες που βάλλονται ενάντια στις υπόλοιπες, δημιουργούν φασαρίες, εκφοβίζουν Για το πώς θα αποδεχθούν και θα με αντιμετωπίσουν αυτοί Δεν θα κάνω γρήγορα φίλους, δεν θα καταλαβαίνω τι μου λένε Τη σωματική μου ακεραιότητα Μήπως με κοροϊδέψουν επειδή διαβάζω αρκετά Γιατί μιλούν στη γλώσσα τους πίσω από την πλάτη μου Πώς θα πιάσω φιλίες μαζί τους Τον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπίσουν οι γονείς μου την πιθανή φιλία μου στενή σχέση μου με τους αλλοδαπούς συμμαθητές μου Για το πώς θα προσεγγίσω τους αλλοδαπούς μαθητές Άσκηση 3 Είμαι καθηγητής σε Γυμνάσιο. Το σχολείο μας έχει αρκετά ξένα παιδιά από διάφορες χώρες. Ανησυχώ για τα παιδιά που ήρθαν από άλλες χώρες. μήπως και δε μπορέσουν να ενταχθούν στο περιβάλλον του σχολείου λόγω του δύσκολου εκπαιδευτικού προγράμματος της χώρας μας για το πώς θα τα εντάξω με τους υπόλοιπους μαθητές με ποιο τρόπο θα πρέπει να τα προσβάλλω (αγνοώντας την κουλτούρα τους) και χωρίς να τα απογοητεύσω- τρομάξω για την εικόνα που σχηματίζουν οι αλλοδαποί φοιτητές για το ελληνικό σχολείο για τοπ αν θα μπορέσω να τους δώσω να καταλάβουν ότι δεν τους χωρίζει τίποτα και ότι δεν υπάρχει τίποτα εναντίον τους γιατί πρέπει να αποδείξουν περισσότερα πράγματα από ότι οι άλλοι μαθητές για το πώς θα μπορέσουν να ανταποκριθούν καλύπτοντας τα κενά τους για το πώς θα αξιοποιήσω τις δεξιότητές τους μέσα στο πλαίσιο του χρόνου διδασκαλίας γιατί δεν πρόκειται ποτέ κάποιο από αυτά τα παιδιά να έχει τη μόρφωση και την εκπαίδευση που του αξίζει μήπως δεν καταλαβαίνουν την ύλη
μήπως δεν μπορούν να πάρουν βοήθεια από τους γονείς μήπως απομονωθούν και δεν κάνουν παρέα με τα Ελληνάκια για το αν καταλαβαίνουν τι λέω αν μπορώ οποιοδήποτε από αυτά τα παιδιά να του ζητήσω να διαβάσει για την ενσωμάτωση τους στην ομάδα της σχολικής τάξης για την προσαρμογή τους, την κατανόηση των σχολικών αντικειμένων και τον αποκλεισμό τους από τα Ελληνόπουλα για το αν θα ξεπεράσουν τα προβλήματα τους και θα ενσωματωθούν- προσαρμοστούν στο σχολείο μήπως γκετοποιηθούν και δημιουργήσουν προβλήματα αν θα καταφέρω να τους δημιουργήσω το αίσθημα της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας αν θα μπορέσω να ισορροπήσω την κατάσταση για το πώς θα προσαρμόσω το μάθημά μου για να με καταλαβαίνουν για τις μαθησιακές τους δυσκολίες για το πώς θα τα προσεγγίσω χωρίς να φανεί ότι κάνω διακρίσεις για το πώς θα καταφέρω να τους ενσωματώσω μήπως δεν έχουν καλή συμπεριφορά- είναι πιο βίαιοι, μήπως εκφοβίσουν τους συμμαθητές τους μήπως δεν έχουν ικανοποιητικό γνωστικό επίπεδο πόσο εύκολο θα τους είναι να γίνουν μέλη της ομάδας της τάξης, αποδεκτά από τους συμμαθητές τους και να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους στους κανόνες πώς θα μπορέσω να βρω τρόπους να τα εντάξω στην ομάδα και να νιώσουν ότι ανήκουν για το επίπεδο της τάξης από πλευράς επίδοσης που θα αλλάξει προς το χειρότερο λόγω της μεγάλης συμμετοχής ξένων μαθητών σε μία τάξη για την εναρμόνιση της τάξης και ότι το επίπεδο μάθησης δεν θα είναι ικανοποιητικό για το πώς θα κάνω το μάθημα έτσι ώστε να είναι πλήρως κατανοητό για τους ξένους μαθητές μου ότι θα μείνουν πίσω λόγω ανασφάλειας και οικονομικών προβλημάτων αν μπορούν να παρακολουθήσουν το μάθημα αν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του Γυμνασίου χωρίς τη στήριξη του οικογενειακού περιβάλλοντος αν έχουν γλωσσικά προβλήματα- πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε μάθημα όλοι μαζί; Μήπως δεν μπορέσω να τους πείσω ότι μπορούν να τα καταφέρουν Άσκηση 4 Είμαι καθηγητής σε Γυμνάσιο. Το σχολείο μας έχει αρκετά ξένα παιδιά από διάφορες χώρες. Ανησυχώ για τους Έλληνες μαθητές μου.. δεν ανησυχώ γιατί μέσα από τις σωστές διαδικασίες θα αποδεχθούν τα ξένα παιδιά για το πώς θα αντιμετωπίσουν τους ξένους συμμαθητές τους δεν ανησυχώ γιατί έχουν την ευκαιρία να συναναστραφούν ανθρώπους άλλων πολιτιστικών κοινοτήτων αν θα καταφέρω να δημιουργήσω κλίμα ευχάριστο-καλές σχέσεις μεταξύ τους μήπως επιδείξουν ιδιαίτερα αρνητική συμπεριφορά στους αλλοδαπούς συμμαθητές τους πώς θα επηρεάσει η ανομοιογένεια στην παροχή και αύξηση κινήτρων μάθησης αλλά και πώς θα καταφέρω να διαμορφώσω κλίμα ομάδας και αποδοχής
δεν ανησυχώ μια χαρά είναι μήπως μπλεχθούν σε κακές παρέες και παρασυρθούν μήπως έρθουν σε σωματική αντιπαράθεση με τα ξένα για το χρόνο που καταναλώνω στα παιδιά από τις άλλες χώρες για επεξηγήσεις για τη συμπεριφορά των Ελλήνων μαθητών (θα είναι προσβλητικοί- απαξιωτικοί για τους ξένους συμμαθητές τους;) για τον υποβιβασμό επιπέδου γνώσεων και την υποτίμηση των αλλοδαπών αν θα συνεχίσουν στο σχολείο ή αν θα το εγκαταλείψουν λόγω του ότι ο αριθμός των ξένων συνεχώς μεγαλώνει αν θα μπορέσω να ισορροπήσω την κατάσταση μήπως η συμπεριφορά των Ελλήνων είναι απαξιωτική προς τους αλλοδαπούς για την πιθανή ρατσιστική συμπεριφορά τους απέναντι στους άλλους μήπως τους αδικήσω δίνοντάς τους λιγότερη προσοχή από όση θα ήθελαν στην προσπάθεια μου να βοηθήσω τους αλλοδαπούς αν θα τους αποδεχθούν μήπως εκφράσουν ρατσιστικές αντιλήψεις μήπως δεν μπορέσω να έχω το επίπεδο μαθήματος που επιθυμώ μήπως δεν μπορέσω να τους κάνω να δουν τα ξένα παιδιά ως εν δυνάμει υποψήφιους φίλους μήπως αν είναι καλοί μαθητές θα κουράζονται εύκολα από τις επαναλήψεις λόγω της ανομοιογένειας (2 ταχύτητες), οι γονείς των καλών μαθητών θα αρχίσουν να διαμαρτύρονται θα αντιμετωπίσουν με θετικό ή αρνητικό τρόπο τη συνύπαρξη τους με παιδιά από διαφορετική εθνική καταγωγή; Αν έχει επίπτωση στην πρόοδό τους η ανομοιογένεια του τμήματος Μήπως αναπτύξουν ρατσιστικές αντιλήψεις Μήπως βαρεθούν και απαξιώσουν τη διαδικασία του μαθήματος Πώς θα τα καταφέρουν να τα βρουν μεταξύ τους Μήπως η τάξη έχει πολύ φασαρία και επειδή μιλάνε μεταξύ τους τους ενοχλούν Μήπως τα παιδιά που έχουν μαθησιακές δυσκολίες δε θα μπορέσουν να δέσουν με τα παιδιά που είναι από ξένες χώρες Να μην απομονώσουν τα παιδιά από άλλες χώρες ή κάνουν ρατσιστικές δηλώσεις μέσα στα πλαίσια κάποιας συζήτησης οπότε υπάρχει ο κίνδυνος κάποιας φασαρίας Η πρώτη μέρα της διημερίδας ολοκληρώθηκε με την πραγματοποίηση μιας βιωματικής άσκησης που σκοπό είχε να βοηθήσει τους συμμετέχοντες καθηγητές να αντιληφθούν βιωματικά τις έννοιες που συζητήθηκαν στις ομιλίες που προηγήθηκαν και αφορούσαν στην απώλεια της πατρίδας και στη δομή της ταυτότητας του μετανάστη. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες οι οποίες βάσει διαφορετικών σεναρίων κλήθηκαν να συζητήσουν και να καταλήξουν σε κοινές απαντήσεις στις ερωτήσεις που τους τέθηκαν. Στη μία ομάδα δόθηκε σενάριο σύμφωνα με το οποίο ένα 14χρονο παιδί ερχόταν στην Ελλάδα για διακοπές ως τουρίστας και στην άλλη ομάδα δόθηκε άλλο σενάριο σύμφωνα με το οποίο ο ερχομός στην Ελλάδα ήταν αποτέλεσμα πολέμου στην πατρίδα του. Και οι δύο ομάδες κλήθηκαν να απαντήσουν στις ίδιες ερωτήσεις που ήταν:
1. Ένα αντικείμενο ή πρόσωπο που θα πάρετε μαζί σας 2. Τι θα κάνετε μόλις φτάσετε 3. Πώς θα σας υποδεχθούν οι ντόπιοι; 4. Πώς θα επικοινωνήσετε με τους άλλους; 5. Πού θα δυσκολευτείτε; 6. Ποια ή ποιες κατηγορίες δικαιωμάτων μπορεί να χάσετε στην Ελλάδα; (επιβίωσης, προστασίας, ανάπτυξης, συμμετοχής) 7. Ποια δικαιώματα δε θα χάσετε; 8. Ποιο δικαίωμα αν χάσετε θα δυσκολευθείτε περισσότερο; Μέσα από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, έγινε εμφανές ότι οι διαφορές ανάμεσα σε έναν μετανάστη και σε έναν τουρίστα είναι πολλές και πολύ σημαντικές. Οι διαφορετικές συνθήκες που βιώνουν οι μετανάστες σε σχέση με τους τουρίστες, ξεκινούν ήδη πριν από την έναρξη αυτού του «ταξιδιού» τους. Οι σκέψεις τους, οι ανάγκες τους, οι φόβοι τους, ακόμα και τα πράγματα που θα επιλέξουν να πάρουν μαζί τους και κυρίως η ανασφάλεια για την ενδεχόμενη απώλεια βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων τους διαφέρουν. Σκοπός αυτής της πρώτης βιωματικής άσκησης ήταν να καταφέρουμε να δούμε τη μετανάστευση μέσα από τα μάτια του ίδιου του μετανάστη. Να κατανοήσουμε και να αντιληφθούμε τις δυσκολίες που ένα 14χρονο παιδί μπορεί να βιώνει στην καινούρια χώρα διαμονής του. Ιδιαίτερης αξίας ήταν επίσης και η συζήτηση που ακολούθησε κατά τη διάρκεια της οποίας αρκετοί από τους συμμετέχοντες έφεραν στη μνήμη τους προσωπικές οικογενειακές ιστορίες τους μέσα από τις οποίες έγινε αντιληπτό ότι η έννοια και το βίωμα της μετανάστευσης είναι πολύ νωπό ακόμα στις θύμησες του έθνους μας. Δημοσιεύτηκε στο Τριμηνιαίο Επιστημονικό Περιοδικό ΣΤΙΓΜΑ Τεύχος Νο23 (Οκτώβριος/Νοέμβριος/Δεκέμβριος 2010)