ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΕΝΝΟΙΑ, ΚΛΑΔΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 1. Έννοια δικαίου... 1 2. Κανόνας δικαίου... 3 2.1 Έννοια κανόνα δικαίου... 3 2.2 Εφαρμογή κανόνα δικαίου... 4 2.3 Ερμηνεία κανόνα δικαίου... 6 2.4 Διακρίσεις κανόνων δικαίου... 8 2.5 Έναρξη ισχύος, κατάργηση και αναδρομικότητα του νόμου... 10 2.6 Ιεράρχηση των κανόνων δικαίου... 10 3. Δίκαιο και ηθική... 12 4. Διακρίσεις και κλάδοι του δικαίου... 13 4.1 Δημόσιο δίκαιο... 14 4.2 Κλάδοι του δημοσίου δικαίου... 14 4.3 Ιδιωτικό δίκαιο... 15 4.4 Κλάδοι του ιδιωτικού δικαίου... 16 4.5 Κλάδοι του αστικού δικαίου... 17 4.6 Κλάδοι του εμπορικού δικαίου... 18 5. Πηγές του δικαίου... 19 5.1 Πρωτογενείς πηγές... 20 5.2 Δευτερογενείς πηγές... 22 6. Πηγές του αστικού δικαίου... 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 1. Υποκείμενα του δικαίου... 29 1.1 Φυσικά πρόσωπα... 29 1.1.1 Αρχή και τέλος του φυσικού προσώπου... 29 1.1.2 Ικανότητες του φυσικού προσώπου... 31 (α) Ικανότητα δικαίου... 31 (β) Ικανότητα δικαιοπραξίας... 31

XIV Πίνακας περιεχομένων (γ) Ικανότητα προς καταλογισμό (ή ικανότητα προς α- δικοπραξία)... 32 1.1.3 Χαρακτηριστικά του φυσικού προσώπου... 32 (α) Όνομα (β) Φύλο (γ) Συγγένεια (δ) Κατοικία (ε) Ιθαγένεια (στ) Ηλικία (ζ) Λοιπές καταστάσεις 1.2 Νομικά πρόσωπα... 36 1.2.1 Έννοια του νομικού προσώπου... 36 1.2.2 Φύση του νομικού προσώπου... 36 1.2.3 Διακρίσεις των νομικών προσώπων... 38 (α) Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ)... 38 (β) Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ)... 39 (γ) Νομικά Πρόσωπα Μικτής Φύσεως... 39 1.2.4 Χαρακτηριστικά του νομικού προσώπου... 40 (α) Επωνυμία... 40 (β) Έδρα... 40 (γ) Περιουσία... 41 1.2.5 Ικανότητες του νομικού προσώπου... 41 (α) Ικανότητα δικαίου (προσωπικότητα)... 41 (β) Ικανότητα δικαιοπραξίας... 41 (γ) Ικανότητα καταλογισμού (αδικοπραξίας)... 43 1.2.6 Γενικές διατάξεις για τα νομικά πρόσωπα σύσταση όργανα λύση νομικού προσώπου... 45 1.2.7 Σωματείο... 47 1.2.8 Ίδρυμα... 49 1.2.9 Επιτροπή εράνων... 51 1.2.10Αστική εταιρεία... 51 2. Το δικαίωμα... 53 2.1 Έννοια δικαιώματος... 53 2.2 Διακρίσεις δικαιωμάτων... 53 2.3 Κτήση δικαιώματος... 59 2.3.1 Πρωτότυπη κτήση... 59 2.3.2 Παράγωγη μεταβιβαστική κτήση... 60 2.4 Άσκηση δικαιώματος... 61 2.4.1 Απόλαυση των ωφελειών που απορρέουν από το δικαίωμα 61

Πίνακας περιεχομένων XV 2.4.2 Διάθεση του δικαιώματος... 61 2.4.3 Προστασία του δικαιώματος... 62 2.5 Προστασία δικαιώματος... 63 2.5.1 Αυτοδύναμη προστασία... 63 (α) Αυτοδικία... 63 (β) Άμυνα... 65 (γ) Κατάσταση ανάγκης... 66 2.5.2 Ένδικη προστασία... 67 (α) Πολιτικά δικαστήρια... 67 (β) Διαδικασία παροχής δικαστικής προστασίας από τα πολιτικά δικαστήρια... 68 (γ) Ποινικά δικαστήρια... 71 (δ) Διοικητικά δικαστήρια... 72 2.6 Αλλοίωση απώλεια δικαιώματος... 72 2.6.1 Εκούσια απώλεια... 73 (α) Εκποίηση (ή απαλλοτρίωση σε στενή έννοια ή μεταβίβαση) του δικαιώματος... 73 (β) Επιβάρυνση του δικαιώματος... 73 (γ) Παραίτηση... 73 2.6.2 Ακούσια απώλεια... 74 (α) Τέλος υποκειμένου του δικαιώματος... 74 (β) Δημιουργία νέου δικαιώματος που καταλύει το παλιό... 74 (γ) Έκπτωση... 74 (δ) Φυσική καταστροφή του αντικειμένου του δικαιώματος... 74 (ε) Πλήρωση διαλυτικής αίρεσης ή παρέλευση διαλυτικής προθεσμίας υπό την οποία είχε συσταθεί το δικαίωμα... 74 (στ) Σύγχυση... 75 (ζ) Συμπλήρωση παραγραφής πάροδος αποσβεστικής προθεσμίας... 75 3. Δικαιοπραξία... 79 3.1 Έννοια και στοιχεία της δικαιοπραξίας... 79 3.2 Διακρίσεις δικαιοπραξιών... 82 3.2.1 Διάκριση με βάση τον αριθμό των προσώπων που μετέχουν στην κατάρτιση της δικαιοπραξίας... 82 3.2.2 Διάκριση με βάση το χρονικό σημείο κατά το οποίο οι δικαιοπραξίες επιφέρουν τα αποτελέσματά τους... 84

XVI Πίνακας περιεχομένων 3.2.3 Διάκριση ανάλογα με το αν ρυθμίζονται θέματα της περιουσιακής ή της προσωπικής κατάστασης του δικαιοπρακτούντος... 84 3.2.4 Διάκριση ανάλογα με το αν το έννομο αποτέλεσμα της δικαιοπραξίας συνιστά επίδοση ή όχι... 85 3.2.5 Διάκριση με βάση την έννομη συνέπεια που επιδιώκεται με τις δικαιοπραξίες... 86 3.2.6 Διάκριση με βάση τη φύση του δικαιώματος που αποτελεί το αντικείμενο της δικαιοπραξίας... 88 3.2.7 Διάκριση με βάση το εάν υπάρχει αντάλλαγμα ή όχι... 88 3.2.8 Διάκριση με βάση την επίδραση που έχει το κύρος της υ- ποκείμενης αιτίας για τη δικαιοπραξία... 89 3.2.9 Διάκριση με βάση το εάν η δήλωση βούλησης απαιτείται να περιβληθεί τύπο ή όχι... 92 3.2.10Διάκριση με βάση το εάν για την κατάρτιση της δικαιοπραξίας αρκεί συμφωνία ή απαιτείται και παράδοση... 93 3.3 Σύναψη δικαιοπραξίας... 93 3.3.1 Προαπαιτούμενα δικαιοπραξίας... 93 3.3.2 Ικανότητα για δικαιοπραξία... 94 (α) Ικανοί για δικαιοπραξία... 95 (β) Ανίκανοι για δικαιοπραξία... 95 (γ) Παροδικά ανίκανοι για δικαιοπραξία... 95 (δ) Περιορισμένα ικανοί για δικαιοπραξία... 98 (ε) Δικαστική συμπαράσταση... 98 3.3.3 Βούληση ελαττώματα της βούλησης... 101 (α) Πλάνη στη βούληση (ή ως προς τα παραγωγικά αίτια της βούλησης)... 101 (β) Απάτη... 106 (γ) Απειλή... 109 3.3.4 Συμφωνία βούλησης και δήλωσης βούλησης... 111 3.3.4.1 Είδη δήλωσης βούλησης... 111 3.3.4.2 Διάσταση βούλησης και δήλωσης βούλησης... 112 (α) Ηθελημένη (εκούσια) διάσταση βούλησης και δήλωσης βούλησης (εικονικότητα)... 112 (β) Μη ηθελημένη (ακούσια) διάσταση βούλησης και δήλωσης βούλησης (πλάνη στη δήλωση). 116 3.3.5 Τύπος... 119 3.3.6 Μη αντίθεση στο νόμο ή στα χρηστά ήθη... 122 3.3.7 Άκυρη και ακυρώσιμη δικαιοπραξία... 126

Πίνακας περιεχομένων XVII 3.3.7.1.Άκυρη δικαιοπραξία... 126 3.3.7.2 Ακυρώσιμη δικαιοπραξία... 127 4. Η σύμβαση... 129 4.1 Έννοια της σύμβασης... 129 4.2 Κατάρτιση της σύμβασης... 129 4.2.1 Γενικά, πρόταση, αποδοχή... 129 4.2.2 Κατάρτιση σύμβασης σε ένα στάδιο... 133 4.2.3 Κατάρτιση σύμβασης σε περισσότερα στάδια... 134 4.2.3.1 Στάδιο των διαπραγματεύσεων (προσυμβατικό στάδιο)... 134 4.2.3.2 Στάδιο του προσυμφώνου (προσυμβάσεως)... 138 4.2.3.3 Στάδιο της οριστικής σύμβασης... 139 4.3 Είδη συμβάσεων... 139 4.3.1 Ετεροβαρείς συμβάσεις... 139 4.3.2 Αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 140 4.3.3 Συναινετικές συμβάσεις... 141 4.3.4 Παραδοτικές συμβάσεις... 141 4.3.5 Διαρκείς συμβάσεις... 141 4.3.6 Πρόσκαιρες συμβάσεις... 142 4.3.7 Επώνυμες συμβάσεις... 142 4.3.8 Ανώνυμες συμβάσεις... 143 4.3.9 Μεικτές συμβάσεις... 143 5. Η αντιπροσώπευση... 143 5.1 Έννοια... 143 5.2 Διακρίσεις αντιπροσώπευσης... 144 5.3 Άμεση αντιπροσώπευση άμεσος αντιπρόσωπος διακρίσεις άμεσης αντιπροσώπευσης... 144 5.4 Έμμεση αντιπροσώπευση έμμεσος αντιπρόσωπος... 149 5.5 Έλλειψη εξουσίας αντιπροσώπευσης... 150 5.6 Παύση αντιπροσώπευσης... 153 6. Το δικαίωμα της προσωπικότητας... 154 7. Αίρεση και προθεσμία... 163 7.1 Αίρεση... 163 7.1.1 Αναβλητική αίρεση... 164 7.1.2 Διαλυτική αίρεση... 164 7.1.3 Διάθεση του αντικειμένου της δικαιοπραξίας ενόσω εκκρεμεί η αίρεση... 166 7.2 Προθεσμία... 167

XVIII Πίνακας περιεχομένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΓΕΝΙΚΟ ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 1. Έννοια και στοιχεία της ενοχής... 169 2. Έννοια και διακρίσεις του ενοχικού δικαίου... 172 3. Βασικές αρχές του ενοχικού δικαίου... 172 3.1 Αρχή της σχετικότητας των ενοχών... 173 3.2 Αρχή της προλήψεως... 173 3.3 Αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων... 174 4. Γενεσιουργοί λόγοι των ενοχών... 176 5. Είδη ενοχών... 177 5.1 Ενοχή γένους ενοχή είδους... 177 5.2 Διαζευκτική ενοχή... 179 5.3 Πρωτογενείς παροχές δευτερογενείς παροχές... 181 5.4 Πολυπρόσωπες ενοχές... 182 5.4.1 Διαιρεμένη ενοχή... 182 5.4.2 Ενοχή εις ολόκληρον... 183 (α) Παθητική ενοχή εις ολόκληρον... 184 (β) Ενεργητική ενοχή εις ολόκληρον... 184 5.4.3 Αδιαίρετη ενοχή... 187 5.4.4 Ερμηνευτικοί κανόνες... 188 5.5 Διαρκείς ενοχές πρόσκαιρες ενοχές... 189 5.6 Θετικές ενοχές αρνητικές ενοχές... 190 5.7 Κύριες παροχές παρεπόμενες παροχές... 190 5.7.1 Γενικά... 190 5.7.2 Αρραβώνας... 192 5.7.3 Ποινική ρήτρα... 193 5.8 Χρηματική ενοχή... 196 5.8.1 Γενικά... 196 5.8.2 Τόκος επιτόκιο... 197 5.8.3 Δικαιοπρακτικός τόκος δικαιοπρακτικό επιτόκιο... 198 5.8.4 Νόμιμος τόκος νόμιμο επιτόκιο... 199 5.8.5 Προεξοφλητικός τόκος... 201 5.8.6 Τραπεζικός τόκος... 202 5.8.7 Ανατοκισμός... 203 6. Ενοχή αποζημίωσης... 205 6.1 Έννοια αποζημίωσης... 205 6.2 Προϋποθέσεις αποζημίωσης... 205

Πίνακας περιεχομένων XIX 6.2.1 Νόμιμος (γενεσιουργός) λόγος ευθύνης... 206 1. αδικοπραξία 2. προσυμβατική ευθύνη ευθύνη από διαπραγματεύσεις 3. ευθύνη λόγω διάψευσης της πίστης ότι καταρτίστηκε έγκυρη δικαιοπραξία 4. ευθύνη από διακινδύνευση 5. λοιπές νόμιμες περιπτώσεις 6. ανάληψη συμβατικής υποχρέωσης προς αποζημίωση 7. μη εκπλήρωση προϋφιστάμενης ενοχής (ενδοσυμβατική ή δικαιοπρακτική ευθύνη) 6.2.2 Ζημία... 208 (α) Περιουσιακή μη περιουσιακή (β) Αφηρημένη συγκεκριμένη (γ) Άμεση έμμεση (δ) Θετική αποθετική (ε) Παρούσα μέλλουσα (στ) Αυτούσια -λογιστική 6.2.3 Αιτιώδης συνάφεια μεταξύ του νόμιμου λόγου ευθύνης και της ζημίας... 213 (α) Θεωρία του ισοδυνάμου των όρων (β) Θεωρία της πρόσφορης αιτίας (γ) Θεωρία του σκοπού του κανόνα δικαίου 6.3 Είδη αποζημίωσης αναλόγως του τρόπου με τον οποίο παρέχεται η αποζημίωση... 215 6.4 Είδη αποζημίωσης αναλόγως του νόμιμου λόγου ευθύνης... 216 6.4.1 Διαφέρον εκπλήρωση ή θετικό διαφέρον... 216 6.4.2 Αρνητικό διαφέρον διαφέρον εμπιστοσύνης... 217 6.5 Έκταση αποζημίωσης περιορισμός αποζημίωσης... 219 6.5.1 Εύλογη αποζημίωση... 219 6.5.2 Περιορισμός αποζημίωσης από το νόμο... 220 6.5.3 Συνυπολογισμός ζημίας κέρδους... 220 6.5.4 Συνυπαιτιότητα... 221 7. Ομαλή εξέλιξη της ενοχής εκπλήρωση της παροχής από τον ο- φειλέτη... 224 7.1 Τόπος εκπλήρωσης της παροχής από τον οφειλέτη... 225 7.2 Χρόνος εκπλήρωσης της παροχής από τον οφειλέτη... 229 7.3 Μερική εκπλήρωση της παροχής από τον οφειλέτη... 231 7.4 Εκπλήρωση της παροχής από τρίτο πρόσωπο (διάφορο του ο- φειλέτη της)... 234

XX Πίνακας περιεχομένων 7.5 Δικαίωμα οφειλέτη για επίσχεση (παρακράτηση) της παροχής του... 236 8. Ανώμαλη εξέλιξη (παθολογία) της ενοχής... 240 8.1 Έννοια και μορφές ανώμαλης εξέλιξης της ενοχής... 240 8.2 Μορφές και προϋποθέσεις αστικής ευθύνης... 241 8.3 Προϋποθέσεις ευθύνης οφειλέτη για αθέτηση υποχρέωσης προς παροχή που απορρέει από προϋφιστάμενη ενοχή (σύμβαση) αρχή της υπαιτιότητας... 242 8.3.1 Ικανότητα προς καταλογισμό του οφειλέτη της παροχής (υποκειμενική προϋπόθεση)... 243 8.3.2 Υπαιτιότητα (πταίσμα) του οφειλέτη της παροχής (υποκειμενική προϋπόθεση)... 245 8.3.2.1 Υπαιτιότητα (πταίσμα) του οφειλέτη της παροχής από δική του πράξη ή παράλειψη... 245 (α) Δόλος... 246 (β) Αμέλεια... 247 8.3.2.2 Υπαιτιότητα (πταίσμα) οφειλέτη της παροχής για πράξη ή παράλειψη τρίτου προσώπου (βοηθού εκπλήρωσης)... 251 8.3.2.3 Εξαιρέσεις από την αρχή της υπαιτιότητας α- παλλακτικές ρήτρες... 254 8.3.3 Αθέτηση από τον οφειλέτη υποχρέωσής του προς παροχή που απορρέει από προϋφιστάμενη ενοχή (σύμβαση) (αντικειμενική προϋπόθεση) μορφές αθέτησης δικαιώματα δανειστή παροχής... 257 8.3.3.1 Αδυναμία εκπλήρωσης της παροχής... 258 8.3.3.2 Υπερημερία του οφειλέτη... 265 8.3.3.3 Λοιπές περιπτώσεις αθέτησης (πλημμελής εκπλήρωση της παροχής)... 270 8.3.4 Υπερημερία δανειστή... 274 8.3.5 Ανώμαλη εξέλιξη της ενοχής στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 277 8.3.5.1 Έννοια αμφοτεροβαρούς σύμβασης... 277 8.3.5.2 Διάγραμμα δικαιωμάτων σε περίπτωση αθέτησης αμφοτεροβαρούς σύμβασης... 278 8.3.5.3 Ανυπαίτια αδυναμία παροχής (χωρίς υπαιτιότητα του οφειλέτη ή του δανειστή)... 279 8.3.5.4 Υπαίτια αδυναμία παροχής (από πταίσμα του οφειλέτη της παροχής)... 281

Πίνακας περιεχομένων XXI 8.3.5.5 Υπαίτια αδυναμία παροχής (από πταίσμα του δανειστή της παροχής)... 287 8.3.5.6 Ανυπαίτια αδυναμία παροχής του οφειλέτη κατά τη διάρκεια της υπερημερίας του δανειστή... 288 8.3.5.7 Υπαίτια υπερημερία (από πταίσμα του οφειλέτη της παροχής)... 290 8.3.5.8 Ανυπαίτια υπερημερία (χωρίς πταίσμα του ο- φειλέτη ή του δανειστή της παροχής)... 299 8.3.5.9 Υπαίτια πλημμελής εκπλήρωση (από πταίσμα του οφειλέτη της παροχής)... 300 8.3.5.10 Ανυπαίτια πλημμελής εκπλήρωση... 302 8.3.5.11 Ένσταση μη εκπλήρωσης της σύμβασης (ένσταση μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος)... 302 8.3.5.12 Απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών... 305 9. Απόσβεση της ενοχής... 312 9.1 Καταβολή... 312 9.2 Δόση αντί καταβολής υπόσχεση αντί καταβολής... 315 9.3 Άφεση χρέους... 318 9.4 Ανανέωση... 318 9.5 Δημόσια κατάθεση... 320 9.6 Αντίθεση συμφωνία - σύμβαση των μερών (αντισυμφωνία)... 320 9.7 Συμψηφισμός... 321 9.8 Σύγχυση... 325 9.9 Ματαίωση ή επίτευξη με άλλο τρόπο του σκοπού της ενοχής... 326 9.10 Θάνατος του δανειστή ή του οφειλέτη... 326 9.11 Υπαναχώρηση... 326 9.12 Αποδυνάμωση... 331 10. Μεταβίβαση της ενοχής... 331 10.1 Εκχώρηση... 332 10.2 Αναδοχή χρέους... 339 11. Ενοχές από το νόμο... 342 11.1 Η αδικοπρακτική ευθύνη... 343 11.1.1 Εισαγωγικά στοιχεία ορολογικές διευκρινήσεις... 343 11.1.2 Διαφορές ευθύνης από αδικοπραξία και ευθύνης από α- θέτηση προϋιφιστάμενης ενοχής σύμβασης... 343 11.1.3 Προϋποθέσεις αδικοπρακτικής ευθύνης... 345 11.1.4 Η χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης... 353

XXII Πίνακας περιεχομένων 11.1.5 Αδικοπρακτική ευθύνη για την υπαιτιότητα τρίτου προσώπου (του προστηθέντος)... 356 11.1.6 Αδικοπρακτική ευθύνη από τη μη άσκηση εποπτείας σε άλλο πρόσωπο... 361 11.1.7 Ευθύνη κατόχου ζώου... 364 11.1.8 Σώρρευση δικαιοπρακτικής και αδικοπρακτικής ευθύνης... 364 11.1.9 Πρόκληση ζημίας με προσβολή των χρηστών ηθών... 366 11.1.10Δυσφημιστικές διαδόσεις... 369 11.1.11Διαφορά αστικού και ποινικού αδικήματος... 370 11.2 Ο αδικαιολόγητος πλουτισμός... 370 11.2.1 Γενικά... 370 11.2.2 Προϋποθέσεις αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού... 371 11.2.3 Περιπτωσιολογία... 375 11.2.4 Επικουρικότητα αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού... 381 11.2.5 Τριπρόσωπες σχέσεις... 382 11.2.6 Άσκηση παραγραφή... 385 12. Εξαίρεση από την αρχή της σχετικότητας των ενοχών σύμβαση υπέρ τρίτου... 385