ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ: Η ΘΕΩΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ: Η ΘΕΩΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο νόμος της ζήτησης λέει ότι η ποσότητα, που επιθυμούν να αγοράσουν οι καταναλωτές, σχετίζεται αρνητικά με την τιμή. Πίσω από το νόμο αυτό, υπάρχει ένα υπόδειγμα για το πώς συμπεριφέρονται οι καταναλωτές, το οποίο βασίζεται σε ορισμένες υποθέσεις.

ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ Η υπόθεση είναι, ότι: Εξετάζετε τις τιμές των διάφορων αγαθών, που προσφέρονται προς πώληση και Αγοράζετε μία δέσμη αγαθών, η οποία, δεδομένων των πόρων σας, καλύπτει καλύτερα τις ανάγκες και επιθυμίες σας. Στην οικονομική ορολογία, επιδιώκετε: Να μεγιστοποιήσετε τη χρησιμότητά σας, υπό τον περιορισμό του δεδομένου εισοδήματός σας.

ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ Αυτό το υπόδειγμα αποκαλείται η κλασική θεωρία της καταναλωτικής συμπεριφοράς ή το τυπικό οικονομικό υπόδειγμα και βασίζεται, κυρίως: Στην υπόθεση ότι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται ορθολογικά, όταν κάνουν καταναλωτικές επιλογές. Το τυπικό οικονομικό υπόδειγμα παρέχει μια θεωρία επιλογής του καταναλωτή, η οποία εξετάζει: Πώς λαμβάνουν τις αποφάσεις τους οι καταναλωτές, που αντιμετωπίζουν αυτές τις αντισταθμιστικές σχέσεις και Πώς ανταποκρίνονται σε μεταβολές, που γίνονται στο περιβάλλον τους.

ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ Υπάρχουν κάποιες υποθέσεις, που γίνονται επίσης, για τους καταναλωτές, όταν κάνουν αυτές τις αντισταθμιστικές επιλογές τους. Αυτές περιλαμβάνουν τα παρακάτω: Οι αγοραστές [ή οι οικονομικοί παράγοντες, όπως ονομάζονται κάποιες φορές] είναι ορθολογικοί, Περισσότερο είναι προτιμότερο από λιγότερο, Οι αγοραστές επιζητούν να μεγιστοποιήσουν τη χρησιμότητά τους, Οι καταναλωτές ενεργούν προς το δικό τους συμφέρον και δεν σκέφτονται τη χρησιμότητα των άλλων.

Αξία Η αξία είναι ένας υποκειμενικός όρος αυτό που αντιλαμβάνεται κάποιος ως αξία, συχνά μπορεί να διαφέρει από αυτό, που αντιλαμβάνεται κάποιος άλλος. Η αξία θα μπορούσε να οριστεί ως: Το πόσο αξίζει για ένα άτομο η κατοχή ενός αγαθού και Απορρέει από το βαθμό ικανοποίησης, που προκαλεί η κατανάλωσή του. Η χρησιμότητα είναι μια τακτική έννοια, το οποίο σημαίνει ότι: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν τρόπος κατάταξης, αλλά Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μονάδα, με την οποία μπορούν να γίνουν αριθμητικές πράξεις.

Αξία Ένα μέτρο της χρησιμότητας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απεικόνιση της κατάταξης καταναλωτικών επιλογών, σε μία σειρά προτίμησης. Για παράδειγμα: Αν ζητηθεί από μια ομάδα πέντε ανθρώπων να ταξινομήσει ταινίες με σειρά προτίμησης, χρησιμοποιώντας μια κλίμακα από 1 ως 10, θα μπορούσαμε ίσως να συμπεράνουμε ότι: Η ταινία 5 ήταν η πιο δημοφιλής, ακολουθούσε η ταινία 3 και μετά η ταινία 8. Ας δούμε την αξία, από τη σκοπιά της αρχής της προθυμίας πληρωμής: Το πόσο είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οι καταναλωτές, για να διασφαλίσουν τα οφέλη, που απορρέουν από την κατανάλωση του προϊόντος. Δηλαδή, το πόσο από το περιορισμένο εισόδημά μας είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε, αντανακλά την αξία, που δίνουμε στην απόκτηση ενός αγαθού.

Ο ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΕΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ Οι άνθρωποι καταναλώνουν λιγότερα από όσα επιθυμούν, επειδή η δαπάνη τους περιορίζεται από το εισόδημά τους. Για να απλοποιήσουμε τα πράγματα, θα χρησιμοποιήσουμε ένα υπόδειγμα, το οποίο εξετάζει τις αποφάσεις, που πρέπει να πάρει ένας καταναλωτής, που αγοράζει δύο μόνο αγαθά: Αναψυκτικά, και Πίτσα. Ας υποθέσουμε ότι ο καταναλωτής: Έχει εισόδημα 1.000 το μήνα και Δαπανά όλο το εισόδημά του κάθε μήνα, σε αναψυκτικά και πίτσα. Η τιμή ενός αναψυκτικού είναι 2 και η τιμή μίας πίτσας είναι 10.

ΣΧΗΜΑ 5.1: Ο Εισοδηματικός Περιορισμός του Καταναλωτή.

ΣΧΗΜΑ 5.1: Ο Εισοδηματικός Περιορισμός του Καταναλωτή Ο εισοδηματικός περιορισμός δείχνει τους διάφορους συνδυασμούς αγαθών, που μπορεί να αποκτήσει ο καταναλωτής, με ένα δεδομένο εισόδημα. Εδώ, ο καταναλωτής αγοράζει συνδυασμούς αναψυκτικού και πίτσας. Το διάγραμμα δείχνει τι μπορεί να αποκτήσει ο καταναλωτής, αν το εισόδημά του είναι 1.000, η τιμή του αναψυκτικού είναι 2 και η τιμή της πίτσας είναι 10.

Ο ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΕΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ Όλα τα σημεία πάνω και μέσα από τη γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού, δηλαδή της γραμμής, που ενώνει το Α με το Β, είναι εφικτά. Δηλαδή: Ο καταναλωτής μπορεί να αγοράσει κάθε συνδυασμό, που βρίσκεται μέσα στην περιοχή του εισοδηματικού περιορισμού. Ας υποθέσουμε ότι ο καταναλωτής βρίσκεται στο σημείο Α, όπου καταναλώνει 100 πίτσες και καθόλου αναψυκτικό. Αν ο καταναλωτής θέλει να αγοράσει ένα ποτό, μαζί με την πίτσα του: Πρέπει να θυσιάσει κάποια ποσότητα πίτσας. Πρέπει να αντισταθμίσει τα οφέλη από την κατανάλωση αναψυκτικού, με τα διαφυγόντα οφέλη από τη μείωση της κατανάλωσης πίτσας.

Ο ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΕΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ Η κλίση της γραμμής του εισοδηματικού περιορισμού: Μετρά το ρυθμό, με τον οποίο ο καταναλωτής μπορεί να ανταλλάξει το ένα αγαθό με το άλλο. Ισούται (αγνοώντας το αρνητικό πρόσημο) με τη σχετική τιμή των δύο αγαθών την τιμή του ενός αγαθού, συγκριτικά με την τιμή του άλλου. Μια πίτσα κοστίζει 5 φορές περισσότερο από ένα αναψυκτικό, επομένως το κόστος ευκαιρίας μιας πίτσας είναι 5 αναψυκτικά.

Μια μεταβολή του εισοδήματος Αν το εισόδημά του καταναλωτή αυξανόταν στα 1.500 το μήνα, επειδή πήρε μια αύξηση στο μισθό του: Η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού του θα μετατοπιζόταν προς τα δεξιά, όπως φαίνεται στο Σχήμα 5.2 και Ο καταναλωτής τώρα μπορεί να αγοράζει περισσότερο και από τα δύο αγαθά, πίτσα και αναψυκτικά, αν υποθέσουμε ότι οι τιμές τους δεν μεταβάλλονται. Αν το εισόδημά του καταναλωτή μειωνόταν στα 500 το μήνα, επειδή έχασε τη δουλειά του, για παράδειγμα: Η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού του θα μετατοπιζόταν προς τ' αριστερά και Ο καταναλωτής θα μπορούσε τότε να αγοράσει μικρότερη ποσότητα και από τα δύο αγαθά, με το εισόδημα του.

ΣΧΗΜΑ 5.2: Η Επίδραση επί του Εισοδηματικού Περιορισμού μιας Μεταβολής στο Εισόδημα.

Μια μεταβολή στις τιμές Μια μεταβολή στην τιμή του αναψυκτικού: Έστω ότι το εισόδημα του καταναλωτή είναι 1.000 το μήνα, η τιμή του αναψυκτικού είναι 2 το λίτρο και η τιμή της πίτσας είναι 10 η μία. Ο εισοδηματικός περιορισμός θα ήταν σαν αυτόν, που είδαμε στο Σχήμα 5.1. Έστω ότι η τιμή του αναψυκτικού αυξάνεται στα 5 το λίτρο. Ο καταναλωτής θα μπορούσε τώρα να αγοράσει μόνο 200 λίτρα αναψυκτικό, αν δαπανούσε όλο το εισόδημά του σε αναψυκτικό. Επομένως, ο εισοδηματικός περιορισμός θα περιστρεφόταν προς τα μέσα, όπως βλέπετε στο Σχήμα 5.3.

ΣΧΗΜΑ 5.3: Μια Μεταβολή στην Τιμή του Αναψυκτικού.

ΣΧΗΜΑ 5.3: Μια Μεταβολή στην Τιμή του Αναψυκτικού Εάν η τιμή του αναψυκτικού αυξηθεί από 2 στα 5 το λίτρο, ο καταναλωτής μπορεί να αγοράσει μικρότερη ποσότητα, με το εισόδημά του. Η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού περιστρέφεται προς τα μέσα και αν ο καταναλωτής δαπανήσει το σύνολο του εισοδήματός του σε αναψυκτικό, μπορεί να προμηθευτεί 200 λίτρα, ενώ πριν τη μεταβολή της τιμής θα αγόραζε 500 λίτρα.

Μια μεταβολή στις τιμές Μια Μεταβολή στην Τιμή της Πίτσας : Έστω ότι η τιμή του αναψυκτικού είναι 2, αλλά η τιμή της πίτσας αυξάνεται στα 12,50. Αν ο καταναλωτής δαπανήσει όλο το εισόδημά του σε πίτσα, θα μπορούσε να αγοράσει 80 πίτσες, με το εισόδημα των 1.000. Ο εισοδηματικός περιορισμός θα περιστρεφόταν προς τα μέσα και η κλίση του άλλαζε, όπως φαίνεται στο Σχήμα 5.4.

ΣΧΗΜΑ 5.4: Μια Μεταβολή στην Τιμή της Πίτσας.

ΣΧΗΜΑ 5.4: Μια Μεταβολή στην Τιμή της Πίτσας Μια μεταβολή στην τιμή της πίτσας, ceteris paribus, θα προκαλούσε περιστροφή του εισοδηματικού περιορισμού. Εάν η τιμή της πίτσας έπεφτε, ο εισοδηματικός περιορισμός θα περιστρεφόταν προς τα έξω και αν αυξανόταν, θα περιστρεφόταν προς τα μέσα.

Μια μεταβολή στις τιμές Μια Μεταβολή στην Τιμή και των Δύο Αγαθών : Εάν μεταβληθεί η τιμή και των δύο αγαθών, τότε η κλίση του εισοδηματικού περιορισμού θα εξαρτάται από τη σχετική μεταβολή στις τιμές των δύο αγαθών.

ΣΧΗΜΑ 5.5: Μεταβολή στην Τιμή και του Αναψυκτικού και της Πίτσας.

ΣΧΗΜΑ 5.5: Μεταβολή στην Τιμή και του Αναψυκτικού και της Πίτσας Η επίδραση μιας μεταβολής στην τιμή των δύο αγαθών στον εισοδηματικό περιορισμό, εξαρτάται από τη μεταβολή στις δύο τιμές. Σ' αυτό το παράδειγμα, η τιμή του αναψυκτικού έχει αυξηθεί και η τιμή της πίτσας έχει μειωθεί, με αποτέλεσμα ο εισοδηματικός περιορισμός να αλλάζει. Η κλίση τώρα είναι 2.

ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ: ΤΙ ΕΠΙΘΥΜΕΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ Η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού δείχνει το συνδυασμό των αγαθών, που μπορεί να αγοράσει ο καταναλωτής, δεδομένου του εισοδήματός του και των τιμών των αγαθών. Σύνολο επιλογών: το σύνολο των εναλλακτικών επιλογών, που έχει στη διάθεσή του ο καταναλωτής.

Παρουσίαση των προτιμήσεων με καμπύλες αδιαφορίας Αν ένας καταναλωτής προτιμά ένα συνδυασμό αγαθών, από έναν άλλον, η υπόθεση του οικονομικού υποδείγματος είναι ότι: Ο πρώτος συνδυασμός παρέχει μεγαλύτερη χρησιμότητα από το δεύτερο. Αν δύο συνδυασμοί προσφέρουν την ίδια χρησιμότητα, τότε ο καταναλωτής είναι αδιάφορος μεταξύ τους. Αυτές τις προτιμήσεις μπορούμε να τις παρουσιάσουμε γραφικά ως καμπύλες αδιαφορίας. Μια καμπύλη αδιαφορίας δείχνει τους συνδυασμούς αγαθών, που παρέχουν την ίδια χρησιμότητα, δηλαδή το ίδιο επίπεδο ικανοποίησης. Η αλλιώς: Μπορούμε να θεωρήσουμε μια καμπύλη αδιαφορίας ως μια καμπύλη "ίσης χρησιμότητας".

Παρουσίαση των προτιμήσεων με καμπύλες αδιαφορίας Το υπόδειγμα προτιμήσεων, που εξετάζουμε, κάνει ορισμένες υποθέσεις: Το Αξίωμα της Σύγκρισης: Δεδομένων δύο οποιωνδήποτε συνδυασμών αγαθών Α και Β, που συνιστούν επιλογές καταναλωτή, ένας καταναλωτής μπορεί να τους συγκρίνει, έτσι ώστε: Το Α να είναι προτιμότερο από το Β, Το Β να είναι προτιμότερο από το Α ή Να είναι αδιάφορος μεταξύ του Α και του Β. Το Αξίωμα της Μεταβατικότητας: Δεδομένων τριών οποιωνδήποτε συνδυασμών αγαθών Α, Β και Γ, αν ο καταναλωτής προτιμά το Α από το Β και το Β από το Γ, τότε: Πρέπει να προτιμά το Α από το Γ. Ομοίως, αν είναι αδιάφορος μεταξύ του Α και του Β και μεταξύ του Β και του Γ, τότε: Πρέπει να είναι αδιάφορος μεταξύ του Α και του Γ.

ΣΧΗΜΑ 5.6: Οι Προτιμήσεις του Καταναλωτή.

ΣΧΗΜΑ 5.6: Οι Προτιμήσεις του Καταναλωτή Οι προτιμήσεις του καταναλωτή απεικονίζονται γραφικά με καμπύλες αδιαφορίας, οι οποίες δείχνουν τους συνδυασμούς αναψυκτικού και πίτσας, που παρέχουν την ίδια ικανοποίηση στον καταναλωτή. Με βάση την υπόθεση ότι περισσότερο είναι προτιμότερο από λιγότερο, τα σημεία που βρίσκονται σε μια υψηλότερη καμπύλη αδιαφορίας (εδώ, η Ι 2 ) είναι προτιμότερα από τα σημεία που βρίσκονται σε μια χαμηλότερη καμπύλη αδιαφορίας (Ι 1 ). Ένα σημείο κατά μήκος μιας καμπύλης αδιαφορίας, όπως το σημείο Β στην καμπύλη Ι 1, αντιπροσωπεύει έναν συνδυασμό αγαθών, εδώ πίτσα και αναψυκτικό. Ο καταναλωτής είναι αδιάφορος μεταξύ κάθε σημείου, κατά μήκος μιας καμπύλης αδιαφορίας, όπως είναι τα Α, Β και C πάνω στην καμπύλη αδιαφορίας Ι 1. Τα σημεία D και Ε, πάνω στην καμπύλη αδιαφορίας Ι 2, επίσης αντιπροσωπεύουν συνδυασμούς αγαθών, μεταξύ των οποίων ο καταναλωτής είναι αδιάφορος, αλλά κάθε σημείο πάνω στην καμπύλη αδιαφορίας Ι 2 είναι προτιμότερο, από κάθε σημείο πάνω στην καμπύλη αδιαφορίας Ι 1.

Τέσσερις ιδιότητες των καμπυλών αδιαφορίας Ιδιότητα 1: Οι υψηλότερες καμπύλες αδιαφορίας (προς τα πάνω και δεξιά) είναι προτιμότερες από τις χαμηλότερες. Οι υψηλότερες καμπύλες αδιαφορίας αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερες ποσότητες αγαθών, από ό,τι οι χαμηλότερες καμπύλες. Ιδιότητα 2: Οι καμπύλες αδιαφορίας έχουν κατερχόμενη κλίση. Αν η ποσότητα ενός αγαθού μειωθεί, η ποσότητα του άλλου πρέπει να αυξηθεί, ώστε ο καταναλωτής να μείνει το ίδιο ικανοποιημένος.

Τέσσερις ιδιότητες των καμπυλών αδιαφορίας Ιδιότητα 3: Οι καμπύλες αδιαφορίας δεν τέμνονται. Ας υποθέσουμε ότι δύο καμπύλες αδιαφορίας τέμνονται, όπως στο Σχήμα 5.7. Τότε, επειδή το σημείο Α βρίσκεται στην ίδια καμπύλη αδιαφορίας με το σημείο Β, τα δύο σημεία θα έδιναν στον καταναλωτή την ίδια ικανοποίηση. Επιπλέον, επειδή το σημείο Β βρίσκεται στην ίδια καμπύλη αδιαφορίας με το σημείο C, τα δύο αυτά σημεία θα έδιναν στον καταναλωτή την ίδια ικανοποίηση. Αλλά, από αυτά τα συμπεράσματα, προκύπτει ότι τα σημεία A και C, επίσης, θα έδιναν στον καταναλωτή την ίδια ικανοποίηση, αν και το σημείο C έχει περισσότερη ποσότητα και από τα δύο αγαθά. Αλλά, αυτό αντιβαίνει το αξίωμα της μεταβατικότητας και επομένως, οι καμπύλες αδιαφορίας δεν μπορεί να τέμνονται.

Τέσσερις ιδιότητες των καμπυλών αδιαφορίας Ιδιότητα 4: Οι καμπύλες αδιαφορίας είναι κυρτές προς την αρχή των αξόνων. Η κλίση μιας καμπύλης αδιαφορίας είναι ο οριακός λόγος υποκατάστασης. Οι άνθρωποι είναι περισσότερο πρόθυμοι να ανταλλάξουν αγαθά, που έχουν σε αφθονία και είναι λιγότερο πρόθυμοι να ανταλλάξουν αγαθά, τα οποία έχουν σε λιγότερη ποσότητα, γι αυτό οι καμπύλες αδιαφορίας είναι κυρτές (στρέφουν τα κυρτά προς την αρχή των αξόνων).

ΣΧΗΜΑ 5.7: Το Άτοπο της Τομής των Καμπυλών Αδιαφορίας.

ΣΧΗΜΑ 5.7: Το Άτοπο της Τομής των Καμπυλών Αδιαφορίας Μια τέτοια κατάσταση είναι αδύνατο να συμβεί. Αυτές οι καμπύλες αδιαφορίας δείχνουν ότι ο καταναλωτής θα ήταν εξίσου ικανοποιημένος στα σημεία Α, Β και C, αν και το σημείο C έχει περισσότερη ποσότητα και από τα δύο αγαθά, έναντι του σημείου Α.

ΣΧΗΜΑ 5.8: Κυρτές Καμπύλες Αδιαφορίας.

ΣΧΗΜΑ 5.8: Κυρτές Καμπύλες Αδιαφορίας Οι καμπύλες αδιαφορίας είναι συνήθως κυρτές προς την αρχή των αξόνων. Αυτό το σχήμα προκύπτει, επειδή στο σημείο Α ο καταναλωτής έχει λίγη πίτσα και πολύ αναψυκτικό, άρα απαιτεί πολύ επιπλέον αναψυκτικό, για να πεισθεί να δώσει μία από τις πίτσες: για την ακρίβεια, 6 αναψυκτικά ανά 1 πίτσα. Στο σημείο Β έχει πολύ πίτσα και λίγο αναψυκτικό, άρα απαιτεί μόνο λίγο επιπλέον αναψυκτικό, για να πεισθεί να δώσει μία από τις πίτσες: εδώ, 1 αναψυκτικό.

Συνολική και οριακή χρησιμότητα Συνολική χρησιμότητα: η ικανοποίηση, που προκύπτει από την κατανάλωση ενός αγαθού. Οριακή χρησιμότητα: η αύξηση της συνολικής χρησιμότητας, που προκύπτει από την κατανάλωση μίας επιπλέον μονάδας ενός αγαθού. Η τάση της συνολικής χρησιμότητας κατανάλωσης να αυξάνεται, αλλά με επιβραδυνόμενο ρυθμό, καθώς αυξάνονται οι μονάδες κατανάλωσης, ονομάζεται φθίνουσα οριακή χρησιμότητα. Φθίνουσα οριακή χρησιμότητα: είναι η τάση μείωσης της επιπρόσθετης ικανοποίησης, που προκύπτει από την κατανάλωση επιπλέον μονάδων ενός αγαθού.

Ο οριακός λόγος υποκατάστασης Αν η κατανάλωση πίτσας μειωθεί, έστω από το σημείο C στο σημείο Β: Η κατανάλωση αναψυκτικού πρέπει να αυξηθεί, για να διατηρηθεί η ικανοποίηση του καταναλωτή στο ίδιο επίπεδο. Αν η κατανάλωση πίτσας μειωθεί ξανά, από το σημείο Β στο σημείο Α: Η ποσότητα αναψυκτικού, που καταναλώνεται, πρέπει να αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Ο ρυθμός, με τον οποίο οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να υποκαταστήσουν ένα αγαθό με ένα άλλο, εκφράζεται από τον οριακό λόγο υποκατάστασης. Η κλίση σε κάθε σημείο πάνω σε μια καμπύλης αδιαφορίας, ισούται με το ρυθμό, με τον οποίο ο καταναλωτής είναι πρόθυμος να υποκαταστήσει ένα αγαθό, με ένα άλλο. Ο οριακός λόγος υποκατάστασης μεταξύ δύο αγαθών εξαρτάται από τις οριακές τους χρησιμότητες.

ΣΧΗΜΑ 5.9: Ο Οριακός Λόγος Υποκατάστασης.

ΣΧΗΜΑ 5.9: Ο Οριακός Λόγος Υποκατάστασης Η κλίση μιας καμπύλης αδιαφορίας δεν είναι σταθερή σε όλο το μήκος της, αλλά μεταβάλλεται σεκάθε σημείο. Ο οριακός λόγος υποκατάστασης μετρά την αναλογία, με την οποία ο καταναλωτής είναι έτοιμος να υποκαταστήσει ένα αγαθό, με ένα άλλο. Στο παράδειγμα αυτό, για να αποκτήσει 7 επιπλέον μονάδες αναψυκτικού, ο καταναλωτής είναι πρόθυμος να παραχωρήσει 10 μονάδες πίτσας.

Δύο ακραία παραδείγματα καμπυλών αδιαφορίας Όταν τα αγαθά μπορούν να υποκαθιστούν το ένα το άλλο: Εύκολα, τότε οι καμπύλες αδιαφορίας είναι λιγότερο κυρτές. Δύσκολα, τότε οι καμπύλες αδιαφορίας είναι πολύ κυρτές. Τέλεια Υποκατάστατα Αγαθά: Επειδή ο οριακός λόγος υποκατάστασης είναι σταθερός, οι καμπύλες αδιαφορίας είναι ευθύγραμμες. Στην ακραία αυτή περίπτωση, που έχουμε ευθύγραμμες καμπύλες αδιαφορίας, λέμε ότι τα δύο αγαθά είναι τέλεια υποκατάστατα.

Δύο ακραία παραδείγματα καμπυλών αδιαφορίας Τέλεια Συμπληρωματικά Αγαθά: Ας υποθέσουμε, τώρα, ότι κάποιος σας πρόσφερε διαφορετικούς συνδυασμούς παπουτσιών. Μπορούμε να απεικονίσουμε τις προτιμήσεις σας για τα αριστερά και τα δεξιά παπούτσια με τις καμπύλες αδιαφορίας στο (β) του Σχήματος 5.10. Σ' αυτήν την περίπτωση, είναι το ίδιο καλός ένας συνδυασμός: Από 5 αριστερά και από 5 δεξιά παπούτσια, Από 5 αριστερά και από 7 δεξιά, Από 7 αριστερά και από 5 δεξιά. Στην ακραία αυτή περίπτωση, που οι καμπύλες αδιαφορίας είναι ορθές γωνίες, λέμε ότι έχουμε δύο τέλεια συμπληρωματικά αγαθά.

ΣΧΗΜΑ 5.10: Τέλεια Υποκατάστατα και Τέλεια Συμπληρωματικά Αγαθά.

ΣΧΗΜΑ 5.10: Τέλεια Υποκατάστατα και Τέλεια Συμπληρωματικά Αγαθά Όταν δύο αγαθά είναι εύκολο να υποκατασταθούν το ένα από το άλλο, όπως τα κέρματα των 50 και των 10 λεπτών, οι καμπύλες αδιαφορίας είναι ευθύγραμμες, όπως φαίνεται στο (α). Όταν δύο αγαθά είναι έντονα συμπληρωματικά, όπως τα αριστερά και τα δεξιά παπούτσια, οι καμπύλες αδιαφορίας είναι ορθές γωνίες, όπως φαίνεται στο (β).

Οι βέλτιστες επιλογές του καταναλωτή Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα με το αναψυκτικό και την πίτσα, ο καταναλωτής θα ήθελε να καταλήξει με τον καλύτερο δυνατό συνδυασμό αναψυκτικού και πίτσας, δηλαδή: Το συνδυασμό στην υψηλότερη δυνατή καμπύλη αδιαφορίας. Η υψηλότερη καμπύλη αδιαφορίας, που μπορεί να φτάσει ο καταναλωτής (η Ι 3 του διαγράμματος), είναι εκείνη που απλώς μόνο αγγίζει τον εισοδηματικό περιορισμό. Αυτό σημαίνει ότι στο σημείο ισορροπίας η καμπύλη αδιαφορίας εφάπτεται του εισοδηματικού περιορισμού.

ΣΧΗΜΑ 5.11: Το Βέλτιστο του Καταναλωτή.

ΣΧΗΜΑ 5.11: Το Βέλτιστο του Καταναλωτή Ο καταναλωτής επιλέγει το σημείο του εισοδηματικού περιορισμού του, που βρίσκεται στην υψηλότερη εφικτή καμπύλη αδιαφορίας. Στο σημείο αυτό, που ονομάζεται το βέλτιστο, ο οριακός λόγος υποκατάστασης είναι ίσος με τη σχετική τιμή των δύο αγαθών. Εδώ, η υψηλότερη καμπύλη αδιαφορίας, που μπορεί να φτάσει ο καταναλωτής, είναι η Ι 3. Ο καταναλωτής προτιμά το σημείο Α, που βρίσκεται στην καμπύλη Ι 4, αλλά δεν μπορεί να αποκτήσει αυτόν το συνδυασμό αναψυκτικού και πίτσας. Αντίθετα, το σημείο Β είναι εφικτό, αλλά επειδή βρίσκεται σε χαμηλότερη καμπύλη αδιαφορίας, ο καταναλωτής δεν το προτιμά.

Οι βέλτιστες επιλογές του καταναλωτή Στο σημείο ισορροπίας του καταναλωτή, το βέλτιστο, η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας, είναι ίση με την κλίση του εισοδηματικού περιορισμού. Η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας είναι ο οριακός λόγος υποκατάστασης, μεταξύ αναψυκτικού και πίτσας. Η κλίση του εισοδηματικού περιορισμού είναι η σχετική τιμή αναψυκτικού και πίτσας. Επομένως, ο καταναλωτής επιλέγει να καταναλώνει τα δύο αγαθά, έτσι ώστε ο οριακός λόγος υποκατάστασης να είναι ίσος με τη σχετική τιμή.

Οι βέλτιστες επιλογές του καταναλωτή Στο βέλτιστο, η οριακή χρησιμότητα ανά ευρώ δαπάνης στο αγαθό x είναι ίση με την οριακή χρησιμότητα, ανά ευρώ δαπάνης στο αγαθό y. Σε κάθε άλλο σημείο, ο καταναλωτής δεν βρίσκεται σε ισορροπία. Γιατί; Όπως είδαμε παραπάνω, αυτό συμβαίνει επειδή: Ο καταναλωτής θα μπορούσε να αυξήσει τη χρησιμότητα του αλλάζοντας συμπεριφορά, δηλαδή μεταβάλλοντας τη δαπάνη του: Από το αγαθό που παρείχε χαμηλότερη οριακή χρησιμότητα, ανά ευρώ, Στο αγαθό που παρείχε υψηλότερη οριακή χρησιμότητα, ανά ευρώ.

ΣΧΗΜΑ 5.12: Μια Αύξηση του Εισοδήματος.

ΣΧΗΜΑ 5.12: Μια Αύξηση του Εισοδήματος Όταν το εισόδημα του καταναλωτή αυξάνεται, η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού μετατοπίζεται προς τα δεξιά. Αν και τα δύο αγαθά είναι κανονικά αγαθά, ο καταναλωτής ανταποκρίνεται στην αύξηση του εισοδήματος, αγοράζοντας μεγαλύτερη ποσότητα και από τα δύο αγαθά. Εδώ, ο καταναλωτής αγοράζει περισσότερη πίτσα και περισσότερο αναψυκτικό.

ΣΧΗΜΑ 5.13: Ένα Κατώτερο Αγαθό.

ΣΧΗΜΑ 5.13: Ένα Κατώτερο Αγαθό Ένα αγαθό είναι κατώτερο, αν ο καταναλωτής αγοράζει μικρότερη ποσότητα από αυτό, όταν αυξηθεί το εισόδημά του. Εδώ, το αναψυκτικό είναι ένα κατώτερο αγαθό: όταν το εισόδημα του καταναλωτή αυξάνεται και η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού του μετατοπίζεται προς τα δεξιά, ο καταναλωτής αγοράζει περισσότερη πίτσα και λιγότερο αναψυκτικό.

ΣΧΗΜΑ 5.14: Μία Μεταβολή της Τιμής.

ΣΧΗΜΑ 5.14: Μία Μεταβολή της Τιμής Όταν η τιμή του αναψυκτικού μειώνεται, η γραμμή εισοδηματικού περιορισμού του καταναλωτή μετατοπίζεται προς τα έξω και η κλίση της αλλάζει. Ο καταναλωτής μετατοπίζεται από το αρχικό βέλτιστο, στο νέο βέλτιστο και αυτό μεταβάλλει τις αγορές του και για αναψυκτικό και για πίτσα. Στην περίπτωση αυτή, αυξάνεται η ποσότητα του αναψυκτικού, που καταναλώνεται και μειώνεται η ποσότητα της πίτσας, που καταναλώνεται.

Εισοδηματική επίδραση και επίδραση υποκατάστασης Εισοδηματική επίδραση: η μεταβολή της κατανάλωσης, που επέρχεται όταν μια μεταβολή της τιμής μετατοπίζει τον καταναλωτή σε υψηλότερη ή χαμηλότερη καμπύλη αδιαφορίας. Επίδραση υποκατάστασης: η μεταβολή της κατανάλωσης, που επέρχεται όταν μια μεταβολή της τιμής μετακινεί τον καταναλωτή πάνω σε μια δεδομένη καμπύλη αδιαφορίας, σε ένα σημείο με νέο οριακό λόγο υποκατάστασης.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.1: Εισοδηματική Επίδραση και Επίδραση Υποκατάστασης, όταν η Τιμή του Αναψυκτικού Μειώνεται

Εισοδηματική επίδραση και επίδραση υποκατάστασης Μπορούμε να ερμηνεύσουμε την εισοδηματική επίδραση και την επίδραση υποκατάστασης, χρησιμοποιώντας καμπύλες αδιαφορίας: Η εισοδηματική επίδραση είναι η μεταβολή της κατανάλωσης, που προκύπτει από τη μετατόπιση σε υψηλότερη καμπύλη αδιαφορίας. Η επίδραση υποκατάστασης είναι η μεταβολή της κατανάλωσης, που προκύπτει όταν ο καταναλωτής βρεθεί σε ένα σημείο πάνω σε μια καμπύλη αδιαφορίας, που έχει διαφορετικό οριακό λόγο υποκατάστασης.

ΣΧΗΜΑ 5.15: Εισοδηματική Επίδραση και Επίδραση Υποκατάστασης.

ΣΧΗΜΑ 5.15: Εισοδηματική Επίδραση και Επίδραση Υποκατάστασης Η επίδραση μιας μεταβολής της τιμής μπορεί να αναλυθεί σε εισοδηματική επίδραση και σεεπίδραση υποκατάστασης. Η επίδραση υποκατάστασης η μετακίνηση πάνω σε μια καμπύλη αδιαφορίας προς ένα σημείο, που έχει διαφορετικό οριακό λόγο υποκατάστασης φαίνεται, εδώ, ως η μεταβολή από το σημείο Α στο σημείο Β, πάνω στην καμπύλη αδιαφορίας Ι 1. Η εισοδηματική επίδραση η μετατόπιση σε υψηλότερη καμπύλη αδιαφορίας φαίνεται, εδώ, ως η μεταβολή από το σημείο Β της καμπύλης αδιαφορίας Ι 1, στο σημείο C της καμπύλης αδιαφορίας Ι 2.

Εξάγοντας την καμπύλη ζήτησης Η καμπύλη ζήτησης ενός καταναλωτή αποτελεί: Μια σύνοψη των βέλτιστων αποφάσεων, που προκύπτουν από τη γραμμή του εισοδηματικού του περιορισμού και από τις καμπύλες αδιαφορίας του. Τα βέλτιστα σημεία του καταναλωτή, που σχετίζονται με κάθε τιμή πίτσας, απεικονίζονται ως η καμπύλη τιμήςκατανάλωσης. Αυτή η καμπύλη απεικονίζει το βέλτιστο σημείο του καταναλωτή για δύο αγαθά, καθώς μεταβάλλεται η τιμή του ενός αγαθού, υποθέτοντας ότι όλοι οι λοιποί παράγοντες παραμένουν αμετάβλητοι.

ΣΧΗΜΑ 5.16: Εισοδηματική Επίδραση και Επίδραση Υποκατάστασης.

ΣΧΗΜΑ 5.16: Εισοδηματική Επίδραση και Επίδραση Υποκατάστασης Το επάνω διάγραμμα δείχνει ότι όταν μειώνεται η τιμή του αναψυκτικού, μεταβάλλεται το βέλτιστο σημείο του καταναλωτή και αυτές οι μεταβολές αποτυπώνονται στην καμπύλη τιμήςκατανάλωσης. Η καμπύλη ζήτησης, στο κάτω διάγραμμα, εκφράζει τη σχέση μεταξύ της τιμής της πίτσας και της ζητούμενης ποσότητας της.

Έχουν όλες οι καμπύλες ζήτησης κατερχόμενη κλίση; Οι καμπύλες ζήτησης μπορεί, μερικές φορές, να έχουν ανερχόμενη κλίση. Με άλλα λόγια: Οι καταναλωτές μπορεί, μερικές φορές, να παραβιάζουν το νόμο της ζήτησης και να αγοράζουν μεγαλύτερη ποσότητα από ένα αγαθό, όταν η τιμή του αυξάνεται.

Έχουν όλες οι καμπύλες ζήτησης κατερχόμενη κλίση; Οι πατάτες είναι ένα ιδιαίτερα κατώτερο αγαθό. Όταν αυξηθεί η τιμή της πατάτας, ο καταναλωτής γίνεται φτωχότερος. Η εισοδηματική επίδραση κάνει τον καταναλωτή να θέλει να αγοράσει λιγότερο κρέας και περισσότερες πατάτες. Η επίδραση υποκατάστασης κάνει τον καταναλωτή να θέλει να αγοράσει περισσότερο κρέας και λιγότερες πατάτες, επειδή πλέον οι πατάτες είναι σχετικά ακριβότερες από το κρέας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η εισοδηματική επίδραση είναι τόσο μεγάλη, που υπερτερεί της επίδρασης υποκατάστασης. Τελικά, ο καταναλωτής ανταποκρίνεται στην υψηλότερη τιμή της πατάτας, αγοράζοντας λιγότερο κρέας και περισσότερες πατάτες.

ΣΧΗΜΑ 5.17: Αγαθό Giffen.

ΣΧΗΜΑ 5.17: Αγαθό Giffen Στο παράδειγμα αυτό όταν αυξάνεται η τιμή της πατάτας, το βέλτιστο του καταναλωτή μετατοπίζεται από το σημείο C στο σημείο Ε. Εδώ, ο καταναλωτής ανταποκρίνεται στην υψηλότερη τιμή της πατάτας, αγοράζοντας λιγότερο κρέας και περισσότερες πατάτες.

Η γραμμή επέκτασης εισοδήματος Θα στρέψουμε τώρα τη προσοχή μας στο τι συμβαίνει αν μεταβάλλουμε το εισόδημα (ενώ όλα τα άλλα μένουν αμετάβλητα). Στο Κεφάλαιο 3 διαπιστώσαμε ότι: Για ένα κανονικό αγαθό, μια αύξηση του εισοδήματος σχετίζεται με αύξηση της ζήτησης, αλλά Για ένα κατώτερο αγαθό, μια αύξηση του εισοδήματος σχετίζεται με μείωση της ζήτησης.

ΣΧΗΜΑ 5.18: Η Γραμμή Επέκτασης του Εισοδήματος.

ΣΧΗΜΑ 5.18: Η Γραμμή Επέκτασης του Εισοδήματος Καθώς αυξάνεται το εισόδημα, όπως φαίνεται από τις μετατοπίσεις της γραμμής του εισοδηματικού περιορισμό από το BC 1 στο BC 3, το βέλτιστο του καταναλωτή μεταβάλλεται, όπως φαίνεται από τη γραμμή επέκτασης του εισοδήματος. Στο παράδειγμα αυτό, και το αναψυκτικό και η πίτσα είναι κανονικά αγαθά - όσο αυξάνεται το εισόδημα, αυξάνεται και η ζήτηση για αναψυκτικό και πίτσα.

ΣΧΗΜΑ 5.19: Η Γραμμή Επέκτασης του Εισοδήματος όταν η Πίτσα είναι ένα Κατώτερο Αγαθό.

ΣΧΗΜΑ 5.19: Η Γραμμή Επέκτασης του Εισοδήματος όταν η Πίτσα είναι ένα Κατώτερο Αγαθό Η αύξηση του εισοδήματος επέφερε μια μεταβολή του βέλτιστου σημείου του καταναλωτή, από το σημείο Α στο σημείο Β. Η ζήτηση αναψυκτικού έχει αυξηθεί, αλλά η ζήτηση πίτσας έχει μειωθεί, κάτι που δείχνει ότι, στο παράδειγμα αυτό, η πίτσα είναι κατώτερο αγαθό.

ΣΧΗΜΑ 5.20: Η Γραμμή Επέκτασης Εισοδήματος, όταν το Αναψυκτικό Είναι Κατώτερο Αγαθό.

ΣΧΗΜΑ 5.20: Η Γραμμή Επέκτασης Εισοδήματος, όταν το Αναψυκτικό Είναι Κατώτερο Αγαθό Η αύξηση του εισοδήματος προκάλεσε μια μεταβολή του βέλτιστου σημείου του καταναλωτή, από το σημείο Α στο σημείο Β. Η ζήτηση αναψυκτικού έχει μειωθεί, αλλά η ζήτηση πίτσας έχει αυξηθεί, κάτι που σημαίνει ότι, στο παράδειγμα αυτό, το αναψυκτικό είναι ένα κατώτερο αγαθό.

Η καμπύλη Engel Ο Ένγκελ παρατήρησε ότι, καθώς το εισόδημα αυξάνεται, η αναλογία του εισοδήματος που δαπανάται: Για τρόφιμα μειώνεται, ενώ Για άλλα αγαθά, όπως για ψυχαγωγία, αυξάνεται. Αν τα εισοδήματα αυξάνονται, οι επιχειρήσεις που πωλούν τρόφιμα δεν θα δουν τα έσοδά τους να αυξάνονται ανάλογα με τη μεταβολή των εισοδημάτων. Στις οικονομίες με πολύ χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, κάθε αύξηση του εισοδήματος μπορεί: Καταρχήν να ακολουθείται από υψηλότερο ποσοστό δαπάνης για τρόφιμα, αλλά Στην πορεία, αυτό το ποσοστό θα αρχίσει να μειώνεται, καθώς αυτές οι οικονομίες θα μετατρέπονται σε αναδυόμενες οικονομίες.

Η καμπύλη Engel Οι επιχειρήσεις που πωλούν άλλα αγαθά, όπως εκείνα που εμπίπτουν στον κλάδο της ψυχαγωγίας, μπορεί να διαπιστώσουν ότι καθώς αυξάνονται τα εισοδήματα, αυξάνεται και η δαπάνη για τα δικά τους αγαθά και υπηρεσίες. Η καμπύλη Engel είναι μια γραμμή, που δείχνει τη σχέση μεταξύ της ζήτησης και επιπέδων του εισοδήματος.

ΣΧΗΜΑ 5.21: Η Καμπύλη Engel.

ΣΧΗΜΑ 5.21: Η Καμπύλη Engel Το πάνω διάγραμμα δείχνει την καμπύλη εισοδήματος-κατανάλωσης για δύο αγαθά, τα τρόφιμα και τα πολυτελή αγαθά, τα οποία και τα δύο είναι κανονικά αγαθά. Το κάτω διάγραμμα αποτυπώνει τη μεταβολή της ζήτησης πολυτελών αγαθών, έναντι των μεταβολών του εισοδήματος.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΜΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ; Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι το πρότυπο οικονομικό υπόδειγμα χαρακτηρίζεται από πολλές αδυναμίες, όταν πρέπει να εξηγήσει πώς συμπεριφέρονται πραγματικά οι καταναλωτές. Θα μας άρεσε να σκεφτόμαστε ότι συμπεριφερόμαστε ορθολογικά, αλλά η έρευνα έχει δείξει ότι: Η ικανότητά μας να κρίνουμε και να αποφασίζουμε υπόκειται σε συστηματικά και σταθερά ελαττώματα σφάλματα μεροληψίας, που συνεπάγονται ότι η καταναλωτική συμπεριφορά, όπως αποτυπώνεται από το πρότυπο οικονομικό υπόδειγμα, είναι στην καλύτερη περίπτωση ένα περιορισμένο υπόδειγμα καταναλωτικής συμπεριφοράς.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Πολλές αμφιβολίες, σχετικά με την εγκυρότητα του πρότυπου οικονομικού υποδείγματος, προκύπτουν κυρίως από: Την αμφισβήτηση της ορθολογικής συμπεριφοράς του καταναλωτή, η οποία είναι μια από τις θεμελιώδεις θεωρίες του υποδείγματος. Αντί να είναι ορθολογικοί οι άνθρωποι, μπορεί: Να ξεχνούν, να είναι παρορμητικοί, Να είναι μπερδεμένοι, συναισθηματικοί και κοντόφθαλμοι. Οι οικονομολόγοι θεωρούν ότι οι άνθρωποι είναι "σχεδόν ορθολογικοί" ή ότι συμπεριφέρονται με "περιορισμένο ορθολογισμό".

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Το πρότυπο οικονομικό υπόδειγμα κάνει την απόρρητη παραδοχή ότι για να ληφθεί μια ορθολογική απόφαση, που μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα, οι καταναλωτές είναι: Σε θέση να γνωρίζουν τα πάντα για την απόφασή τους και να επεξεργαστούν όλες τις πληροφορίες πολύ γρήγορα. Η έρευνα έχει δείξει ότι αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια, καθώς: Οι Άνθρωποι έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση. Οι Άνθρωποι δίνουν μεγάλη βαρύτητα σε πολύ λίγες ζωντανές παρατηρήσεις. Οι Άνθρωποι είναι απρόθυμοι να αλλάξουν γνώμη. Οι Άνθρωποι έχουν μια φυσική τάση να ψάχνουν παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την υφιστάμενη άποψη ή υπόθεσή τους. Οι άνθρωποι έχουν γενικούς (ευρετικούς) κανόνες.