Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΡ. ΜΠΟΥΡΑΣ
Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη Γενική Διδακτική (οριοθέτηση, μέθοδος και θεωρία, η Διδακτική στο σύγχρονο κόσμο) και στα βασικά πεδία προβληματισμού και έρευνας. Επίσης η διερεύνηση της διδασκαλίας ως ενεργητική επικοινωνιακή και μετασχηματιστική διαδικασία. Το μάθημα αποβλέπει στον προβληματισμό για το ρόλο του στοχαστικο κριτικού εκπαιδευτικού στη διδακτική πράξη και ειδικότερα στη λήψη αποφάσεων, σχετικά με την ενδεδειγμένη μέθοδο προσέγγισης και προσφοράς της διδακτέας ύλης στο πλαίσιο μιας κριτικής διδασκαλίας.
Εννοιολογικός προσδιορισμός του αντικειμένου της Διδακτικής. Οι σκοποί της διδασκαλίας. Διαστάσεις της διδασκαλίας.
Έννοια και φύση της διδακτικής επιστήμης Η διδακτική ως όρος οφείλεται στο Ρατίχιο (1571-1635). 1635). Ακολούθησε ο Ιωάννης Κομένιος (1592-1670), 1670), του οποίου το έργο ΜΕΓΑΛΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ μεταφράστηκε στη γλώσσα μας το 1912 από τον Δ. Ολύμπιο. Παιδαγωγοί και Διδακτικολόγοι διαφωνούν σχετικά με την έννοια και τον ορισμό της Διδακτικής Επιστήμης ή της Διδακτικής. Ικανοποιητικός ορισμός: Διδακτική επιστήμη είναι ο κλάδος της εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής, ο οποίος ασχολείται με θέματα συστηματικής διδασκαλίας και μάθησης.
Έννοια της διδακτικής επιστήμης Από τον ορισμό φαίνεται ότι η Διδακτική δεν αναφέρεται μόνο στις ενέργειες του δασκάλου κατά τη διδακτική πράξη, αλλά και στις δραστηριότητες των μαθητών στον ίδιο χώρο προκειμένου να επιτευχθεί από αυτούς η μάθηση. Στηρίζεται στα τρία βασικά στοιχεία της διδακτικής ενέργειας που είναι ο μαθητής, τα μορφωτικά αγαθά και ο δάσκαλος.
Έννοια της διδακτικής επιστήμης Ερευνά Την οργάνωση και μεθοδολογία της διδασκαλίας Τις μορφές της μάθησης και τη χρήση τους για την επίλυση των προβλημάτων Την επικοινωνία δασκάλου μαθητών
Έννοια της διδακτικής επιστήμης Παλιότερα η Διδακτική διακρινόταν σε δυο κλάδους: Τη Γενική Διδακτική που εξετάζει τους σκοπούς της διδασκαλίας, τα μορφωτικά αγαθά, τη μέθοδο και τα μέσα διδασκαλίας. Γενικά τις θεμελιώδεις αρχές για τη μαθησιακή διαδικασία. Την Ειδική διδακτική, που ασχολείται με την υλοποίηση των βασικών αρχών στη διδασκαλία κάθε Μαθήματος.
Χαρακτηριστικά της διδακτικής επιστήμης Βασικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης Διδακτικής είναι ότι δεν υπόσχεται στο δάσκαλο την τέλεια μέθοδο που θα του εξασφαλίσει την επιτυχία στο διδακτικό του έργο και δεν παρέχει σε αυτόν κανόνες και συνταγές για πιστή εφαρμογή και προσήλωση. Αντίθετα προσφέρει στον εκπαιδευτικό γνώμες και απόψεις πάνω στα προβλήματα της διδασκαλίας με την επισήμανση ότι εναπόκειται στη μαεστρία του δάσκαλου η επιτυχής μεταφορά των πορισμάτων της στη Διδακτική πράξη.
Βασικές έννοιες της διδακτικής επιστήμης Στη Διδακτική, βασικές για την οργάνωση της διδασκαλίας είναι οι έννοιες της πορείας, της μεθόδου, της μορφής διδασκαλίας, της μορφής κοινωνικής οργάνωσης της τάξης, του μοντέλου και της στρατηγικής. Οι έννοιες αυτές δεν παρουσιάστηκαν όλες ταυτόχρονα και δεν χρησιμοποιήθηκαν πάντοτε με σταθερό περιεχόμενο γεγονός που οφείλεται στο ότι η Διδακτική βρίσκεται σε εξελικτική πορεία και δεν έχει φτάσει ακόμη το τελικό στάδιο ωριμότητάς της.
Βασικές έννοιες της διδακτικής επιστήμης Τα μοντέλα Τα μοντέλα χρησιμοποιούνται άλλοτε για να αποδώσουν παραστατικά τις διδακτικο-μαθησιακές δραστηριότητες της ωριαίας διδασκαλίας και άλλοτε με ευρύτερο περιεχόμενο, για να αποδώσουν τη συνολική οργάνωση και λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος. Παίρνουν συχνά τη μορφή σχηματικών παραστάσεων, που παρουσιάζουν συνολικά ποιες διδακτικές, μαθησιακές και οργανωτικές δραστηριότητες συγκροτούν τη δομή της ωριαίας διδασκαλίας ή της εκπαιδευτικής παρέμβασης.
Μοντέλο ωριαίας διδασκαλίας
Μοντέλο εκπαίδευσης
Μοντέλο αναλυτικού προγράμματος
Μοντέλο κριτικής διδασκαλίας
Βασικές έννοιες της διδακτικής επιστήμης Η στρατηγική διδασκαλίας Η στρατηγική διδασκαλίας αναφέρεται στην οργανωμένη με βάση σαφείς αρχές συνακολουθία των διδακτικο-μαθησιακών δραστηριοτήτων, που προσφέρονται για την υλοποίηση συγκεκριμένων διδακτικών στόχων.
Βασικές έννοιες της διδακτικής επιστήμης Η πορεία διδασκαλίας Αναφέρεται στην οργάνωση των επιμέρους διδακτικο μαθησιακών δραστηριοτήτων σε φάσεις ή βήματα, καθένα από τα οποία επιτελεί συγκεκριμένη διδακτική λειτουργία. Ο αριθμός, το είδος και η σειρά των φάσεων μιας διδασκαλίας είναι κοινά σε όλες τις στρατηγικές. Διαφέρει όμως από στρατηγική σε στρατηγική το περιεχόμενο κάθε φάσης, διότι εξαρτάται από τη φύση του διδακτικού αντικειμένου, τους διδακτικούς στόχους και τις αρχές κάθε στρατηγικής.
Η πορεία διδασκαλίας
Βασικές έννοιες της διδακτικής επιστήμης Η μέθοδος Αναφέρεται άλλοτε μεν στον τρόπο επεξεργασίας και συσχέτισης των δεδομένων, οπότε έχουμε μέθοδο επεξεργασίας και άλλοτε σε καθιερωμένα και συγκροτημένα συστήματα διδακτικής προσέγγισης, οπότε αναφερόμαστε σε μέθοδο διδασκαλίας.
Βασικές έννοιες της διδακτικής επιστήμης Η μορφή Η μορφή αναφέρεται στον τρόπο παρουσίασης του μαθήματος, ο οποίος καθορίζει τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των παραγόντων του διδακτικού τριγώνου. Βασικά είδη αποτελούν η μονολογική,, η διαλογική, η διαλεκτική και η επιδεκτική μορφή διδασκαλίας.
Βασικές έννοιες της διδακτικής επιστήμης Η κοινωνική μορφή διδασκαλίας Αναφέρεται στον τρόπο οργάνωσης του μαθητικού δυναμικού και συσχέτισης των ατομικών επιδιώξεων των μαθητών της τάξης. Βασικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης είναι η ανταγωνιστική, η συνεργατική και η ατομική.
Μορφές κοινωνικής οργάνωσης της τάξης
Οι σκοποί της διδασκαλίας Το σχολείο πρέπει να βοηθήσει τους μαθητές : Α) να διευρύνουν τις σχέσεις δημιουργικής δραστηριότητας με τα πράγματα, τις καταστάσεις και τα φαινόμενα που μελετούν. Β) να οικοδομήσουν τους μηχανισμούς αφομοίωσης της γνώσης. Γ) να κατακτήσουν το περιεχόμενο των βασικών εννοιών, ώστε βαθμιαία να φτάσουν στην αφηρημένη σκέψη. Δ) να αποκτήσουν τη δυνατότητα ορθής χρήσης του γραπτού και προφορικού λόγου. Ε) να εξοικειωθούν με τις ηθικές, θρησκευτικές, εθνικές και ανθρωπιστικές αξίες. Στ) να καλλιεργήσουν το αισθητικό τους κριτήριο ώστε να μπορούν να εκτιμούν τα έργα τέχνης και να δημιουργούν δικά τους καλλιτεχνήματα.
Οι σκοπός του αναλυτικού προγράμματος
Ειδικότεροι διδακτικοί στόχοι Οι γενικοί σκοποί μετασχηματίζονται σε γενικούς στόχους των επιμέρους μαθημάτων, τους οποίους αναφέρει Το αναλυτικό πρόγραμμα. Το αναλυτικό πρόγραμμα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο μετασχηματισμό των γενικότερων ιδεολογικών κατευθύνσεων της εκπαίδευσης σε γενικούς και ειδικότερους στόχους, αφού καθορίζει το περιεχόμενο και τους γενικούς στόχους κάθε διδακτικού αντικειμένου. Στη συνέχεια οι εκπαιδευτικές επιδιώξεις παίρνουν τη μορφή ειδικών διδακτικών στόχων της ωριαίας διδασκαλίας.
Ειδικότεροι διδακτικοί στόχοι
Ειδικότεροι διδακτικοί στόχοι
Διαστάσεις της διδασκαλίας Τα κριτήρια για τις διαστάσεις της διδασκαλίας αντιπροσωπεύουν τη σταδιακή πρόοδο από σχετικά απλά επίπεδα απόδοσης σε πιο περίπλοκες εκφράσεις δεξιότητας. Οι διαστάσεις δεν παρουσιάζονται ως ιδανικό υπόδειγμα, αλλά απλώς ως ένας τρόπος θεώρησης της διδασκαλίας, ο οποίος δείχνει πώς μπορεί να βελτιωθεί η διδασκαλία. Ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του το τι είναι δυνατό και επιθυμητό στο κομμάτι αυτό της διδασκαλίας που αφορά την απόδοση.
Διαστάσεις της διδασκαλίας Ήθος Άμεση διδασκαλία Διαχείριση υλικών Καθοδηγημένη πρακτική Δομημένη συζήτηση Παρακολούθηση Διατήρηση της πειθαρχίας Σχεδιασμός και προετοιμασία Γραπτή αξιολόγηση
Διάσταση : Ήθος Ο εξελισσόμενος δάσκαλος θα πρέπει σταδιακά: Να δείχνει ενδιαφέρον στα παιδιά ως άτομα. Να διατηρεί ζεστές σχέσεις, να κατανοεί τις διαφορές στην προσωπική εμφάνιση και τις συνήθειες των παιδιών. Να βρίσκει χρόνο για τα ενδιαφέροντα των παιδιών και να δρα ως υπόδειγμα. Να ενθαρρύνει την αυτοαξιολόγηση και να ερευνά τις απόψεις των μαθητών. Να ενθαρρύνει την πρωτοβουλία και τη συνεργασία των παιδιών. Να πειραματίζεται με προσεγγίσεις που τον βοηθούν να μεταφέρει στοιχεία πρωτοβουλίας στα παιδιά. Να εφαρμόζει πολλά στοιχεία ενός αναλυτικού προγράμματος που έχει προκύψει ύστερα από διαπραγμάτευση, νιώθοντας σιγουριά επειδή γνωρίζει ότι οι μαθητές έχουν τις ίδιες προθέσεις και αξίες.
Διάσταση : Άμεση διδασκαλία Να υπάρχει συνέχεια μεταξύ των μαθημάτων. Χρήση υλικών. Να γίνεται οργάνωση του χώρου, αποφασίζοντας πώς θα κάθονται τα παιδιά. Εισαγωγή υλικού με κατάλληλο τρόπο ώστε να διατηρείται το ενδιαφέρον των παιδιών. Επιλογή κατάλληλων παραδειγμάτων. Χρήση εξηγήσεων. Εξασφάλιση της συμμετοχής των παιδιών. Εξηγήσεις με αποδοτικό και συνοπτικό τρόπο. Επιλογή παραδειγμάτων που να είναι σημαντικά για το μάθημα.
Διάσταση: : Διαχείριση υλικών Απαραίτητη η προμήθεια και η διαχείριση υλικών. Εξασφάλιση της σωστής τους χρήσης. Διανομή και συλλογή στο τέλος. Ενθαρρύνεται η συμμετοχή των παιδιών στη διαχείριση υλικών. Χρήση των υλικών με φαντασία και δημιουργικότητα. Χρήση και πειραματισμός με υλικά από τον δάσκαλο που βελτιώνουν τα διαθέσιμα.
Διάσταση: : Καθοδηγημένη πρακτική Δημιουργία ενός προγράμματος καθοδηγημένης πρακτικής για βασικούς τομείς του Αναλυτικού προγράμματος το οποίο να ανταποκρίνεται σε ποικίλους στόχους. Χρήση νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Να γίνεται παιδαγωγική αξιοποίηση των λαθών και ανατροφοδότηση. Ενθάρρυνση των παιδιών στην ανεξάρτητη εξάσκηση. Ενθάρρυνση της αυτοαξιολόγησης των παιδιών μέσα από την εξάσκηση.
Διάσταση: : Δομημένη συζήτηση Ακούμε προσεκτικά τι λένε τα παιδιά και απαντάμε υποστηρικτικά. Πρέπει όλα τα παιδιά να απαντούν. Προκαλούμε τα παιδιά να εκφράσουν τις ιδέες τους προσφέροντας αντικρουόμενες ιδέες. Πειραματισμός με μικρής έντασης και διάρκειας διδασκαλία μέσω συζήτησης περιστασιακά κατά την εργασία στη σχολική τάξη.
Διάσταση: : Παρακολούθηση Παρατήρηση των παιδιών καθώς δουλεύουν και παρέμβαση για τη διατήρηση του ρυθμού εργασίας. Έλεγχος αν τα παιδιά μπορούν να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν το σύνολο της εργασίας. Παρακολούθηση με στόχο τη διατήρηση της πειθαρχίας. Κράτηση απλών αρχείων αξιολόγησης. Αφιέρωση χρόνου για να επιχειρηθούν βαθύτερες διαγνώσεις των αντιδράσεων των παιδιών στις εργασίες. Διατήρηση ενός προγράμματος διαγνωστικής διδασκαλίας.
Διάσταση: : Διατήρηση της πειθαρχίας Καθιέρωση ενός πλαισίου κανόνων και διαδικασιών. Πρόβλεψη προβλημάτων πειθαρχίας. Αντιμετώπισή τους με ένα ξεκάθαρο σύστημα κανόνων. Ιδανικό να επιτευχθεί μια κατάσταση στην οποία η πειθαρχία θα προκύπτει από το σύστημα της εργασίας στην τάξη.
Διάσταση: : σχεδιασμός και προετοιμασία Προσχεδιασμός συγκεκριμένων δραστηριοτήτων που να περιέχουν μια ποικιλία δεξιοτήτων και πνευματικών διαδικασιών, κατά τις οποίες τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις, να απεικονίζουν, να συνδέουν, να υποθέτουν, να διατυπώνουν θεωρίες και να οργανώνουν. Προσχεδιασμός του μαθήματος έτσι ώστε να υπάρχει χώρος για τη δημιουργική προσαρμογή ιδεών στις περιστάσεις.
Διάσταση: : Γραπτή αξιολόγηση Εμπεριστατωμένη ανάλυση των αντιδράσεων των παιδιών στις εργασίες. Χρήση των αναλύσεων αυτών πρακτικά για να γίνει προσχεδιασμός της επόμενης φάσης της εργασίας. Κατανόηση για την ποικιλομορφία των επιτευγμάτων των παιδιών. Συνδυασμός των αξιολογήσεων με τον ευρύτερο σχεδιασμό του Αναλυτικού προγράμματος, εξετάζοντας για παράδειγμα την ανάγκη για επανασχεδιασμό.