ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΕΑΕΚ Ψυχολογία Φυσικής Αγωγής ΜΚ208, Διάλεξη 9η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Συγχρηματοδότηση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ.) Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α) Εξάσκηση και αξιολόγηση ψυχολογικών δεξιοτήτων ΓΟΥΔΑΣ ΜΑΡΙΟΣ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ
Θέματα Εισαγωγή Νοερή εξάσκηση Αυτοδιάλογος Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης Αυτοσυγκέντρωση και ρουτίνες
Οι τεχνικές ψυχολογικών δεξιοτήτων (Ψ.Δ.) που χρησιμοποιεί η Αθλητική Ψυχολογία έχουν εφαρμογή: Εισαγωγή Στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής Στα άλλα μαθήματα του σχολείου Σε άλλες δραστηριότητες της ζωής Οι Ψυχολογικές Δεξιότητες βοηθούν τα παιδιά: Στην επίγνωση του σώματος Στην ικανότητα ελέγχου του σώματος Στην αυτοσυγκέντρωση Στον έλεγχο του άγχους Ψυχολογικές δεξιότητες Νοερή εξάσκηση Αυτοδιάλογος Έλεγχος στρες Ρουτίνες Καθορισμός στόχων (Orlick & McCaffrey,1991)
Νοερή εξάσκηση (Ν.Ε.).) Η φανταστική επανάληψη μιας φυσικής δραστηριότητας χωρίς φυσικές κινήσεις. Ψυχονευρομϋική θεωρία: Νευρομϋικές αντιδράσεις παρόμοιες με τις πραγματικές Θεωρίες Θεωρία συμβολικής μάθησης: Δημιουργία κινητικού προτύπου. Κινητικά προγράμματα στο Κ.Ν.Σ. κυρίως για γνωστικές διανοητικές δεξιότητες Η υπόθεση των ψυχολογικών δεξιοτήτων: όταν εφαρμόζεταιενισχύειτιςψυχολογικέςδεξιότητες
Νοερή εξάσκηση (Ν.Ε.).) Η Ν.Ε. βοηθάει το άτομο σωματικά & διανοητικά Στη μάθηση δεξιοτήτων Στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης Στον καθορισμό στόχων Στην αυτοσυγκέντρωση Στον έλεγχο του στρες Στην παρακίνηση Στις μικρές ηλικίες: ιδιαίτερα αποτελεσματική. Αποτελεσματικότερη και γρηγορότερη εκμάθηση των δεξιοτήτων, καλύτερη αυτοσυγκέντρωση, μεγαλύτερη ευχαρίστηση Πότε χρησιμοποιείται Πριν από ένα κρίσιμο αγώνα Πριν από την εκτέλεση της άσκησης. Πριν από το μάθημα της Φ.Α. Στο διάλειμμα του μαθήματος Σε οποιοδήποτε μέρος εκτός σχολείου
Νοερή εξάσκηση (Ν.Ε.).) Μορφές Νοερής Απεικόνισης «Εσωτερική»: αίσθηση του σώματος «Εξωτερική»: Οπτική αίσθηση, σαν θεατής παρακολουθεί το σώμα του. Εφαρμογή στο μάθημα της Φ.Α. Η σωματική εκτέλεση προηγείται της νοερής εξάσκησης Διαδικασία: «πάρε μια ανάσα», «χαλάρωσε», «κλείσε τα μάτια», «φαντάσου σύμφωνα με αυτά που έμαθες την ιδανική τεχνική»
Νοερή εξάσκηση (Ν.Ε.).) Εξάσκηση Ζωηρότητα των νοερών εικόνων: συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις, ιδιαίτερα η όραση, χρώματα, συναισθήματα. Ικανότητα ελέγχου και τροποποίησης των νοερών εικόνων, αν τις σχεδιάζουν ανάλογα με τις επιθυμίες τους. Στρατηγικές για καθαρές εικόνες και συναισθήματα: «χαλάρωσε σαν βρασμένα μακαρόνια» «γίνε τηλεκοντρόλ της τηλεόρασης για να αλλάζεις» «βάλε στο βαρύ μαρμάρινο κουτί τους φόβους σου, τις ανησυχίες σου»
Νοερή εξάσκηση (Ν.Ε.).) Πως θα κάνουμε την εξάσκηση παιχνίδι; Αφιέρωση χρόνου Επαφή με το παιδί Καθημερινοί στόχοι Υπενθύμιση των δυνατών σημείων και ικανοτήτων Σωστές οδηγίες Προαγωνιστικές ρουτίνες (Orlick & McCaffrey,1991) ΗΝ.Ε. μπορεί να εφαρμοστεί το ίδιο πετυχημένα και στα άλλα μαθήματα του σχολείου.
Αυτοδιάλογος Οι σκέψεις πριν ή στη διάρκεια μιας πράξης, οι στιγμιαίες απαντήσεις σε ένα πρόβλημα. Θετικός αρνητικός αυτοδιάλογος Τις περισσότερες φορές είναι μια ασυνείδητη διαδικασία Οι σκέψεις αυτές, τα ερωτήματα επηρεάζουν τα συναισθήματα και τις πράξεις μας. Τεχνική σωστής χρήσης της σκέψης, μέσα από εξάσκηση η θετική σκέψη βοηθάει στη βελτίωση της απόδοσης. Συμβάλει Στην αύξηση της αυτοσυγκέντρωσης Στην αύξηση της αυτοπεποίθησης Στον έλεγχο του άγχους (Hardy, Jones & Gould,1996)
Αυτοδιάλογος Ο μαθητής/τρια μέσα από τον αυτοδιάλογο βοηθιέται στη: Αυτοδιάλογος τεχνικής υπόδειξης αυτοδιάλογος παρακίνησης Εκμάθηση δεξιοτήτων Προετοιμασία για εκτέλεση μιας δεξιότητας Συγκέντρωση της προσοχής («βλέπω το στόχο») Δημιουργία της κατάλληλης ψυχικής διάθεσης Χτίσιμο της αυτοπεποίθησης («μπορώ», «δυνατά») Λέξεις κλειδιά Φράσεις εναύσματα Ενεργοποιούν Παρακινούν Βοηθούνστηναυτοσυγκέντρωση Δημιουργούν τη ζητούμενη ψυχολογική διάθεση.
Παραδείγματα Αυτοδιάλογος Σερβίς στο βόλεϊ «χαλαρά, στόχος, πάμε, χέρι, ψηλά» Ελεύθερη βολή «χαλαρά, ήρεμα, μπορώ, κέντρο, χέρι, μέσα» Μπαλάκι «γύρνα πλάγια, άπλωσε τα φτερά του αετού, τέντωσε το πίσω χέρι και πέτα» Πάσα στο ποδόσφαιρο «βλέπω μπάλα, στόχος» Οι μαθητές θα πρέπει να μάθουν να κάνουν μόνοι τους αυτοδιάλογο Έρευνες (Theodorakis et al., 2000) έχουν δείξει ότι οι πειραματικές ομάδες που χρησιμοποίησαν μορφές αυτοδιαλόγου είχαν καλύτερη απόδοση σε σχέση με αυτές που δεν χρησιμοποίησαν
Αυτοδιάλογος και θετική σκέψη Αυτοδιάλογος Θετική σκέψη: αναγνώριση αρνητικών, ηττοπαθών σκέψεων και αντικατάστασή τους με θετικές Αρνητικός Αυτοδιάλογος Ήταν άσχημο αυτό το σερβίς Γνωστική θεωρία (Ellis,1994) Δεν έχει σημασία τόσο το γεγονός αυτό καθαυτό (π.χ.αποτυχία) αλλά οι σκέψεις μας για το γεγονός. 1ο βήμα: ορθολογική ερμηνεία της αποτυχίας, «όλοι κάνουμε λάθη» 2ο βήμα: θετική προοπτική, επικέντρωση στην επόμενη προσπάθεια Θετικός Αυτοδιάλογος Χαλάρωσε και βρες το ρυθμό σου. Χρησιμοποίησε τη ρουτίνα που έχεις μάθει Αν χάσω τι θα λένε για μένα; Δώσε τον καλύτερο εαυτό σου Ο διαιτητής μας αδίκησε στο 1ο ημίχρονο Πως θα παίξουμε με τέτοιο καιρό; Ποιος νοιάζεται για το πόσο καλή μαθήτρια είμαι εγώ; Δεν μπορούμε να το αλλάξουμε αυτό. Αν παίξουμε καλά θα κερδίσουμε. Ο αέρας υπάρχει και για την ομάδα του άλλου σχολείου. Απλά θα συγκεντρωθούμε περισσότερο Εγώ νοιάζομαι. Θα είμαι χαρούμενη αν πιέσω τον εαυτό μου να γίνω καλύτερη.
Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης Άγχος: αρνητική συναισθηματική κατάσταση με αισθήματα νευρικότητας, ανησυχίας και φόβου που συνδέονται με ενεργοποίηση ή σωματική διέγερση (Weinberg & Gould,1995) Γνωστικό άγχος: Ηεπίγνωση δυσάρεστων συναισθημάτων για τον εαυτό μας ή για εξωτερικά ερεθίσματα. Ανησυχία, ενοχλητικές νοερές εικόνες Σωματικό άγχος: Η αντίληψη για τις φυσιολογικές αντιδράσεις του σώματος Στρες: απαιτήσεις του περιβάλλοντος οι δυνατότητες του ατόμου να ανταποκριθεί σε αυτές
Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης Μαθητές με πολύ άγχος δεν εκτελούν σωστά δεν αποδίδουν Αιτίες άγχους 1. Η αβεβαιότητα για το αποτέλεσμα 2. Η σημασία του αποτελέσματος 3. Η μειωμένη αυτοπεποίθηση Οι μαθητές έχουν άγχος όταν: 1. Το περιβάλλον του μαθήματος είναι ανταγωνιστικό 2. Κυριαρχούν πρότυπα αγωνιστικού αθλητισμού 3. Μειώνεται η διασκέδαση και το μάθημα γίνεται «σοβαρό» 4. Ο διδάσκων είναι υπερβολικά αυστηρός και απαιτητικός 5. Όταν οι δραστηριότητες περιέχουν ρίσκο ή είναι κουραστικές
Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης Η εμπειρία από τη χρήση των τεχνικών χαλάρωσης στο μάθημα της Φ.Α. μπορούν να μεταφερθεί στα άλλα μαθήματα αλλά και στη ζωή Τι πρέπει να μάθουν οι μαθητές Τι είναι στρες αιτίες εμφάνισης του στρες Καταστάσεις που δημιουργούν στρες δυσάρεστες εμπειρίες Διαφορά έντασης χαλάρωσης Να μπορούν να καθορίζουν το επίπεδο χαλάρωσης Τεχνικές ρύθμισης της έντασης και της δαπάνης ενέργειας Περιορισμό της έντασης του άγχους (Edwards & Hofmeier,1991)
Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης Ενέργειες του Κ.Φ.Α. για μείωση του άγχους στο μάθημα της Φ.Α. Έγκαιρος εντοπισμός των συμπτωμάτων στρες: Συζήτηση, αλλαγή της ροής του μαθήματος, διακοπή του μαθήματος εισαγωγή τεχνικών χαλάρωσης, θετικής σκέψης, Απόσπαση της προσοχής από την στρεσογόνα πηγή Μείωση της σημασίας του αποτελέσματος: διασκέδαση, ευχαρίστηση, ηάσκησηβοηθάειτηνυγεία, μετράει η προσπάθεια Εξάλειψη της αβεβαιότητας: Καθαρή ανατροφοδότηση, ξεκάθαρες προθέσεις, υψηλές προσδοκίες, σαφής επικοινωνία Ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης
Ενέργειες του Κ.Φ.Α. για μείωση του άγχους στο μάθημα της Φ.Α. Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης Καθορισμός ρεαλιστικών στόχων απόδοσης Θετική σκέψη και αυτοδιάλογος: η γνωστική διαδικασία που συντελεί στον περιορισμό και τον έλεγχο του άγχους Παιχνίδι και διασκέδαση: το πάνω από όλα παιχνίδι Συμπεριφορά και στυλ του καθηγητή Φ.Α.: καταστάσεις έντασης και άγχους καταστρέφουν το κλίμα στο μάθημα. Συνεχής αυτοκριτική του καθηγητή Φ.Α. Ατομική βελτίωση Μείωση της σημασίας του αποτελέσματος Θετική σκέψη και αυτοδιάλογος Προσωπικοί στόχοι Τεχνικές χαλάρωσης
Τεχνικές χαλάρωσης Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης ΗΦ.Α., ιδανικό μάθημα εκτόνωσης και αποφόρτισης των παιδιών Ιδανικό πεδίο εφαρμογής τεχνικών χαλάρωσης, ρύθμισης της διέγερσης. Αναπνοή: η πιο καλή τεχνική χαλάρωσης Απαλή βαθιά ρυθμική Άγνωστες ασκήσεις ή έντονα πιεστικές δραστηριότητες προκαλούν μυϊκή σύσπαση, αναπνοή βιαστική κοφτή με το πάνω μέρος των πνευμόνων Ασκήσεις αναπνοής: πριν από κάποιο κρίσιμο γεγονός «Το μπαλόνι φουσκώνει» (εισπνοή από τη μύτη) «Το μπαλόνι ξεφουσκώνει» (εκπνοήαπότοστόμα)
Τεχνικές χαλάρωσης Έλεγχος του στρες, τεχνικές χαλάρωσης Εξάσκηση προοδευτικής χαλάρωσης (Jacobson,1938) Μαθαίνει το άτομο να νοιώθει την ένταση στους μυς και έπειτα την αφήνει να φεύγει. Επικέντρωσηστηναίσθησητωνμυώνπουσυσπώνταικαι χαλαρώνουν με αυστηρά καθορισμένη σειρά. (Martens,1987) Άσκηση: «το σίδερο και το βαμβάκι» Σημασία των τεχνικών χαλάρωσης στο μάθημα της Φ.Α. Χαλάρωση στο τέλος του μαθήματος της Φ.Α.: επιστροφή σε χαμηλότερους ρυθμούς για τα άλλα μαθήματα Επίγνωση, έλεγχος του σώματος στον αθλητισμό και στη ζωή Χρήση της χαλάρωσης για το άγχος πριν τις εξετάσεις Έλεγχος του στρες σε όλες τις τάξεις συνεργασία του Κ.Φ.Α. με άλλους συναδέλφους
Αυτοσυγκέντρωση και ρουτίνες Προσοχή: Η διαδικασία που κατευθύνει την πρόσληψη πληροφοριών Ικανότητα επιλογής των σχετικών με τη δραστηριότητα πληροφοριών Αποφυγή των άσχετων πληροφοριών. Ρουτίνες εκτέλεσης Αυτοσυγκέντρωση: Ο περιορισμός, η προσήλωση της προσοχής σε συγκεκριμένο ερέθισμα για μεγάλο χρονικό διάστημα Εκτελούνται με τελετουργικό τρόπο, είναι εξατομικευμένες ενέργειες και σκέψεις με προκαθορισμένη σειρά πριν από την προσπάθεια για καλύτερη εστίαση της προσοχής.
Αυτοσυγκέντρωση και ρουτίνες Τρόποι βελτίωσης της αυτοσυγκέντρωσης στη Φ.Α. Ρουτίνες εκτέλεσης Αυτοδιάλογος, χαλάρωση, νοερή εξάσκηση Λίγα και ευδιάκριτα σημεία Θετική σκέψη: επικέντρωση στο παρόν, όχι στο παρελθόν όχι στο μέλλον Όχι στην υπερβολική ανάλυση της μηχανικής της κίνησης Παράδειγμα τελετουργικής εκτέλεσης ρουτίνας Βαθιά εισπνοή εκπνοή κούνα τα χέρια χαλαρά. Επικέντρωση στο σώμα για να αποφύγεις λάθος σκέψεις Νοιώσε άνετα, λύγισε τα γόνατα, χτύπα 2-3 φορές τη μπάλα κάτω. Εστίασε την προσοχή στο κέντρο του στεφανιού Εκτέλεσε μη σκέφτεσαι τίποτα απλά εκτέλεσε
Αυτοσυγκέντρωση και ρουτίνες Αποτελεσματική διδασκαλία κατά τη Weiss (1991) 1. Όχι ανταγωνιστικά παιχνίδια νωρίς, ποικιλία, διασκέδαση 2. Τροποποίηση δραστηριοτήτων, οργάνων, κανονισμών 3. Ρεαλιστικές προσδοκίες, ατομικοί στόχοι, ατομική αξιολόγηση 4. Χρήση μοντέλων, καλή πολύπλευρη επίδειξη των ασκήσεων 5. Ενθάρρυνση, αίσθηση ασφάλειας, περιορισμός του φόβου 6. Σωστές, σύντομες, σαφείς, απλές οδηγίες 7. Ενθουσιασμός, καλή επικοινωνία, δικαίωμα της επιλογής 8. Δάσκαλος πρότυπο, να χτίζονται χαρακτήρες
Το μοντέλο αλληλεπίδρασης διδακτικών και ψυχολογικών τεχνικών στην εκμάθηση κινητικών δεξιοτήτων (Θεοδωράκης,, 2003) 1. Αρχική προσπάθεια Προασκήσεις ή εκτέλεση από κάποιο πρότυπο 2. Καθορισμός στόχου Συγκεκριμένοι, ατομικοί, ρεαλιστικοί στόχοι απόδοσης 8. Επανακαθορισμός του στόχου και μερικές προσπάθειες 3. Χρήση Ψυχολογικών Τεχνικών 7. Ανατροφοδότηση Είτε με ψυχολογικές τεχνικές, είτε με στυλ διδασκαλίας 6. Μερικές προσπάθειες Σχηματίζεται η πρώτη εικόνα της εκτέλεσης με προασκήσεις ή ολοκληρωμένες προσπάθειες 4. Εφαρμογή των γνωστών μεθόδων & στυλ διδασκαλίας ανάλογα με την περίπτωση 5. Εξάσκηση στην τεχνική
Θέματα για συζήτηση Τι θα απαντούσατε σε έναν παραδοσιακό Κ.Φ.Α. της παλιάς γενιάς που ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει χρόνος για να διδαχθούν ψυχολογικές δεξιότητες και ότι ο σκοπός του μαθήματος είναι η σωματική άσκηση και όχι οι θεωρίες και τα πολλά λόγια; Σχεδιάστε στο μυαλό σας ένα πλάνο μαθήματος που διδάσκεται η κατακόρυφη στήριξη και εντάξτε μέσα στο πλάνο τη διδασκαλία των κατάλληλων ψυχολογικών δεξιοτήτων.
Επίλογος Οι ψυχολογικές δεξιότητες που χρησιμοποιούνται στον αθλητισμό έχουν σημαντική εφαρμογή και χρησιμότητα στο σχολείο αλλά και στη ζωή. Είναι δεξιότητες που βοηθούν το παιδί να πετύχει στο σχολείο και στη ζωή. Το μάθημα της Φ.Α., απότηφύσητου, είναι ιδανικό πεδίο εφαρμογής αυτών των δεξιοτήτων. Οι Κ.Φ.Α. στο καθημερινό τους πρόγραμμα παράλληλα με τη διδασκαλία των κινητικών δεξιοτήτων μπορούν να διδάξουν και ψυχολογικές δεξιότητες Η διδασκαλία ψυχολογικών δεξιοτήτων στο σχολείο είναι μια πρόκληση, μια καινοτομία, για τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς.
Βιβλιογραφία Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης, Ι., Γούδας, Μ., (2003). Για μια καλύτερη Φυσική Αγωγή, Κεφάλαιο 10ο, σελ. 223 253, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεοδωράκης, Ι., Γούδας,Μ., Παπαϊωάνου,Α.(2001) H Ψυχολογική Υπεροχή στον Αθλητισμό, Κεφάλαιο 3ο, σελ.53-67, Κεφάλαιο 4ο, σελ.69-86, Κεφάλαιο 5ο, σελ.87-106, Κεφάλαιο 8ο, σελ.153 176, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη Weinberg, R.,& Gould, D., (1995) Foundations of Sport and Exercise Psychology, Κεφάλαιο 14ο, σελ 263-279, Κεφάλαιο 15ο, σελ 279 297, Κεφάλαιο 18ο, σελ 333 357, Champaign, IL: Human Kinetics.