ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΓΔΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: Ο επξσπαίνο πνιίηεο θαη ε ΔΔ: ην δεκνθξαηηθό έιιεηκκα Δπηβιέπσλ: ηνύζηνπξαο Πέηξνο πνπδάζηξηα: Σεκπέιε Γήκεηξα ΑΘΗΝΑ - 2008 Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο (ΔΓΓ) Πεηξαηψο 211. ΣΚ 177 78, Σαχξνο Σει.: 213 1306 225, fax: 210 34 28 042 www.ekdd.gr

ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΔΗΑΓΧΓΖ... 3 Ζ δεκνθξαηηθή αξρή σο νξγαλσηηθή βάζε ηεο επξσπατθήο ελσζηαθήο ηάμεο... 3 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1... 7 1.1 Πεξί Γεκνθξαηηθνχ Διιείκκαηνο... 7 1.2 Θεζκηθή Πξνζέγγηζε... 9 1.3 Κνηλσληθνςπρνινγηθή Πξνζέγγηζε... 13 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2... 19 2.1 Πεξηγξαθή κνληέινπ δηαθπβέξλεζεο ζηελ ΔΔ... 19 2.2 Ζ πδήηεζε γηα ηε κεηαξξχζκηζε ζηε δηαθπβέξλεζε ηεο ΔΔ... 22 2.3 Ζ Λεπθή Βίβινο γηα ηε Γηαθπβέξλεζε... 24 2.3.α Αξρέο, ζηφρνη θαη κέηξα πνιηηηθήο ζηε Λεπθή Βίβιν... 25 2.3.β Ζ θξηηηθή γηα ηελ Λεπθή Βίβιν Γηαθπβέξλεζεο... 29 2.3.γ Ζ ακθηζεκία ηεο Λεπθήο Βίβινπ Γηαθπβέξλεζεο... 34 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3... 37 3.1 Σν έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο... 37 3.2 Ζ πιεξνθφξεζε ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο... 40 3.3 Ζ Λεπθή Βίβινο γηα κηα Δπξσπατθή Πνιηηηθή Δπηθνηλσλίαο... 46 3.3.α Σα πεδία δξάζεο ηεο Λεπθήο Βίβινπ Δπηθνηλσλίαο... 47 3.3.β Ζ θξηηηθή γηα ηελ Λεπθή Βίβιν Δπηθνηλσλίαο... 52 ΑΝΣΗ ΔΠΗΛΟΓΟΤ... 54 ΠΖΓΔ... 60 Βηβιηνγξαθία... 60 Ηζηνζειίδεο... 61 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ... 63 Παξάξηεκα 1... 64 Παξάξηεκα 2... 78 2

ΔΙΑΓΩΓΗ Η δεκνθξαηηθή αξρή σο νξγαλσηηθή βάζε ηεο επξσπατθήο ελσζηαθήο ηάμεο Σν ζπδεηνχκελν πηα ζεζκηθφ κέιινλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αθνξά ηελ ίδηα ηελ θξαηηθή ππφζηαζε ησλ παηξίδσλ ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ. Άξα, ν δηάινγνο είλαη επηηαθηηθά αλαγθαίνο, αιιά θαη ρξήζηκνο, γηαηί κφλν έηζη ζα κπνξνχζε ην ζέκα Δπξψπε λα γίλεη ζπλεηδεηφ ζε κηα επξχηεξε θνηλή γλψκε. Πνηνη δειψλνπλ φκσο νξάκαηα; Χο ζήκεξα θπξίσο αξρεγνί θξαηψλ θαη θπβεξλήζεσλ, ελψπηνλ φκσο ιαψλ πνπ ζησπνχλ. Πάλησο ε ζησπή ησλ ιαψλ, ε εξήκελ ησλ ιαψλ εμέιημε, απνηεινχλ πξαγκαηηθφηεηα. Μηα πξαγκαηηθφηεηα πνπ είλαη θαη ην βαζηθφ πξφβιεκα, γηα ηελ ελσζηαθή εμέιημε. Άιισζηε, δελ είλαη ηπραία ε κέξηκλα ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ γηα ηε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Καη ε κέξηκλα απηή είλαη δηηηή: «θάζε λέν βήκα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο νινθιήξσζεο ζα πξέπεη λα απμάλεη ηε δεκνθξαηηθή πνηφηεηα ηεο Έλσζεο θαη λα είλαη ην ίδην δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλν». Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ελσζηαθήο δηαδηθαζίαο απφ ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο βξίζθεηαη ηδηαηηέξσο πίζσ. Γηακνξθψλεηαη κηα ΔΔ ησλ θπβεξλήζεσλ ζε κηα γιψζζα ηεο γξαθεηνθξαηίαο πνπ εκπνδίδεη ηελ νξαηφηεηα, αιιά θαη ηελ αλαγλσζηκφηεηα ησλ επξσπατθψλ δηαδηθαζηψλ γηα ηνπο πνιίηεο. Σν ηη ζεκαίλεη απηφ ην γεγνλφο γηα ην ξίδσκα ηνπ ελσζηαθνχ νηθνδνκήκαηνο ζηνπο ιανχο ηεο Δπξψπεο, άξα γηα ηελ νπζηαζηηθή ηνπ λνκηκνπνίεζε, θαηαδεηθλχεηαη απφ ην πάληνηε θαίξην δήηεκα πνπ ηηηινθνξείηαη, ηφζν ζηελ επηζηεκνληθή φζν θαη ζηελ πνιηηηθή ζπδήηεζε, κε ηνλ φξν «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα» ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Δίλαη ζαθέο ινηπφλ, φηη γηα ηνλ ζεζκηθφ ζρεδηαζκφ ηεο κειινληηθήο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ην ζέκα ηεο δεκνθξαηηθήο πνηφηεηαο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο παξακέλεη ζεκειηψδεο θαη άιπην. 3

Απφ ηφηε πνπ ε ηδέα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο πεξέ ηε κνξθή δηθαηηθψλ ζεζκψλ, ην ζέκα «Γεκνθξαηία» ζπλδέεηαη θαηά πνηθίινπο ηξφπνπο κε ηα παξαθάησ ζεκεία: α) Πξνυπφζεζε έληαμεο αιιά θαη απφιπηεο ζχκπξαμεο ελφο θξάηνπο ζηελ ΔΔ είλαη ην θπβεξλεηηθφ ηνπ ζχζηεκα λα βαζίδεηαη ζηηο δεκνθξαηηθέο αξρέο. Δδψ ην ζέκα «Γεκνθξαηία» ηίζεηαη σο αλαγθαία ζεζκηθή πνιηηηζκηθή ηδηφηεηα ελφο θξάηνπο, ψζηε λα ζεσξεζεί ζπκβηψζηκν κε ηα άιια θξάηε κέιε θαη, ζπλαθφινπζα, απνδεθηφ ζηελ ελσζηαθή ηάμε. Σν δήηεκα απηφ, φζν θαη αλ είλαη θξίζηκν δεκνθξαηηθφ γλψξηζκα ηεο ΔΔ, δελ αλαθέξεηαη ζηελ ίδηα ηε ιεηηνπξγία ησλ νξγάλσλ ηεο, απνηειεί φκσο νηνλεί «πνιηηεπκαηηθφ» ζηνηρείν θαη γλψξηζκα ηεο ελσζηαθήο ηάμεο, ηκήκαηα ηεο νπνίαο απνηεινχλ θαη νη εζληθέο ζπληαγκαηηθέο ηάμεηο. β) Σν ζέκα «Γεκνθξαηία» ηίζεηαη θαη σο δήηεκα «θφζηνπο» πνπ έρεη ε δεκνθξαηηθή πνηφηεηα ηεο εζσηεξηθήο (δειαδή θξαηηθήο) έλλνκεο ηάμεο, ζην κέηξν πνπ κεηαβηβάδνληαη αξκνδηφηεηεο ησλ εζληθψλ ζπληαγκαηηθψλ νξγάλσλ ζε φξγαλα ηεο ΔΔ. Πξφθεηηαη γηα ην «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα» πνπ πξνθαιεί ζηελ εζληθή έλλνκε ηάμε ε εθρψξεζε ηκήκαηνο ηεο θπξηαξρίαο ηεο. γ) Σν δήηεκα πνπ βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ησλ ζθέςεσλ πνπ αθνινπζνχλ είλαη ην ζπγθεθξηκέλν ελσζηαθφ πεξηερφκελν ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο. Μφληκεο θαη επίκνλεο είλαη νη αηηηάζεηο γηα ην «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα», δειαδή γηα ηελ αλεπάξθεηα δεκνθξαηηθήο πνηφηεηαο ηεο ζεζκηθήο νξγάλσζεο ηεο ΔΔ. Μεηαμχ απηνχ ηνπ δεηήκαηνο βέβαηα θαη ηνπ πξνεγνχκελνπ, δειαδή κεηαμχ ησλ δχν πεδίσλ ζηα νπνία εκθαλίδεηαη ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα, ππάξρεη ζρέζε «ακνηβαηφηεηαο». Σν έιιεηκκα, ζε ελσζηαθφ επίπεδν, «εηζρσξεί» ζηε ζεζκηθή ζπγθξφηεζε ησλ θξαηψλ κειψλ 1, αιιά θαη αληηζηξφθσο, ην εζληθφ δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα, αλ ππάξρεη, εηζρσξεί ζηε ζεζκηθή ιεηηνπξγία ηεο ελσζηαθήο ηάμεο. δ) Η Σπλζήθε ηεο Έλσζεο πεξηέρεη αξθεηέο αλαθνξέο ζηε δεκνθξαηηθή αξρή, είηε κε ξεηή ρξήζε ηνπ φξνπ είηε κε ζέζπηζε θαλφλσλ πνπ αλάγνληαη ζην θιαζηθφ ηεο πεξηερφκελν. Σν πεξηερφκελν απηψλ ησλ ξπζκίζεσλ αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε θαη ηε δξάζε ηεο ίδηαο ηεο Έλσζεο, δει. ησλ νξγάλσλ θαη ησλ ζεζκψλ ηεο, ζηηο εζληθέο 1 Παπαδεκεηξίνπ Γ., Γεκνθξαηία θαη Δπξσπατθή Οινθιήξσζε: ηξία άξζξα, Δθδφζεηο Αλη. Ν. άθθνπιαο, Αζήλα 1993, ζ.ζ. 27-33 4

έλλνκεο ηάμεηο ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ζηνπο ιανχο ηεο ΔΔ σο ζπλφινπ επξσπαίσλ πνιηηψλ. πγθεθξηκέλα: αα) Ζ ηξίηε παξάγξαθνο ηνπ πξννηκίνπ ηεο πλ.δδ αλαθέξεη: «Δπηβεβαηψλνληαο ηελ πξνζήισζή ηνπο ζηηο αξρέο ηεο ειεπζεξίαο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ, ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξίσλ θαζψο θαη ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ». Απφ εδψ πξνθχπηεη ζαθψο φηη ε δεκνθξαηηθή αξρή αλήθεη ζην πλεχκα ηεο λνκηθήο αληίιεςεο ηεο πλζήθεο. ββ) Σν άξζξν Σ παξάγξαθνο 2 αλαθέξεη: «Ζ Έλσζε ζέβεηαη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα, φπσο θαηνρπξψλνληαη κε ηελ Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξίσλ, πνπ ππνγξάθεθε ζηε Ρψκε ζηηο 4 Ννέκβξηνπ ηνπ 1950, θαη φπσο πξνθχπηνπλ απφ ηηο θνηλέο ζπληαγκαηηθέο παξαδφζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ, σο γεληθέο αξρέο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ». γγ) Σν άξζξν 138 Α ηεο πλζήθεο ΔΟΚ αλαθέξεη φηη: «ηα πνιηηηθά θφκκαηα ζε επξσπατθφ επίπεδν απνηεινχλ ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ νινθιήξσζε ζηα πιαίζηα ηεο Έλσζεο. πκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία πνιηηηθήο ζπλείδεζεο θαη ζηελ έθθξαζε ηεο πνιηηηθήο βνχιεζεο ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο». Οη ιεηηνπξγίεο πνπ αλαζέηεη εδψ ε πλζήθε ζηα επξσπατθά πνιηηηθά θφκκαηα πξνυπνζέηνπλ «per se» ηελ θπξηαξρία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο. δδ) Ζ θαζηέξσζε ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο δεκηνπξγεί έλα λέν επίπεδν πνιηηηθήο λνκηκνπνίεζεο ησλ νξγάλσλ ηεο Κνηλφηεηαο. Ζ ηδηφηεηα ηνπ επξσπαίνπ πνιίηε ζα ήηαλ άλεπ αληηθεηκέλνπ, αλ δελ ζπλδένληαλ κε ηελ θπξηαξρία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί, φηη ε δεκνθξαηηθή αξρή, σο ζεκειηψδεο αξρή ηεο ελσζηαθήο ηάμεο, πξνυπνζέηεη θαη ηε δηαζθάιηζε ηεο εζληθήο ζεζκηθήο ππφζηαζεο ησλ ιαψλ ηεο Έλσζεο. Οθείιεη δειαδή λα πξνζηαηεχεη φρη κφλν ηνλ επξσπαίν αιιά θαη ηνλ εζληθφ πνιίηε σο παξάγνληα ηεο ελσζηαθήο ηάμεο 2. Γη απηφ θαη ε Γεκνθξαηία σο έλλνηα ηνπ επξσπατθνχ ελσζηαθνχ ιφγνπ, πξέπεη λα πξνζιακβάλεηαη θαη λα εξκελεχεηαη κε ηε λνεκαηηθή απηή πξνέθηαζε πνπ εληάζζεη ζην παξαδνζηαθφ 2 «,νθείιεη λα αληαπνθξίλεηαη λνκηκνπνηεηηθά ζηνλ ηζηνξηθφ δπηζκφ ηνπ επξσπατθνχ ηζηνξηθνχ ρψξνπ. Έλα δπηζκφ πνπ βξίζθεη ηε λνκηθή ηνπ απνηχπσζε ζην δπηζκφ ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε σο εζληθνχ θαη επξσπαίνπ πνιίηε» Σζάηζνο Γ.Θ., Δπξσπατθή Σπκπνιηηεία: γηα κηα έλσζε ιαψλ κε ηζρπξέο παηξίδεο, Δθδφζεηο Καζηαληψηεο, Αζήλα 2001 ζει.137 5

ηεο λφεκα θαη ηελ αξρή ηεο ηζνηηκίαο ησλ θξαηψλ σο ηζνηηκίαο ησλ εζληθψλ ζεζκηθψλ πνιηηηζκψλ. 3 εε) Ζ αλαθνξά ηεο ελδεθάηεο παξαγξάθνπ ηνπ πξννηκίνπ θαη ηνπ άξζξνπ Α, ζρεηηθά κε απνθάζεηο πνπ ζα ιακβάλνληαη θνληά ζηνπο πνιίηεο, δελ ζεκαίλεη παξά κηα ζπγθεθξηκελνπνηεκέλε κνξθή ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο. Απφ φια απηά πξνθχπηεη φηη ην πξσηνγελέο ελσζηαθφ δίθαην (πλζήθεο) εκπεξηέρεη ηε δεκνθξαηηθή αξρή, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη θαη ηνλ λνκηθά δεζκεπηηθφ ηεο ραξαθηήξα. Χζηφζν, απνηέιεζκα ηεο ησξηλήο θαηάζηαζεο είλαη ε δηαζθάιηζε ελφο ζεζκηθνχ status ζε επξσπατθφ επίπεδν ην νπνίν θαίλεηαη λα επλνεί ηδηαίηεξα ηηο θπβεξλήζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ λα παξαθάκςνπλ ηνπο θνηλνβνπιεπηηθνχο κεραληζκνχο άζθεζεο έκκεζνπ έιεγρνπ ηνπ Γήκνπ, απφ φπνην επίπεδν δηαθπβέξλεζεο θαη αλ πξνέξρνληαη. Μεραληζκνί νη νπνίνη απνηεινχλ αλαπφζπαζηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία γηα ηελ δεκνθξαηηθή ιεηηνπξγία ησλ αληίζηνηρσλ πνιηηηθψλ ηνπο ζπζηεκάησλ. πγθεθξηκέλα, ε αδηαθαλήο ιεηηνπξγία ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ, αθφκα θαη φηαλ ιεηηνπξγεί σο λνκνζέηεο, ε αδηαθάλεηα θαηά ηελ πινπνίεζε ησλ λνκνζεηηθψλ απνθάζεσλ απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ε ζεηξά ησλ λνκνζεηηθψλ ζεκάησλ, θαηά ηελ ςήθηζε ησλ νπνίσλ ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην έρεη, σο ζήκεξα, ζηεξεζεί ηνπ «θπζηθνχ» δηθαηψκαηνο λα ζπκπξάηηεη ηζφηηκα κε ην πκβνχιην ησλ Τπνπξγψλ, ε αξλεηηθή, σο ζήκεξα, ζηάζε ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ λα εληάμεη ηελ ελσζηαθή δηαθήξπμε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζηηο πλζήθεο θαη λα ηελ θαηαζηήζεη ηζρχνλ δίθαην αιιά θαη ε ακηγήο δηαθπβεξλεηηθή κέζνδνο πνπ εθαξκφδεηαη θαηά ηελ αλαζεψξεζε ησλ πλζεθψλ, πνπ άθεζε έηζη έμσ απφ ηελ θξίζηκε απηή δηαδηθαζία ηνπο ιανχο ηεο ΔΔ, είλαη δεδνκέλα πνπ επηβεβαηψλνπλ ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηεο ΔΔ. Ζ αλάγθε εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο ΔΔ αλαδχεηαη παξάιιεια πξνο ηελ πνιηηηθνπνίεζή ηεο θαη πξνθχπηεη απφ ηνλ ζπλερψο απμαλφκελν ζθεπηηθηζκφ, ίζσο θαη θνβία, απφ ηε δηνγθνχκελε ελσζηαθή εμνπζία. Δπνκέλσο, ε ΔΔ πξέπεη λα απνθαζίζεη αλ ζα παξακείλεη έλα παληνδχλακν δηνηθεηηθφ ηέξαο ή αλ ζα κεηαζρεκαηηζηεί ζε κηα λέα έλλνκε ηάμε, φπνπ νη δεκνθξαηηθέο εγγπήζεηο δελ ζα είλαη κφλν ηφζεο, φζεο επηηξέπεη ν ζθνπφο ηεο δηνηθεηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο, αιιά αληηζέησο, ε δηνηθεηηθή 3 Ζ αξρή ηεο ηζνηηκίαο ησλ εζληθψλ ζεζκηθψλ πνιηηηζκψλ ζηεξίδεηαη θαη ζηελ ίδηα ηε πλ.δδ, ε νπνία ζην άξζξν 6 παξ. 3, επηβάιιεη ην ζεβαζκφ ηεο «εζληθήο ηαπηφηεηαο» ησλ θξαηψλ κειψλ. 6

απνηειεζκαηηθφηεηα ζα είλαη ηφζε, φζε επηηξέπνπλ νη ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο δεκνθξαηίαο. ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 1.1 Πεξί Γεκνθξαηηθνύ Διιείκκαηνο Όηαλ ε δηαδηθαζία ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο μεθίλεζε ηε δεθαεηία ηνπ 50, δελ ππήξρε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα δεκνθξαηηθά ερέγγπά ηεο, κε ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα λα βαζίδεηαη ζηελ επνλνκαδφκελε «ζπγθαηαβαηηθή ζπλαίλεζε», δειαδή ηε ζησπεξή ζπκθσλία ησλ πνιηηψλ ζηηο επξσπατθέο επηινγέο ησλ εζληθψλ εγεζηψλ. Ζ λνκηκνπνίεζε ηεο Κνηλφηεηαο πξνεξρφηαλ θπξίσο απφ ηε δεκηνπξγία κηαο «θνηλφηεηαο αζθάιεηαο» θαη απφ ηνπο ηαρχηαηνπο ξπζκνχο κεγέζπλζεο θαη αλάπηπμεο ηεο επξσπατθήο νηθνλνκίαο. ην ζεκείν απηφ ινηπφλ αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ην επξσπατθφ νηθνδφκεκα «ήξζε ζην θφζκν» σο κηα ηερλνθξαηηθή, δηνηθεηηθή θαη εηδηθφηεξα, γξαθεηνθξαηηθή θαηαζθεπή κε επηθξαηήζαληα ζηφρν ηελ «απνηειεζκαηηθή» νξγάλσζε ηεο πξνζέγγηζεο θαη ηειηθά ηεο ελνπνίεζεο ησλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ θαη ησλ ζρεηηθψλ δηαδηθαζηψλ. Κπξίαξρν γλψξηζκα ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ελσζηαθνχ νηθνδνκήκαηνο σο ηψξα είλαη ε δηνηθεηηθή - γξαθεηνθξαηηθή θηινζνθία. Γελ είλαη ηπραίν, αιιά αληηζέησο ελδεηθηηθφ φηη γηα ηε γξαθεηνθξαηία ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ ε χπαξμε θαη ιεηηνπξγία ελφο Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζεσξείηαη, αθφκε θαη ζήκεξα, «ηξνρνπέδε» ζηελ επηδησθφκελε «δηνηθεηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα». Δμ αξρήο δειαδή δελ ηέζεθε κέζα ζηνπο θφιπνπο ηεο Έλσζεο σο θχξην ζέκα ν εθδεκνθξαηηζκφο. Οπζηαζηηθά φινη κεξηκλνχζαλ γηα ηελ παξαγσγηθφηεηα ελφο δηνηθεηηθνχ κεραληζκνχ 4. 4 «Σν δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηεο ΔΔ φκσο δελ πξφεθπςε απφ ηελ εθηξνπή κηαο απφ ηε θχζε ηεο δεκνθξαηηθήο έλλνκεο ηάμεο, ζε ζεζκηθά ζρήκαηα θαη πξαθηηθέο πνπ δελ αληαπνθξίλνληαη πηα ζηε δεκνθξαηηθή αξρή αιιά απνηειεί, ηξφπνλ ηηλά, ηε «θπζηθή» ζπλέπεηα ηνπ ηξφπνπ ίδξπζεο θαη νξγάλσζεο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, ηξφπνπ, ηφηε κελ κφλνπ δπλαηνχ, ηνπ νπνίνπ φκσο νη ζπλέπεηεο επηβηψλνπλ σο ζήκεξα.», Σζάηζνο Γ.Θ., Δπξσπατθή Σπκπνιηηεία: γηα κηα έλσζε ιαψλ κε ηζρπξέο παηξίδεο, Δθδφζεηο Καζηαληψηεο, Αζήλα 2001, ζει. 140 7

Όκσο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, κε ηελ θξίζε επηθχξσζεο ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, απηή ε κνξθή ήπηαο θαη ιαλζάλνπζαο ζπλαίλεζεο άξρηζε λα απνδπλακψλεηαη. Σηε ζέζε ηεο άξρηζε λα αλαδχεηαη κηα λέα πξνβιεκαηηθή γηα ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο Έλσζεο, κε επίθεληξν ηελ θνηλσληθή ηεο λνκηκνπνίεζε θαη ηελ αλάγθε δηαζθάιηζεο ζπλζεθψλ δεκνθξαηηθήο πνιηηηθήο πέξαλ ηνπ εζληθνχ θξάηνπο. πγθεθξηκέλα, παξά ηα πνιιά θαη ζεκαληηθά επηηεχγκαηα ζηνλ ηνκέα ηεο ελνπνίεζεο, ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Έλσζεο δελ έρεη αθφκε ελζσκαηψζεη ηηο θαλνληζηηθέο ηδηφηεηεο, πνπ πξνυπνζέηεη ε δηακφξθσζε κηαο αλεμάξηεηεο επξσπατθήο πνιηηηθφηεηαο, ψζηε λα δηαζθαιίζεη πεξαηηέξσ δεκνθξαηηθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο. Οη ηδηφηεηεο απηέο αλαθέξνληαη ζηελ αλάδεημε κηαο θνηλήο ηαπηφηεηαο κεηαμχ ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ, κέζα απφ ηηο πνηθίιεο δεκνθξαηηθέο παξαδφζεηο ηνπο. Οη ηξνπνπνηήζεηο πνπ επέθεξαλ νη πλζήθεο ηνπ Άκζηεξληακ θαη ηεο Νίθαηαο απέηπραλ λα ζεξαπεχζνπλ απηή ηε καθξφρξνλε αλεπάξθεηα ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ζπλέβαιαλ ζηελ ελίζρπζε πξαθηηθψλ πνπ πεξηέρνπλ θάπνηα «αξηζηνθξαηηθά ζηνηρεία» ζηελ άζθεζε πνιηηηθήο 5, κε ζπλέπεηα λα δπζρεξάλνπλ ηελ ηαχηηζε ησλ πνιηηψλ κε ηελ Έλσζε θαη ηελ αλάδεημε κηαο αλεμάξηεηεο πεγήο γηα ηελ θνηλσληθή λνκηκνπνίεζή ηεο. Σν δεκνθξαηηθφ ηδεψδεο ινηπφλ ζπλερίδεη λα κελ απνηειεί νξγαληθφ κέξνο ηεο πνιηηηθήο θπζηνγλσκίαο ηνπ δηεζληθνχ κνξθψκαηνο, δηαησλίδνληαο θαηά ζπλέπεηα ηελ χπαξμε ελφο δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Σν «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα» αληηκεησπίδεηαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ ηνπο ζεσξεηηθνχο πνπ αλαιχνπλ ην θαηλφκελν ηεο ΔΔ αλάινγα κε ηελ πξνζέγγηζε πνπ πηνζεηνχλ 6. Η ελφηεηα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη δπν δηαθνξεηηθέο αιιά θαη ζπκπιεξσκαηηθέο πξνζεγγίζεηο, γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πεξίθεκνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ηεο Έλσζεο ηε ζεζκηθή θαη ηελ θνηλσληθνςπρνινγηθή. Δλψ ε πξψηε εζηηάδεη ζηελ (αλα)θαηαλνκή ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο ζε εζληθφ θαη επξσπατθφ επίπεδν, ε δεχηεξε ζέηεη επζέσο ην δήηεκα ηνπ επξσπατθνχ δήκνπ. Καη νη 5 «ζπλέηεηλαλ ζηελ εδξαίσζε κηαο λέαο κνξθήο «κεηα-θνηλνβνπιεπηηθήο δηαθπβέξλεζεο» (Andersen θαη Burns, 1996), ηδηαίηεξα εκθαλνχο ζηηο ηερλνθξαηηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο «επηηξνπνινγίαο» θαη ζηελ αλάζεζε ζηφρσλ ζε ad hoc νκάδεο.», Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2005, ζει. 118 6 Βι. Υξπζνρφνπ Γ.Ν., ν.π. 8

δχν πάλησο πξνζεγγίζεηο ζα κπνξνχζαλ λα ηδσζνχλ σο ιεηηνπξγηθά ππνζπζηήκαηα κηαο ζπλνιηθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο Έλσζεο, πνπ ιακβάλεη ππφςε ηηο ζεζκηθέο θαη κεηα-ζεζκηθέο παξακέηξνπο ηεο δεκνθξαηίαο. 1.2 Θεζκηθή Πξνζέγγηζε Ζ ζεζκηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ηεο Έλσζεο επηθεληξψλεηαη ζε δεηήκαηα ζεζκηθήο ιεηηνπξγίαο θαη ζπληαγκαηηθήο κεηαξξχζκηζεο, κε ηηο ζρεηηθέο πξνηάζεηο λα εζηηάδνπλ θπξίσο ζηελ «έιιεηςε ζεζκηθήο ηζνξξνπίαο» πνπ ραξαθηεξίδεη ην επξσπατθφ πνιηηηθφ ζχζηεκα θαη ζηελ αλάγθε λα εληζρπζεί ε δηαθάλεηα, ε δεκφζηα ινγνδνζία θαη ε αληηπξνζσπεπηηθφηεηα ησλ θεληξηθψλ ζεζκψλ θαη ηδηαίηεξα ηνπ Σπκβνπιίνπ θαη ηεο Δπηηξνπήο. Ζ πξνζέγγηζε απηή δειαδή ελδηαθέξεηαη γηα ηηο ζεζκηθέο ηδηφηεηεο ηεο ελνπνίεζεο, ππνζηεξίδνληαο, ζηελ νξζφδνμε εθδνρή ηεο, φηη ε κεηαθνξά λνκνζεηηθψλ αξκνδηνηήησλ απφ ηα εζληθά θνηλνβνχιηα ζηα εθηειεζηηθά φξγαλα ηεο Έλσζεο δελ ζπλδπάζηεθε κε έλαλ αλάινγν βαζκφ δεκνθξαηηθήο επζχλεο θαη λνκνζεηηθήο θπξίσο- εμνπζίαο απφ ην άκεζα εθιεγκέλν (απφ ην 1979) Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην (ΔΚ). Ζ ζεψξεζε απηή εληζρχζεθε πεξαηηέξσ απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, φηαλ ε Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε (ΔΔΠ) επέθηεηλε ηε ζθαίξα ησλ επξσπατθψλ αξκνδηνηήησλ θαη ηε ρξήζε ηεο πιεηνςεθηθήο κεζφδνπ ζην πκβνχιην. Παξά ην γεγνλφο φηη ε ελίζρπζε ηεο πιεηνςεθηθήο αξρήο, ε νπνία θαη δηαθνξνπνηεί ζεκαληηθά ηελ Έλσζε απφ άιινπο δηεζλείο νξγαληζκνχο, αληηκεησπίζηεθε ζεηηθά ιφγσ ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο πνπ επέθεξε ζηε δηαδηθαζία ιήςεο ησλ απνθάζεσλ, αιιά θαη ζηε βάζε φηη επηηάρπλε ηελ πηνζέηεζε ηεο Κνηλνηηθήο λνκνζεζίαο, ελ ηνχηνηο επηδείλσζε ζεκαληηθά ηνλ ήδε πεξηζσξηαθφ ξφιν ησλ εζληθψλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ζσκάησλ. Σπλέπεηα ηεο θαηάζηαζεο απηήο ήηαλ ε ελίζρπζε ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο εηο βάξνο ησλ δηαβνπιεπηηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη ηνπ λνκηκνπνηεηηθνχ ξφινπ ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ. Απηή ε κεηαηφπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειέγρνπ πξνηείλεη κηα πξνθαλή, 9

αλ θαη απινπζηεπηηθή ιχζε: λνκνζεηηθή αλαδηνξγάλσζε ηεο Έλσζεο γχξσ απφ ην παξαδνζηαθφ «δηθνηλνβνπιεπηηθφ» πξφηππν πνπ ραξαθηεξίδεη ηε ιεηηνπξγία ησλ νκνζπνλδηαθψλ ζπζηεκάησλ. Απηή φκσο ππήξμε θαη ε επίζεκε πξνζέγγηζε ηνπ ΔΚ, πεηπραίλνληαο ζηαδηαθά λα εληζρχζεη ηνλ ειεγθηηθφ θαη λνκνζεηηθφ ηνπ ξφιν (έλαληη ηεο Δπηηξνπήο θαη ηνπ πκβνπιίνπ, αληίζηνηρα) θαη λα πείζεη ηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο λα πηνζεηήζνπλ πην ζπκκεηνρηθέο λνκνζεηηθέο δηαδηθαζίεο φπσο ε ζχκθσλε γλψκε, ε ζπλεξγαζία θαη ε ζπλαπφθαζε- ψζηε λα αληηζηαζκηζηεί ε απψιεηα ηεο εζληθήο δεκνθξαηηθήο απηνλνκίαο πνπ πξφεθπςε απφ ηε ζεζκηθή εμέιημε ηεο Κνηλφηεηαο. Δπηπιένλ, ην ΔΚ απέθηεζε λέεο ειεγθηηθέο εμνπζίεο ζε ζρέζε κε ην δηνξηζκφ ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Δπηηξνπήο θαη ηνπ ζψκαηνο ησλ Δπηηξφπσλ. Παξ φια απηά, ην ΔΚ (θαη άιινη θνξείο πνπ επηδεηνχλ ελίζρπζε ηνπ θνηλνβνπιεπηηζκνχ ζηελ Έλσζε) αλαγλσξίδεη φηη νη αξκνδηφηεηεο πνπ ηνπ απνδφζεθαλ θαηά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ νπζηαζηηθή αλαπιήξσζε ησλ δεκνθξαηηθψλ απσιεηψλ ζε εζληθφ (θαη ππνεζληθφ) επίπεδν, θαη φηη ε ελνπνίεζε εμαθνινπζεί λα ειέγρεηαη απνθαζηζηηθά απφ ηηο εζληθέο εθηειεζηηθέο εμνπζίεο. Δπηπιένλ, νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη, επηθαινχκελνη ηελ θνηλνβνπιεπηηθή αξρή σο βάζε γηα ηε λνκηκνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ηεο θηιειεχζεξεο δεκνθξαηίαο, ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάγθε γηα ηελ άκεζε θαη απνθαζηζηηθή εκπινθή ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ ζηελ επξσπατθή πνιηηηθή δηαδηθαζία. Πξάγκαηη, νη εζληθνί βνπιεπηέο δηαδξακαηίδνπλ έλαλ κάιινλ ππνηνληθφ, αλ φρη πεξηζσξηαθφ, ξφιν ζηνλ έιεγρν ηεο επξσπατθήο λνκνζεζίαο 7. Απφ ηελ ππνγξαθή ηεο Σπλζήθεο ηεο Νίθαηαο, αλαλεψζεθε ην ελδηαθέξνλ ζρεηηθά κε ηελ απφδνζε ζηα εζληθά θνηλνβνχιηα ελφο νπζηαζηηθφηεξνπ ξφινπ, κέζσ ηεο εκπινθήο ηνπο ζηε ζπκβαηφηεηα ηεο επξσπατθήο λνκνζεζίαο κε ηε αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο. Σα θνηλνβνχιηα, κέζσ ησλ αξκφδησλ επηηξνπψλ ηνπο, ζα πξέπεη λα απνθαζίδνπλ γηα ην εάλ νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη ζην θαηάιιειν επίπεδν 7 «Σν Βξεηαληθφ Κνηλνβνχιην, γηα παξάδεηγκα, δηεθδίθεζε δπλακηθά ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 λα ηνπ δνζεί επαξθήο ρξφλνο γηα λα εμεηάδεη ελδειερψο ηηο εθάζηνηε λνκνζεηηθέο πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο, πξηλ δειαδή ην πκβνχιην ιάβεη ηηο ηειηθέο απνθάζεηο. Δπίζεο, ην Folketing ηεο Γαλίαο δηαζέηεη ηζρπξφ ζεζκηθφ έιεγρν επί ηεο εζληθήο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο ζην ρεηξηζκφ ησλ επξσπατθψλ ππνζέζεσλ, θάηη πνπ φρη κφλνλ εμαζθαιίδεη ζηελ αξκφδηα θνηλνβνπιεπηηθή επηηξνπή αξθεηφ ρξφλν γηα λα επεμεξγαζηεί ηελ πξνηεηλφκελε επξσπατθή λνκνζεζία, αιιά ηεο παξέρεη ηε δπλαηφηεηα έιεγρνπ επί ηεο δηαπξαγκαηεπηηθήο ζέζεο ηεο θπβέξλεζεο, κε απνηέιεζκα φκσο λα θαζίζηαηαη ε ζπλεξγαζία ησλ δπν νξγάλσλ ζπρλά δπζιεηηνπξγηθή θαη λα πξνζδίδεη ζηηο λνκνζεηηθέο δηεξγαζίεο ηνπ πκβνπιίνπ αξθεηέο ζεζκηθέο αγθπιψζεηο», βι. Υξπζνρφνπ Γ.Ν., ν.π., ζ.ζ. 26-27 10

(ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ππνεζληθψλ αξρψλ) 8. Όζνη επηζπκνχλ έλαλ ελεξγφηεξν ξφιν ησλ θνηλνβνπιίσλ ππνζηεξίδνπλ ζπρλά ηελ «επαλεζληθνπνίεζε» ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ», πξνβάιινληαο σο κνλαδηθή εθηθηή ιχζε γηα ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηελ άπνςε πνπ ζέιεη ηα επξσπατθά φξγαλα λα έρνπλ κεησκέλε επηξξνή ζηηο εζσηεξηθέο πνιηηηθέο, κε απνηέιεζκα ν ραξαθηήξαο ηεο Έλσζεο λα θαηαζηεί δηαθπβεξλεηηθφο. Δπίζεο, πνιινί είλαη απηνί πνπ έρνπλ επηηεζεί ζηε Δπηηξνπή, σο αξρέηππν κεαηξεηνχ θαη, άξα, κε-δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλνπ νξγάλνπ, κε ην επηρείξεκα φηη κέζσ ηεο παξαγσγήο ξπζκηζηηθψλ κέηξσλ θαη λέσλ κνξθψλ «ήπηαο λνκνζεζίαο» εληζρχεη ηελ επηξξνή ηεο ζηα εζληθά δξψκελα κέζα απφ ηελ πινπνίεζε ησλ θνηλψλ πνιηηηθψλ. Τν δήηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη ην θαηά πφζνλ ε Δπηηξνπή, σο δηνηθεηηθφ αιιά θαη λνκνπαξαζθεπαζηηθφ φξγαλν, είλαη ε ίδηα ππφινγε ζηνπ Δπξσπαίνπο πνιίηεο. Ή ην θαηά πφζνλ έρεη απειεπζεξσζεί απφ ηνλ έιεγρν ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ θαη θνηλνβνπιίσλ, πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγεί αλεμάξηεηα, δηαθπιάζζνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ηελ ηδξπηηθή-θαηαζηαηηθή απηνδπλακία ηεο λα επεξεάδεη άκεζα ηα ελνπνηεηηθά απνηειέζκαηα. Σα επηρεηξήκαηα πνπ ππνζηεξίδνπλ φηη ηα κε αηξεηά-θνηλνβνπιεπηηθά επξσπατθά φξγαλα πξέπεη λα είλαη πεξηζζφηεξν ππφινγα θαη δηαθαλή ζηε ιεηηνπξγία ηνπο, εληάζζνληαη ζηελ πξναλαθεξζείζα άπνςε φηη ε Έλσζε είλαη έλα ηερλνθξαηηθφ κφξθσκα πνπ εζηηάδεη ζην δίπνιν εμεηδίθεπζε-απνηειεζκαηηθφηεηα, παξακειψληαο ηα ζηνηρεία ηεο αληηπξνζσπεπηηθφηεηαο θαη ηεο δεκνθξαηίαο σο ζεκειηψδεηο νξγαλσηηθέο αξρέο ηεο πνιηηηθήο δηαθπβέξλεζεο. Απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, ε ζπδήηεζε γηα ηε ζεζκηθή-πνιηηηθή νξγάλσζε ηεο Έλσζεο ζπλδέεηαη πιένλ αλαπφζπαζηα κε ζέκαηα θνηλσληθήο λνκηκνπνίεζεο θαη δεκφζηαο ζπκκεηνρήο. Καηά ζπλέπεηα, ν εθδεκνθξαηηζκφο ηεο Έλσζεο δελ αθνξά κφλν ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο ζεζκηθήο ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ θνηλνχ ζπζηήκαηνο, νχηε φκσο ζπλδέεηαη κφλν κε ηελ αληηπξνζσπεπηηθφηεηα ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ. Αληηζέησο, ε λέα πξνβιεκαηηθή γηα ηε δεκνθξαηηθή πξννπηηθή ηεο ελνπνίεζεο ελζσκαηψλεη πιένλ ηελ πξνζπάζεηα λα έξζεη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Έλσζεο εγγπηέξα ζηνπο πνιίηεο ηεο, εμαζθαιίδνληαο έηζη φηη ε ελνπνηεηηθή δηαδηθαζία 8 «Σελ ελ ινγσ αξρή, καδί κε απηή ηεο αλαινγηθφηεηαο, ζπκπεξηέιαβε πξψηε ε ΔΔ, ρσξίο φκσο λα εληάμεη ηα εζληθά θνηλνβνχιηα ζηα ειεγθηηθά φξγαλα πνπ ήηαλ επηθνξηηζκέλα κε ηελ ηήξεζε ηεο αξρήο. Σν επηρείξεκα ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ, σο γλήζησλ αληηπξνζψπσλ ησλ ζπζηαηηθψλ δήκσλ, ήηαλ φηη, κέζσ ησλ αξκφδησλ επηηξνπψλ ηνπο γηα επξσπατθά ζέκαηα, ζα έπξεπε λα έρνπλ ιφγν γηα ην αλ νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη πξάγκαηη ζην θαηάιιειν επίπεδν δηαθπβέξλεζεο», βι. Υξπζνρφνπ Γ.Ν., ν.π., ζει. 27 11

δελ απνηειεί ππφζεζε κφλνλ ησλ θπξίαξρσλ εζληθψλ θαη δηεζληθψλ εγεηηθψλ νκάδσλ, θαη άξα έλα απφκαθξν ζχζηεκα ηερλνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο γηα ηελ πιεηνςεθία ησλ πνιηηψλ. Τπάξρνπλ πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο δηαζηάζεηο ηεο ζπδήηεζεο. Μηα απφ απηέο ζπλδέεηαη κε ηελ αληηπξνζψπεπζε ησλ πεξηθεξεηψλ, ζην φηη απηέο εηδηθά, έρνπλ δεκησζεί ζεκαληηθά απφ ηελ δηαδηθαζία κεηαθνξάο θπξηαξρηθψλ εμνπζηψλ ζηνπο θεληξηθνχο ζεζκνχο 9. Σν επηρείξεκα απηφ νδήγεζε ζηελ ίδξπζε ηεο Δπηηξνπήο ησλ Πεξηθεξεηψλ, ε νπνία φκσο ιεηηνχξγεζε σο ζπκβνπιεπηηθφ θαη φρη σο λνκνζεηηθφ φξγαλν. Παξά ην γεγνλφο φηη ε αλάπηπμε ελφο αληηπξνζσπεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ ζα δηαζθαιίδεη ηε δεκνθξαηηθή ζπκκεηνρή ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαη ηνπηθψλ αξρψλ ζηε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία ηεο Έλσζεο πξνβάιεη ζπρλά σο ιχζε ζην πξφβιεκα ηεο αληηπξνζψπεπζεο ησλ ππνεζληθψλ πνιηηηθψλ ζεζκψλ, πνιινί ιίγνη πηζηεχνπλ φηη ε ελ ιφγσ Δπηηξνπή ζα κπνξνχζε λα αληηκεησπίζεη ζπλνιηθά ην πνιπζρηδέο δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηεο Έλσζεο. Άιιεο πξνζεγγίζεηο ζπλδένπλ ηε ζπδήηεζε γηα ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα κε ζέκαηα δηαθάλεηαο θαη απινπνίεζεο ή/θαη αλαδηνξγάλσζεο ησλ πλζεθψλ. Η πξνζέγγηζε απηή ζεσξεί φηη ε δεκνθξαηία εληζρχεηαη κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο ζεζκηθψλ νξγάλσλ πνπ είλαη πην πξνζηηά ζηνπο πνιίηεο, θέξλνληαο ζπρλά σο παξάδεηγκα ηελ απεξηφξηζηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζηα πξαθηηθά ηνπ πκβνπιίνπ ή ηελ αλάγθε γηα ζεζκνζεηεκέλε δεκφζηα δηαβνχιεπζε πξηλ απφ ζεκαληηθέο λνκνζεηηθέο απνθάζεηο. Αμίδεη λα αλαθεξζεί εδψ ην επηρείξεκα φηη ε Έλσζε ζα γηλφηαλ πην δεκνθξαηηθή, φρη κφλν αλ θαηνρχξσλε έλα κεγαιχηεξν βαζκφ νξαηφηεηαο θαη δηαθάλεηαο, αιιά αλ γηλφηαλ παξάιιεια πεξηζζφηεξν θαηαλνεηή ζηα εθαηνκκχξηα ησλ πνιηηψλ ηεο. Ζ θξηηηθή πνπ αζθείηαη εδψ είλαη φηη απμάλεηαη δηαξθψο ε πνιππινθφηεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο Έλσζεο σο πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο θάηη ζην νπνίν δελ βνεζά θαζφινπ ην δαηδαιψδεο πιαίζην ησλ πλζεθψλ - κε απνηέιεζκα νη εζσηεξηθέο ηεο δνκέο λα γίλνληαη φιν θαη πην δπζλφεηεο ζηνπο Δπξσπαίνπο πνιίηεο. Παξά ηηο φπνηεο πξνζπάζεηεο απινπνίεζεο θαη αλαδηνξγάλσζεο ησλ πλζεθψλ, είλαη βέβαην φηη 9 «Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί αξθεηέο πεξηθέξεηεο ζηα ζπκκεηέρνληα νκνζπνλδηαθά ζπζηήκαηα έρνπλ πξάγκαηη απνιέζεη ζεκαληηθέο αξκνδηφηεηεο, ρσξίο λα έρνπλ παξάιιεια θεξδίζεη θάπνηα ζεζκνζεηεκέλε ζπκκεηνρή ζηελ επξσπατθή πνιηηηθή δηαδηθαζία», βι. Υξπζνρφνπ Γ.Ν., ν.π., ζει. 29 12

απαηηείηαη πνιιή δνπιεηά αθφκε γηα λα απνθηήζεη ν Δπξσπαίνο πνιίηεο κηα ζαθή θαη ζπλνιηθή εηθφλα ηνπ ζεζκηθνχ νηθνδνκήκαηνο ηεο Έλσζεο. πλνιηθά ε ζεζκηθή πξνζέγγηζε πξνηείλεη δηαθνξεηηθέο ιχζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο κε θνηλφ ηνπο ζεκείν ηελ απνθαηάζηαζε ηεο ζεζκηθήο ηζνξξνπίαο ηεο Έλσζεο κέζσ ηεο αλαβάζκηζεο ησλ θνηλνβνπιεπηηθψλ ηεο δνκψλ θαη ηεο άζθεζεο πνιηηηθνχ έιεγρνπ ζηηο πξάμεηο ή παξαιήςεηο ησλ εθηειεζηηθψλ θαη λνκνζεηηθψλ νξγάλσλ ηεο. Όπσο φκσο ζα δηαπηζηψζνπκε ζηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί, κε ην λα εζηηάδεη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζηελ αλάδεημε ηνπ θαηάιιεινπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, ε πξνζέγγηζε απηή αθήλεη έμσ απφ ηε ζπδήηεζε ην δήηεκα ηεο θνηλσληθήο λνκηκνπνίεζεο ηεο Έλσζεο. 1.3 Κνηλσληθνςπρνινγηθή Πξνζέγγηζε Ζ θνηλσληθνςπρνινγηθή πξνζέγγηζε κεηαηνπίδεη ην ελδηαθέξνλ απφ ην ζχλεζεο εξψηεκα ηνπ «πνηνο θπβεξλά;» θαη «πψο;», ζην εμίζνπ απαηηεηηθφ θαη ζπρλά ακθηιεγφκελν εξψηεκα «πνηφο θπβεξλάηαη;», εζηηάδνληαο έηζη πεξηζζφηεξν ζηε ζεξαπεία, παξά ζηα επηκέξνπο ζπκπηψκαηα ηεο δεκνθξαηηθήο παζνινγίαο ηεο Έλσζεο. Δηδηθφηεξα, πξνηάζζεη φηη ρσξίο ηελ αλάδπζε ελφο επξσπατθνχ δήκνπ δελ κπνξεί λα ππάξμεη κηα βηψζηκε επξσπατθή δεκνθξαηία, θαη πσο ζην επίθεληξν ηνπ πνιπδηάζηαηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ηεο Έλσζεο βξίζθεηαη ε απνπζία κηαο δηεζληθήο ζπλείδεζεο πνπ λα απνξξέεη απφ ηελ χπαξμε κηαο θνηλήο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο κεηαμχ ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ. Ζ ελ ιφγσ πξνζέγγηζε ζηεξίδεηαη, κεηαμχ άιισλ, ζηελ άπνςε φηη ε δεκνθξαηία πξνυπνζέηεη κηα δεκφζηα ππνδνκή, έλα «πνιηηηθφ ππνθείκελν», πνπ αμηψλεη ηελ απνδνρή ηεο πιεηνςεθηθήο αξρήο απφ φια ηα κέιε ηνπ δήκνπ. Έλαο δηεζληθφο «πνιηηηθφο δήκνο» (civic demos) κπνξεί λα νξηζηεί σο έλα ζχλζεην ζψκα πνιηηψλ, ηα κέιε ηνπ νπνίνπ δηαζέηνπλ έλα ελεξγφ ελδηαθέξνλ γηα ηε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ηεο πνιηηείαο ζηελ νπνία αλήθνπλ. Δπνκέλσο, ν επξσπατθφο δήκνο απνηειεί ηε βαζηθή ζπληζηψζα γηα ηε δεκνθξαηηθή αιιά θαη θνηλσληθή λνκηκνπνίεζε ηεο Έλσζεο. Ζ εκθάληζε ινηπφλ, κηαο θνηλήο επξσπατθήο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο θαη, θαηά ζπλέπεηα, κηαο επξσπατθήο πνιηηηθφηεηαο, κέζα απφ ηηο πνηθίιεο παξαδφζεηο ησλ 13

εζληθψλ πνιηηηθψλ ζπζηεκάησλ θξίλεηαη απαξαίηεηε, φρη κφλν γηα ηε βησζηκφηεηα ηεο επξσπατθήο δεκνθξαηίαο, αιιά θαη γηα ην ζεβαζκφ ηεο δεκνθξαηηθήο απηνλνκίαο ησλ επηκέξνπο εζληθψλ δήκσλ, ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηε δηαηήξεζε πνιιαπιψλ ηαπηνηήησλ. Γηα λα ππάξμεη φκσο, έλαο επξσπατθφο δήκνο, ηα κέιε ηνπ πξέπεη λα αλαγλσξίζνπλ ηε ζπιινγηθή ηνπο χπαξμε σο ηέηνηα. Ζ ηππηθή αλαγλψξηζε θνηλψλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ, φπσο απηά πνπ πξνβιέπνπλ νη δηαηάμεηο γηα ηελ επξσπατθή ηδηφηεηα, δελ είλαη απφ κφλε ηεο επαξθήο 10. Γελ πξφθεηηαη έηζη γηα έλα δήηεκα ζεζκηθήο κεηαβνιήο, αιιά γηα νπζηαζηηθή αιιαγή ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν νη Δπξσπαίνη πνιίηεο αληηιακβάλνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο ζε ζρέζε ηφζν κε ηηο δνκέο ησλ εζληθψλ ηνπο πνιηηηθψλ ζπζηεκάησλ φζν θαη κε ηε δηακφξθσζε κηαο λέαο πινπξαιηζηηθήο επξσπατθήο πνιηηείαο. Καζψο ε Έλσζε δελ κπνξεί λα απνθνπεί απφ ηηο επηκέξνπο ηαπηφηεηεο πνπ ηε ζπλαπνηεινχλ, ε δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ελφο επξσπατθνχ «πνιηηηθνχ δήκνπ» δηαθνξνπνηείηαη απφ θάζε κέζνδν «εζλνπνιηηηζκηθήο αθνκνίσζεο» ή «επηβαιιφκελεο νκνγελνπνίεζεο», ζηνηρεία πνπ ζπλαληψληαη ζπρλά ζηηο πνηθίιεο εκπεηξίεο νηθνδφκεζεο έζλνπο ησλ ζπζηαηηθψλ θξαηψλ. πγθεθξηκέλα, ν ζχλζεηνο επξσπατθφο δήκνο δελ απνηειεί έλα λνκηθά θαηαζθεπαζκέλν δεκηνχξγεκα κέζσ ηεο ζεζκνζέηεζεο πνιηηηθψλ θαη άιισλ δηθαησκάησλ γηα ηα κέιε κηαο πνιπεζληθήο θνηλφηεηαο πνιηηψλ, νχηε φκσο θαη ην απνηέιεζκα κηαο δηαδηθαζίαο φκνηαο κε απηή ηεο εζληθήο ελζσκάησζεο, κε ζηφρν ηε δεκηνπξγία εληαίαο εζληθήο ηαπηφηεηαο, κέζσ ηεο θνηλήο ηζηνξηθήο κλήκεο, ησλ εζληθψλ ζπκβφισλ, ή αθφκε θαη ηεο ζπζηεκαηηθήο πνιηηηθήο θνηλσληθνπνίεζεο σο κεραληζκνί εμάιεηςεο ησλ επηκέξνπο ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ. Δπνκέλσο, ε ηδέα ηνπ επξσπατθνχ δήκνπ μεπεξλά θάζε εδαθηθή ή εζλνπνιηηηζκηθή κνξθή πνιηηηθήο νξγάλσζεο. Δλψ δειαδή ε παξαδνζηαθή δηαδηθαζία 10 χκθσλα κε ην άξζξν Β ΔΔ, ε Έλσζε ζηνρεχεη ζην «λα εληζρχζεη ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ ππεθφσλ ησλ θξαηψλ-κειψλ», ελψ ηα άξζξα 17-22 ΔΚ νξίδνπλ ην πεξηερφκελν ησλ δηθαησκάησλ απηψλ, ηα νπνία πεξηιακβάλνπλ γηα ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο: Σν δηθαίσκα ηεο κεηαθίλεζεο θαη ηεο ειεχζεξεο εγθαηάζηαζεο νπνπδήπνηε ζηελ επηθξάηεηα ελφο θξάηνπο-κέινπο, Σν δηθαίσκα ηνπ εθιέγεηλ θαη ηνπ εθιέγεζζαη ζηηο δεκνηηθέο θαη επξσπατθέο εθινγέο γηα φζνπο θαηνηθνχλ ζε έλα θξάηνο-κέινο άιιν απφ εθείλν ηεο πξνέιεπζήο ηνπο, Σν δηθαίσκα δηπισκαηηθήο πξνζηαζίαο απφ ηε πξνμεληθή αξρή νπνηνπδήπνηε θξάηνπο-κέινπο ζε ηξίηεο ρψξεο, Σν δηθαίσκα αλαθνξάο ζην ΔΚ, θαη Σν δηθαίσκα ηεο απεπζείαο αλαθνξάο ζηνλ Δπξσπαίν Γηακεζνιαβεηή 14

νηθνδφκεζεο έζλνπο αλαθέξεηαη ζε κηα ηππηθή κνξθή έλσζεο κεηαμχ πξνεγνπκέλσο δηαθξηηψλ εζληθψλ νληνηήησλ, ή κεηαμχ ησλ κειψλ ελφο εληαίνπ έζλνπο ζε έλαλ ελνπνηεκέλν θξαηηθφ κεραληζκφ, ε δεκηνπξγία ηνπ πνιηηηθνχ δήκνπ παξαπέκπεη ζε έλα δηαθνξεηηθφ ηχπν ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο πνπ βαζίδεηαη ζηελ απνδνρή ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο, θαη φρη ζηελ επηζπκία ζπγθξφηεζεο ελφο λένπ θξάηνπο, δειαδή κηαο εδαθηθά πξνζδηνξηζκέλεο νληφηεηαο πνπ έρεη ην δηθαίσκα ηεο «ηειηθήο επζχλεο» ζηηο απνθάζεηο, δηαηεξψληαο, ζπλήζσο κέζσ ηεο επηβνιήο, κηα γεληθή εμνπζηαζηηθή ηεξαξρία 11. Χο απνηέιεζκα, «πνιινί ιανί, έλαο δήκνο», θαη φρη «πνιινί δήκνη, έλαο ιαφο» είλαη ε θξάζε πνπ απνηειεί ηελ επηηνκή ησλ παξαπάλσ. Κάηη ηέηνην ζεκαίλεη φηη ηα επηκέξνπο ζψκαηα ησλ πνιηηψλ γίλνληαη έλα, ρσξίο λα ράλνπλ ηε δεκνθξαηηθή ηνπο ππφζηαζε. Έλαο επξσπατθφο δήκνο κπνξεί, θαηά ζπλέπεηα, λα ζεσξεζεί φηη ππάξρεη φηαλ νη εζληθνί δήκνη πνπ ηνλ απαξηίδνπλ αληηκεησπίζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο σο ηκήκα ελφο δεκνθξαηηθνχ ζπλφινπ κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο, ηθαλφ λα επεξεάδεη ηε δηαθπβέξλεζε ηεο Έλσζεο, δηαηεξψληαο παξάιιεια ν θαζέλαο ηε δηθή ηνπ εζληθή ηαπηφηεηα. Αλαγθαία γηα ηε δηακφξθσζε ελφο επξσπατθνχ δήκνπ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ, κεηαμχ άιισλ παξακέηξσλ: ε δεκνθξαηηθή ζπλείδεζε ελφο ζπιινγηθνχ ζψκαηνο πνιηηψλ, ε πίζηε ζε θνηλέο δεκνθξαηηθέο αμίεο, ε δεκφζηα θαηαλφεζε ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο δηαδηθαζίαο, θαη ε επηζπκία λα κελ δηαθπβεπηεί ε εγγελήο πνηθηινκνξθία ησλ ζπζηαηηθψλ κεξψλ. Δίλαη ινηπφλ ζαθέο φηη, ν επξσπατθφο πνιηηηθφο δήκνο βαζίδεηαη ζε «έλα θνηλφ αμηαθφ πιαίζην», ην νπνίν δηαηεξεί ηα κέιε ηνπ ελσκέλα (φρη φκσο ζηε κνξθή ελφο νκνγελνπνηεκέλνπ ζψκαηνο πνιηηψλ) θαη ζηνρεχεη ζηελ αλάπηπμε κηαο θνηλήο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο ζηα κέιε κηαο ζχλζεηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Αλ πξνβνχκε ζε κηα ζθηαγξάθεζε ηεο επξσπατθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, ζα μεθηλήζνπκε απφ ηελ ππφζεζε φηη ε ηδηφηεηα απηή «εγθαζηδξχεη κηα αθεξεκέλε, 11 «ε δηαδηθαζία νηθνδφκεζεο έζλνπο, φζν θαη απηή ηεο δηακφξθσζεο ελφο δήκνπ κπνξνχλ λα δηεπθνιχλνπλ ηνπο ζηφρνπο ηεο πνιηηηθήο ελνπνίεζεο. Ζ πξψηε φκσο δηαδηθαζία επηδηψθεη ηελ αλάδεημε κηαο «θπζηθήο ελφηεηαο» ή κηαο «θνηλφηεηαο κε θνηλφ πεπξσκέλν», ελψ ε δεχηεξε πξνζπαζεί λα ζέζεη ηα ζεκέιηα γηα έλα δεκνθξαηηθά νξγαλσκέλν ζψκα πνιηηψλ, ηθαλφ λα ηαπηηζηεί κε θνηλνχο ζεζκνχο πνπ ιεηηνπξγνχλ «πέξαλ» ή «παξάιιεια» ηνπ εζληθνχ θξάηνπο. Ζ εηδνπνηφο απηή δηαθνξά κεηαμχ ησλ δπν δηαδηθαζηψλ δηαιχεη θάζε πηζαλή παξεξκελεία φηη ηα κέιε ελφο επξσπατθνχ δήκνπ ελδέρεηαη λα πξνθαιέζνπλ ηελ αλάπηπμε ελφο «επξσπατθνχ εζληθηζκνχ», ή φηη ε επξχηεξε πνιηηεία «ζα είλαη ηθαλή λα αλαπαξάγεη ζε κεγαιχηεξε θιίκαθα ηελ ίδηα έληαζε ζπιινγηθνχ αηζζήκαηνο πνπ δηέθξηλε θάπνηε ηα εζληθά ηνπο κέξε (Schmitter, Citizenship )», Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Θεσξία ηεο Δπξσπατθήο Δλνπνίεζεο, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2003, ζει. 315 15

λνκηθά πξνζδηνξηζκέλε αιιειεγγχε αλάκεζα ζε μέλνπο», ζπλδένληαο έηζη κηα νκάδα αηφκσλ ρσξίο πξν-πνιηηηθνχο δεζκνχο ζε «κηα ηερλεηή κνξθή αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ πνιηηψλ». Χζηφζν, ην δήηεκα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε δελ είλαη κφλν λνκηθφ, αιιά αθνξά πξσηίζησο ηνλ ηξφπν έληαμεο ζε κηα πνιηηηθή θνηλφηεηα θαη ηε ζρέζε ηνπ αηφκνπ κε ηνπο θνξείο ηεο δεκφζηαο εμνπζίαο. Πξνθχπηεη έηζη φηη ε ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε δελ λνείηαη κφλν σο λνκηθή ή ζπληαγκαηηθή ππφζηαζε αιιά θαη σο έλλνηα βαζχηαηα πνιηηηθή, απαηηεηηθή θαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηε δεκνθξαηηθή αξρή. Ζ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ζεκαίλεη ζπκκεηνρή ζηε δεκνθξαηία. Αλ θαη ε επξσπατθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε απνξξέεη απφ κηα Γηεζλή πλζήθε, ελέρεη έλα βαζχηεξν ζπκβνιηζκφ, κε πξαθηηθέο φκσο επηπηψζεηο γηα ηε δηαδηθαζία νηθνδφκεζεο ζπιινγηθήο πνιηηηθήο ζπλείδεζεο. Σν πιένλ φκσο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, σο θνηλσληθήο θαηαζθεπήο αιιά θαη σο νπζηαζηηθήο ζπκκεηνρήο ζηα θνηλά, είλαη ην εχξνο ησλ δπλαηνηήησλ ζπκκεηνρήο πνπ πξνζθέξεη ζηνλ πνιίηε (ζηα κέιε ηνπ δήκνπ) ζρεηηθά κε ηελ άζθεζε ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο. Ζ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε νξίδεηαη έηζη σο ε ζηάζε ζπκπεξηθνξάο πξνο ηε δεκφζηα δσή, φπνπ ε ζπκκεηνρή ζηα θνηλά απνηειεί ηελ ππέξηαηε πνιηηηθή αξεηή (civic virtue). Απαξαίηεηε φκσο πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάδπζε κηαο επξσπατθήο δεκφζηαο ζθαίξαο (ελφο ζπκκεηνρηθνχ δεκφζηνπ ρψξνπ), είλαη ε ζεζκνζέηεζε ηεο αξκνδηφηεηαο ησλ πνιηηψλ: ε ζεζκηθή ηνπο ηθαλφηεηα λα απνθηήζνπλ πξφζβαζε ζην ρψξν ηεο πνιηηηθήο επηξξνήο κε ζθνπφ λα δηαηεξήζνπλ κηα δσηηθή δεκφζηα ζθαίξα 12, δειαδή έλα πιαίζην πνπ λα πξνζθέξεη ζηνπο πνιίηεο ίζεο δπλαηφηεηεο νπζηαζηηθήο ζπκκεηνρήο ζε κηα επξχηεξε πνιηηηθή δηαδηθαζία. ε κηα δεκνθξαηηθή πνιηηεία, ν δεκφζηνο ρψξνο ιεηηνπξγεί πξνο φθεινο ηεο ελαζρφιεζεο ηνπ δήκνπ κε ηα θνηλά, θαζηζηψληαο ηθαλά ηα κέιε ηνπ λα απεπζχλνπλ ηα δεκνθξαηηθά ηνπο αηηήκαηα πξνο θαη κέζσ ησλ θεληξηθψλ ζεζκψλ. Σν αίηεκα ηεο δεκνθξαηηθήο δηεθδίθεζεο πξνβάιιεη έηζη σο ζηφρν ηε ζεζκνζέηεζε ησλ δεκνθξαηηθψλ αμηψλ θαη ηε κεηνπζίσζή ηνπο ζε πνιηηηθή πξαθηηθή. Χο απνηέιεζκα, ε ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε απνηειεί ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο πνιηηείαο, ε νπνία επηβάιιεη φξνπο ππεπζπλφηεηαο ζηε ιήςε δεκφζηα δεζκεπηηθψλ απνθάζεσλ. 12 «Ζ ηειεπηαία νξίδεηαη σο «έλα δίθηπν πνπ δίλεη ζηνπο πνιίηεο ίζεο επθαηξίεο ζπκκεηνρήο ζε κηα πεξηεθηηθή δηαδηθαζία πνιηηηθήο επηθνηλσλίαο» (Habermas, 2001)», Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2005, ζει. 119 16

πλνιηθά θαζίζηαηαη δπλαηφο ν ηζρπξηζκφο φηη ε δεκνθξαηηθή δπλακηθή ηεο επξσπατθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε έρεη ηξεηο ζπκπιεξσκαηηθέο δηαζηάζεηο: α) δεκηνπξγεί έλα δηεζληθφ ζχζηεκα πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ πνπ δελ βαζίδεηαη ζηα ζπζηαηηθά θξάηε, αιιά είλαη ζρεδηαζκέλν γηα λα πξνζθέξεη πξφζβαζε θαη θσλή ζηνπο ζπζηαηηθνχο δήκνπο, β) ελεξγνπνηεί ηε δεκνθξαηηθή ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζηηο ππνζέζεηο ηεο επξσπατθήο πνιηηείαο, θαη γ) ελδπλακψλεη ηνπο δεζκνχο ηνπ «αλήθεηλ» κεηαμχ ησλ πνιηηψλ, δηεπθνιχλνληαο ηε δηαδηθαζία δηακφξθσζεο κηαο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο θαη πνιηηηθήο ζπλείδεζεο. Σν εξψηεκα εδψ είλαη εάλ ε επξσπατθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ελέρεη απιψο κηα επαλαδηεπζέηεζε ησλ ππαξρφλησλ δηθαησκάησλ ησλ ζπζηαηηθψλ δήκσλ, ή αλ ζέηεη ηηο βάζεηο γηα έλα λέν «δεκνθξαηηθφ / πνιηηεηαθφ ζπκβφιαην» κεηαμχ ηεο Έλσζεο θαη ησλ πνιηηψλ ηεο. Δάλ κε άιια ιφγηα, γελλά ην θνηλσληθφ θεθάιαην θαη ηελ πνιηηηθφηεηα πνπ απαηηνχληαη γηα ηε δηακφξθσζε ελφο επξσπατθνχ δήκνπ. Ζ απάληεζε είλαη ζαθήο, εάλ ππνζέζνπκε φηη ε δηάρπζε ηεο επξσπατθήο αξκνδηφηεηαο ησλ πνιηηψλ πεξλά κέζα απφ ηελ ίδηα ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα θαζνξίδνπλ ηηο πνιηηηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ θνηλνχ ζπζηήκαηνο. Δάλ ε απάληεζε είλαη ζεηηθή, ηφηε επεξεάδεη ζεκαληηθά ην βαζκφ ηεο θνηλσληθήο απνδνρήο ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο. ε αληίζεηε πεξίπησζε, ε λνκηκνπνίεζε ζπιινγηθά δεζκεπηηθψλ απνθάζεσλ ακθηζβεηείηαη, πξνβάιινληαο έηζη έλα θαζεζηψο πνιηηηθήο αλνκίαο. Δπνκέλσο, γίλεηαη ζαθέο φηη νη πνιίηεο ηεο Έλσζεο αλέξρνληαη ζε κηα πξαγκαηηθά θπξίαξρε νληφηεηα ζην δεκφζην ρψξν ηεο επξχηεξεο πνιηηείαο. Ζ επξσπατθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε πξνζθέξεη ηελ επθαηξία ελζσκάησζεο, αιιά φρη ζπγρψλεπζεο, δηαθνξεηηθψλ «πνιηηεηαθψλ ζπκβνιαίσλ» ζε έλαλ επξσπατθφ δεκφζην ρψξν πνπ ζέβεηαη ηελ αξρή ηνπ «αμηαθνχ πινπξαιηζκνχ» κε έκθαζε ζηε δηαθνξεηηθφηεηα. Όπσο ην εζληθφ θξάηνο απνηέιεζε «ην αλαγθαίν φρεκα γηα ηε ζέζπηζε ελφο θνηλσληθνχ ζπκβνιαίνπ», έηζη θαη ε Έλσζε είλαη ζε ζέζε λα αλαδείμεη έλα λέν, πνιπεζληθφ θαη πνιπεπίπεδν «πνιηηεηαθφ ζπκβφιαην» πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλεζπρίεο ελφο εζσηεξηθά δηαθνξνπνηεκέλνπ δήκνπ. Ζ αμία ελφο ηέηνηνπ «ζπκβνιαίνπ» έγθεηηαη ζηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο ζπκβησηηθψλ δνκψλ λνκηκνπνίεζεο αλάκεζα ζηα κέιε ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Γηα ην ιφγν απηφ, ε επξσπατθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε δελ πξέπεη λα πηνζεηήζεη κηα «νηθνπκεληθή» πξνζέγγηζε κε ζηφρν ηε ξχζκηζε ησλ ζπιινγηθψλ εζληθψλ ηαπηνηήησλ 17

ησλ κεξψλ, αιιά ηελ ελζσκάησζή ηνπο ζε κηα λέα, πνιπθεληξηθή δεκφζηα ζθαίξα, ε νπνία αλέξρεηαη ζε έλα πιήζνο ηξφπσλ λα αλήθεη θαλείο θαη λα ζπκκεηέρεη ζηελ πνιηηεία. Η έλλνηα απηή ηεο επξσπατθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, φρη κφλν ελαξκνλίδεηαη πιήξσο κε ηελ ππεξάζπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη ησλ ζπληαγκαηηθψλ παξαδφζεσλ ησλ ζπζηαηηθψλ πνιηηεηψλ, αιιά πξνζβιέπεη ζηε «ζπλδηακφξθσζε» δηαθνξεηηθψλ πνιηηηθψλ ηαπηνηήησλ. Ζ επξσπατθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε πξέπεη λα αλαβιχδεη απφ ηελ επηζπκία θαη ηελ ηθαλφηεηα ησλ ελδηαθεξφκελσλ πξνζψπσλ λα ηδξχζνπλ κηα ελεξγφ θνηλφηεηα πνπ ζα ππεξεηεί θνηλνχο ζηφρνπο. Πηζαλά κέηξα γηα ηελ νηθνδφκεζε κηα ηέηνηαο δηεζληθήο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο, πεξηιακβάλνπλ: ηελ απνζχλδεζε ηεο επξσπατθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε απφ ην «εζληθφ πξναπαηηνχκελν» σο πξνυπφζεζε γηα ηελ απφθηεζή ηεο, θαη ηελ ηνπνζέηεζή ηεο ζε κηα αλεμάξηεηε ζθαίξα δηθαησκάησλ ηνπ επξσπαίνπ πνιίηε, ηελ επέθηαζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ εθιέγεηλ θαη εθιέγεζζαη ζηηο εζληθέο εθινγέο γηα ηνπο πνιίηεο ηεο Έλσζεο πνπ θαηνηθνχλ ζε θξάηνο-κέινο δηαθνξεηηθφ απφ ην δηθφ ηνπο, ηελ ζεζκνζέηεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ησλ πνιηηψλ ζηελ πιεξνθφξεζε ζρεηηθά κε φια ηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο απνθάζεηο θαη ηηο πνιηηηθέο ηεο Έλσζεο, ηε δεκηνπξγία πξνζηαηεπηηθψλ λνκηθψλ θαη δηθαηνδνηηθψλ κεραληζκψλ ελάληηα ζε θάζε παξαβίαζε βαζηθψλ ειεπζεξηψλ, αηνκηθψλ ή ζπιινγηθψλ 13, ηελ θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ησλ πνιηηψλ λα θαηέρνπλ δεκφζηα αμηψκαηα ζηελ επηθξάηεηα ηεο Έλσζεο, ηνλ εκπινπηηζκφ ησλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ ζρεηηθά κε ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε, ηελ θνηλσληθή πξφλνηα, ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο, αιιά θαη ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ηελ αλαγλψξηζε πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ ζε φζνπο ππεθφνπο ηξίησλ ρσξψλ δηακέλνπλ λφκηκα ζε έλα θξάηνο-κέινο ηεο Έλσζεο, θαη ηελ αλαγλψξηζε ηεο αξρήο ηεο «πξνζζεηηθφηεηαο» (additionality), ππφ ηελ έλλνηα φηη ηα δηθαηψκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ επξσπατθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ζα πξέπεη λα πξνζηεζνχλ ζε απηά πνπ ήδε πξνβιέπνληαη ζε εζληθφ 13 Εήηεκα πνπ αθνξά θαη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ λέσλ αζχκκεηξσλ απεηιψλ θαη ηδηαίηεξα ηεο δηεζλνχο ηξνκνθξαηίαο, ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη πιήξσο ν ζεβαζκφο ζηε λνκηκφηεηα θαη ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. 18

επίπεδν. Θα πξέπεη δειαδή λα απνηεινχλ ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ελφο λένπ status civitatis θαη λα είλαη, έηζη, ζπλδεδεκέλα κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ πνιηηψλ λα εληζρχνπλ ην εχξνο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ επξσπατθή δηαθπβέξλεζε. Μφλν έηζη ηα δηθαηψκαηα απηά πνπ ζήκεξα απνξξένπλ απφ Γηεζλείο πλζήθεο, ζα είλαη ζε ζέζε λα εληζρχζνπλ ηνπο δεζκνχο κεηαμχ ηεο Έλσζεο θαη ησλ πνιηηψλ ηεο. ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 2.1 Πεξηγξαθή κνληέινπ δηαθπβέξλεζεο ζηελ ΔΔ Ζ ΔΔ απνηειεί έλα sui generis κφξθσκα, νκνζπνλδηαθήο θαη δηαθπβεξλεηηθήο ιεηηνπξγίαο, ην νπνίν δελ αληαπνθξίλεηαη ζε θαλέλα πξνεγνχκελν ηχπν δηαθπβέξλεζεο. ε απηή ηελ παξάγξαθν ινηπφλ, ζα πξνζπαζήζνπκε λα αληρλεχζνπκε πην αλαιπηηθά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ΔΔ φπσο απηά απνηππψλνληαη θαηά ηε δηαδηθαζία ιήςεο ησλ απνθάζεσλ. ε φηη αθνξά ηε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία, ζηνπο ηνκείο ηνπ πξψηνπ ππιψλα (Δληαία Αγνξά, ΟΝΔ) ηελ πξσηνβνπιία γηα ηελ παξαγσγή λνκνζεζίαο έρεη ε Δπηηξνπή, ε νπνία ππνβάιεη ηελ πξφηαζή ηεο ζην πκβνχιην θαη ζην Δ.Κ. γηα λα ηελ επεμεξγαζηνχλ. ηε ζπλέρεηα, ην ΔΚ ππνβάιεη ηε γλψκε ηνπ πάλσ ζηελ πξφηαζε ηεο Δπηηξνπήο καδί κε ηηο ηξνπνπνηήζεηο πνπ επηζπκεί, ελψ ην πκβνχιην εμεηάδεη ηφζν ηελ ίδηα ηελ πξφηαζε φζν θαη ηε γλψκε ηνπ ΔΚ θαη απνθαζίδεη πάλσ ζε απηά ηα θείκελα. Πξηλ απφ ηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη ην πκβνχιην κπνξνχζε λα κελ ιάβεη ππφςε ηνπ ηηο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ ΔΚ θαη λα πξνρσξήζεη ζηελ ςήθηζε ησλ θνηλνηηθψλ λφκσλ (ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία θαη δηαδηθαζία ζπλεξγαζίαο), ελψ κεηά ην 1992 θαη ηελ θαζηέξσζε ηεο δηαδηθαζίαο ζπλαπφθαζεο ην ΔΚ απνθηά ηε δπλαηφηεηα λα ζηακαηήζεη ηε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία, αλ ην πκβνχιην κεηά απφ κία θάζε κεηαμχ ηνπο δηαπξαγκάηεπζεο (Δπηηξνπή πλδηαιιαγήο) δελ ζπκθσλεί κε ηηο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ ΔΚ. Μάιηζηα κεηά ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ (ΑΜ), ην 50% λνκνζεηηθψλ 19

πξνηάζεσλ ζηελ πηνζέηεζε ησλ νπνίσλ ζπκκεηέρεη ην ΔΚ, αθνινπζνχλ ηε δηαδηθαζία ηεο ζπλαπφθαζεο 14. Με ηε δηαδηθαζία απηή ην ΔΚ δηαζέηεη πεξηζζφηεξε εμνπζία απφ πξηλ θαζψο κπνξεί πιένλ λα πξνσζήζεη ηηο ηξνπνπνηήζεηο πνπ επηζπκεί ή λα απνξξίςεη κηα πξφηαζε ζηακαηψληαο ηελ πνξεία πξνο ηελ πηνζέηεζή ηεο. Γελ πξέπεη φκσο λα μερλά θαλείο φηη ζηνπο ηνκείο πνπ έρνπλ ζηξαηεγηθή ζεκαζία γηα ηελ ΔΔ θαη ζπλδένληαη άκεζα κε ηνλ θνηλνηηθφ πξνυπνινγηζκφ, ην ΔΚ έρεη πεξηνξηζκέλε εμνπζία. ε φηη αθνξά ην δεχηεξν θαη ηξίην ππιψλα ηεο ΔΔ (ΚΔΠΠΑ, αζηπλνκηθή θαη δηθαζηηθή ζπλεξγαζία), ηα επαίζζεηα δειαδή εζληθά ζέκαηα, ε λνκνζεηηθή πξσηνβνπιία παξακέλεη ζηα θξάηε κέιε θαη ελεξγνπνηείηαη κέζα απφ ηε δξάζε ηνπ πκβνπιίνπ. Οη απνθάζεηο κάιηζηα ζε απηά ηα ζέκαηα ιακβάλνληαη κε νκνθσλία ψζηε λα κελ ζίγνληαη ηα δσηηθά ζπκθέξνληα θακηάο ρψξαο, ελψ ε νκνθσλία ηζρχεη θαη ζε επαίζζεηεο εζληθέο πνιηηηθέο ηνπ πξψηνπ ππιψλα φπσο ε θνηλσληθή αζθάιηζε, ε θνξνινγία, ε νηθνλνκηθή δηαθπβέξλεζε θιπ. Ζ λνκνζεηηθή δηαδηθαζία ζηελ ΔΔ, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, αληηκεησπίδεη έλα ζεκαληηθφ δήηεκα δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο 15 ην νπνίν πξνθχπηεη απφ ην γεγνλφο φηη ηελ επζχλε γηα ηε λνκνζεζία ηελ έρνπλ δχν εθηειεζηηθά φξγαλα, ε Δπηηξνπή θαη ην πκβνχιην Τπνπξγψλ, θαη φρη έλα λνκνζεηηθφ φξγαλν, δειαδή ην ΔΚ, φπσο ζπκβαίλεη θαη αλαινγία ζηα εζληθά θξάηε 16. Ζ ΔΔ έρεη ιάβεη ηελ εληνιή λα απνθαζίδεη γηα ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο επεηδή δηαζέηεη ηελ απαξαίηεηε πιεξνθφξεζε θαη εμεηδίθεπζε αιιά θαη ηελ ηθαλφηεηα επηβνιήο ησλ απνθάζεσλ ζηα θξάηε κέιε. Χζηφζν, ε ΔΔ δελ ζρεκαηίζηεθε ζην πξφηππν πιεηνςεθηθψλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ γηα ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ ζηνπο 14 Μεηα ηε ΑΜ νη πεξηζζφηεξεο ξπζκίζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ Δληαία Αγνξά, φπσο νη πνιηηηθέο γηα ην πεξηβάιινλ, ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα, ε θνηλσληθή πνιηηηθή θαη ε ελαξκφληζε ησλ πξνηχπσλ εληάζζνληαη ζηε δηαδηθαζία ηεο ζπλαπφθαζεο ελψ ε δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαζίαο πξνβιέπεηαη ζε θάπνηεο πεξηνξηζκέλεο δηαηάμεηο ζρεηηθά κε ηελ ΟΝΔ. Ζ ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία ρξεζηκνπνηείηαη αθφκε ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ελψ ζηα ζέκαηα ηεο Κνηλήο Δκπνξηθήο Πνιηηηθήο ην πκβνχιην απνθαζίδεη ρσξίο θαλ λα ζπκβνπιεπηεί ην ΔΚ. 15 Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο απηνχ δηαθέξεη αλάινγα κε ηελ νπηηθή ησλ αλαιπηψλ (νκνζπνλδηζηέο θιπ) ελψ ππάξρνπλ θαη απηνί πνπ δελ ζεσξνχλ φηη ε δηαδηθαζία πάζρεη λνκηκφηεηαο αθνχ λνκηκνπνηείηαη έκκεζα απφ ηα θξάηε κέιε. Βι. Σζηληζηδέιεο Μ.Η., Qvo Vadis Europa?, χγρξνλεο Αθαδεκατθέο θαη Δπηζηεκνληθέο Δθδφζεηο κπξλησηάθε, Αζήλα 2001 16 «γεγνλφο παξακέλεη φηη ε λνκνζεηηθή εμνπζία ηεο ΔΔ ζπλερίδεη λα ζηεξίδεηαη νπζηαζηηθά αθ ελφο ζην δηθαίσκα λνκνζεηηθήο πξσηνβνπιίαο ηεο θπβεξλεηηθά δηνξηδφκελεο Δπηηξνπήο, αθ εηέξνπ δε ζηε επίζεο πξνλνκηαθή ζέζε ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ λα λνκνζεηεί, ή αθφκε θαη λα ζπλλνκνζεηεί κε ην Δ.Κ., ρσξίο φκσο λα εθαξκφδεηαη ε ζεκειηψδεο αξρή ηεο ζπιινγηθήο πνιηηηθήο επζχλεο ησλ κειψλ ηνπ είηε ζε θάπνην φξγαλν ειεγθηηθνχ ραξαθηήξα απνηεινχκελν απφ εθπξνζψπνπο ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ, είηε απεπζείαο ζην αληηπξνζσπεπηηθφ φξγαλν ηνπ ηξαζβνχξγνπ», Σζηληζηδέιεο Μ.Η. (Δπηκ.), Σθέςεηο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, Δθδφζεηο ηδέξεο, Αζήλα 1996,ζει.100 20

επξσπαίνπο πνιίηεο, φπσο ζπλέβε κε ηε δεκηνπξγία ησλ εζληθψλ θξαηψλ. Ζ ΔΔ, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ζρεκαηίζηεθε γηα λα απνηειέζεη έλα αλεμάξηεην ξπζκηζηηθφ φξγαλν, δειαδή έλα κε πιεηνςεθηθφ ζεζκφ ν νπνίνο δελ ινγνδνηεί άκεζα νχηε ζε ςεθνθφξνπο νχηε ζε εθιεγκέλνπο αμησκαηνχρνπο αιιά πξνζθέξεη εμεηδηθεπκέλε γλψζε, επαγγεικαηηζκφ θαη ηθαλφηεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ. πγθεθξηκέλα, ε ξπζκηζηηθή ιεηηνπξγία ηεο ΔΔ ζηεξίδεηαη ζηελ χπαξμε πνιπάξηζκσλ επηηξνπψλ (committees), νκάδσλ εξγαζίαο (working groups) θαη εθηειεζηηθψλ ππεξεζηψλ (agencies) πνπ ζπληεινχλ ζην έξγν ηεο ζπγθέληξσζεο πιεξνθνξηψλ, ζηνηρείσλ θιπ. Ο κεγάινο αξηζκφο απηψλ ησλ επηηξνπψλ, νκάδσλ θαη ππεξεζηψλ θαη νη αλαπφθεπθηεο αιιεινεπηθαιχςεηο ηνπο δεκηνπξγνχλ πξφβιεκα δηαθάλεηαο ζην εζσηεξηθφ ηεο ΔΔ. πλεπψο, ζα κπνξνχζε λα ηζρπξηζηεί θαλείο φηη ε λνκηκνπνίεζε ησλ ξπζκηζηηθψλ κε πιεηνςεθηθψλ νξγάλσλ, φπσο είλαη ε ΔΔ, δελ εμαξηάηαη απφ ηελ ελίζρπζε ησλ πιεηνςεθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο, αιιά απφ ηελ αλάπηπμε θαηάιιεισλ κεραληζκψλ δεκφζηαο ινγνδνζίαο θαη πνιηηηθνχ ειέγρνπ πνπ ζα εγγπψληαη ηε δηαθάλεηα ησλ ελεξγεηψλ ηνπο. Όπσο πξνθχπηεη απφ ηα παξαπάλσ, ε δηαηήξεζε θαη πεξαηηέξσ αλάπηπμε ησλ θαηλνκέλσλ ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ πνιπκνξθηζκνχ, ηεο αλεμέιεγθηεο επηηξνπνινγίαο (comitology) θαη ηεο αδηαθαλνχο «ππνπξγνθξαηίαο» δεκηνπξγνχλ ηελ εηθφλα κηαο θξαηνθεληξηθήο θαη ειηηίζηηθεο αληίιεςεο πεξί δηαθπβέξλεζεο θαηά ην πξφηππν ηνπ γαιιηθνχ γξαθεηνθξαηηθνχ κνληέινπ θξάηνπο, ην νπνίν έζεζε θαη ηηο βάζεηο ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο 17. ην ζεκείν απηφ φκσο ζα πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί, φηη ε δηαθάλεηα σο ζεζκηθή έλλνηα απνηειεί ελλνηνινγηθφ ζηνηρείν ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο θαη θαηά ζπλέπεηα απνηειεί αξρή δηθαίνπ πνπ απνξξέεη απφ ην Γίθαην ηεο Έλσζεο 18. Δίλαη αδηαλφεηε κηα δεκνθξαηηθή δηαδηθαζία ρσξίο δηαθάλεηα. Ζ λνκηκνπνίεζε θάζε εμνπζίαο, άξα θαη ηεο εμνπζίαο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, πξνυπνζέηεη γλψζε ηνπ πνιηηηθνχ γίγλεζζαη, δειαδή γλψζε ησλ εθάζηνηε ζηφρσλ. Ηδηαίηεξα ν δεκνθξαηηθφο έιεγρνο είλαη αλεθάξκνζηνο ρσξίο εκπεξηζηαησκέλε ελεκέξσζε ζρεηηθά κε ηνλ ειεγρφκελν ηνκέα. Έηζη, πξνθχπηεη αλαπφθεπθηα ε ινγηθή αιπζίδα: Ννκηκνπνίεζε κέζσ ζπκκεηνρήο θαη 17 «Ζ Δπξσπατθή Έλσζε απνηειεί γαιιηθφ δεκηνχξγεκα», βι. Siedentop Larry, ν.π. 18 Γηα ηελ αξρή ηεο δηαθάλεηαο βι. Σζάηζνο Γ.Θ., Τα Μεγάια Θεζκηθά ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Δθδφζεηο αββάιαο, Αζήλα 2005, ζ.ζ. 37-53 21

ειέγρνπ δηαθάλεηα. Ζ πξψηε πξνυπνζέηεη ην δεχηεξν θαη ν δεχηεξνο πξνυπνζέηεη ηελ ηξίηε. Δπνκέλσο, είλαη πςίζηεο ζεκαζίαο γηα ηελ αμηνπηζηία ηεο ΔΔ ε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ λα είλαη φζν ην δπλαηφλ δηαθαλέζηεξε, ηδηαίηεξα ινγσ ησλ δπζρεξεηψλ φζνλ αθνξά ηε δηαζθάιηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειέγρνπ ηεο ελ ινγσ δηαδηθαζίαο θαη ηεο απφζηαζήο ηεο απφ ηνπο πνιίηεο ηεο Δπξψπεο. 2.2 Η πδήηεζε γηα ηε κεηαξξύζκηζε ζηε δηαθπβέξλεζε ηεο ΔΔ Ζ επξσπατθή δηαθπβέξλεζε απνθηά φιν θαη κεγαιχηεξε ζεκαζία θαζψο ν απμεκέλνο δηεζλήο νηθνλνκηθφο αληαγσληζκφο θαη ε απμεκέλε θηλεηηθφηεηα ησλ θεθαιαίσλ θαη ησλ ππεξεζηψλ ζε παγθφζκην επίπεδν κεηψλνπλ ηηο δπλαηφηεηεο ησλ εζληθψλ θξαηψλ γηα ηελ επίιπζε ησλ δεκφζησλ δεηεκάησλ. Ζ εμάπισζε ηεο δξάζεο ηεο ΔΔ ζε έλα επξχ θάζκα πνιηηηθψλ απφ ηελ Δληαία Αγνξά θαη ηελ ΟΝΔ κέρξη ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή θαη ηελ πνιηηηθή κεηαλάζηεπζεο επεξεάδεη φιν θαη πεξηζζφηεξν ηε δσή ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ. Ζ ΔΔ απνηειεί έλα πεξηθεξεηαθφ νηθνλνκηθφ ζχζηεκα ην νπνίν ηφζν πνζνηηθά φζν θαη πνηνηηθά είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ην άζξνηζκα εζληθψλ νηθνλνκηψλ κε πςειφ βαζκφ αιιειεμάξηεζεο θαη ε επζχλε γηα ηε δεκφζηα πνιηηηθή έρεη πιένλ κεηαθεξζεί ζε κεγάιν βαζκφ ζην επξσπατθφ επίπεδν. Ζ ΔΔ επεξεάδεη κε θαηαιπηηθφ ηξφπν ζέκαηα φπσο ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ν πιεζσξηζκφο, ε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο, ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη νη θνηλσληθέο παξνρέο ηα νπνία απνηεινχλ ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο Πνιηηηθήο ζηηο αλαπηπγκέλεο επξσπατθέο δεκνθξαηίεο. Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηεο ΔΔ έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη, ελψ ιεηηνπξγεί σο πνιηηηθή θνηλφηεηα επεξεάδνληαο ζρεδφλ φιεο ηηο πνιηηηθέο ησλ θξαηψλ κειψλ αλ θαη ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ηελ θαζεκία - παξακέλεη έλα πνιπεπίπεδν ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο ρσξίο ηα ραξαθηεξηζηηθά θξάηνπο (δελ δηαζέηεη λνκηθή πξνζσπηθφηεηα δηαθνξεηηθή απφ ηα θξάηε κέιε, δελ δηαζέηεη άκεζε λνκηκνπνίεζε βαζηζκέλε ζε χληαγκα, δελ δηαζέηεη άκεζε εμνπζία θαηαλαγθαζκνχ, δελ ζπλδέεηαη κε κηα εζληθή ηαπηφηεηα). Σν γεγνλφο φηη ε ζεκαζία ηεο ΔΔ απμάλεηαη ελψ απφ ηελ άιιε πιεπξά δελ δηαζέηεη άκεζε λνκηκνπνίεζε απφ ηνπο ιανχο ηεο Δπξψπεο θάλεη ηνπο επξσπαίνπο 22

εγέηεο θαη θπξίσο ηνπο ππεχζπλνπο ηεο ΔΔ λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη ε παζεηηθή ζπλαίλεζε ησλ ιαψλ έρεη θζάζεη ζηα φξηά ηεο θαη φηη είλαη απαξαίηεηε πιένλ ε ελεξγεηηθή ζπλαίλεζε ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ. Οη επξσπαίνη πνιίηεο αληηιακβάλνληαη φηη ε δξάζε ηεο ΔΔ δελ έρεη κφλν θεξδηζκέλνπο, αιιά φηη αληίζεηα αδπλαηεί λα δηαζθαιίζεη ηελ επεκεξία ηνπο θαη ηα δηθαηψκαηά ηνπο 19. Ζ δπζαξέζθεηα ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ εθθξάδεηαη κε πνιινχο ηξφπνπο, απφ ηελ πεξηνξηζκέλε ζπκκεηνρή ζηηο εθινγέο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηελ απφξξηςε ησλ πλζεθψλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δεκνςεθηζκάησλ, κέρξη ην θίλεκα θαηά ηεο παγθνζκηνπνίεζεο φπσο εθδειψλεηαη ζε δηάθνξεο επξσπατθέο πφιεηο. ηελ Δπξψπε ππάξρεη νκφθσλε εθηίκεζε φηη νη αιιαγέο ζην δηεζλέο πεξηβάιινλ επηηάζζνπλ ηελ αλαζεψξεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ επξσπατθψλ νξγάλσλ. Ζ νηθνλνκηθή δηάιεθηνο θαη ν γεληθεπκέλνο «νηθνλνκηζκφο» έρνπλ αληηθαηαζηήζεη ηελ παιαηά πνιηηηθή γιψζζα θαηά ηελ νπνία ηα θεληξηθά δεηήκαηα ήηαλ ν έιεγρνο ηεο δεκφζηαο εμνπζίαο, ε εμαζθάιηζε ηεο ππεπζπλφηεηαο θαη ηεο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο, ελψ ν πνιηηηθφο θφζκνο ηεο Δπξψπεο έρεη γεληθά ζπλαηλέζεη ζησπειά ζηελ εμέιημε απηή 20. Απηφ ζεκαίλεη φηη θαη ε δηαθπβέξλεζε ζηελ ΔΔ αθνινπζεί ηα πξφηππα ηνπ νηθνλνκηζκνχ θαη απνηειεί δηαθπβέξλεζε κε βάζε θαλφλεο θαη φρη πνιηηηθέο επηινγέο έρνληαο σο κνλαδηθφ θξηηήξην δειαδή ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κε φξνπο αληαγσληζηηθφηεηαο 21. ηα πιαίζηα ινηπφλ ηεο ζπδήηεζεο γηα ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ κνληέινπ δηαθπβέξλεζεο ηεο ΔΔ, πηνζεηείηαη ε ζεσξία ηεο δηαθπβέξλεζεο 22 απφ εθείλνπο πνπ επηζπκνχλ λα μεπεξάζνπλ ηε δηρνηνκηθή ινγηθή ηνπ δηαθπβεξλεηηζκνχ νκνζπνλδηζκνχ θαη ην δήηεκα ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Αλάκεζά ηνπο ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ππνζηεξίδνληαο φηη ε ΔΔ κπνξεί λα εληζρχζεη ηε λνκηκνπνίεζε θαη ηε δεκνθξαηηθφηεηά ηεο κέζα απφ ηελ απμεκέλε 19 Ζ δηαπίζησζε απηή εληζρχεηαη φζν ε ΔΔ εκπιέθεηαη ζηνλ παγθφζκην ξπζκηζηηθφ αληαγσληζκφ αλαγθάδνληαο ηα θξάηε κέιε λα εθαξκφζνπλ θαη λα πηνζεηήζνπλ πνιηηηθέο πνπ απεηινχλ ην θνηλσληθφ θξάηνο θαη γεληθφηεξα θεθηεκέλα θνηλσληθά δηθαηψκαηα ησλ πνιηηψλ. 20 Siedentop Larry, Η Γεκνθξαηία ζηελ Δπξψπε, Δθδφζεηο Θεκέιην, Αζήλα 2002, ζει.55 21 «Ζ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαίλεηαη λα απνηειεί ην κνλαδηθφ θξηηήξην γηα ηε δεκφζηα πνιηηηθή θαη ν ξφινο ηνπ πνιίηε ζηαδηαθά αληηθαζίζηαηαη απφ ην ξφιν ηνπ θαηαλαισηή. Απηή ε νηθνλνκηθή ινγηθή ζπκβαδίδεη πάλησο κε ηνλ «νηθνλνκηθφ ληεηεξκηληζκφ» πνπ θπξηαξρεί ζηελ πνξεία ηεο ΔΔ θαη ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε νηθνλνκηθή πξφνδνο είλαη ε πξνυπφζεζε γηα λα αθνινπζήζνπλ αλαπφθεπθηα ή σο αλακελφκελν γεγνλφο θαη νη άιιεο ζεζκηθέο βειηηψζεηο», βι. Siedentop Larry, ν.π.ζει. 53 22 Βι. Harlow Carol, Accountability in the European Union, Oxford: Oxford University Press 2002, ζει.178 23

ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηε δηαδηθαζία ιήςεο ησλ απνθάζεσλ, ηελ ελίζρπζε ηεο δηαθάλεηαο, ηεο ινγνδνζίαο θιπ. ην ζεκείν απηφ πξνθχπηεη ην κείδνλ εξψηεκα αλ ν εθδεκνθξαηηζκφο ηεο ΔΔ κε φξνπο ηεο ζεσξίαο δηαθπβέξλεζεο, πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απνηειεί ζεσξία εθζπγρξνληζκνχ ηεο δηνίθεζεο θαη κέζνδν άζθεζεο δεκφζηαο πνιηηηθήο 23, κπνξεί λα ζεσξεζεί ηθαλνπνηεηηθφο ηξφπνο εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο ΔΔ κε πνιηηηθά θαη πνιηηεηαθά θξηηήξηα. 2.3 Η Λεπθή Βίβινο γηα ηε Γηαθπβέξλεζε Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί απηφ ην ράζκα κεηαμχ ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ θαη ησλ ζεζκψλ ηεο ΔΔ, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή δεκνζίεπζε ην 2001 ηα απνηειέζκαηα δηαβνπιεχζεσλ γηα ηε κεηαξξχζκηζε ζηνλ ηξφπν δηαθπβέξλεζεο ηεο ΔΔ κε ηε κνξθή Λεπθήο Βίβινπ θαη ηνλ ηίηιν «Δπξσπατθή Γηαθπβέξλεζε Γηα ηελ ελδπλάκσζε ηεο Γεκνθξαηίαο ζηελ ΔΔ» 24. Ζ αλακφξθσζε ηεο δηαθπβέξλεζεο αθνξά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηεί ε ΔΔ ηηο εμνπζίεο πνπ ηεο έρνπλ αλαζέζεη νη πνιίηεο ηεο. Δμεηάδεη πψο κπνξνχλ θαη πξέπεη λα γίλνπλ ηα πξάγκαηα. ηφρνο είλαη λα δηεπξπλζεί ε δηαδηθαζία ιήςεσο απνθάζεσλ ψζηε λα κπνξνχλ λα ζπκκεηάζρνπλ πεξηζζφηεξνη θνξείο θαη λα κπνξεί λα ππάξμεη ινγνδφηεζε. Ζ θαιχηεξε ρξήζε ησλ εμνπζηψλ ζα πξνζεγγίζεη ηελ ΔΔ ζηνπο πνιίηεο θαη ζα νδεγήζεη ζε απνηειεζκαηηθφηεξεο πνιηηηθέο. Δλφςεη ηεο δηεχξπλζεο ηεο ΔΔ κε ηε ζπκκεηνρή 10 λέσλ θξαηψλ θαη ηελ επηβεβιεκέλε αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ απηφο ν απμεκέλνο αξηζκφο γελλά γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ επξσπατθψλ ζεζκψλ, ε Δπηηξνπή μεθίλεζε δεκφζηα δηαβνχιεπζε δεηψληαο ηε γλψκε δεκφζησλ θνξέσλ θαη νκάδσλ πνιηηψλ γηα ηε κεηαξξχζκηζε ζηε δηαθπβέξλεζε ηεο ΔΔ. θνπφο ηεο Δπηηξνπήο ήηαλ λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη απηή ε Λεπθή Βίβινο ζα απνηεινχζε πξφηαζε ζηελ θαηεχζπλζε ηεο κείσζεο ηνπ επξσπατθνχ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Ζ πξφζεζε απηή ηεο Δπηηξνπήο δηαθεξχζζεηαη επαλεηιεκκέλα ζην 23 Καξθαηζνχιεο Π., Γεκφζηα Πνιηηηθή & Γεκφζηα Γηνίθεζε, Δθπαηδεπηηθφ Τιηθφ ΗΘ Δθπαηδεπηηθή εηξά, Κνηλή Φάζε πνπδψλ, Αζήλα 2007, ζ.ζ. 42-80 24 Λεπθή Βίβινο γηα ηε Γηαθπβέξλεζε 2001, COM(2001) 428 ηειηθφ (http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/site/el/com/2001/com2001_0428el01.pdf) 24

θείκελν ηεο Λεπθήο Βίβινπ κέζσ θαη ηεο απνζαθήληζεο ηνπ φξνπ «Γηαθπβέξλεζε» πνπ αλαιχεηαη σο «δνκή θαλφλσλ θαη δηαδηθαζηψλ πνπ επηδξνχλ ζηελ άζθεζε ηεο εμνπζίαο ε νπνία πξέπεη λα αζθείηαη κε αλνηρηφηεηα, ζπκκεηνρή, ινγνδνζία, απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ζπλνρή. Οη πξναλαθεξφκελεο βαζηθέο αξρέο είλαη ζεκαληηθέο γηα ηελ εγθαζίδξπζε κηαο πεξηζζφηεξν δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο. Υπνγξακκίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο Γεκνθξαηίαο θαη ηνπ Κξάηνπο Γηθαίνπ ζηα θξάηε κέιε αιιά κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζε φια ηα επίπεδα δηαθπβέξλεζεο παγθφζκην, επξσπατθφ, εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ». 2.3.α Αξρέο, ζηόρνη θαη κέηξα πνιηηηθήο ζηε Λεπθή Βίβιν Γλσξίδνληαο ηηο εγγελείο αδπλακίεο ησλ παξαδνζηαθψλ ηεξαξρηθψλ γξαθεηνθξαηηθψλ κνληέισλ, αιιά θαη ησλ κνληέισλ ηεο αγνξάο, ε απάληεζε ηεο Δπηηξνπήο ζην αίηεκα ηεο κεηαξξχζκηζεο ηεο δηαθπβέξλεζεο ηεο ΔΔ επηρεηξεί κηα ππέξβαζε. Ζ Δπηηξνπή ζθηαγξαθεί έλα πξφηππν, ην νπνίν δηαζέηεη ζπλέπεηα θαη θηινδνμεί λα απνηειέζεη πξαθηηθή πνιηηηθή δηαθπβέξλεζεο. Οη αξρέο ηεο Λεπθήο Βίβινπ γηα ηε Γηαθπβέξλεζε είλαη: Γηαθάλεηα. Σα φξγαλα πξέπεη λα εξγάδνληαη θαηά ηξφπν πην δηάθαλν. Απφ θνηλνχ κε ηα θξάηε κέιε, πξέπεη λα θνηλνπνηνχλ ηη αθξηβψο θάλεη ε ΔΔ θαη πνηεο απνθάζεηο ιακβάλεη. Πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχλ γιψζζα εχιεπηε θαη θαηαλνεηή ζην επξχ θνηλφ. Κάηη ηέηνην είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ γηα λα εληζρπζεί ε εκπηζηνζχλε πξνο ηφζν πνιχπινθα φξγαλα. Σπκκεηνρή. Ζ πνηφηεηα, ε ζρεηηθφηεηα, θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πνιηηηθψλ ηεο ΔΔ εμαξηψληαη απφ ηελ εμαζθάιηζε επξείαο ζπκκεηνρήο ζε φιε ηελ πνξεία ηεο πνιηηηθήο απφ ηε ράξαμε ηεο έσο ηελ εθαξκνγή ηεο. Ζ κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ζα κπνξέζεη, θαηά πάζα πηζαλφηεηα, λα δεκηνπξγήζεη θαιχηεξν θιίκα εκπηζηνζχλεο ζην ηειηθφ απνηέιεζκα θαη ζηα φξγαλα πνπ ραξάζζνπλ θαη εθηεινχλ πνιηηηθέο. Ζ ζπκκεηνρή εμαξηάηαη ζε απνθαζηζηηθφ βαζκφ απφ ηηο θεληξηθέο θπβεξλήζεηο πνπ αθνινπζνχλ αλνηθηή πξνζέγγηζε θαηά ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ ηεο ΔΔ. 25

Λνγνδφηεζε. Υξεηάδεηαη λα γίλνπλ ζαθέζηεξνη νη ξφινη ζηηο λνκνζεηηθέο θαη εθηειεζηηθέο δηαδηθαζίεο. Κάζε φξγαλν ηεο ΔΔ πξέπεη λα εμεγεί θαη λα αλαιακβάλεη ηελ επζχλε γηα φηη θάλεη ζην πιαίζην ηεο Δπξψπεο. Υξεηάδεηαη φκσο επίζεο κεγαιχηεξε ζαθήλεηα θαη ππεπζπλφηεηα απφ ηα θξάηε κέιε θαη φινπο φζνπο εκπιέθνληαη ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ ηεο ΔΔ, ζε νπνηνδήπνηε επίπεδν. Απνηειεζκαηηθφηεηα. Οη πνιηηηθέο πξέπεη λα είλαη απνηειεζκαηηθέο θαη έγθαηξεο, λα παξέρνπλ φηη ρξεηάδεηαη βάζεη ζαθψλ ζηφρσλ, αμηνιφγεζεο ηεο κειινληηθήο επίπησζεο θαη, φπνπ ππάξρεη, βάζεη παιαηφηεξεο πείξαο. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα εμαξηάηαη θαη απηή απφ ηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ ηεο ΔΔ θαηά ηξφπν αλαινγηθφ (αξρή αλαινγηθφηεηαο) θαη απφ ηε ιήςε απνθάζεσλ ζην πιένλ θαηάιιειν επίπεδν (αξρή επηθνπξηθφηεηαο). Σπλνρή. Πνιηηηθέο θαη δξάζε πξέπεη λα έρνπλ ζπλνρή θαη λα γίλνληαη εχθνια θαηαλνεηέο. Ζ αλάγθε γηα ζπλνρή εληφο ηεο Έλσζεο γίλεηαη φιν θαη κεγαιχηεξε: ην θάζκα ηεο απνζηνιήο έρεη δηεπξπλζεί, ε δηεχξπλζε ζα εληείλεη ηελ πνηθηινκνξθία, πξνθιήζεηο φπσο νη θιηκαηηθέο θαη δεκνγξαθηθέο κεηαβνιέο ππεξβαίλνπλ ηα φξηα ησλ ηνκεαθψλ πνιηηηθψλ βάζεη ησλ νπνίσλ είρε νηθνδνκεζεί ε Έλσζε, Οη πεξηθεξεηαθέο θαη ηνπηθέο αξρέο εκπιέθνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηηο πνιηηηθέο ηεο ΔΔ. Ζ ζπλνρή απαηηεί πνιηηηθή εγεζία θαη ηζρπξή αξκνδηφηεηα εθ κέξνπο ησλ νξγάλσλ γηα λα εμαζθαιηζηεί κηα ζπλεπήο πξνζέγγηζε εληφο ελφο πνιπζχλζεηνπ κεραληζκνχ. Με βάζε ηηο πξνεγνχκελεο αξρέο, ηα ζηνηρεία πνπ ζπγθξνηνχλ ηε λέα πνιηηηθή γηα ηελ επξσπατθή δηαθπβέξλεζε είλαη: Η κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη ε δηαθάλεηα ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ. Μέηξα πνπ ζπκβάιινπλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή είλαη ε επίθαηξε ειεθηξνληθή πιεξνθφξεζε γηα ηελ πξνεηνηκαζία κηαο πνιηηηθήο ζε φια ηα ζηάδηα ηεο δηαδηθαζίαο ιήςεο απνθάζεσλ, ε ζέζπηζε ζπζηεκαηηθφηεξνπ δηάινγνπ κε ηηο πεξηθεξεηαθέο θαη ηνπηθέο θπβεξλήζεηο αιιά θαη κε ηελ θνηλσλία πνιηηψλ θαη ε κεγαιχηεξε επειημία ζηνλ ηξφπν εθαξκνγήο ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο. 26

Ο ζρεδηαζκφο θαη ε εθαξκνγή πνιηηηθψλ πνπ νδεγνχλ ζε θαιχηεξεο πνηφηεηαο ξπζκίζεηο θαη απνηειέζκαηα. Γηα ην ζθνπφ απηφ πξνηείλεηαη απφ ηελ Δπηηξνπή λα απνζαθεληζζνχλ νη αξκνδηφηεηεο ησλ θνηλνηηθψλ νξγάλσλ πνπ ζα επηθνξηηζηνχλ κε ηελ εθαξκνγή ησλ πξνηεηλφκελσλ κεηαξξπζκηζηηθψλ πνιηηηθψλ. Ζ πξφηαζε ηεο Δπηηξνπήο πνπ επέζπξε έληνλε θξηηηθή, εζηηάδεηαη ζηελ «αλαδσνγφλεζε ηεο θνηλνηηθήο κεζφδνπ», ζχκθσλα κε ηελ νπνία θαζέλα απφ ηα θνηλνηηθά φξγαλα πξέπεη λα επηθεληξσζεί ζηα βαζηθά ηνπ θαζήθνληα: ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ, ην πκβνχιην θαη ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην ζηελ παξαγσγή ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο θαη ηνπ πξνυπνινγηζκνχ θαη ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην ζηνλ έιεγρν εθαξκνγήο ησλ πνιηηηθψλ θαη ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηεο Έλσζεο. χκθσλα κε απηφ ην ζρήκα θαηαλνκήο αξκνδηνηήησλ, ην πκβνχιην θαη ην Κνηλνβνχιην ζα πξέπεη λα πεξηνξηζηνχλ ζηελ παξαγσγή ηεο «πξσηνγελνχο» επξσπατθήο λνκνζεζίαο θαη ζηε δηεπθξίληζε νπζηαζηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο πνιηηηθήο αθήλνληαο ην εθηειεζηηθφ ζθέινο ζηηο δηθαηνδνζίεο ηεο Δπηηξνπήο, πνπ ζεκαίλεη θαη εθρψξεζε ηεο αξκνδηφηεηαο έθδνζεο δεπηεξνγελψλ θαλνληζηηθψλ ξπζκίζεσλ, ζηηο νπνίεο, φκσο, δελ ζα πξέπεη λα αλακεηγλχνληαη νη εζληθνί εθπξφζσπνη θαη λα παξεκβάιινληαη νη αηέξκνλεο δηαδηθαζίεο πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ «Δπηηξνπνινγία». Οξγαλσηηθή αλαδηάξζξσζε ησλ θνηλνηηθψλ δνκψλ θαη νξγάλσλ ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ε θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή, ε ζπλνρή ησλ πνιηηηθψλ, ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ λνκνζεηηθψλ θαη θαλνληζηηθψλ ξπζκίζεσλ ζηηο νπνίεο απνηππψλνληαη νη πνιηηηθέο θαη ζπλαθφινπζα, ε αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο. Ζ ΔΔ πξέπεη λα θαζνξίζεη ζαθέζηεξα ηνπο καθξνπξφζεζκνπο ζηφρνπο ηεο πξνθεηκέλνπ νη πνιίηεο λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ην πνιηηηθφ ζρέδην πάλσ ζην νπνίν βαζίδεηαη ε Έλσζε. Γεκηνπξγία δηθηχσλ δηαζχλδεζεο επηρεηξήζεσλ, θνηλνηήησλ θαη εξεπλεηηθψλ θέληξσλ θαη ελίζρπζε ησλ κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ, ελ γέλεη ηνπ ηξίηνπ ηνκέα, ψζηε λα αληηκεησπηζηεί ε ζεξηψδε γξαθεηνθξαηία ησλ Βξπμειιψλ. Σφζν νη αξρέο φζν θαη νη ζηφρνη ησλ πξνηεηλφκελσλ κεηαξξπζκίζεσλ ηεο Λεπθήο Βίβινπ ζα κπνξνχζαλ λα νκαδνπνηεζνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο: ηηο κεηαξξπζκίζεηο πνπ 27

αθνξνχλ ηελ ελίζρπζε ησλ δεκνθξαηηθψλ δηαδηθαζηψλ κε ιέμεηο θιεηδηά ζε απηήλ ηελ θαηεγνξία δξάζεσλ: «λνκηκνπνίεζε», «ινγνδνζία», «δηαθάλεηα» θαη «ζαθήλεηα» θαη ζηηο κεηαξξπζκίζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ ελίζρπζε ηνπ επαγγεικαηηζκνχ θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο κε ιέμεηο θιεηδηά: «απνηειεζκαηηθφηεηα», «απνδνηηθφηεηα» θαη «ζπλνρή». Ο ζπλδπαζκφο ησλ δπν απηψλ ζηξαηεγηθψλ θαηεπζχλζεσλ απνηειεί ζηαζεξή κεζνδνινγηθή θαη νπζηαζηηθή πξνζέγγηζε ηεο Δπηηξνπήο ζην ζέκα ηεο δηαθπβέξλεζεο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επεμεξγαζίαο ηεο επξσπατθήο πιαηθφξκαο δηαθπβέξλεζεο ζηα πιαίζηα ηεο Λεπθήο Βίβινπ, ε Δπηηξνπή πξφηεηλε έμη πεδία δξάζεο γηα ηελ πηινηηθή εθαξκνγή ηεο: Σε δεκφζηα ζπδήηεζε γηα ηα επξσπατθά ζέκαηα. Σε δηαδηθαζία παξαγσγήο θαη εθαξκνγήο θνηλνηηθψλ θαλφλσλ. Σελ άζθεζε επξσπατθψλ πνιηηηθψλ εθηειεζηηθνχ ραξαθηήξα κέζσ απνθεληξσκέλσλ (θαη ιεηηνπξγηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ) «αξρψλ» θαη πεξηθεξεηαθψλ (δεκνηηθψλ, θνηλνηηθψλ δφκσλ). Σελ θνηλνηηθή κέζνδν ηνπ «αλνηρηνχ ζπληνληζκνχ» θαηά ηε δηακφξθσζε ησλ πνιηηηθψλ, ηφζν κε ππνθείκελα επίπεδα δηνίθεζεο, φζν θαη κε κε θπβεξλεηηθά δίθηπα. Σελ επξσπατθή ζπκβνιή ζηε παγθφζκηα δηαθπβέξλεζε. Ζ επηηπρήο αλακφξθσζε ηεο δηαθπβέξλεζεο ζην εζσηεξηθφ ηεο ΔΔ έρεη σο ζθνπφ λα απμήζεη ηηο πηζαλφηεηεο αιιαγήο ζε δηεζλέο επίπεδν. πλεηδεηνπνηψληαο ηε παγθφζκηα δηάζηαζε ησλ πξαγκάησλ ε Έλσζε ζα εληζρχζεη ην ξφιν ηεο ζηηο πνιπκεξείο δηαπξαγκαηεχζεηο κε ζηφρν λα βειηηψζεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηε λνκηκφηεηα ηεο παγθφζκηαο δηαθπβέξλεζεο. Σε δηαδηθαζία ελζσκάησζεο θαη ηε ζηξαηεγηθή δηάζηαζε ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ ζηα θξάηε κέιε. Σα πξναλαθεξφκελα πεδία πνπ επηιέρζεθαλ γηα ηε δνθηκή ηεο δπλακηθήο ηνπ κνληέινπ ηεο επξσπατθήο δηαθπβέξλεζεο επηθξίζεθαλ σο εληειψο δηαθνξεηηθά κε απηά ζηα νπνία νη Δπξσπαίνη πνιίηεο εθδειψλνπλ ηελ επηζπκία λα ζπκκεηέρνπλ απαζρφιεζε, δηθαηψκαηα ησλ πνιηηψλ, αζθάιεηα ησλ ηξνθίκσλ, πγεία θαη πξνζηαζία 28

ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη πξνηεηλφκελεο πεξηνρέο πνιηηηθήο δελ κπνξνχζαλ, φκσο, παξά λα είλαη γεληθέο θαη λα έρνπλ πεξηζζφηεξν αλαιπηηθή παξά πξαθηηθή αμία. Χζηφζν, νξηζκέλα απφ ηα κέηξα πνπ πξνηαζήθαλ γηα ηελ πινπνίεζε απηψλ ησλ επηινγψλ, θάλεθε φηη δηαζέηνπλ κηα πξαθηηθή δπλακηθή, θπξίσο απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ ελζσκάησζε ηεο θνηλσλίαο πνιηηψλ ζηε δηαδηθαζία ησλ απνθάζεσλ. Μεηαμχ απηψλ πεξηιακβάλνληαη: Ζ δεκηνπξγία επξσπατθψλ αξρψλ επηθνξηηζκέλσλ κε ηε ιήςε απνθάζεσλ. Ζ επηθέληξσζε ησλ πξνζπαζεηψλ ζηε ράξαμε πνιηηηθψλ πνπ απνζθνπνχλ ζηελ εμππεξέηεζε ησλ πνιηηψλ θαη, ελ γέλεη, κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ θηιηθέο πξνο ηνπο πνιίηεο. Ζ ελδπλάκσζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ψζηε λα εηζαθνχγνληαη πεξηζζφηεξν θαηά ηελ παξαγσγή ησλ ξπζκίζεσλ πνπ ηνπο αθνξνχλ θαη ε ζέζπηζε ζπγθεθξηκέλσλ θξηηεξίσλ γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηε δηαδηθαζία κνξθνπνίεζεο ησλ πνιηηηθψλ. Ζ αλαβάζκηζε ηνπ ξφινπ ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Δπηηξνπήο, θαζψο θαη ηεο Δπηηξνπήο ησλ Πεξηθεξεηψλ. Ζ κεγαιχηεξε ππνζηήξημε ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαη ηνπηθψλ αξρψλ ζηε δηαδηθαζία εθαξκνγήο ησλ πνιηηηθψλ. 2.3.β Η θξηηηθή γηα ηελ Λεπθή Βίβιν Γηαθπβέξλεζεο Σν θείκελν ηεο Λεπθήο Βίβινπ πξνθάιεζε έλαλ έληνλν πξνβιεκαηηζκφ ζηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα σο πξνο ην θαηά πφζν ζπκβάιεη ζηνλ νπζηαζηηθφ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο Έλσζεο. Ζ θξηηηθή πνπ αζθήζεθε αθνξνχζε ζηα παξαθάησ επηρεηξήκαηα. Οη πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο ελψ ζηνρεχνπλ ζηελ εκβάζπλζε ηεο δεκνθξαηίαο θαη ζηε κείσζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα έρνπλ θαζαξά ηερλνθξαηηθφ ραξαθηήξα. Όρη κφλν γηαηί ε Λεπθή Βίβινο απνηειεί κηα πξσηνβνπιία πνπ πξνέξρεηαη απφ έλα κε εθιεγκέλν θαη κε πνιηηηθφ φξγαλν φπσο είλαη ε Δπηηξνπή 25, 25 Ζ θξηηηθή ζηελ νπνία πνιινί επηθεληξψλνληαη εθθηλεί απφ ην γεγνλφο φηη ε Δπηηξνπή, εθφζνλ δελ είλαη εθιεγκέλε θπβέξλεζε, δελ δηαζέηεη ηελ αλαγθαία δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε πξνθεηκέλνπ λα αλαιακβάλεη ακηγψο πνιηηηθέο πξσηνβνπιίεο. Υαξαθηεξηζηηθφ δείγκα απηήο ηεο θξηηηθήο απνηειεί έλα 29

αιιά θπξίσο γηαηί νη πξνηάζεηο θηλνχληαη ζηελ θαηεχζπλζε ηεο ζεσξίαο ηεο δηαθπβέξλεζεο πνπ φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί αθνξά ηε δηαρείξηζε δηνηθεηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη φρη πνιηηηθψλ. Οη πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο ππαγνξεχνπλ ελέξγεηεο πνπ απνζθνπνχλ απιψο ζηε κεγηζηνπνίεζε ηεο νηθνλνκηθφηεηαο ησλ απνθάζεσλ (κεγηζηνπνίεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο) ππαθνχνληαο ζε έλαλ νηθνλνκηθφ νξζνινγηζκφ θαη δηαησλίδνληαο ην «θελφ» λνκηκνπνίεζεο. πγθεθξηκέλα, ηα κέηξα πνπ ζπληζηψληαη είλαη κελ ηθαλά θαη θαηάιιεια γηα ηελ ελίζρπζε ηεο ειεχζεξεο εζσηεξηθήο αγνξάο, αιιά φρη γηα ηε δεκηνπξγία κεραληζκψλ εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ θαη ησλ επξσπατθψλ ζεζκψλ. Οη πξνηάζεηο γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ δελ έρνπλ ζθνπφ λα εληζρχζνπλ ην γεληθφ επίπεδν ηεο πνιηηηθήο ζπλείδεζεο θαη ζπκκεηνρήο αιιά λα πξνθαιέζνπλ ηελ αλάκημε ησλ ελεξγψλ πνιηηψλ θαη ησλ νκάδσλ ηνπο ζε πξνθαζνξηζκέλεο δηαδηθαζίεο. Πξφθεηηαη δειαδή, γηα κηα ιεηηνπξγηζηηθή αληίιεςε ηεο ζπκκεηνρήο ε νπνία πεξηιακβάλεη νξγαλσκέλεο νκάδεο ζπκθεξφλησλ θαη εκπιεθφκελα κέξε. χκθσλα κε απηή ηελ θξηηηθή επηρεηξεκαηνινγία, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή θαη ε Δπξσπατθή Έλσζε πξνσζνχλ πνιηηηθέο κε ζθνπφ ηελ εμππεξέηεζε ζπγθεθξηκέλσλ ειίη ησλ νπνίσλ ηα ζπκθέξνληα ππεξβαίλνπλ ηα φξηα ησλ εζληθψλ θξαηψλ κειψλ. Δπηπιένλ, ππνζηεξίδεηαη φηη ε επξσπατθή θνηλσλία πνιηηψλ έρεη ακπληηθφ ραξαθηήξα, αθνχ νπζηαζηηθά δελ απνηειεί ηίπνηε πεξηζζφηεξν απφ κία πξνζπάζεηα ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ λα αληηκεησπίζνπλ ζπζπεηξσκέλνη ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο πνπ πξνθαιεί ε εθαξκνγή ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ. Ζ ρεηξαγψγεζε ησλ ΜΚΟ απφ νξγαλσκέλα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα ζπληζηά πξφζζεηε απφδεημε ηεο αζζελνχο επξσπατθήο θνηλσλίαο πνιηηψλ. Πξσηνβνπιίεο φπσο Citizens First, Dialogue with Citizens, θαη Your Voice in Europe 26, πνπ θαίλεηαη φηη εθθξάδνπλ ην δεκφζην ζπκθέξνλ θαη ηε ζέιεζε ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ, εθηηκάηαη φηη θαηεπζχλνληαη απφ νξγαλσκέλεο νκάδεο επηρεηξεκαηηθψλ ζπκθεξφλησλ. Γεληθφηεξα νη πνιηηηθέο ελίζρπζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ πνιηηψλ ζε πξνθαηαζθεπαζκέλνπο ξφινπο έρνπλ σο απνηέιεζκα, πνιιέο θνξέο ηελ θάκςε ηεο δηάζεζεο ησλ πνιηηψλ λα ππεξαζπίδνληαη ηα αηνκηθά δηθαηψκαηά ηνπο έλαληη ηεο άξζξν ηνπ Eriksen E. (2001): Governance or Democracy? The White Paper on European Governance, ζην C. Joerges / Y. Meny / J. H. H. Weiler (eds.), Mountain or Molehill? A Critical appraisal of the Commission White Paper Governance, European University Institute 26 http://www.europa.eu.int/citizens/index_en.html http://ec.europa.eu/yourvoice/index_el.htm 30

εμνπζίαο. Δπίζεο, νη επξσπατθέο πνιηηηθέο είλαη πνιηηηθέο εμππεξέηεζεο ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ ζπκβαιιφκελσλ κεξψλ (ησλ θξαηψλ κειψλ) θαη ππφ ηελ έλλνηα απηή δελ πξνζαλαηνιίδνληαη ζηελ εμππεξέηεζε ησλ ιατθψλ ζηξσκάησλ αιιά ησλ πνιηηηθψλ εγεζηψλ. Γελ είλαη ηπραίν φηη ζε απηήλ ηελ έλλνηα ηεο ζπκκεηνρήο ηεο Λεπθήο Βίβινπ δελ ζπγθαηαιέγνληαη ηα πνιηηηθά θφκκαηα πνπ αθνξνχλ γεληθνχο δξψληεο θαη εθπξνζσπνχλ φινπο ηνπο πνιίηεο. Ο πνιίηεο δελ γίλεηαη ζηε πεξίπησζε απηή αληηιεπηφο σο ελεξγφ ππνθείκελν θνηλσληθψλ θαη ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ αιιά σο παζεηηθφ νηθνλνκηθφ ππνθείκελν (market citizen) πνπ εμππεξεηεί κέζα απφ θαηαζθεπαζκέλεο ζπλαηλέζεηο, ηνπο ζηφρνπο κηαο ζπγθεθξηκέλεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο 27. Άιισζηε ε έλλνηα ηεο ζπκκεηνρήο πνπ πξνσζείηαη απφ ηε Λεπθή Βίβιν δελ έρεη λα θάλεη κε ην ζηάδην ηεο απφθαζεο ησλ πνιηηηθψλ αιιά κε ην ζπκβνπιεπηηθφ γλσκνδνηηθφ ζηάδην, ελψ δελ ππάξρεη θακία πξφηαζε γηα ζπκκεηνρή ζηελ εθαξκνγή θαη αμηνιφγεζε ησλ πνιηηηθψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά είλαη ζεκαληηθφ λα πξνζέμνπκε φηη ε ζπκκεηνρή ππνθηλείηαη κεηά απφ ηελ πξσηνβνπιία ησλ επξσπατθψλ ζεζκψλ, νη νπνίνη ζέηνπλ θαη ηνπο φξνπο ζπκκεηνρήο ελψ ε πξφζθιεζε απεπζχλεηαη ζε ηνκεαθνχο θαη φρη γεληθνχο δξψληεο. Απηά ηα δίθηπα πνιηηηθήο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηκεκαηηθά ηα δηάθνξα ζέκαηα ηείλνπλ λα κεηαηξέςνπλ ηα πνιηηηθά δεηήκαηα ζε απιά ηερληθά πξνβιήκαηα, μεπεξλψληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ πνιηηηθή αληηπαξάζεζε θαη ηε ζχγθξνπζε. Ζ Λεπθή Βίβινο δηαπλέεηαη απφ ηελ επηζπκία ηεο Δπηηξνπήο λα εληζρπζεί ε εθηειεζηηθή ηεο εμνπζία θαη λα επεθηαζεί ε θνηλνηηθή κέζνδνο ζε φιεο ηηο πνιηηηθέο ηεο ΔΔ πέξα δειαδή απφ ηνλ πξψην ππιψλα, κε ηελ ηήξεζε βέβαηα ησλ αξρψλ ηεο δηαθάλεηαο θαη ηεο ινγνδνζίαο. Ζ Δπηηξνπή ππνζηεξίδεη φηη ε βειηίσζε ησλ δηαδηθαζηψλ, ή δηαθνξεηηθά, ε «θαιή δηαθπβέξλεζε», ζα απμήζεη ηε λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ θαη ζα κεηψζεη ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα. Μάιηζηα, ν πξφεδξνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο Ρνκάλν Πξφληη δήισλε κε έκθαζε «ην λα κηιάκε γηα ηε δηαθπβέξλεζε ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα φηη κηιάκε γηα ηε δεκνθξαηία». Ζ Λεπθή Βίβινο φκσο παξέκεηλε ζησπειή ζηα ζέκαηα ηεο δεκνθξαηηθήο αληηπξνζψπεπζεο ησλ επξσπαίσλ βνπιεπηψλ ή ησλ κειψλ ηνπ πκβνπιίνπ ή ζηα ζέκαηα έιεγρνπ ησλ λνκνζεηηθψλ θαη 27 Amstrong K.A. (2001): Civil Society and the White Paper. Bridging or Jumping the Gaps?, ζην C. Joerges / Y. Meny / J. H. H. Weiler (eds.), Mountain or Molehill? A Critical appraisal of the Commission White Paper Governance, European University Institute 31

εθηειεζηηθψλ νξγάλσλ. Η πηνζέηεζε ηεο έλλνηαο ηεο δηαθπβέξλεζεο επλνεί ηηο κεηαξξπζκίζεηο δηνηθεηηθήο θχζεο πνπ είλαη ζίγνπξα εππξφζδεθηεο ελδηαθέξεηαη φκσο πεξηζζφηεξν γηα ηε δηαδηθαζία θαη ιηγφηεξν γηα ηε ζεζκηθή δνκή. ηα πιαίζηα απηά ε Δπηηξνπή ρξεζηκνπνηψληαο ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο πξνζπαζεί λα αληηθαηαζηήζεη ηελ αληηπξνζσπεπηηθή δεκνθξαηία κε ηε ζπκκεηνρηθή δεκνθξαηία, ρσξίο νη πνιίηεο λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα επηινγήο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο δελ είλαη θαη πνιχ βέβαην φηη κηιάκε αθφκε γηα δεκνθξαηία φηαλ ππνθαζηζηνχκε ην «δήκν» κε ην ζπκκεηνρηθφ άηνκν. ηε Λεπθή Βίβιν πάλησο ε ζπκκεηνρηθή δηαθπβέξλεζε ρξεζηκνπνηείηαη σο ζπλψλπκε ηεο ζπκκεηνρηθήο δεκνθξαηίαο κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα αλαξσηηέηαη θαλείο κήπσο ε δεκνθξαηία είλαη έλαο απιφο ηξφπνο δηαθπβέξλεζεο. ηα πιαίζηα απηά ράλεηαη ε ζεκαζία πνπ έρεη ε έλλνηα ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο θαζψο θαη ην δήηεκα «ζην φλνκα ηίλνο αζθείηαη ε εμνπζία». Ζ ρξήζε ηεο δηαθπβέξλεζεο ζε αληηθαηάζηαζε ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ ΔΔ δελ είλαη ζηηο πξνζέζεηο ηεο Δπηηξνπήο ή ηνπιάρηζηνλ δελ δηαηππψλεηαη σο ηέηνηα ζηα πιαίζηα ηεο Λεπθήο Βίβινπ. Αληίζεηα ε Δπηηξνπή δελ ζεσξεί πσο ε ΔΔ πάζρεη απφ έιιεηςε δεκνθξαηηθήο λνκηκφηεηαο. Θεσξεί φηη απηή είλαη δεδνκέλε θαη κάιηζηα απηφ πξνθχπηεη απφ ην θείκελν ηεο Λεπθήο Βίβινπ κε κηα δηαηχπσζε ε νπνία είλαη πξνθαλψο ιαλζαζκέλε θαη ζχκθσλα κε ηελ νπνία «ε ΔΔ θάλεη ρξήζε ησλ εμνπζηψλ πνπ ηεο αλαζέηνπλ νη πνιίηεο ηεο». Δίλαη γλσζηφ φηη αθφκε θαη απηνί πνπ ππνζηεξίδνπλ φηη ε ΔΔ δηαζέηεη δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ζηνηρεηνζεηνχλ απηήλ ηελ άπνςε ζηελ έκκεζε λνκηκνπνίεζε πνπ πξνζθέξνπλ νη εζληθέο θπβεξλήζεηο. Θεσξψληαο δεδνκέλε ηε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ ε Δπηηξνπή, είηε απηή είλαη άκεζε είηε έκκεζε, πξνηείλεη ηελ επέθηαζε ησλ αξκνδηνηήησλ ηεο θαη ηελ ηζρπξνπνίεζή ηεο απέλαληη ζηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο πξνθεηκέλνπ λα είλαη πην απνηειεζκαηηθή ε δηακφξθσζε θαη ε πινπνίεζε ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ. Γηα απηφ ην ιφγν ε Λεπθή Βίβινο δελ πξνηείλεη ζεζκηθέο κεηαξξπζκίζεηο αιιά ηξφπνπο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ. Άιισζηε ζχκθσλα κε ηελ Δπηηξνπή ε ΔΔ βαζίδεηαη ζην Κξάηνο Γηθαίνπ, ζην Υάξηε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη έρεη δηπιή δεκνθξαηηθή εληνιή κέζα απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην πνπ εθπξνζσπεί ηνπο πνιίηεο ηεο ΔΔ θαη κέζα απφ ην πκβνχιην πνπ εθπξνζσπεί ηηο εθιεγκέλεο θπβεξλήζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ. 32

Όπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ε ΔΔ δελ δηαζέηεη νπζηαζηηθή δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε θαη δελ απνηειεί πνιηηηθή έλσζε αιιά κηα ηζρπξή νηθνλνκηθή έλσζε. Με δεδνκέλν ινηπφλ φηη δελ ππάξρεη θεληξηθή εθιεγκέλε θπβέξλεζε νχηε ηζρπξφο πνιηηηθφο έιεγρνο ζηελ άζθεζε ηεο ηερλνθξαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο ΔΔ, ε αληηθαηάζηαζε ησλ δεκνθξαηηθψλ δηαδηθαζηψλ απφ ηηο δηνηθεηηθέο δηαδηθαζίεο ηεο δηαθπβέξλεζεο θαληάδεη κηα «επηθίλδπλε» πξννπηηθή, εηδηθά αλ αλαινγηζηεί θαλείο φηη νη επξσπαίνη πνιίηεο δελ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα αιιάμνπλ ηνπο θπβεξλψληεο κέζα απφ ηε δηαδηθαζία εθινγψλ 28. Η Λεπθή Βίβινο πξνηείλεη επίζεο ηελ ελίζρπζε ηεο ηερλνθξαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο ΔΔ κέζα απφ ηε δεκηνπξγία λέσλ απηφλνκσλ θνηλνηηθψλ ξπζκηζηηθψλ νξγαληζκψλ γηα ηε βειηίσζε ηεο εθαξκνγήο θαη ηεο εθηέιεζεο ησλ θαλφλσλ ζε φιε ηελ Έλσζε. Ζ Δπηηξνπή πξνηείλεη ηελ αλάζεζε εμνπζίαο ζε απηνχο ηνπο νξγαληζκνχο λα ιακβάλνπλ αηνκηθέο απνθάζεηο γηα ηελ εθαξκνγή ξπζκηζηηθψλ κέηξσλ θαη ηελ αλεμάξηεηε ιεηηνπξγία ηνπο κέζα ζε έλα λνκνζεηεκέλν φκσο πιαίζην. πγθεθξηκέλα ε εθρψξεζε εμνπζίαο ζηνπο νξγαληζκνχο ζα πξέπεη λα αθνξά απνθάζεηο κεκνλσκέλνπ ραξαθηήξα ζε εηδηθνχο ηνκείο θαη φπνπ απαηηείηαη εηδηθή ηερληθή εκπεηξνγλσκνζχλε, νη αξκνδηφηεηεο ηνπο δελ κπνξνχλ λα αθνξνχλ απνθάζεηο γηα ηηο νπνίεο έρεη άκεζε εμνπζία ε Δπηηξνπή, ελψ ηέινο δελ κπνξεί λα εθρσξεζεί ζηνπο νξγαληζκνχο απηνχο εμνπζία ιήςεο απνθάζεσλ ζε ηνκείο φπνπ ζπγθξνχνληαη δεκφζηα ζπκθέξνληα. Ζ Δπηηξνπή ζηελ πξφηαζή ηεο εκθαλίδεηαη πάλησο αξθεηά δηζηαθηηθή θαη παξνπζηάδεη κηα ακθίζεκε ζηάζε θαζψο απφ ηε κηα πιεπξά ππνζηεξίδεη ηε ρξήζε ηεο πςειήο ηερληθήο γλψζεο, ελψ απφ ηελ άιιε πιεπξά εκθαλίδεηαη πξνζεθηηθή ζηελ πηνζέηεζε λέσλ ππεξεζηψλ. Απηή ε δηζηαθηηθφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηηο ζπγθξνχζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζην πιαίζην ηεο επξσθξαηηθήο (eurocratic) δνκήο ηεο ΔΔ. ε ζπλδπαζκφ κε ηε ζεζκηθή αληζνξξνπία πνπ επηθξαηεί ζηελ ΔΔ, ε δεκηνπξγία ξπζκηζηηθψλ νξγαληζκψλ πνπ ζα βξίζθνληαη ππφ ηνλ έιεγρν ησλ θξαηψλ κειψλ ζα ππνλνκεχζεη ηελ πνξεία ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, κηα ΔΔ 28 Όπσο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά ν Fritz Scharpf «απηφ πνπ νη ζπληάθηεο ηεο Λεπθήο Βίβινπ έρνπλ ππφςε ηνπο θαηαιήγεη ζηε δεκηνπξγία κηαο θαινπξναίξεηεο δηθηαηνξίαο. Υσξίο θακία ακθηβνιία ζα είλαη κηα θαιά πιεξνθνξεκέλε, επαηζζεηνπνηεκέλε θαη πνιχ αλνηρηή κνξθή δηθηαηνξίαο», βι. Scharpf Fritz (2001): European Governance: Common Concerns vs the challenge of diversity, ζην C. Joerges / Y. Meny / J. H. H. Weiler (eds.), Mountain or Molehill? A Critical appraisal of the Commission White Paper Governance, European University Institute 33

πνπ δηνηθείηαη απφ ηηο αλεμάξηεηεο ξπζκηζηηθέο ππεξεζίεο ζα είλαη ζίγνπξα κηα ιηγφηεξν πνιηηηθή Έλσζε. Θα ζεκαίλεη ιηγφηεξν επξσπατθφ δηάινγν θαη πεξηζζφηεξε ηερλνθξαηηθή δηνίθεζε, δελ ζα ππάξρεη δειαδή εμέιημε πξνο έλα Δπξσπατθφ δήκν αιιά πξνο κηα Έλσζε πνπ επεξεάδεηαη απφ ηηο νκάδεο ζπκθεξφλησλ. Απηή ε ηάζε παξαηεξείηαη θαη ζην εζληθφ επίπεδν θαη εθδειψλεηαη παξάιιεια κε ηελ ελίζρπζε ηεο εκθάληζεο ησλ αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ (agencies) θαη ησλ δηθηχσλ πνιηηηθήο κε ηε ζπκκεηνρή απηνχ πνπ απνθαιείηαη θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Άιισζηε ζηα πιαίζηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ην θνηλνβνπιεπηηθφ κνληέιν θαη ε πνιηηηθή εθπξνζψπεζε θαίλεηαη φηη αγγίδνπλ ηα φξηα ηνπο δίλνληαο ηε ζέζε ηνπο ζε κεραληζκνχο πεξηζζφηεξν ηερλνθξαηηθνχο. Ζ δηαθπβέξλεζε δελ είλαη πιένλ κφλν ζέκα ηνπ θξάηνπο, ε ζρέζε αλάκεζα ζην θξάηνο θαη ηνπο κε θξαηηθνχο δξψληεο είλαη κε ηεξαξρηθή, ελψ ε ζεκαληηθφηεξε θξαηηθή ιεηηνπξγία είλαη ε «ξχζκηζε» ηνπ θνηλσληθνχ θαη πνιηηηθνχ θηλδχλνπ θαη φρη ε αλαδηαλνκή πφξσλ. Όκσο απηφο ν λένο ηχπνο δεκνθξαηίαο παξνπζηάδεηαη σο έλα ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο πνπ ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά ζην ηππηθφ κνληέιν δεκνθξαηίαο. Οη εζληθέο θπβεξλήζεηο δηαηεξνχλ δεζκνχο κε ηνπο θνηλσληθνχο δξψληεο θαη νξίδνληαη απφ ηα πνιηηηθά θφκκαηα ηα νπνία έρνπλ πξνζβάζεηο ζην εθινγηθφ ζψκα θαη ζε νξγαλσκέλεο νκάδεο ζπκθεξφλησλ ζηελ θνηλσλία πνιηηψλ. Αληίζεηα ε ΔΔ δελ δηαζέηεη εθιεγκέλε θπβέξλεζε ζηελ νπνία ζα ινγνδνηνχλ νη ηερλνθξαηηθνί ζεζκνί νχηε δηαζέηεη ηνπο ηππηθνχο κεραληζκνχο πνπ ζπλδένπλ κηα θπβέξλεζε κε ηελ θνηλσλία. Γηα ην ιφγν απηφ ππνζηεξίδεηαη, φηη ε πξφηαζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ πξσηνθαζεδξία ηεο ζπκκεηνρηθήο δηαθπβέξλεζεο κε φξνπο ηερλνθξαηηθνχο δελ βξίζθεηαη πξνο ηε ζσζηή θαηεχζπλζε ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο ΔΔ. 2.3.γ Η ακθηζεκία ηεο Λεπθήο Βίβινπ Γηαθπβέξλεζεο Πνιιά απφ ηα ζεκεία θξηηηθήο πνπ αλαπηχρζεθαλ παξαπάλσ ραξαθηεξίδνληαη σο μεπεξαζκέλεο αληηιήςεηο, δηφηη εθιακβάλνπλ ηα πξνβιήκαηα δηαθπβέξλεζεο κφλν ζηε ζεζκηθή ηνπο δηάζηαζε. Καηά ζπλέπεηα, ε θξηηηθή πνπ αζθείηαη ζηε Λεπθή Βίβιν ζπξξηθλψλεη ην εχξνο ηεο ζεσξίαο, ε νπνία επηρεηξεί λα ζπλδπάζεη κία ζεζκηθή θαη κία δηνηθεηηθή ζεσξία ηεο δηαθπβέξλεζεο. 34

Δπηπιένλ, ζα έιεγε θαλείο φηη ε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ζπιινγηθψλ εθθξαζηψλ ηνπο ζηε ζπδήηεζε γηα ηε Λεπθή Βίβιν θαηέδεημε αληηζέησο κηα ρεηξαθεηεκέλε θνηλσλία πνιηηψλ. Δίλαη ελδεηθηηθφ φηη ε Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή, ε νπνία επί ζεηξά εηψλ ιεηηνπξγεί σο forum έθθξαζεο ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ παξαγσγψλ θαη φρη ηεο θνηλσλίαο ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ 29, κεηαηξάπεθε ζε «βήκα ηεο νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο πνιηηψλ» 30. Χο ζεηηθφ βήκα επίζεο ραξαθηεξίδεηαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ ελδηαθεξφκελσλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζηε λνκνπαξαγσγηθή θαη θαλνληζηηθή δηαδηθαζία. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε απφπεηξα θαηαγξαθήο ησλ θξηηεξίσλ πνπ πξέπεη λα πιεξνχλ νη νξγαλψζεηο ησλ πνιηηψλ, έηζη ψζηε λα θέξνπλ ηα ερέγγπα ζπκκεηνρήο ζηελ θνηλσληθή δηαβνχιεπζε ελφςεη ιήςεο απνθάζεσλ 31. Δπνκέλσο, ζα κπνξνχζε θαλείο λα ηζρπξηζηεί φηη ν δηάινγνο πνπ επηδηψθεηαη ζηελ ΔΔ δελ παξακέλεη πξνζρεκαηηθφο. Αληίζεηα, εθηηκάηαη φηη κέζσ ηεο Λεπθήο Βίβινπ γίλεηαη ζεκαληηθή πξνζπάζεηα λα θαιιηεξγεζεί ε θνπιηνχξα ηεο δηαβνχιεπζεο, ηεο ζπδήηεζεο θαη ηνπ θνηλνχ πξνβιεκαηηζκνχ. Χζηφζν, απέρεη πνιχ απφ ην λα έρεη γίλεη πξαγκαηηθφηεηα. 29 «Αξθεί λα αλαθεξζεί φηη ηα 2/3 απφ ηηο 1400 δεισκέλεο νκάδεο ζπκθεξφλησλ εθθξάδνπλ επηρεηξεκαηηθά ζπκθέξνληα θαη κφλν ην 1/5 ζπκθέξνληα δεκφζηνπ ραξαθηήξα», βι. Καξθαηζνχιεο Π., ν.π., ππνζεκείσζε 87, ζει. 72 30 Economic and Social Committee, Draft Opinion of the Economic and Social Committee on European Governance White Paper, CES 19/2002, ζην: http://europa.eu.int/comm/governance/whats_new/esc_en.pdf 31 «Σα θξηηήξηα πνπ πξέπεη λα πιεξνχληαη γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ νξγαλψζεσλ ζε ζπληεηαγκέλν θνηλσληθφ δηάινγν αθίζηαληαη ησλ γεληθφινγσλ επηθιήζεσλ κηαο αδηαθνξνπνίεηεο θνηλσλίαο πνιηηψλ θαη επηθεληξψλνληαη ζηελ ππεπζπλφηεηα ησλ νξγαλψζεσλ πνιηηψλ, έλαληη ησλ ππφινηπσλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, λα ζπλαπνθαζίδνπλ γηα ζέκαηα πνπ κέρξη ηψξα απνθάζηδαλ κφλν νη θξαηηθέο/δεκφζηεο νξγαλψζεηο. Χο θξηηήξηα αμηνιφγεζεο ησλ ΜΚΟ πξνηείλνληαη ηα εμήο: Να είλαη δηαθιαδσκέλεο ζε επξσπατθφ επίπεδν Να έρνπλ εθπξνζψπνπο ζηελ πιεηνςεθία ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ Να αληηπξνζσπεχνπλ ζπιινγηθά ελδηαθέξνληα είηε ζε ηνπηθφ, είηε ζε εζληθφ επίπεδν Να είλαη ζε ζέζε λα ππεξαζπίδνληαη ηηο απνθάζεηο ηνπο ελψπηνλ ησλ κειψλ ηνπο Να απνηεινχληαη απφ κέιε πνπ έρνπλ εζεινληηθά δεζκεπζεί ηφζν ζε εζληθφ, φζν θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν Να δηαζέηνπλ κέιε πνπ έρνπλ δηθαηνδνζία λα δξνπλ ζε επξσπατθφ επίπεδν Να είλαη αλεμάξηεηεο απφ δεκφζηνπο νξγαληζκνχο φζνλ αθνξά ηηο νηθνλνκηθέο ηνπο πεγέο ηφζν ζε εζληθφ, φζν θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν Να κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηηο γλψζεηο ησλ κειψλ ηνπο θαη λα εγγπψληαη έλα επίπεδν εκπεηξνγλσκνζχλεο, θαη Να έρνπλ κία εζσηεξηθή δνκή πνπ λα επηηξέπεη ζηα κέιε ηνπο λα εξσηψληαη θαη λα δηαβνπιεχνληαη γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά» Βι. Καξθαηζνχιεο Π., ν.π., ππνζεκείσζε 86, ζει. 71 35

Ζ Δπηηξνπή δελ κπνξεί λα πξνβεί ζε απηέο ηηο αιιαγέο απφ κφλε ηεο, νχηε ε Λεπθή Βίβινο κπνξεί λα ζεσξεζεί παλάθεηα γηα φια ηα πξνβιήκαηα. Ζ εηζαγσγή ησλ αιιαγψλ απαηηεί πξνζπάζεηεο εθ κέξνπο φισλ ησλ άιισλ νξγάλσλ, ησλ θεληξηθψλ θπβεξλήζεσλ, ησλ πεξηθεξεηψλ ησλ πφιεσλ θαη ηεο θνηλσλίαο πνιηηψλ ζηα ζεκεξηλά θαη ηα κειινληηθά θξάηε. Ζ Λεπθή Βίβινο απεπζχλεηαη πξσηαξρηθά ζε φινπο απηνχο θαη ζα πξέπεη λα θαηαζηεί ζαθέο φηη πξνηείλεη θαη κφλνλ κηα δέζκε αξρηθψλ δξάζεσλ. Ζ δηαθπβέξλεζε ινηπφλ ζην ζεκεξηλφ ηεο ζρήκα, σο ζεσξία θαη σο εθαξκνγή, απέρεη πνιχ απφ ην λα ζεσξεζεί σο έλαο ξεαιηζηηθφο νδεγφο πξαθηηθήο πνιηηηθήο θαη θαηά ζπλέπεηα, δελ πξέπεη λα εθιεθζεί σο έηνηκε «ζπληαγή» γηα ηελ επίιπζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ηεο ΔΔ. ηνλ αληίπνδα, ε απαμίσζή ηεο θαη ε αμηνιφγεζή ηεο κε βάζε πξνθαηεηιεκκέλεο απφςεηο ηνπ παξειζφληνο είλαη εμίζνπ ιάζνο. Ζ επξσπατθή δηαθπβέξλεζε έρεη έλαλ κφλν δξφκν λα πνξεπζεί θαη απηφο δελ είλαη άιινο απφ ηε ζπλερή πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο θαη δηνίθεζεο ηεο ζχγρξνλεο επξσπατθήο νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο πνιππινθφηεηαο κε ζεσξεηηθά θαη πξαθηηθά ζρήκαηα πνπ δηαζέηνπλ αληίζηνηρν βαζκφ πνιππινθφηεηαο. πκπεξαζκαηηθά, απηφ πνπ επείγεη είλαη ε εμεχξεζε ησλ πξαθηηθψλ ιχζεσλ θαη εθαξκνγψλ πνπ ζα απνηππψλνπλ ηηο αξρέο ηεο δηαθπβέξλεζεο, φπσο απηέο ππαγνξεχνληαη ζην θείκελν ηεο Λεπθήο Βίβινπ θαη ηαπηφρξνλα ζα δεκηνπξγνχλ πξφζθνξν έδαθνο γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο ζεσξίαο. Όπνηα ινηπφλ θαη αλ είλαη ε πνξεία εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ νηθνδνκήκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ην ζίγνπξν είλαη φηη ζα πξνθχςεη κε δηάινγν, ινγηθή πνπ πηνζέηεη ην λέν κνληέιν δηαθπβέξλεζεο ηεο ΔΔ. Πέξα απφ ηηο φπνηεο αληηξξήζεηο σο πξνο ηελ πνηφηεηα ηνπ δηεμαγφκελνπ δηαιφγνπ θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ κέζσλ πινπνίεζήο ηνπ, δελ ππάξρεη άιινο δξφκνο απφ ηελ ζπλερή πξνζπάζεηα βειηίσζήο ηνπ. Ζ θνπιηνχξα ζπλεξγαζίαο θαη επηθνηλσλίαο είλαη άιισζηε δεηνχκελν φρη κφλν ζην πιαίζην ηεο δηαθπβέξλεζεο αιιά θαη ζε θάζε ηνκέα θνηλσληθήο δξάζεο. 36

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 3.1 Σν έιιεηκκα πιεξνθόξεζεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο «Η δεκνθξαηηθή λνκηκφηεηα ελφο πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη νη πνιηηηθέο απηνχ εμαξηψληαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ πνιηηηθψλ δξψλησλ 32». Ζ ιέμε θιεηδί ζηελ πξναλαθεξζείζα άπνςε είλαη ε «ζηαζεξφηεηα επηθνηλσλίαο κεηαμχ αληηπξνζσπεπφκελσλ θαη αληηπξνζψπσλ», ε νπνία θπξίσο αλαπηχζζεηαη ζηε δεκφζηα ζθαίξα. Οη πνιίηεο ζα πξέπεη λα έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα ζπδεηνχλ ηα θνηλά θαη λα εθθξάδνπλ ηελ άπνςή ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπλ ηηο δεκφζηεο ππνζέζεηο. Απηφ φκσο είλαη εθηθηφ, φηαλ ε πιεξνθφξεζε γηα ηηο πνιηηηθέο εμειίμεηο είλαη δηαζέζηκε θαη πξνζηηή ζην δεκφζην ρψξν. Όζνλ αθνξά ηελ ΔΔ, ε επξσπατθή πνιηηηθή αηδέληα δελ ειθχεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ πξνζνρή ηεο δεκφζηαο ζθαίξαο. Όκσο κηα πνιπεπίπεδε θνηλνβνπιεπηηθή δηαδηθαζία πξαγκαηνπνηείηαη κφλν φηαλ νη πνιηηηθνί ζεζκνί θαη ηα ΜΜΔ ζε ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ, εζληθφ θαη ππεξεζληθφ επίπεδν πιεξνθνξνχλ ηνπο πνιίηεο δηεμνδηθά γηα ηα πνιηηηθά γεγνλφηα θαη ηνπ πνιηηηθνχο ζηφρνπο πνπ εηίζελην θάζε θνξά. ην παξειζφλ, νχηε ηα επξσπατθά φξγαλα, νχηε ηα εζληθά ΜΜΔ έδεηρλαλ λα εθπιεξψλνπλ ην παξαπάλσ πξναπαηηνχκελν. Όκσο, θαζσο νη επξσπατθέο πνιηηηθέο άξρηζαλ λα αζθνχλ ζεκαληηθή επηξξνή ζηηο αζθνχκελεο εζληθέο πνιηηηθέο έγηλε ζαθέο φηη απαηηείηαη ε ζεζκηθή ελδπλάκσζε ελφο ηαθηηθνχ δεκφζηνπ δηαιφγνπ. ε δεκνζθνπήζεηο ηνπ επξσβαξφκεηξνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα 33, πνιινί απφ ηνπο εξσηεζέληεο έρνπλ πεη φηη γλσξίδνπλ ιίγα γηα ηελ ΔΔ θαη έρνπλ ηελ αίζζεζε φηη ζρεδφλ δελ έρνπλ ιφγν ζην πιαίζην ηεο δηαδηθαζίαο ιήςεο απνθάζεσλ. Ζ ελεκέξσζε θαη ε επηθνηλσλία είλαη νπζηαζηηθήο ζεκαζίαο ζε κηα πγηή δεκνθξαηία θαη ιεηηνπξγνχλ ακθίδξνκα. Ζ δεκνθξαηία ηφηε κφλν επεκεξεί φηαλ νη πνιίηεο γλσξίδνπλ ηη ζπκβαίλεη θαη είλαη λα ζέζε λα ζπκκεηέρνπλ πιήξσο. 32 Patrick Bijsmans & Christina Altides (Article), Bridging the Gap between EU Politics and Citizens? The European Commission, National Media and EU Affairs in the Public Sphere, Vol.29, No. 3, 323-340, July 2007, Journal of European Integration, Routledge Taylor & Francis Group, ζ.ζ. 323-324 33 Βι. ηηο πξφζθαηεο δεκνζθνπήζεηο ζην Παξάξηεκα 1 & 2 ηεο παξνχζαο εξγαζίαο 37

Αλακθηζβήηεηα, ε πιεξνθφξεζε είλαη βαζηθφ κέζν θάζε πνιηηηθήο, πφζν κάιινλ κηαο δηεζληθήο πνιηηηθήο φπσο απηήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Όκσο ν ξφινο ηεο πιεξνθφξεζεο έρεη ππνηηκεζεί θαη παξακειεζεί ζηελ ΔΔ, κε απνηέιεζκα ηελ απμαλφκελε απνμέλσζε ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ απφ ηηο επξσπατθέο πνιηηηθέο, νη νπνίεο γίλνληαη φιν θαη πην δπζλφεηεο, δεδνκέλνπ φηη γίλνληαη φιν θαη πην πεξίπινθεο θαζψο αλαπηχζζνληαη. Σν έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο, ην νπνίν αλαγλσξίδεηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο πνιίηεο, ζεκαίλεη φηη είλαη θαθά πιεξνθνξεκέλνη γηα ηνπο ιφγνπο, ηηο επηδηψμεηο θαη ηα επηηεχγκαηα ησλ Δπξσπατθψλ πνιηηηθψλ. Ζ άγλνηα πξνθαιεί αδηαθνξία γηα ηηο κέρξη ηψξα θαηαθηήζεηο ηεο Δπξσπατθήο νινθιήξσζεο θαη δπζπηζηία γηα ηνπο πεξίπινθνπο κεραληζκνχο ράξε ζηνπο νπνίνπο επηηεχρζεθαλ. Οη πνιίηεο αγλννχλ ή δέρνληαη ζαλ απηνλφεηα ηα ζεηηθά θαη εκθαλή απνηειέζκαηα ηεο δηαδηθαζίαο νινθιήξσζεο. Γελ θαηαλννχλ φηη νη βειηηψζεηο πνπ ζεκεηψλνληαη φζνλ αθνξά ηα δηθαηψκαηά ηνπο θαη ηελ πνηφηεηα δσήο νθείινληαη ζε απνθάζεηο πνπ ιακβάλνληαη ζε επξσπατθφ κάιινλ παξά εζληθφ επίπεδν. Σαπηφρξνλα, πεξηκέλνπλ απφ ηελ Έλσζε λα δξα ην ίδην απνηειεζκαηηθά θαη δπλακηθά φπσο νη εζληθέο θπβεξλήζεηο. Δίλαη παξάδνμν ην γεγνλφο φηη ηα θξάηε κέιε, ηα νπνία έρνπλ αλαπηχμεη έλαλ κεγάιν αξηζκφ θνηλψλ πνιηηηθψλ, έρνπλ παξακειήζεη λα δηαξζξψζνπλ κηα θνηλή πνιηηηθή γηα ηελ παξνπζίαζε ησλ ζηφρσλ θαη ησλ κέηξσλ απηψλ ησλ πνιηηηθψλ ζηνπο πνιίηεο ηνπο. Μάιινλ παξά ελζπλείδεηε απφθαζε ησλ θπβεξλήζεσλ θαη ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ, ε ακέιεηα απηή νθείιεηαη ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, φηαλ νη θνηλέο πνιηηηθέο πνπ απνθαζηδφηαλ ήηαλ πνιχ ηερληθέο γηα λα ελδηαθέξνπλ ηνπο πνιίηεο 34. Σψξα, φκσο, νη πνιίηεο αηζζάλνληαη φηη ε Έλσζε επεξεάδεη ηε δσή ηνπο θαη δπζαλαζρεηνχλ γηαηί νη πνιηηηθνί εγέηεο ηνπο θαη ηα Δπξσπατθά φξγαλα ηνπο θξαηνχλ 34 «Σν έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο αλάγεηαη ζηα πξψηα ρξφληα ηεο ηεισλεηαθήο έλσζεο θαη ηεο θνηλήο αγνξάο, φηαλ ηα δεηήκαηα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο ήηαλ πνιχ ηερληθά γηα λα είλαη ελδηαθέξνληα γηα ην θνηλφ θαη ε απεηιή ηνπ θνκκνπληζηηθνχ ζηξαηνπέδνπ κπνξνχζε λα είλαη επλφεηε αηηία γηα ηελ ελνπνίεζε ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο. Σψξα, φκσο, πνπ ε θνκκνπληζηηθή απεηιή έρεη εθιείςεη θαη ε εμειηθηηθή δηαδηθαζία νινθιήξσζεο παξάγεη θαζεκεξηλά λέεο πνιηηηθέο θαη λένπο λφκνπο πνπ επεξεάδνπλ φινπο ηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο θνηλσλίαο ησλ θξαηψλ κειψλ, νη πνιίηεο ινγηθά πξέπεη λα ελδηαθέξνληαη γηα ηελ επίδξαζή ηνπο ζηε δσή ηνπο, ηνπιάρηζηνλ φζν ελδηαθέξνληαη γηα ηηο απνθάζεηο ηνπ εζληθνχ θνηλνβνπιίνπ. Δπηπιένλ, γηα λα θξίλνπλ ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, ρξεηάδνληαη αληηθεηκεληθή πιεξνθφξεζε σο πξνο ηα νθέιε πνπ αλακέλνληαη απφ απηήλ, θαζψο θαη σο πξνο ηα πξαγκαηηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ζηε δηαρείξηζή ηεο», βι. Μνχζεο Ν., Δπξσπατθή Έλσζε: Γίθαην, Οηθνλνκία, Πνιηηηθή, 11 ε αλαζεσξεκέλε έθδνζε, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2005 38

ζε απφζηαζε. Γείρλνπλ ηε δπζθνξία ηνπο γη' απηή ηελ θαηάζηαζε ζηηο Δπξσπατθέο εθινγέο, ζηα δεκνςεθίζκαηα θαη ζηηο δεκνζθνπήζεηο 35. πλεπψο, ην έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο ζέηεη ζε θίλδπλν ηε δηαδηθαζία νινθιήξσζεο, αλ αλαινγηζηνχκε ηελ επίδξαζή ηνπ ζε νξηζκέλα δεκνςεθίζκαηα φπσο ην Γαλέδηθν ζρεηηθά κε ηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη, ην Ηξιαλδηθφ ζρεηηθά κε ηε πλζήθε ηεο Νίθαηαο θαη ην Γαιιηθφ θαη Οιιαλδηθφ ζρεηηθά κε ηε πληαγκαηηθή πλζήθε. Πνιιέο εμεγήζεηο δφζεθαλ γηα ηηο αξλεηηθέο ςεθνθνξίεο ησλ Γάιισλ θαη ησλ Οιιαλδψλ πνιηηψλ ζηα δεκνςεθίζκαηα ηεο 29 εο Μαΐνπ θαη ηεο 1 εο Ηνπλίνπ 2005 γηα ηελ επηθχξσζε ηεο πληαγκαηηθήο πλζήθεο: θνηλσληθή πξνζηαζία έλαληη ειεχζεξνπ αληαγσληζκνχ, αληηξξήζεηο ζηηο πξφζθαηεο θαη ζηηο κειινληηθέο δηεπξχλζεηο ηεο Έλσζεο, θιπ. Όιεο απηέο νη εμεγήζεηο κπνξεί λα έρνπλ θάπνηα δφζε αιήζεηαο, αιιά ε θχξηα αηηία ηεο αξλεηηθήο ζέζεο ησλ δχν εζλψλ, πνπ ήηαλ κεηαμχ ησλ ηδξπηηθψλ κειψλ ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο, είλαη ην έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο ησλ πνιηηψλ γηα ηνπο ζηφρνπο θαη ηα επηηεχγκαηα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο κέρξη ζήκεξα, θαζψο θαη ην ρακειφ επίπεδν ζπκκεηνρήο θαη πνηφηεηαο δηαιφγνπ πνπ πξνεγήζεθε. Σν έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο επηπιένλ, εμαζζελίδεη ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ, δηφηη γηα λα ππεξαζπηζηεί θαλείο ηα δηθαηψκαηά ηνπ πξέπεη λα ηα γλσξίδεη. Ζ αιήζεηα είλαη φηη ζηελ ηεξάζηηα πιεηνςεθία ηνπο νη πνιίηεο ησλ θξαηψλ κειψλ αγλννχλ ηα δηθαηψκαηά ηνπο σο πνιηηψλ ηεο Έλσζεο. Γελ γλσξίδνπλ δειαδή ηα δηθαηψκαηα πνπ ζπλεπάγεηαη ε ηζαγέλεηα ηεο Έλσζεο θαη αθφκε ιηγφηεξν ηα δηθαηψκαηα πνπ απνξξένπλ απφ ην θνηλνηηθφ θεθηεκέλν (θνηλνηηθφ δίθαην θαη πνιηηηθέο). Ζ άγλνηα ινηπφλ, πνπ νθείιεηαη ζην θελφ πιεξνθφξεζεο, θέξλεη ηελ αδηαθνξία θαη ε αδηαθνξία είλαη πην επηθίλδπλε γηα ην επξσπατθφ νηθνδφκεκα απφ ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα, ην νπνίν ζπλερψο κηθξαίλεη κε θάζε αλαζεψξεζε ησλ πλζεθψλ, ελψ ε αδηαθνξία απμάλεηαη. Οη πνιίηεο πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηα πνπ απνιακβάλνπλ απφ ηελ επξσπατθή νινθιήξσζε θαη λα αληηιακβάλνληαη φηη γίλνληαη ζεβαζηά απφ ηα θξάηε κέιε. Γηαθνξεηηθά, ε ηζαγέλεηα ηεο Έλσζεο θαη ε ίδηα 35 «ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο είλαη πεξηζζφηεξν ππεχζπλν γηα ηελ απνμέλσζε ησλ πνιηηψλ απφ ηελ επξσπατθή δηαδηθαζία νινθιήξσζεο, απ' φηη ην πνιπζπδεηεκέλν δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα», Μνχζεο Ν., ν.π. 39

ε Έλσζε θαίλνληαη αφξηζηεο έλλνηεο θαη δεκηνπξγνχλ απνξίεο, ζπγρχζεηο θαη ηάζεηο απφξξηςεο ηεο ΔΔ. 3.2 Η πιεξνθόξεζε ησλ πνιηηώλ ηεο Έλσζεο Τπεχζπλνη γηα ην έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο είλαη: ηα ζεζκηθά φξγαλα, ηα νπνία απνθεχγνπλ λα αλαπηχμνπλ κηα θνηλή πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσλίαο 36, νη θπβεξλήζεηο, νη νπνίεο πξνηηκνχλ λα παξνπζηάδνπλ ηα επηηεχγκαηα ηεο Έλσζεο ζαλ δηθά ηνπο 37, θαη ηα Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο (ΜΜΔ), ηα νπνία βξίζθνπλ πην ελδηαθέξνλ λα θξηηηθάξνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο Έλσζεο παξά λα αλαθέξνπλ ηηο επηηπρίεο ηεο 38. Αο δνχκε έλαλ πξνο έλαλ απηνχο ηνπο δηάθνξνπο παξάγνληεο ηνπ ειιείκκαηνο πιεξνθφξεζεο ηεο Έλσζεο. 1. Θεζκηθά Όξγαλα Σν έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο νθείιεηαη κεξηθά ζηα Δπξσπατθά ζεζκηθά φξγαλα, ηδίσο ζηελ Δπηηξνπή, ζην πκβνχιην θαη ζην Κνηλνβνχιην, ηα νπνία δελ ελψλνπλ ηηο δπλάκεηο ηνπο γηα λα δηακνξθψζνπλ κηα θνηλή πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο ή/θαη επηθνηλσλίαο. αλ δηθαηνινγία ηνπο κπνξεί λα ιερζεί φηη δελ ελζαξξχλνληαη - αλ δελ απνζαξξχλνληαη - απφ ηηο θπβεξλήζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ, νη νπνίεο δελ αηζζάλνληαη φηη έρνπλ θνηλφ ζπκθέξνλ λα πινπνηήζνπλ κηα θνηλή πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο. Πξνο ην παξφλ θαζέλα απφ ηα ηξία θχξηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο Έλσζεο έρεη ηα δηθά ηνπ κέζα θαη εξγαιεία γηα λα δηεμάγεη ηε δηθή ηνπ πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο. Γεληθά, αλ εμαηξέζνπκε ηελ πεξηνξηζκέλε ζπλεξγαζία κεηαμχ ηεο Δπηηξνπήο θαη ηνπ 36 «Μνινλφηη ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Διζίλθη, ηνλ Γεθέκβξην 1999, παξφηξπλε ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ην πκβνχιην θαη ηελ Δπηηξνπή λα ιάβνπλ κέηξα γηα ηελ παξνρή ζπληνληζκέλεο γεληθήο ελεκέξσζεο ζρεηηθά κε ηελ Έλσζε θαη γηα ηελ θαιχηεξε δπλαηή αμηνπνίεζε ησλ ππαξρφλησλ πφξσλ, ε Δπηηξνπή δελ άδξαμε απηή ηε πξνηξνπή γηα λα πξνηείλεη κηα θνηλή πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο», βι. Μνχζεο Ν., ν.π 37 Patrick Bijsmans & Christina Altides (Article), ν.π., ζει. 325 38 Patrick Bijsmans & Christina Altides (Article), ν.π., ζει. 326 40

Κνηλνβνπιίνπ, ηα ηξία βαζηθά ζεζκηθά ηεο ΔΚ/ΔΔ έρνπλ αλεμάξηεηεο θαη εηεξνγελείο δξαζηεξηφηεηεο πιεξνθφξεζεο 39. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε Δπηηξνπή είλαη ν θύξηνο πξνκεζεπηήο πιεξνθνξηώλ γηα ηελ ΔΚ/ΔΔ. Σα ζεκαληηθά επξσπατθά γεγνλφηα θαη πξνβιήκαηα, ηα νπνία ελίνηε πξνθαινχλ ην ελδηαθέξνλ ησλ ηειενπηηθψλ δηθηχσλ, παξνπζηάδνληαη θαη ζρνιηάδνληαη ζηελ αίζνπζα ηχπνπ ηεο Δπηηξνπήο απφ ηνλ πξφεδξφ ηεο, ηνλ αξκφδην Δπίηξνπν ή έλαλ εθπξφζσπν ηχπνπ. πάληα ζηξέθεηαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ Σχπνπ ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην θαη αθφκε ζπαληφηεξα ζην πκβνχιην ησλ ππνπξγψλ. Αλ θαη πξαθηηθά κνλνπσιεί ηελ πιεξνθφξεζε, πξέπεη λα παξαδερηεί θαλείο φηη ε Δπηηξνπή δελ είλαη κπζηηθνπαζήο νξγάλσζε θαη φηη παξέρεη κάιηζηα πνιιέο θαη θαιέο πιεξνθνξίεο γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο. H πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο ηεο Δπηηξνπήο ζηνρεχεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο δηαθάλεηαο θαη ηεο επρξεζηίαο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. H Δπηηξνπή αλαιακβάλεη ζηελ νπζία λα εμεγεί ζηνπο πνιίηεο ηε θχζε θαη ηε ζπνπδαηφηεηα ησλ πξνθιήζεσλ ηηο νπνίεο αληηκεησπίδεη ε Δπξσπατθή Έλσζε, λα θαηαδείρλεη ηα ζρεηηθά πιενλεθηήκαηα πνπ απνξξένπλ απφ ηελ επξσπατθή νηθνδφκεζε θαη λα επεμεγεί ζε ζπγθεθξηκέλν θαη ηνπηθφ επίπεδν ηηο επηπηψζεηο ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ ζηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ πνιηηψλ. Γηα ηελ επίηεπμε απηψλ ησλ ζηφρσλ, ε Δπηηξνπή δηαζέηεη νξηζκέλα κέζα, φπσο: ηα γξαθεία πιεξνθνξηώλ 40 ηεο ζηα θξάηε κέιε, ηα νπνία δξνπλ σο θέληξα δηαιφγνπ, πιεξνθφξεζεο θαη ζπληνληζκνχ ησλ εζληθψλ ζηαζκψλ θαη δηθηχσλ ηελ Τπεξεζία Δπίζεκσλ Δθδόζεσλ ηεο ΔΔ (EUR-OP) 41, ε νπνία εμαζθαιίδεη γηα ινγαξηαζκφ φισλ ησλ θνηλνηηθψλ ζεζκψλ ηελ εθηχπσζε θαη δηαλνκή ηεο Δπίζεκεο Δθεκεξίδαο ηεο ΔΔ θαη πνιιψλ άιισλ εθδφζεσλ 42. 39 Παξφιν πνπ δηαηεξνχλ ηελ απηνλνκία ηνπο, ην Κνηλνβνχιην θαη ε Δπηηξνπή έρνπλ ζπζηήζεη κηα Γηνξγαληθή Οκάδα γηα ηελ Πιεξνθφξεζε γηα λα ζπληνλίδνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο. Γηεμάγνπλ καδί θάπνηεο ελεκεξσηηθέο εθζηξαηείεο πξνηεξαηφηεηαο γηα επίθαηξα ζέκαηα, φπσο γηα ην επξψ (πξηλ απφ ηελ θπθινθνξία ηνπ), ηε δηεχξπλζε ηεο Έλσζεο ή ηε ζπλέιεπζε γηα ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο. Οη Αληηπξνζσπείεο ηεο Δπηηξνπήο θαη ηα Δμσηεξηθά Γξαθεία ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζηα θξάηε κέιε ζπλεξγάδνληαη ηνπηθά ζε πνιχ ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα. Σν πκβνχιην, αλ θαη κνηξάδεηαη νξηζκέλα κέζα επηθνηλσλίαο κε ηα άιια ζεζκηθά φξγαλα, φπσο ηνλ δηθηπαθφ ηφπν Europa θαη ηελ «Δπξψπε κέζσ δνξπθφξνπ» (EBS) - ην κέζν κεηάδνζεο ηειενπηηθψλ εηδήζεσλ ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ - έρεη δηαθνξεηηθή πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσλίαο απφ ην Κνηλνβνχιην θαη ηελ Δπηηξνπή. Έρεη ηηο δηθέο ηνπ ζρέζεηο κε ηνλ Σχπν θαη ηα κέζα ελεκέξσζεο, αιιά νη δεκνζηνλνκηθνί πφξνη πνπ δηαζέηεη γηα ην ζθνπφ απηφ είλαη πεξηνξηζκέλνη. 40 http://ec.europa.eu/dgs/communication/guide/index13_en.htm 41 http://publications.europa.eu/index_el.htm 41

ν εμππεξεηεηήο Europa 43 ζην Γηαδίθηπν παξέρεη ειεχζεξε θαη θηιηθή πξφζβαζε ζε πεξηζζφηεξεο απφ 60 βάζεηο δεδνκέλσλ, θάζε κηα απφ ηηο νπνίεο πεξηιακβάλεη αξθεηέο εθαηνληάδεο ρηιηάδεο εγγξάθσλ ζηηο 23 επίζεκεο γιψζζεο ηεο Έλσζεο. ηελ ππεξεζία Europe Direct 44, ε νπνία πξνζθέξεη δηάινγν ζε φιεο ηηο γιψζζεο ηεο Έλσζεο κέζσ ελφο αξηζκνχ αηεινχο θιήζεο, ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ, επηζηνιήο ή θαμ, πνπ επηηξέπεη ζηνπο πνιίηεο θαη ζηηο επηρεηξήζεηο λα εξσηνχλ γηα ηα δηθαηψκαηά ηνπο θαη λα καζαίλνπλ ηηο δηάθνξεο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ε εληαία αγνξά, π.ρ., ηα θνηλνηηθά πξνγξάκκαηα πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πινπνίεζε ζρεδίσλ. Δμάιινπ ε Δπηηξνπή δελ απνθξχπηεη ηηο πξνζέζεηο ηεο σο πξνο ηελ πξνεηνηκαδφκελε λνκνζεζία. Όιεο νη πξνηάζεηο ηεο δηνρεηεχνληαη θαηεπζείαλ ζηνλ ηχπν ηελ εκέξα ηεο πηνζέηεζήο ηνπο θαη δεκνζηεχνληαη ζην κεληαίν Γειηίν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Όηαλ εηνηκάδεη λέεο πνιηηηθέο ή ζεκαληηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζε ππάξρνπζεο πνιηηηθέο, ε Δπηηξνπή δεκνζηεχεη Πξάζηλα Bηβιία 45 (έγγξαθα δηαινγηζκνχ, πνπ πξνθαινχλ κηα ζπδήηεζε πάλσ ζηηο επηινγέο κηαο πνιηηηθήο πξηλ απφ ηελ πξνεηνηκαζία πξνηάζεσλ) θαη Λεπθά Bηβιία 46 (έγγξαθα πξνζαλαηνιηζκνχ, πνπ αλαγγέιινπλ έλα πξφγξακκα δξάζεσλ). Μεηά ηε δεκνζίεπζε απηψλ ησλ εγγξάθσλ, ε 42 Ζ Τπεξεζία Δπηζήκσλ Δθδφζεσλ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ (Τπεξεζία Δθδφζεσλ) είλαη ν εθδνηηθφο νίθνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (ΔΔ). Δθδίδεη θαζεκεξηλά ηελ Επίζημη Εθημερίδα ηης Εσρωπαϊκής Ένωζης ζε πεξηζζφηεξεο απφ 21 γιψζζεο, γεγνλφο πνπ απνηειεί κνλαδηθφ θαηλφκελν ζην ρψξν ησλ εθδφζεσλ. Ζ Τπεξεζία Δθδφζεσλ δεκνζηεχεη επίζεο ζε έληππε ή ειεθηξνληθή κνξθή πνιιέο άιιεο εθδφζεηο γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηηο πνιηηηθέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο.Δπηπιένλ, ε Τπεξεζία Δθδφζεσλ πξνζθέξεη κηα ζεηξά ππεξεζηψλ ζε απεπζείαο ζχλδεζε, ράξε ζηηο νπνίεο κπνξεί θαλείο λα έρεη ειεχζεξε πξφζβαζε ζε πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηε λνκνζεζία (EUR-Lex), ηηο εθδφζεηο (EU Bookshop), ηηο δεκφζηεο ζπκβάζεηο (TED) θαη ηνλ ηνκέα ηεο έξεπλαο θαη αλάπηπμεο (CORDIS) ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. 43 Οη δηεπζχλζεηο κεξηθψλ απφ ηνπο πην ελδηαθέξνληεο δηθηπαθνχο ηφπνπο ηνπ Europa είλαη νη αθφινπζεο: δηθηπαθή πύιε Europa (http://europa.eu/index_el.htm), πιεξνθνξίεο γηα πνιίηεο (http://ec.europa.eu/youreurope/index_el.html), Δπξσπατθή λνκνζεζία (http://eur-lex.europa.eu/el/index.htm), θνηλέο πνιηηηθέο (http://europa.eu/scadplus/scad_el.htm), βηβιία, δεκoζηεύζεηο (http://www.libeurop.be/our_books.php?lang=en), Γειηίν ηεο ΔΔ (κεληαίν) (http://europa.eu/bulletin/el/welcome.htm), Who's Who ησλ νξγαληζκώλ (http://europa.eu/whoiswho/public/index.cfm?), επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο (δεκόζηεο ζπκβάζεηο) (http://ted.europa.eu/exec?dataflow=hread.dfl&template=ted/homepage.htm&hpt=all&statlang= EL) 44 http://ec.europa.eu/europedirect/index_el.htm 45 http://europa.eu/scadplus/glossary/green_paper_el.htm 46 http://europa.eu/scadplus/glossary/white_paper_el.htm 42

Δπηηξνπή παξνπζηάδεη ηηο απφςεηο ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ (νξγαλψζεσλ, ελψζεσλ, ζπλδέζκσλ, θιπ.) ζε εζληθφ θαη θνηλνηηθφ επίπεδν. Έλα Λεπθφ Βηβιίν παξνπζηάδεη ζπλήζσο ηηο απφςεηο ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ (νξγαλψζεσλ, ελψζεσλ, ζεζκηθψλ νξγάλσλ, θιπ.) ζε εζληθφ θαη θνηλνηηθφ επίπεδν πάλσ ζε έλα Πξάζηλν Βηβιίν, καδί κε ηα ζπκπεξάζκαηα θαη ηηο πξνζέζεηο ηεο Δπηηξνπήο. Απηή ε βαζκηαία πξνζέγγηζε ζπληείλεη ζηελ αληαιιαγή απφςεσλ κεηαμχ ηεο Δπηηξνπήο θαη ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ ζε πξνεηνηκαδφκελεο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο. Γηάθνξεο άιιεο δξάζεηο ηεο Δπηηξνπήο απνβιέπνπλ ζηε βειηίσζε ηεο δηάδνζεο ησλ πθηζηάκελσλ πιεξνθνξηψλ. Mεηαμχ απηψλ πεξηιακβάλνληαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηεο ηαηηζηηθήο Yπεξεζίαο ηεο ΔΔ (EUROSTAT) 47, ε δηαρείξηζε ησλ ηζηνξηθψλ αξρείσλ ησλ Kνηλνηήησλ θαη ε παλεπηζηεκηαθή πιεξνθφξεζε. πκπεξαζκαηηθά, νη παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο πιεξνθφξεζεο - εθ κέξνπο ηδίσο ηεο Δπηηξνπήο - δίλεη ηελ εληχπσζε κηαο πιεζψξαο πιεξνθνξηψλ κάιινλ παξά κηαο έιιεηςεο πιεξνθφξεζεο. Χζηφζν, απηή ε ζπγθερπκέλε θαη ηαπηφρξνλα καδηθή πιεξνθφξεζε πξνθαιεί ζχγρπζε θαη δελ γίλεηαη αληηιεπηή απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ, αθνχ δελ είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηηο έλλνηεο θαη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο. Οη πνιίηεο δελ θάλνπλ θαη νπδέπνηε ζα θάλνπλ πξνζπάζεηα λα ελεκεξσζνχλ, αιιά πεξηκέλνπλ ηειείσο δηθαηνινγεκέλα λα ελεκεξψλνληαη απηφκαηα απφ ηα ζπλήζε ζε απηνχο κέζα ελεκέξσζεο γηα ηηο επξσπατθέο ππνζέζεηο θαη απνθάζεηο πνπ είλαη ελδηαθέξνπζεο γη' απηνχο. Όηαλ ιέλε ζηηο δεκνζθνπήζεηο ηνπ Δπξσβαξφκεηξνπ 48 φηη ζέινπλ πεξηζζφηεξε πιεξνθφξεζε γηα ηνπο ζεζκνχο θαη ηηο πνιηηηθέο ηεο ΔΔ, ελλννχλ φηη απηή ε πιεξνθφξεζε πξέπεη λα έξρεηαη ζε απηνχο, φρη φηη απηνί ζα πξέπεη λα ηελ αλαδεηνχλ. Όζν θαη αλ είλαη ρξήζηκνη ζε ελδηαθεξφκελα άηνκα (εξεπλεηέο, νκάδεο ζπκθεξφλησλ θαη άιινπο εηδηθνχο) νη δεκνζηεχζεηο θαη νη ειεθηξνληθέο ηξάπεδεο δεδνκέλσλ ηεο Δπηηξνπήο 49, αγλννχληαη θαη, επνκέλσο, νη 47 Aπηέο νη ζηαηηζηηθέο, πνπ εθπνλνχληαη απφ ηε ηαηηζηηθή Yπεξεζία ηεο ΔΔ, ζε ζπλεξγαζία κε ηηο εζληθέο ζηαηηζηηθέο ππεξεζίεο ησλ θξαηψλ κειψλ απνζθνπνχλ ζηελ αλάπηπμε ελφο «θνηλνηηθνχ ζηαηηζηηθνχ ρψξνπ» βαζηδφκελνπ ζε έλα ζχλνιν νξγαλσηηθψλ θαλφλσλ θαη κεζφδσλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ παξαγσγή ζπγθξίζηκσλ, αμηφπηζησλ θαη ρξήζηκσλ ζηαηηζηηθψλ γηα φιε ηελ Έλσζε. Οη ζηαηηζηηθέο απηέο επηδηψθνπλ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ θνηλνχ πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ηηο δηάθνξεο θνηλνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο: νηθνλνκηθέο, βηνκεραληθέο, γεσξγηθέο, θνηλσληθέο, πεξηθεξεηαθέο, θιπ. Ζ βάζε δεδνκέλσλ ηεο EUROSTAT παξέρεη δσξεάλ ηηο ειεθηξνληθέο εθδφζεηο ηεο ππεξεζίαο. (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1090,1&_dad=portal&_schema=portal) 48 http://www.gesis.org/en/services/data/survey-data/eurobarometer/ 49 http://europa.eu/index_el.htm 43

ππεξεζίεο πιεξνθφξεζεο πνπ κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ είλαη πξαθηηθά άρξεζηεο γηα ηε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ πνιηηψλ. Πξάγκαηη, ε πιεξνθφξεζε απφ ηελ Δπηηξνπή πάζρεη απφ δχν ζχκθπηα κεηνλεθηήκαηα: Πξψηνλ, απεπζχλεηαη ζε ιίγα κπεκέλα άηνκα κάιινλ παξά ζηνλ κέζν πνιίηε, ν νπνίνο δελ δηαβάδεη δεκνζηεχζεηο θαη δελ εμεξεπλά ηνπο δηθηπαθνχο ηφπνπο ηνπ εμππεξεηεηή Europa ηεο Δπηηξνπήο. Γεχηεξνλ, ε πιεξνθφξεζε ηεο Δπηηξνπήο αληηθαηνπηξίδεη ηηο πξνηάζεηο ηεο κάιινλ παξά ηηο πνιηηηθέο πνπ απνθαζίδνληαη απφ ηηο θπβεξλήζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ην Κνηλνβνχιην ησλ ιαψλ ηεο Έλσζεο. Δπνκέλσο, νη δεκνζηνγξάθνη θαη κέζσ απηψλ νη πνιίηεο κέλνπλ κε ηελ φρη θαη ηφζν ιαλζαζκέλε εληχπσζε φηη νη δξαζηεξηφηεηεο πιεξνθφξεζεο ηεο Δπηηξνπήο απνζθνπνχλ ζηελ πξναγσγή ησλ δηθψλ ηεο πνιηηηθψλ θαη φρη ησλ θνηλψλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ. 2. Κπβεξλήζεηο Γηα λα πηζησζνχλ εμ νινθιήξνπ ην πνιηηηθφ φθεινο ηνπ εθζπγρξνληζκνχ, νη Κπβεξλήζεηο, φηαλ πξνηείλνπλ λεσηεξηζηηθνχο λφκνπο ζηα εζληθά θνηλνβνχιηα, νη νπνίνη εθαξκφδνπλ ζηελ πξάμε θνηλνηηθέο νδεγίεο, ή φηαλ εθζπγρξνλίδνπλ ηηο δηνηθεηηθέο πξαθηηθέο ηνπο γηα λα ζπκκνξθσζνχλ κε ην θνηλνηηθφ δίθαην, ζπαλίσο κπαίλνπλ ζηνλ θφπν λα εμεγήζνπλ ζην θνηλφ φηη εθπιεξψλνπλ έηζη ηηο θνηλνηηθέο ππνρξεψζεηο ηνπο. Οη θπβεξλήζεηο ζπρλά ρξεζηκνπνηνχλ ηα επξσπατθά κέηξα ζαλ κέζα εζσηεξηθήο πνιηηηθήο. Αλ ην θνηλνηηθφ κέηξν είλαη δεκνθηιέο, νη θπβεξλήζεηο ηείλνπλ λα δηαηπκπαλίζνπλ ζαλ δηθή ηνπο πξσηνβνπιία ηνλ εζληθφ λφκν ή ην δηάηαγκα, πνπ εθαξκφδεη ηελ θνηλνηηθή απφθαζε, απνθεχγνληαο λα αλαθέξνπλ ην θνηλφ πιαίζην ηεο ελέξγεηαο. Αληίζεηα, αλ ην κέηξν δελ είλαη δεκνθηιέο, νη θπβεξλήζεηο ηείλνπλ λα θαηαινγίδνπλ ζηηο «Βξπμέιιεο» ηελ επζχλε γηα κηα ελέξγεηα, ηελ νπνία νη ίδηεο απνθάζηζαλ (ζην πκβνχιην) ή/θαη ελεζάξξπλαλ (ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην). Βεβαίσο, φιεο νη θπβεξλήζεηο δελ ζπκπεξηθέξνληαη πάληα θαηά ηνλ ίδην ηξφπν. 44

3. Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο Δπηπξφζζεηα, ηα ίδηα ηα ΜΜΔ θέξνπλ κέξνο ηεο επζχλεο γηα ην έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο ηεο Έλσζεο. Σα εζληθά ηειενπηηθά δίθηπα είλαη ηδηαίηεξα απξφζπκα ζηελ κεηάδνζε ησλ εηδήζεσλ ζρεηηθψλ κε ηελ Έλσζε θαη ην πξάηηνπλ κφλν πεξηζηαζηαθά ή φηαλ ζπκβεί θάηη ζθαλδαιψδεο. Μπνξνχλ αθφκε λα αγλννχλ ή λα εθζέηνπλ ιαλζαζκέλα ζεκαληηθά ζέκαηα ηεο δηαδηθαζίαο νινθιήξσζεο φηαλ απηά δελ πιεξνχλ ηα εκπνξηθά θξηηήξηα ηεο δηαθήκηζεο ή δελ αζθνχλ νινθάλεξε επίδξαζε ζηελ εζληθή πνιηηηθή, αθήλνληαο έηζη ην θνηλφ απιεξνθφξεην ή παξαπιαλψληαο ην σο πξνο ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο ή εηδηθψλ θνηλψλ πνιηηηθψλ 50. ηελ πξάμε, ηα ΜΜΔ κπνξνχλ λα παίμνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία ηεο νινθιήξσζεο κε ην λα δηακνξθψλνπλ ηελ θνηλή γλψκε θαη κε ην λα αζθνχλ πηέζεηο επί ησλ ιακβαλφλησλ ηηο πνιηηηθέο απνθάζεηο ππέξ ή θαηά θνηλψλ πνιηηηθψλ. Δάλ ε πιεηνςεθία ησλ ΜΜΔ πηνζεηήζεη δηαθνξεηηθή άπνςε απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ πνιηηηθψλ παξαγφλησλ κηαο ρψξαο, ζρεηηθά κε ην ζέκα ηεο νινθιήξσζεο ή κε εηδηθέο εθθάλζεηο ηνπ, απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε δηάζηαζε κεηαμχ ηεο πιεηνςεθίαο ηνπ ιανχ θαη ηεο πιεηνςεθίαο ησλ πνιηηηθψλ απηήο ηεο ρψξαο. Δηδηθφηεξα, ηα ΜΜΔ κπνξνχλ λα κεηαβάιινπλ ηελ πνιηηηθή αηδέληα (policy agenda) 51 σο πξνο ηα βαζηθά ζέκαηα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, επεξεάδνληαο, «ελνξρεζηξψλνληαο» ηελ θνηλή γλψκε (public agenda) σο πξνο ηα ζέκαηα απηά 52. Έηζη έρνπκε έλα θαχιν θχθιν. Οη θπβεξλήζεηο δελ εμνπζηνδνηνχλ ηα Δπξσπατθά φξγαλα λα ζεζκνζεηήζνπλ κηα θνηλή πνιηηηθή πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσλίαο. Δπνκέλσο ηα φξγαλα δελ παξέρνπλ ελδηαθέξνπζεο αληηθεηκεληθέο πιεξνθνξίεο ζηα κέζα ελεκέξσζεο θαη απηά, κε ηε ζεηξά ηνπο, δελ κεηαδίδνπλ ζην θνηλφ ηηο ελδηαθέξνπζεο δξαζηεξηφηεηεο ησλ Δπξσπατθψλ νξγάλσλ. Απηφ ην έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο δηαθπβεχεη ηελ επξσπατθή ελνπνίεζε. Όζν πην απιεξνθφξεηνη είλαη νη πνιίηεο σο πξνο ηνπο ζεζκνχο, ηνπο ζηφρνπο θαη ηνπο 50 Δλδηαθέξνπζα είλαη ε κειέηε πεξίπησζεο πνπ παξνπζηάδεηαη ζην άξζξν ησλ Patrick Bijsmans & Christina Altides, ν.π., σο πξνο ηα δηαθνξεηηθά θξηηήξηα ηεξάξρεζεο ησλ επξσπατθψλ ππνζέζεσλ ζηελ αηδέληα ηεο Δπηηξνπήο θαη αληίζηνηρα ζηελ αηδέληα ησλ εζληθψλ ΜΜΔ 51 Γηα ηελ επίδξαζε ησλ ΜΜΔ ζηελ θνηλή γλψκε, βι. ηα κνληέια επηθνηλσλίαο ηεο «εκεξήζηαο δηάηαμεο» ησλ Malcom McCombs & Donald Shaw θαη ησλ Rogers & Dearing ζην, Νη. ΜαθΚνπέηι-β. Βηληάι, Σχγρξνλα Μνληέια Δπηθνηλσλίαο, Γηα ηε κειέηε ηεο Μαδηθήο Δπηθνηλσλίαο, Δθδφζεηο Καζηαληψηεο, Αζήλα 2001, ζ.ζ. 142-149 52 Υαξαθηεξηζηηθή ήηαλ ε αληίδξαζε ηνπ παλίζρπξνπ ηδηνθηήηε ΜΜΔ ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, Rupert Murdoch, ζηελ πηνζέηεζε ηνπ επξψ. 45

κεραληζκνχο ηεο δηαδηθαζίαο νινθιήξσζεο, ηφζν πην εχθνια κπνξεί λα παξαπιαλεζεί ε θνηλή γλψκε σο πξνο εηδηθά δεηήκαηα ή ηε γεληθή θαηεχζπλζε ηεο δηαδηθαζίαο. 3.3 Η Λεπθή Βίβινο γηα κηα Δπξσπατθή Πνιηηηθή Δπηθνηλσλίαο Σα ηειεπηαία ρξφληα, φια ηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ έρνπλ πξνζδψζεη λέν βάξνο ζηελ επηθνηλσληαθή δνπιεηά. Δληνχηνηο, γεληθή είλαη ε αληίιεςε φηη ρξεηάδεηαη λα γίλνπλ πεξηζζφηεξα. Ζ επηθνηλσλία παξαήηαλ σο ζήκεξα "ππφζεζε ησλ Βξπμειιψλ". Ζ επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ησλ ελσζηαθψλ ζεζκψλ κε ηνπο ιανχο είρε ειάρηζηα απνηειέζκαηα. Ζ ζθιεξή γξαθεηνθξαηία ησλ Βξπμειιψλ ελδηαθεξφηαλ θπξίσο γηα ηε γλψκε ησλ θπβεξλήζεσλ θαη ιηγφηεξν γηα ηελ θνηλή γλψκε. Κχξην κέιεκά ηεο ήηαλ λα εμεγεί ζηνλ θφζκν ηη είλαη ε ΔΔ θαη λα πξνζέρεη ιηγφηεξν φρη κφλν ηη έιεγαλ νη άλζξσπνη αιιά θαη ην πψο νη απφςεηο ηνπο ηξνθνδνηνχζαλ ηηο πνιηηηθέο δηεξγαζίεο. Μνινλφηη νη κεραληζκνί δηαβνχιεπζεο έρνπλ γίλνπλ ηξέρνπζα πξαθηηθή, πεξηνξίδνληαη ζε εηδηθέο πξσηνβνπιίεο, ελψ νη πνιίηεο ζπρλά έρνπλ ηελ εληχπσζε φηη ηα θαλάιηα κέζσ ησλ νπνίσλ κπνξνχλ λα παίξλνπλ κέξνο ζηε ζπδήηεζε είλαη πεξηνξηζκέλα ή απξνζπέιαζηα. Ζ ζεζκηθή επηθνηλσλία, κνινλφηη νπζηαζηηθή θαη ζηαζεξά βειηηνχκελε, ζαθψο δελ ήηαλ αξθεηή γηα λα γεθπξψζεη ην ράζκα. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ινηπφλ κφιηο ην 2006 δεκνζίεπζε ηε Λεπθή Βίβιν ηεο «γηα κηα Δπξσπατθή Πνιηηηθή Δπηθνηλσλίαο» 53. ε απηήλ ινηπφλ πξνηείλεη κηα εληειψο θαηλνχξγηα πξνζέγγηζε -- ηελ απνθαζηζηηθή κεηάβαζε απφ ηνλ επηθνηλσληαθφ κνλφδξνκν ζηνλ εληζρπκέλν δηάινγν, απφ ηε ζεζκνθεληξηθή επηθνηλσλία ζε κηα επηθνηλσλία πνπ ζα έρεη σο επίθεληξν ηνπο πνιίηεο, απφ ηε βξπμειινθεληξηθή επηθνηλσλία ζηελ απνθεληξσκέλε επηθνηλσλία. Υπνζηεξίδεη ηελ άπνςε φηη ε επηθνηλσλία ζα πξέπεη λα απνηειέζεη κηα απηνηειή πνιηηηθή ηεο ΔΔ, ζηελ ππεξεζία ησλ πνιηηψλ. Ζ πνιηηηθή απηή ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε απζεληηθφ δηάινγν κεηαμχ πνιηηψλ θαη θέληξσλ ιήςεο ησλ απνθάζεσλ θαη ζε δσληαλέο πνιηηηθέο ζπδεηήζεηο κεηαμχ ησλ ίδησλ ησλ πνιηηψλ. Πνιίηεο απφ φια ηα θνηλσληθά ζηξψκαηα πξέπεη λα έρνπλ ην δηθαίσκα ηεο ηζφηηκεο θαη πιήξνπο ελεκέξσζεο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη λα είλαη πεπεηζκέλνη φηη νη απφςεηο θαη αλεζπρίεο πνπ εθθξάδνπλ θηάλνπλ κέρξη ηα 53 Λεπθή Βίβινο γηα κηα Δπξσπατθή πνιηηηθή επηθνηλσλίαο 2006,COM(2006) 35 τελικό (http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:52006dc0035:el:html) 46

ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ θαη ζπλεθηηκψληαη. Σα θξάηε κέιε έρνπλ εδψ εηδηθφ ξφιν λα δηαδξακαηίζνπλ, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε ππνζηήξημε ησλ ιαψλ γηα ηελ επξσπατθή ππφζεζε είλαη δήηεκα θνηλνχ ζπκθέξνληνο. Οπζηαζηηθά, ν θχξηνο ζθνπφο ηεο Λεπθήο Βίβινπ είλαη λα αλνηρηεί έλαο δξφκνο θαη λα θιεζνχλ φινη νη παίθηεο λα θαηαζέζνπλ ηηο ηδέεο ηνπο γηα ην πψο κπνξεί λα ππάξμεη θαιχηεξε ζπλεξγαζία γηα ηε γεθχξσζε ηνπ ράζκαηνο. Να δηακνξθσζεί κηα αηδέληα πνπ λα θνηηάδεη κπξνζηά ψζηε, κέζσ βειηησκέλεο επηθνηλσλίαο, λα εληζρπζεί ν δεκφζηνο δηάινγνο ζηελ Δπξψπε. 3.3.α Σα πεδία δξάζεο ηεο Λεπθήο Βίβινπ Δπηθνηλσλίαο Ζ Δπηηξνπή έρεη εληνπίζεη πέληε πεδία δξάζεο ζε ζπλεξγαζία κε ηα άιια ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ, ηα θξάηε κέιε θαη ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Ο θαηάινγνο κε ηα πέληε πεδία δξάζεο δελ είλαη νξηζηηθφο θαη ακεηάθιεηνο ζα δηεπξχλεηαη φζν εμειίζζνληαη ηφζν ε θνηλσλία φζν θαη νη ηερλνινγίεο. Σα πεδία δξάζεο ηεο Λεπθήο Βίβινπ γηα κηα επηθνηλσληαθή πνιηηηθή είλαη: Καζνξηζκόο θνηλώλ αξρώλ: 1. Τν δηθαίσκα ζηελ ελεκέξσζε θαη 2. ε ειεπζεξία ηεο έθθξαζεο απνηειεί ηνλ ππξήλα ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ Δπξψπε 54. Οη αξρέο απηέο πξέπεη λα απνηεινχλ ηελ αθεηεξία ζε κηα δηεξγαζία πνπ απνζθνπεί ζηνλ πξνζδηνξηζκφ θνηλψλ αξρψλ θαη θνηλνχ νξάκαηνο γηα κηα επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ. 3. Κάιπςε. Όινη νη πνιίηεο πξέπεη λα έρνπλ πξφζβαζε ζηελ ελεκέξσζε θαη κάιηζηα ζηε γιψζζα ηνπο γηα δεηήκαηα δεκφζηνπ ελδηαθέξνληνο. Απηφ ζεκαίλεη πιαηηά ελεκέξσζε κε πνιινχο ηξφπνπο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ηα ΜΜΔ θαη λέεο ηερλνινγίεο φπσο ην Ίληεξλεη. 4. Πνιπκνξθία. Οη επξσπαίνη πνιίηεο πξνέξρνληαη απφ πνιιά θαη δηάθνξα θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα θαη είλαη θνξείο πνιηηηθψλ απφςεσλ 54 Αλαθνξά ζηηο αξρέο απηέο γίλεηαη ζηε ζπλζήθε ΔΔ θαη ζηνλ επξσπατθφ ράξηε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ 47

επξχηαηνπ θάζκαηνο. ην πιαίζην ηνπ δεκφζηνπ δηαιφγνπ, ε επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ πξέπεη λα ζέβεηαη φιεο ηηο απφςεηο. 5. Σπκκεηνρή. Οη πνιίηεο πξέπεη λα έρνπλ ην δηθαίσκα λα εθθξάδνπλ γλψκε, λα αθνχγνληαη θαη λα ηνπο παξέρεηαη ε επθαηξία δηαιφγνπ κε ηα θέληξα ιήςεο ησλ απνθάζεσλ. ε επίπεδν ΔΔ, φπνπ ππάξρεη απμεκέλνο θίλδπλνο απνκάθξπλζεο ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ απφ ηνπο πνιίηεο, ε αξρή απηή έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία. Η ζπκκεηνρή ησλ πνιηηώλ: Γηα λα έρεη επηηπρία, ε φπνηα επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ πξέπεη λα εζηηάδεη ζηηο αλάγθεο ησλ πνιηηψλ θαηά ζπλέπεηα, πξέπεη λα ηνπο παξέρεη ηα εξγαιεία θαη ηηο δηεπθνιχλζεηο -- δεκφζηα βήκαηα δηαιφγνπ θαη αλνηρηνχο δηαχινπο επηθνηλσλίαο -- πνπ ζα εμαζθαιίδνπλ ζε φζν γίλεηαη πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο πξφζβαζε ζηελ ελεκέξσζε θαη ηελ επθαηξία λα αθνχγεηαη ε θσλή ηνπο. Ζ κειινληηθή δξάζε ζην πεδίν απηφ πξέπεη λα έρεη ηξεηο θχξηνπο ζηφρνπο: 1. Να βειηησζεί ε αγσγή ηνπ πνιίηε. Ζ αγσγή ηνπ πνιίηε κέιεκα θπξίσο ησλ θξαηψλ κειψλ -- έρεη λεπξαιγηθή ζεκαζία πξνθεηκέλνπ γηα ηελ άζθεζε πνιηηηθψλ θαη αζηηθψλ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ θαη γηα ηε δξαζηεξηνπνίεζή ηνπο ζηε δεκφζηα ζθαίξα. Ζ αγσγή ηνπ πνιίηε δελ πξέπεη λα πεξηνξίδεηαη ζηε ζρνιηθή δηδαζθαιία γχξσ απφ ηα ζεζκηθά φξγαλα θαη ηηο πνιηηηθέο ηεο ΔΔ. Πξέπεη λα βνεζάεη ηνπο πνιίηεο φισλ ησλ ειηθηψλ λα ρξεζηκνπνηνχλ εξγαιεία ζαλ ην Ίληεξλεη ψζηε λα έρνπλ πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνχλ ηελ πνιηηηθή ζηε δεκφζηα ζθαίξα θαη λα πξνζρσξνχλ ζηνλ δηάινγν. 2. Να ζπλδεζνχλ νη πνιίηεο κεηαμχ ηνπο. Νέα βήκαηα δεκφζηνπ δηαιφγνπ επί δεηεκάησλ επξσπατθνχ ελδηαθέξνληνο είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ νηθνδφκεζε ακνηβαίαο εκπηζηνζχλεο, ζεβαζκνχ θαη πξνζπκίαο γηα ζπλεξγαζία κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε θνηλψλ ζηφρσλ. Δλψ νη ηερλνινγίεο ηεο επηθνηλσλίαο έρνπλ πξνθαλή ζεκαζία, νη δσληαλέο ζπλαληήζεηο πξφζσπν κε πξφζσπν εμαθνινπζνχλ λα έρνπλ θαζνξηζηηθή ζεκαζία. Πξσηνβνπιίεο φπσο ρέδην Γ 55, 55 ηηο 13 Οθησβξίνπ 2005 ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνψζεζε ην ζρέδην Γ γηα ηε δεκνθξαηία, ην δηάινγν θαη ηε δεκφζηα ζπδήηεζε σο ζεκέιην γηα κηα ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ην κέιινλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σν Σρέδην Γ επηδηψθεη λα ππνζηεξίμεη ηελ επηθνηλσλία θαη ηε ζπδήηεζε κεηαμχ ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ 48

έρνπλ δείμεη φηη ε ΔΔ κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηε δεκηνπξγία λέσλ ηφπσλ ζπλάληεζεο γηα ηηο αλάγθεο ηεο δεκφζηαο ζπδήηεζεο κε ηε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ. 3. Η έγθξηζε ηνπ πξνηεηλφκελνπ πξνγξάκκαηνο Πνιίηεο γηα ηελ Δπξψπε ζα αλνίμεη λέν δξφκν πνπ ζα ζπλδέεη ηνπο πνιίηεο θαη ζα αλαβαζκίζεη ηνλ ξφιν ηνπο ζηελ επξσπατθή δηαθπβέξλεζε 56. Σν πξφγξακκα θηινδνμεί επίζεο λα ζπκβάιεη ψζηε παλεπξσπατθνί θνξείο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ λα δξνκνινγνχλ θαη λα δηαρεηξίδνληαη ππεξεζληθά έξγα πνπ πξνάγνπλ ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε θαη λα δηνξγαλψλνπλ δεκφζηεο ζπδεηήζεηο κε ζέκα ηελ Δπξψπε. 4. Σχλδεζε πνιηηψλ θαη δεκφζησλ ζεζκψλ. Μηα ζσζηή ακθίδξνκε επηθνηλσλία κεηαμχ πνιηηψλ θαη ζεζκψλ έρεη νπζηαζηηθή ζεκαζία ζε κηα πγηή δεκνθξαηία. Ζ ψζεζε πνπ δίδεηαη ζήκεξα ψζηε ηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ λα γίλνπλ πην επηθνηλσληαθά, αλνηρηά θαη πξνζπειάζηκα πξέπεη λα ζπλερηζηεί. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ζεζκνχο εζληθήο, πεξηθεξεηαθήο θαη ηνπηθήο εκβέιεηαο. Ζ γεθχξσζε ηνπ ράζκαηνο αλάκεζα ζηελ Δπξψπε θαη ζηνπο πνιίηεο ηεο ζεκαίλεη δεκηνπξγία θαη δηαηήξεζε δεζκψλ αλάκεζα ζηνπο πνιίηεο θαη ηηο δεκφζηεο αξρέο ζε φιε ηε δηαδξνκή απφ ην ηνπηθφ κέρξη ην επξσπατθφ επίπεδν. Η ζπλεξγαζία κε ηα ΜΜΔ θαη νη Νέεο Σερλνινγίεο: Σα ΜΜΔ είλαη θεληξηθνί παίθηεο ζε θάζε επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο Δπξψπεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, φια ηα επξσπατθά ζεζκηθά φξγαλα έρνπλ θαηαβάιεη ζεκαληηθέο ηεο ΔΔ θαη ησλ πνιηηψλ, ζρεηηθά κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο ΔΔ εμεηάδνληαο ηελ αλάγθε λα ιεθζνχλ ππφςε νη πξνζδνθίεο ησλ πνιηηψλ. Βι. COM(2005) 494 ηειηθφ (http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!docnumber&lg=el&type_doc=comfinal& an_doc=2005&nu_doc=494) 56 Σν πξφγξακκα «Δπξψπε γηα ηνπο πνιίηεο» (2007-2013) ζηνρεχεη ηδίσο ζην: (α) λα δψζεη ζηνπο πνιίηεο ηελ επθαηξία λα αληαιιάμνπλ εκπεηξίεο θαη απφςεηο θαη λα ζπκκεηάζρνπλ ζηελ νηθνδφκεζε κηαο Δπξψπεο αθφκα πην πξνζηηήο, δεκνθξαηηθήο θαη κε παγθφζκην πξνζαλαηνιηζκφ, ελσκέλεο ζην πιαίζην ηεο πνιηηηζκηθήο ηεο πνιπκνξθίαο θαη εκπινπηηζκέλεο κέζσ απηήο, αλαπηχζζνληαο θαη' απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, (β) λα αλαπηχμεη αίζζεκα επξσπατθήο ηαπηφηεηαο, βαζηζκέλεο ζε θνηλέο αμίεο, θνηλή ηζηνξία θαη θνηλφ πνιηηηζκφ, (γ) λα θαιιηεξγήζεη ην αίζζεκα ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ φηη ε Δπξσπατθή Έλσζε ηνπο αλήθεη θαη (δ) λα βειηηψζεη ηελ αλνρή θαη ηελ ακνηβαία θαηαλφεζε κεηαμχ ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ, κέζα απφ ηνλ ζεβαζκφ θαη ηελ πξναγσγή ηεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο πνιπκνξθίαο, ζπκβάιινληαο παξάιιεια ζηνλ δηαπνιηηηζκηθφ δηάινγν [Απφθαζε 1904/2006]. Βι. ζηηο: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2006:378:0032:01:el:html http://ec.europa.eu/citizenship/index_en.htm 49

πξνζπάζεηεο γηα λα βειηηψζνπλ ηνλ ηξφπν ακθίδξνκεο επηθνηλσλίαο κε ηα ΜΜΔ. Με πάλσ ρίιηνπο δεκνζηνγξάθνπο δηαπηζηεπκέλνπο ζηηο Βξπμέιιεο, δηαηίζεληαη ηψξα λέα κέζα ψζηε ν Σχπνο λα ελεκεξψλεηαη ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν γηα απνθάζεηο θαίξηαο ζεκαζίαο. Παξ φιεο φκσο απηέο ηηο πξνζπάζεηεο θαη ηνλ επαγγεικαηηζκφ ησλ αληαπνθξηηψλ ζηηο Βξπμέιιεο, ε θάιπςε επξσπατθψλ ζεκάησλ ζηα ΜΜΔ παξακέλεη πεξηνξηζκέλε θαη θαηαθεξκαηηζκέλε. Μείδνλα γεγνλφηα πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζε ηαθηηθή βάζε, φπσο νη ζχλνδνη ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ, έρνπλ επξεία θάιπςε ζηηο εθεκεξίδεο ησλ θξαηψλ κειψλ, ελδηακέζσο φκσο δελ ππάξρεη ζπλνιηθή θάιπςε ησλ επξσπατθψλ ππνζέζεσλ. Οη δξάζεηο ζα πξέπεη λα επηθεληξσζνχλ ζηνπο αθφινπζνπο ζηφρνπο: 1. Η Δπξψπε λα απνθηήζεη αλζξψπηλν πξφζσπν. Οη πνιίηεο ρξεηάδνληαη βνήζεηα γηα λα έιζνπλ ζε επαθή κε ηελ Δπξψπε, θαη ε πνιηηηθή ελεκέξσζε έρεη κεγαιχηεξν αληίθηππν φηαλ ηνπνζεηείηαη ζε έλα πιαίζην "αλζξψπηλνπ ελδηαθέξνληνο" ην νπνίν επηηξέπεη ζηνπο πνιίηεο λα θαηαιάβνπλ γηαηί ηνπο αθνξά πξνζσπηθά. Σα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ θαη ε δηνίθεζε ζε φια ηα επίπεδα, θεληξηθφ θαη ηνπηθφ, κπνξνχλ λα θάλνπλ πεξηζζφηεξα ψζηε «λα πξνζδψζνπλ αλζξψπηλν πξφζσπν» ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ παξέρνπλ. 2. Η εζληθή, ε πεξηθεξεηαθή θαη ε ηνπηθή δηάζηαζε. Οη επξσπαίνη πνιίηεο ρξεηάδεηαη λα έρνπλ πξφζβαζε ζε ζηαζεξή ξνή θνηλψλ πιεξνθνξηψλ. Δδψ αθξηβψο ζα έρνπλ λα δηαδξακαηίζνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ηα κέζα παλεπξσπατθήο ελεκέξσζεο θαη ν εμεηδηθεπκέλνο Σχπνο. Σα επξσπατθά φκσο ζέκαηα πξέπεη λα ζπδεηνχληαη ζε εζληθφ θαη ηνπηθφ πιαίζην. 3. Αμηνπνίεζε ηνπ δπλακηθνχ ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Φεθηαθέο ηερλνινγίεο φπσο ην Ίληεξλεη πξνζθέξνπλ λένπο δηαχινπο επηθνηλσλίαο γηα επξσπατθά ζέκαηα, λέα βήκαηα δεκφζηνπ δηαιφγνπ ζηνπο πνιίηεο θαη λέα εξγαιεία ζηελ ππεξεζία ηεο δεκνθξαηίαο ρσξίο ζχλνξα 57. 57 Ζ πξσηνβνπιία i2010 επηδηψθεη ήδε λα γεθπξψζεη ην ράζκα κεηαμχ "ερφλησλ θαη κε ερφλησλ" ζην πιαίζην ηεο θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο, αληηκεησπίδνληαο πηπρέο φπσο ίζεο επθαηξίεο θαη δεμηφηεηεο ζηελ θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο ή αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο Δπξψπεο σο πξνο ηελ πξφζβαζε ζην Ίληεξλεη. 50

Καηαλόεζε ηεο επξσπατθήο θνηλήο γλώκεο: ηηο ζχγρξνλεο δεκνθξαηηθέο θνηλσλίεο, ηα θέληξα ιήςεο ησλ απνθάζεσλ δίλνπλ κεγάιε πξνζνρή ζηελ αλάιπζε ηεο θνηλήο γλψκεο, ρξεζηκνπνηψληαο εξγαιεία φπσο είλαη νη δεκνζθνπήζεηο θαη ε παξαθνινχζεζε ησλ ΜΜΔ. Ζ ζεκαζία ησλ εξγαιείσλ απηψλ απμάλεηαη παξάιιεια κε ηελ ηάζε ησλ πνιηηψλ λα απνζχξνληαη απφ ηελ παξαδνζηαθή πνιηηηθή (πξνζρψξεζε ζηα πνιηηηθά θφκκαηα, ζπκκεηνρή ζηηο εθινγηθέο δηαδηθαζίεο, θιπ.). Ζ επξσπατθή θνηλή γλψκε είλαη ζχλζεηε, πνηθηιφηξνπε θαη αληαλαθιά ηηο δηαθνξεηηθέο εζληθέο πξννπηηθέο. Ζ θαηαλφεζή ηεο απνηειεί ζπλεπψο κηα ηδηαίηεξε πξφθιεζε. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή είλαη πξσηνπφξνο ζηελ αλάπηπμε ζχγρξνλσλ εξγαιείσλ φπσο είλαη ε έξεπλεο ηνπ επξσβαξφκεηξνπ γηα ηελ αλάιπζε ηεο επξσπατθήο θνηλήο γλψκεο. Σν επξσβαξφκεηξν έρεη αλαδεηρηεί ζε κείδνλα επξσπατθή βάζε δεδνκέλσλ ε νπνία παξαθνινπζεί ηαθηηθά ηελ θνηλή γλψκε ζε φια ηα θξάηε κέιε ηεο ΔΔ θαη ηηο ππνςήθηεο ρψξεο, παίξλνληαο ζπλεληεχμεηο απφ ρηιηάδεο πνιίηεο θάζε θνξά. Όιεο νη έξεπλεο ππνβάιινληαη ζε αλεμάξηεηε κειέηε θαη ηα ζηνηρεία ηνπο ηίζεληαη ζηελ δηάζεζε ηνπ θνηλνχ θαη αθαδεκατθψλ εξεπλεηψλ. Καηαβάιινληαη ζηαζεξέο πξνζπάζεηεο γηα βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο ζεκαζίαο ηνπ επξσβαξφκεηξνπ. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, πξνηείλεηαη ε ελίζρπζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ θαη ησλ θξαηψλ κειψλ ζηε ράξαμε θαη ηνλ ζρεδηαζκφ ησλ εξεπλψλ ηνπ επξσβαξνκέηξνπ θαη ηε δηάρπζε ησλ απνηειεζκάησλ. Γεκφζηεο ζπδεηήζεηο κεηαμχ ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ θαη νξγαλψζεσλ πνιηηψλ ζα κπνξνχζαλ λα ζπλνδεχνπλ θάζε θαηλνχξγηα έξεπλα ηνπ επξσβαξφκεηξνπ. Μηα εηαηξηθνύ ηύπνπ πξνζέγγηζε ζα είλαη νπζηαζηηθήο ζεκαζίαο: Οη παξαπάλσ πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο ζα επηηχρνπλ κφλν εάλ κπνπλ ζην παηρλίδη πνιχ πεξηζζφηεξεο δπλάκεηο. Ζ επηηπρία ζα εμαξηεζεί απφ ηελ εκπινθή φισλ ησλ θεληξηθψλ παηθηψλ ησλ άιισλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ 51

ησλ εζληθψλ, πεξηθεξεηαθψλ θαη ηνπηθψλ αξρψλ ζηα θξάηε κέιε ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε απνηειεί έλα θνηλφ έξγν πνπ ην µνηξάδνληαη νη θπβεξλήζεηο ζε φια ηα επίπεδα, θεληξηθφ θαη ηνπηθφ, θαζψο θαη θάζε είδνπο νξγαληζµνί θαη πνιίηεο απφ φια ηα θνηλσληθά ζηξψµαηα. Οη πνιίηεο έρνπλ δηθαίσµα ζηελ ελεκέξσζε γηα ηελ Δπξψπε θαη ηα ζπγθεθξηµέλα έξγα ηεο, δηθαίσµα λα εθθξάδνπλ ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηελ Δπξψπε θαη νη απφςεηο απηέο λα αθνχγνληαη. Απηή αθξηβψο είλαη ε πξφθιεζε ηεο επηθνηλσλίαο - λα δηεπθνιπλζεί ε αληαιιαγή απφςεσλ, ε δηαδηθαζία ηεο ελεκέξσζεο, ν δηάινγνο. 3.3.β Η θξηηηθή γηα ηελ Λεπθή Βίβιν Δπηθνηλσλίαο Οη παξαπάλσ πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο σζηφζν δελ μέθπγαλ απφ ηελ θξηηηθή επηρεηξεκαηνινγία ζεκαληηθνχ κέξνπο ηεο αθαδεκατθήο θνηλφηεηαο. Κνηλφο ηφπνο απηήο ηεο αξλεηηθήο θξηηηθήο ζεσξείηαη ε αλεπάξθεηα ηεο επηθνηλσληαθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ ΔΔ, ηελ νπνία εθαξκφδεη ε Δπηηξνπή κε ηελ ππνζεηηθή εζεινληηθή ζπλεξγαζία ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ε νπνία επηδηψθεη λα βειηηψζεη ηελ εηθφλα ηεο Έλσζεο, ησλ ζεζκηθψλ ηεο νξγάλσλ θαη ηεο λνκηκφηεηάο ηνπο. πγθεθξηκέλα ππνζηεξίδεηαη φηη, ελψ ε Δπηηξνπή ζηε Λεπθή Βίβιν ηεο παξαδέρεηαη, φηη ε επηηπρία απηήο ηεο ηφζν απαξαίηεηεο πνιηηηθήο εμαξηάηαη απφ ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ πξσηαγσληζηψλ - ησλ άιισλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ, ησλ εζληθψλ, πεξηθεξεηαθψλ θαη ηνπηθψλ αξρψλ ησλ θξαηψλ κειψλ, ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ θαη ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ - δελ εμεγεί πσο απηνί νη άιινη πξσηαγσληζηέο ζα ζπκκεηάζρνπλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηθνηλσληαθήο πνιηηηθήο. Δπηπιένλ, αληί λα πξνηείλεη κηα απφθαζε ή έλα θαλνληζκφ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ πνπ λα δεζκεχεη φια ηα Δπξσπατθά ζεζκηθά φξγαλα θαη ηα θξάηε κέιε λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο πξνζπάζεηεο πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσλίαο, αλαγγέιιεη έλαλ «Δπξσπατθφ Υάξηε ή Κψδηθα δενληνινγίαο γηα ηελ επηθνηλσλία» πνπ ζα νξίδεη θνηλέο αξρέο πνπ ζα ηεξνχλ εζεινληηθά νη πξσηαγσληζηέο. Δπίζεο, αληί λα πξνηείλεη ηελ θνηλή αγσγή ησλ λέσλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ, θαιεί ηα θξάηε κέιε λα αλαδεηήζνπλ βέιηηζηνπο ηξφπνπο πξνζέγγηζεο ησλ επξσπαίσλ 52

εθπαηδεπηηθψλ ηνπ αληηθεηκέλνπ γηα λα αληαιιάμνπλ ηδέεο ζρεηηθά κε θαηλνηφκεο πξνζεγγίζεηο ηεο αγσγήο ηνπ πνιίηε. Αθφκε, αληί λα πξνηείλεη ην φηη θάζε ζεκαληηθφ λέν θνηλνηηθφ κέηξν (νδεγία, θαλνληζκφο, απφθαζε) ζα πξέπεη λα ζπλνδεχεηαη απφ έλα ελεκεξσηηθφ αλαθνηλσζέλ ηχπνπ ζε φιεο ηηο επίζεκεο γιψζζεο, ελζαξξχλεη ηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ λα εμεηάζνπλ πνηνί είλαη νη θαιχηεξνη ηξφπνη παξνρήο ζηα ΜΜΔ (παλεπξσπατθήο, εζληθήο θαη ηνπηθήο εκβέιεηαο) ελεκεξσηηθνχ πιηθνχ, έηζη ψζηε νη παξερφκελεο πιεξνθνξίεο λα πξνζαξκφδνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ δηαθφξσλ ρσξψλ θαη νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ. Σέινο, αληί λα ελζαξξχλεη θάζε ππνπξγφ πνπ ζα ζπκκεηέρεη ζε κηα ζπλεδξίαζε ηνπ πκβνπιίνπ, ε νπνία ζα έρεη ζεζπίζεη έλα ζεκαληηθφ κέηξν, λα ζρνιηάδεη κε δηθά ηνπ ιφγηα ην θνηλφ αλαθνηλσζέλ ηχπνπ, πξνηείλεη κηα εηαηξηθή ζρέζε κε ηα θξάηε κέιε, ε νπνία ζα εμαίξεη ηνλ δεκφζην θαη θνηλνβνπιεπηηθφ δηάινγν πάλσ ζηηο εηήζηεο ζηξαηεγηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Δπηηξνπήο ή ηηο ζπδεηήζεηο κεηαμχ ππνπξγψλ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ή άιια ηέηνηα ζέκαηα, ηα νπνία κπνξεί λα ελδηαθέξνπλ ηελ Δπηηξνπή αιιά θαζφινπ ηνπο πνιίηεο ησλ θξαηψλ κειψλ. Χζηφζν δελ πξέπεη λα παξαβιέςεη θάλεηο, φηη νη παξαπάλσ πξνηάζεηο ηηο Δπηηξνπήο απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ βήκα πξνφδνπ, δηφηη θαηαδεηθλχεη ηελ επζπλεηδεζία ησλ ελδηαθεξφκελσλ κεξψλ ζε εζληθφ θαη θνηλνηηθφ επίπεδν, φηη ηα θξάηε πνπ κεηέρνπλ ζηε δηαδηθαζία νινθιήξσζεο έρνπλ θνηλφ ζπκθέξνλ λα αλαπηχμνπλ κηα θνηλή πνιηηηθή πιεξνθόξεζεο θαη επηθνηλσλίαο σο πξνο απηή ηε δηαδηθαζία. Πξφθεηηαη γηα ελεκέξσζε αλαγθαία ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλφηεηα, ε νπνία ελδηαθέξεηαη γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ κειψλ ηεο ζηα θνηλά κε κηα αθξηβή πιεξνθφξεζε, γηα λα θαιπθζνχλ έηζη ηφζν ην ιεγφκελν δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα φζν θαη ην έιιεηκκα πιεξνθφξεζεο. 53

ΑΝΣΙ ΔΠΙΛΟΓΟΤ Ζ ΔΔ είλαη κηα έλσζε θπξηάξρσλ θξαηψλ κε ζθνπφ ηελ πινπνίεζε εηδηθψλ νηθνλνκηθψλ ζθνπψλ πνπ μεθίλεζαλ απφ ηελ ΔΚΑΥ θαη ηελ ΔΚΑΔ γηα λα θαηαιήμνπλ ζηελ Δληαία Αγνξά θαη ηελ ΟΝΔ. Σφζν νη πνιηηηθέο ηεο ΔΔ, φζν θαη ε ζεζκηθή ηεο νξγάλσζε δείρλνπλ φηη ε Έλσζε δελ απνηειεί έλα απηφλνκν πνιηηηθφ ζχζηεκα θαζψο πεγή ησλ εμνπζηψλ παξακέλνπλ ηα θπξίαξρα εζληθά θξάηε κέιε. Οη απνθάζεηο γηα ηα ζέκαηα εζληθνχ ελδηαθέξνληνο ιακβάλνληαη κε νκνθσλία ελψ ε λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ δελ είλαη απνηέιεζκα δεκνθξαηηθήο εθινγηθήο δηαδηθαζίαο αιιά εθρψξεζεο εμνπζηψλ απφ ηα θξάηε κέιε. Χο εθ ηνχηνπ, νη θαλφλεο πνπ δηακνξθψζεθαλ γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο δεκνθξαηίαο ζην εζληθφ θξάηνο δελ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ θαηά ηνλ ίδην ηξφπν ζε κηα ππεξεζληθή έλσζε θξαηψλ. Δθεί νη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πνιηηψλ είλαη πεξηζζφηεξεο θαη πην ηζρπξέο. Σα κεγέζε είλαη ηφζν δηαθνξεηηθά ψζηε αιιάδνπλ νη πξνυπνζέζεηο ησλ ιχζεσλ γηα λα κπνξέζνπλ απηέο λα ιεηηνπξγήζνπλ. Ζ ζπλέπεηα ηεο παξαπάλσ δηαπίζησζεο είλαη φηη κηα απφπεηξα θαζηέξσζεο ελφο ζρήκαηνο δεκνθξαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο Έλσζεο πνπ δελ ζα πξνέιζεη απφ επξχηεξν δηάινγν αιιά ζα επηβιεζεί εθ ησλ άλσ δελ πξφθεηηαη λα έρεη επηηπρία. Όπσο είλαη εμαηξεηηθά ακθίβνιν, εάλ κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί κηα επξσπατθή ηαπηφηεηα κφλν κέζσ ηεο δηαηχπσζεο κηαο ζρεηηθήο ηδενινγίαο θαη ηεο επηθνηλσληαθήο πξνβνιήο ηεο. Ζ γξαθεηνθξαηία ηεο ΔΔ θαη ε δηαθπβεξλεηηθή ζπλεξγαζία αληηκεησπίδνπλ ηα δεηήκαηα πνπ ρεηξίδνληαη σο ηερλνθξαηηθά, αξκνδηφηεηαο δηνηθεηηθψλ κεραληζκψλ θαη αληηθείκελν δηαβνπιεχζεσλ εκπεηξνγλσκφλσλ. ηνλ ρεηξηζκφ ηνπο πξνέρεη θαηά ηελ ππαιιειία ηεο Έλσζεο ε δηάζηαζε ηνπ ζπκβηβαζκνχ ησλ επηζπκηψλ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ησλ δηαθφξσλ εηεξφθιεησλ θαη αληηθαηηθψλ εζληθψλ πξνηηκήζεσλ. Ζ απνπνιηηηθνπνίεζε ζεσξείηαη ελδεδεηγκέλε γηαηί επηηξέπεη ηελ εχθνιε επίηεπμε ησλ ηζνξξνπηψλ. Όκσο απηή ε πξνζέγγηζε δελ επλνεί ηνλ δεκφζην δηάινγν. Ζ ελίζρπζε ηεο δεκνθξαηίαο απαηηεί αθξηβψο ην αληίζεην, ηελ αλάδεημε ηεο πνιηηηθήο δηάζηαζεο, ηελ ειεχζεξε δεκφζηα δηαβνχιεπζε, ηε ζπδήηεζε ησλ πξνβιεκάησλ ζε έλα αλνηρηφ ζε φινπο ρψξν πνιηηηθνχ δηαιφγνπ. Σα θνηλά ζέκαηα πξέπεη λα ζπδεηνχληαη ελψπηνλ φισλ ησλ εζληθψλ αθξναηεξίσλ. Να απνηεινχλ θαη δηθά ηνπο ζέκαηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ εμαζθαιίδεηαη πιεξνθφξεζε πξνο φινπο, 54

δηαθάλεηα, έιεγρνο θαη ινγνδνζία. Ζ δεκηνπξγία ελφο επξσπατθνχ δεκφζηνπ ρψξνπ είλαη ην κέζν γηα λα πεξηνξηζζεί ην έιιεηκκα δεκνθξαηίαο. Έλαο ηέηνηνο ρψξνο δελ κπφξεζε αθφκε λα δεκηνπξγεζεί παξ φιν πνπ ε πιεξνθφξεζε απφ πιεπξάο ηεο Έλσζεο είλαη φιν θαη πεξηζζφηεξε θαη δξαζηεξηφηεηεο ηεο ζίγνπλ φιν θαη πεξηζζφηεξα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνλ πνιίηε. Γελ κπφξεζε λα δεκηνπξγεζεί, δηφηη δελ ππάξρνπλ αθφκε νη πξνυπνζέζεηο κηαο εθηεηακέλεο ζπκκεηνρήο ησλ θνηλσληψλ ζηηο πνιηηηθέο δηεξγαζίεο. Ζ δεκηνπξγία ηνπ ρψξνπ απηνχ είλαη έξγν ησλ δπλάκεσλ εθείλσλ πνπ επηδηψθνπλ κηα ηζρπξή θαη δεκνθξαηηθή Έλσζε. Οθείινπλ λα επηδεηνχλ ζπζηεκαηηθά λα ζπδεηηνχληαη ηα ζέκαηα ηεο ΔΔ ζε φιεο ηηο ρψξεο ηαπηφρξνλα γηα λα δηακνξθσζνχλ θνηλέο πνιηηηθέο. Πξνηάζεηο γηα ηέηνηεο θνηλέο δξάζεηο ππήξμαλ, φπσο γηα ηελ ελέξγεηα ελφο δεκνςεθίζκαηνο ηαπηφρξνλα ζ φιε ηελ Έλσζε γηα ηελ απνδνρή ηνπ ρεδίνπ πληάγκαηνο ή γηα ηελ εθινγή ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην. Οη πξνηάζεηο απηέο ζπλάληεζαλ ηελ ζζελαξή αληίζηαζε ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ δελ ζέινπλ λα μεπεξαζηεί ην πιαίζην ηεο δηαθπβεξλεηηθήο ζπλεξγαζίαο θαη θνβνχληαη ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο απηνλνκίαο ηνπο. Ζ εκπέδσζε ηεο δεκνθξαηίαο ζε ππεξεζληθφ επίπεδν απαηηεί φκσο φκσο ηελ αλαδήηεζε λέσλ ηξφπσλ ζπιιεηηνπξγίαο πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο λέεο ζπλζήθεο ηεο κεηαεζληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε πξφεθπςε ζηα θξάηε έζλε φηαλ ζην έδαθφο ηνπο δηακνξθψζεθε κηα πνιηηηθή θνηλφηεηα κέζα απφ δεκφζην δηάινγν. Απηφο βνήζεζε ηνπο πνιίηεο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη έρνπλ θνηλά ζπκθέξνληα θαη κε πνην ηξφπν ζα ηα ππεξαζπηζηνχλ. Έηζη θαη ζηελ Έλσζε ε δεκφζηα ζπλελλφεζε γηα ηε δηακφξθσζε κηαο βάζεο αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ ιαψλ ηεο ζα ζπκβάιεη ζε θνηλά απνδεθηνχο ζεζκνχο θαη δηαδηθαζίεο δεκνθξαηίαο ζην ππεξεζληθφ επίπεδν. Θα δηαζθαιίζεη λέεο κνξθέο δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο. Ζ θαζηέξσζε ηεο δεκφζηαο δηαβνχιεπζεο γηα ηελ επξσπατθή πνιηηηθή ζε φιε ηελ Έλσζε ζα ζπκβάιεη θαη ζηελ απνζαθήληζε ησλ ζηφρσλ ηεο ελνπνηεηηθήο πξνζπάζεηαο θαη ζηελ νξηζηηθνπνίεζε ηνπ ζεζκηθνχ ζρήκαηνο ηεο Έλσζεο. Ζ δεκφζηα δηαβνχιεπζε θαζηζηά θαηαλνεηά ηα πξνβιήκαηα θαη ηα δηαθπβεχκαηα. Δίλαη ε θηλεηήξηα δχλακε γηα λα ελνπνηεζνχλ ζε επξσπατθφ επίπεδν επηδηψμεηο θαη αληηιήςεηο, λα ζπλεηδεηνπνηεζνχλ ηα θνηλά ζπκθέξνληα θαη λα πξνθχςεη κηα ζπιινγηθή ηαπηφηεηα 55

πέξα απφ ηα φξηα ησλ θξαηψλ κειψλ, κηα επξσπατθή πνιηηηθή θνηλφηεηα, έλαο επξσπατθφο δήκνο. Ζ λέα πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο απνηειεί έλα ζεκαληηθφ βήκα ζηελ θαηεχζπλζε θάιπςεο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο κε ηηο ξπζκίζεηο ηεο ζην θεθάιαην γηα ηηο «δεκνθξαηηθέο αξρέο». Αλνίγνπλ ην δξφκν ζηελ δηακφξθσζε ελφο ζπζηήκαηνο πεξηζζφηεξν αλνηρηνχ ζηε δεκφζηα ζπδήηεζε γηα ηηο πνιηηηθέο ηεο Έλσζεο. πγθεθξηκέλα, ε πλζήθε ηεο Ληζαβόλαο 58 (αθνινπζψληαο ην ζρέδην πληαγκαηηθήο πλζήθεο 59 ) νξίδεη γηα πξψηε θνξά ηα δεκνθξαηηθά ζεκέιηα ηεο Έλσζεο, ηα νπνία ζηεξίδνληαη ζε ηξεηο αξρέο : 1. ηελ αξρή ηεο δεκνθξαηηθήο ηζφηεηαο, 2. ηελ αξρή ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο δεκνθξαηίαο θαη 3. ηελ αξρή ηεο ζπκκεηνρηθήο δεκνθξαηίαο. Γειψλεη φηη ζε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηεο, ε Έλσζε ζέβεηαη ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο ησλ πνιηηψλ ηεο, νη νπνίνη ηπγράλνπλ ίζεο πξνζνρήο απφ ηα ζεζκηθά θαη ινηπά φξγαλα θαη ηνπο νξγαληζκνχο ηεο (άξζξν 8, Ληζαβφλαο = άξζξν Η-45, πληάγκαηνο). Ζ ιεηηνπξγία ηεο Έλσζεο ζεκειηψλεηαη ζηελ αληηπξνζσπεπηηθή δεκνθξαηία. Οη πνιίηεο εθπξνζσπνχληαη άκεζα ζην επίπεδν ηεο Έλσζεο ζην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην. Κάζε πνιίηεο έρεη ην δηθαίσκα λα ζπκκεηέρεη ζηνλ δεκνθξαηηθφ βίν ηεο Έλσζεο. Οη απνθάζεηο ιακβάλνληαη φζν ην δπλαηφλ πην αλνηρηά θαη εγγχηεξα ζηνπο πνιίηεο (άξζξν 8 Α, Ληζαβφλαο = άξζξν Η-46, πληάγκαηνο). Σα ζεζκηθά φξγαλα δηαηεξνχλ αλνηρηφ, δηαθαλή θαη ηαθηηθφ δηάινγν κε ηηο αληηπξνζσπεπηηθέο ελψζεηο θαη ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Πνιίηεο ηεο Έλσζεο, εθφζνλ αξηζκνχλ ηνπιάρηζηνλ έλα εθαηνκκχξην θαη είλαη ππήθννη ζεκαληηθνχ αξηζκνχ θξαηψλ κειψλ, κπνξνχλ λα ιακβάλνπλ ηελ πξσηνβνπιία λα θαινχλ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ζην πιαίζην ησλ αξκνδηνηήησλ ηεο, λα ππνβάιιεη θαηάιιειεο πξνηάζεηο επί ζεκάησλ ζηα νπνία νη ελ ιφγσ πνιίηεο ζεσξνχλ φηη απαηηείηαη λνκηθή πξάμε ηεο 58 2007/C 306/01, βι. ζην: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:c:2007:306:0001:01:el:html 59 2004/C 310/01, βι. ζην: http://eur-lex.europa.eu/johtml.do?uri=oj:c:2004:310:som:el:html 56

Έλσζεο γηα ηελ εθαξκνγή ησλ πλζεθψλ (άξζξν 8 Β, Ληζαβφλαο = άξζξν Η-47, πληάγκαηνο). Ζ πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο επηδηψθεη επίζεο ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο Έλσζεο κέζσ ηεο ελίζρπζεο ηνπ ξφινπ ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ, εκπλεπζκέλε θαη απηή απφ ηε πληαγκαηηθή πλζήθε. χκθσλα κε ηε λέα πλζήθε, ηα εζληθά θνηλνβνχιηα ζπκβάιινπλ ελεξγά ζηελ θαιή ιεηηνπξγία ηεο Έλσζεο: (α) κε ην λα ελεκεξψλνληαη απφ ηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο Έλσζεο θαη λα ηνπο θνηλνπνηνχληαη ηα ζρέδηα λνκνζεηηθψλ πξάμεσλ ηεο Έλσζεο ζχκθσλα κε ην Πξσηφθνιιν ζρεηηθά κε ηνλ ξφιν ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, (β) κεξηκλψληαο ψζηε λα ηεξείηαη ε αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο ζχκθσλα κε ηηο δηαδηθαζίεο πνπ πξνβιέπνληαη ζην Πξσηφθνιιν ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ησλ αξρψλ ηεο επηθνπξηθφηεηαο θαη ηεο αλαινγηθφηεηαο 60, (γ) ζπκκεηέρνληαο, ζηα πιαίζηα ηνπ ρψξνπ ειεπζεξίαο, αζθάιεηαο θαη δηθαηνζχλεο, ζηνπο κεραληζκνχο αμηνιφγεζεο ηεο πινπνίεζεο ησλ πνιηηηθψλ ηεο Έλσζεο ζε απηφ ηνλ ηνκέα θαη ζπκπξάηηνληαο ζηνλ πνιηηηθφ έιεγρν ηεο Δπξσπφι θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο Eurojust, (δ) ζπκκεηέρνληαο ζηηο δηαδηθαζίεο αλαζεψξεζεο ησλ πλζεθψλ, (ε) κε ην λα ελεκεξψλνληαη ζρεηηθά κε ηηο αηηήζεηο πξνζρψξεζεο ζηελ Έλσζε, θαη (ζη) ιακβάλνληαο κέξνο ζηε δηαθνηλνβνπιεπηηθή ζπλεξγαζία κεηαμχ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ θαη κε ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζχκθσλα κε ην Πξσηφθνιιν ζρεηηθά κε ηνλ ξφιν ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. 60 Πξέπεη λα ηνληζηεί ηδηαίηεξα φηη, ζχκθσλα κε ην Πξσηόθνιιν ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ησλ αξρώλ ηεο επηθνπξηθόηεηαο θαη ηεο αλαινγηθόηεηαο, πνπ πξνζαξηάηαη ζηε πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο (φπσο θαη ζηε πληαγκαηηθή πλζήθε), εάλ νη αηηηνινγεκέλεο γλψκεο πνπ θξίλνπλ φηη ζρέδην λνκνζεηηθήο πξάμεο δελ ηεξεί ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο αληηπξνζσπεχνπλ ηνπιάρηζηνλ ην έλα ηξίην ηνπ ζπλφινπ ησλ ςήθσλ πνπ έρνπλ ηα εζληθά θνηλνβνχιηα (ή κφλνλ ην έλα ηέηαξην ησλ ςήθσλ φηαλ πξφθεηηαη γηα ζρέδην λνκνζεηηθήο πξάμεο πνπ αθνξά ηνλ ρψξν ηεο ειεπζεξίαο, ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο δηθαηνζχλεο), ην ζρέδην επαλεμεηάδεηαη. Μεηά ηελ επαλεμέηαζε απηή, ε Δπηηξνπή ή ην φξγαλν απφ ην νπνίν πξνέξρεηαη ην ζρέδην λνκνζεηηθήο πξάμεο, κπνξεί λα απνθαζίζεη λα δηαηεξήζεη, λα ηξνπνπνηήζεη ή λα απνζχξεη ην ζρέδην. Δάλ επηιέμεη λα δηαηεξήζεη ηελ πξφηαζή ηεο, ε Δπηηξνπή νθείιεη λα εμεγήζεη, ζε αηηηνινγεκέλε γλψκε, ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο θξίλεη φηη ε πξφηαζε λνκνζεηηθήο πξάμεο ζπλάδεη κε ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο θαη ελαπφθεηηαη ζηνλ λνκνζέηε (ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην θαη ην πκβνχιην) λα θξίλεη ηε ζπκβαηφηεηα ηεο λνκνζεηηθήο πξφηαζεο κε ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο. 57

Οη ιχζεηο πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηε λέα πλζήθε άιινηε ζα απνδεηρζνχλ βηψζηκεο άιινηε φκσο ζα κεηεμειηρζνχλ φπσο εθείλεο ησλ πξνεγνχκελσλ πλζεθψλ. Ζ Έλσζε ππφ ηελ πίεζε ησλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ κεηαβνιψλ ζα ζπλερίζεη λα αλαδεηά λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ζπλδπάδνληαο ηελ δηαθπβεξλεηηθή θαη ηελ νκνζπνλδηαθή ινγηθή. Σα πεξηζψξηα ρξφλνπ γηα λέεο αλαδεηήζεηο θαη λέεο ηζνξξνπίεο ζα ζηελεχνπλ φκσο φζν απμάλεηαη ε δηάζηαζε ησλ πξνβιεκάησλ θαη ν ρεηξηζκφο ηνπο ζα απαηηεί ζηαζεξά ζρήκαηα ζπλεξγαζίαο ζε βάζνο ρξφλνπ. Ζ Έλσζε ζα δηακνξθψζεη έηζη βαζκηαία ηελ ηζηνξηθή ηεο κνξθή κε βάζε ηα πάγηα πξνβιήκαηα πνπ ζα θαιείηαη λα ρεηξηζηεί. Δλψ ινηπφλ ζα ήηαλ αδχλαην λα πξνδηαγξάςνπκε κε αθξίβεηα ηε κνξθή θαη ην πεξηερφκελν ηεο «ηειηθήο θαηάζηαζεο» (end-situation) πνπ ζα επηθξαηήζεη απφ ηελ ελνπνηεηηθή πνξεία, κπνξνχκε σζηφζν λα δηαθηλδπλεχζνπκε ηελ πξφβιεςε φηη ε αλάγθε ελδπλάκσζεο ησλ δεκνθξαηηθψλ ηδηνηήησλ ηνπ θνηλνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ζα ζπλερίζεη λα δηαδξακαηίδεη θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ζηε δηακφξθσζε ηεο φπνηαο κειινληηθήο ζηξαηεγηθήο ελνπνίεζεο. εκείν αλαθνξάο ησλ πξνζπαζεηψλ γηα ηε κείσζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ζα είλαη κεηαξξπζκίζεηο, νη νπνίεο ζα ζηνρεχνπλ ζηε ιήςε ησλ απαξαίηεησλ εθείλσλ ζεζκηθψλ κέηξσλ γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ήζνπο ησλ θεληξηθψλ πνιηηηθψλ ζεζκψλ, θαη άξα ζηελ ίδηα ηελ πνηνηηθή κεηεμέιημε ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ απφ ηνπο ζεκεξηλνχο παζεηηθνχο απνδέθηεο, ελφο νινέλα θαη πεξηζζφηεξν πνιχπινθνπ ζπζηήκαηνο δηαθπβέξλεζεο, ζε πξαγκαηηθή θηλεηήξηα δχλακε ηνπ ελνπνηεηηθνχ εγρεηξήκαηνο. Καηαιήγνπκε έηζη ζην ζπκπέξαζκα φηη κφλν κέζα απφ ηελ αλαβάζκηζε ησλ ειεγθηηθψλ θαη λνκνζεηηθψλ εμνπζηψλ ηνπ Δ.Κ., ηε δεκηνπξγία ησλ ζεζκηθψλ εθείλσλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ ελεξγφηεξε ζπκκεηνρή ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ ζηα επξσπατθά ηεθηαηλφκελα, θαζψο επίζεο θαη ζηελ αλάπηπμε ηζρπξψλ νξγαληθψλ δεζκψλ κεηαμχ ησλ θεληξηθψλ ζεζκψλ θαη ηνπ «κέζνπ» πνιίηε, κπνξνχκε λα θαληαζηνχκε ηελ πνιηηηθή ελνπνίεζε ηεο Δπξψπεο ζε δεκνθξαηηθά ζηαζεξέο θαη ππεχζπλεο βάζεηο. Κάηη ηέηνην φκσο πξνυπνζέηεη ην κεηαζρεκαηηζκφ ησλ επηκέξνπο εζληθψλ δήκσλ ησλ θξαηψλ κειψλ ζε έλα δεκνθξαηηθά ζπλεηδεηνπνηεκέλν θαη πνιηηηθά ππεχζπλν δηεζληθφ δήκν, ηθαλφ λα κεηαβηβάζεη ηα δεκνθξαηηθά ηνπ αηηήκαηα θαη ηηο δεκφζηεο επηινγέο ηνπ κέζσ ησλ ππαξρφλησλ θεληξηθψλ επξσπατθψλ ζεζκψλ, θαη φρη 58

απνθιεηζηηθά κέζσ ησλ εζληθψλ πνιηηηθψλ δηαχισλ επηθνηλσλίαο, δηαπεξλψληαο παξάιιεια ηε ζθαίξα επηθνηλσληψλ ησλ εγεηηθψλ νκάδσλ. Δλ θαηαθιείδη, ζην πιαίζην ηεο ζπδήηεζεο γηα ηνλ πιήξε εθδεκνθξαηηζκφ ηεο δηεζληθήο πνιηηείαο ηεο ΔΔ, πξνυπφζεζε απνηειεί ε ζπλχπαξμε ησλ δχν εγγελψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θάζε κνξθήο Γεκνθξαηίαο: ε χπαξμε ελφο Γήκνπ θαη ε αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηφο ηνπ λα θαηεπζχλεη ην κέιινλ ηεο πνιηηείαο ζηελ νπνία αλήθεη, θαη άξα λα θπβεξλά. 59

ΠΗΓΔ Βηβιηνγξαθία 1. Σζάηζνο Γ.Θ., Δπξσπατθή Σπκπνιηηεία: γηα κηα έλσζε ιαψλ κε ηζρπξέο παηξίδεο, Δθδφζεηο Καζηαληψηεο, Αζήλα 2001 2. Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Θεσξία ηεο Δπξσπατθήο Δλνπνίεζεο, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2003 3. Σζάηζνο Γ.Θ., Τα Μεγάια Θεζκηθά ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Δθδφζεηο αββάιαο, Αζήλα 2005 4. Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2005 5. Σζηληζηδέιεο Μ.Η. - Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Δπξσπατθή Έλσζε θαη Γεκνθξαηία: Γνκηθέο Σπλζήθεο θαη Πνιηηηθή Γηαδηθαζία. Σπκβνιή ζηε ζπδήηεζε γηα ηελ αλαζεψξεζε ηεο Σπλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, Δθδφζεηο ηδέξεο, Αζήλα 1995 6. Σζηληζηδέιεο Μ.Η. (Δπηκ.), Σθέςεηο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, Δθδφζεηο ηδέξεο, Αζήλα 1996 7. Παπαδεκεηξίνπ Γ., Γεκνθξαηία θαη Δπξσπατθή Οινθιήξσζε: ηξία άξζξα, Δθδφζεηο Αλη. Ν. άθθνπιαο, Αζήλα 1993 8. Καξθαηζνχιεο Π., Γεκφζηα Πνιηηηθή & Γεκφζηα Γηνίθεζε, Δθπαηδεπηηθφ Τιηθφ ΗΘ Δθπαηδεπηηθή εηξά, Κνηλή Φάζε πνπδψλ, Αζήλα 2007 9. Eriksen, E.O.(2001): Governance or Democracy? The White Paper on European Governance, ζην C. Joerges / Y. Meny / J. H. H. Weiler (eds.), Mountain or Molehill? A Critical appraisal of the Commission White Paper Governance, European University Institute 10. Amstrong K.A. (2001): Civil Society and the White Paper. Bridging or Jumping the Gaps?, ζην C. Joerges / Y. Meny / J. H. H. Weiler (eds.), Mountain or Molehill? A Critical appraisal of the Commission White Paper Governance, European University Institute 11. Scharpf Fritz (2001): European Governance: Common Concerns vs the challenge of diversity, ζην C. Joerges / Y. Meny / J. H. H. Weiler (eds.), Mountain or Molehill? A Critical appraisal of the Commission White Paper Governance, European University Institute 12. Siedentop Larry, Η Γεκνθξαηία ζηελ Δπξψπε, Δθδφζεηο Θεκέιην, Αζήλα 2002 60

13. Μνχζεο Ν., Δπξσπατθή Έλσζε: Γίθαην, Οηθνλνκία, Πνιηηηθή, 11 ε αλαζεσξεκέλε έθδνζε, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2005 14. Σζηληζηδέιεο Μ.Η., Qvo Vadis Europa?, χγρξνλεο Αθαδεκατθέο θαη Δπηζηεκνληθέο Δθδφζεηο κπξλησηάθε, Αζήλα 2001 15. Λεπθή Βίβινο γηα ηε Γηαθπβέξλεζε 2001, COM(2001) 428 ηειηθφ 16. Λεπθή Βίβινο γηα κηα Δπξσπατθή πνιηηηθή επηθνηλσλίαο 2006, COM(2006) 35 ηειηθφ 17. Patrick Bijsmans & Christina Altides (Article), Bridging the Gap between EU Politics and Citizens? The European Commission, National Media and EU Affairs in the Public Sphere, Vol.29, No. 3, 323-340, July 2007, Journal of European Integration, Routledge Taylor & Francis Group 18. Ronald Holzhacker (Article), Democratic Legitimacy and the European Union, Vol.29, No. 3, 257-269, July 2007, Journal of European Integration, Routledge Taylor & Francis Group 19. Simon Hix, The Political system of European Union, London : Palgrave Macmillan 2005 20. Schmitter, Philippe C., How to democratize the European Union and why bother? Lanham: Rowman & Littlefield 2000 21. Harlow Carol, Accountability in the European Union, Oxford: Oxford University Press 2002 22. πλζήθε ηεο Ληζζαβφλαο, Γηα ηελ Σξνπνπνίεζε ηεο πλζήθεο γηα ηελ ΔΔ θαη ηεο πλζήθεο πεξί ηδξχζεσο ηεο ΔΚ, (2007/C 306/01) 23. Νη. ΜαθΚνπέηι-β. Βηληάι, Σχγρξνλα Μνληέια Δπηθνηλσλίαο, Γηα ηε κειέηε ηεο Μαδηθήο Δπηθνηλσλίαο, Δθδφζεηο Καζηαληψηεο, Αζήλα 2001 24. Schwarzmantel J.J., Γηα κία δεκνθξαηηθή πνιηηεία: ηαπηφηεηα θαη ζπκκεηνρή, Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα 2005 Ιζηνζειίδεο http://www.europa.eu.int/citizens/index_en.html http://ec.europa.eu/yourvoice/index_el.htm http://europa.eu.int/comm/governance/whats_new/esc_en.pdf 61

http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:52006dc0035:el:html http://ec.europa.eu/dgs/communication/guide/index13_en.htm http://publications.europa.eu/index_el.htm http://europa.eu/index_el.htm http://ec.europa.eu/youreurope/index_el.html http://eur-lex.europa.eu/el/index.htm http://europa.eu/scadplus/scad_el.htm http://www.libeurop.be/our_books.php?lang=en http://europa.eu/bulletin/el/welcome.htm http://europa.eu/whoiswho/public/index.cfm? http://ted.europa.eu/exec?dataflow=hread.dfl&template=ted/homepage.htm&hpt=all&statlan g=el http://ec.europa.eu/europedirect/index_el.htm http://europa.eu/scadplus/glossary/green_paper_el.htm http://europa.eu/scadplus/glossary/white_paper_el.htm http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1090,1&_dad=portal&_schema=portal http://www.gesis.org/en/services/data/survey-data/eurobarometer/ http://europa.eu/abc/history/index_el.htm http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:c:2007:306:0001:01:el:html http://eur-lex.europa.eu/johtml.do?uri=oj:c:2004:310:som:el:html http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:52006dc0035:el:html http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/site/el/com/2001/com2001_0428el01.pdf http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!docnumber&lg=el&type_doc= COMfinal&an_doc=2005&nu_doc=494 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2006:378:0032:01:el:html http://ec.europa.eu/citizenship/index_en.htm 62

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ 63

Παξάξηεκα 1 64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

Factsheet The European Union and Its Citizens 76

77

Παξάξηεκα 2 78

79

80

81

82