Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί το εκλεγμένο κοινοβουλευτικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκλέγεται κάθε πέντε χρόνια με άμεσες, γενικές εκλογές που διεξάγονται την ίδια περίοδο στα κράτη μέλη. Τον Ιανουάριο του 2007 εξελέγη νέος Πρόεδρος του Κοινοβουλίου ο Γερμανός Χρι- στιανοδημοκράτης Χανς Γκερτ Πέτερινγκ. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού περιλαμβάνει: Κοινοβουλίου συμμετοχή στη νομοθετική διαδικασία (νομοθετική παραγωγή), κατάρτιση και έγκριση του κοινοτικού προϋπολογισμού και άσκηση του δημοκρατικού ελέγχου πάνω στη δράση των κοινοτικών οργάνων, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Οι κύριες αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου είναι τρεις. 1. Άσκηση νομοθετικής εξουσίας από κοινού με το Συμβούλιο σε πολλούς τομείς πολιτικής. Το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκλέγεται από τους πολίτες με άμεση και καθολική ψηφοφορία συμβάλλει στην εξασφάλιση της δημοκρατικής νομιμότητας του ευρωπαϊκού δικαίου. 2. Άσκηση δημοκρατικού ελέγχου σε όλα τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ και ιδίως στην Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Το Κοινοβούλιο έχει την εξουσία να εγκρίνει ή να απορρίψει το διορισμό των μελών της Επιτροπής, καθώς και να ψηφίσει πρόταση μομφής κατά της Επιτροπής ως σύνολο. 3. Άσκηση δημοσιονομικής εξουσίας. Το Κοινοβούλιο έχει αρμοδιότητα επί του προϋπολογισμού της ΕΕ από κοινού με το Συμβούλιο και συνεπώς μπορεί να επηρεάζει τις δαπάνες της. Μετά την ολοκλήρωση της δημοσιονομικής διαδικασίας, εγκρίνει ή απορρίπτει τον προϋπολογισμό στο σύνολό του.
Οι τρεις αυτοί ρόλοι περιγράφονται παρακάτω με περισσότερες λεπτομέρειες. 1. Άσκηση νομοθετικής εξουσίας Η συνηθέστερη διαδικασία για τη θέσπιση των ευρωπαϊκών νομοθετικών πράξεων είναι η «συναπόφαση» (βλέπε ανωτέρω: «Οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ΕΕ»). Η διαδικασία συναπόφασης θέτει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σε ισότιμη βάση και εφαρμόζεται για ένα ευρύ φάσμα τομέων της νομοθεσίας. Σε ορισμένους τομείς (όπως για παράδειγμα τη γεωργία, την οικονομική πολιτική, τις θεωρήσεις και τη μετανάστευση), το Συμβούλιο αποφασίζει μόνο του, αλλά οφείλει να ζητήσει τη γνώμη του Κοινοβουλίου. Επίσης, η σύμφωνη γνώμη του Κοινοβουλίου είναι απαραίτητη για τη λήψη ορισμένων πολύ σημαντικών αποφάσεων, όπως είναι η αποδοχή της υποψηφιότητας νέων προς ένταξη χωρών στην ΕΕ. Επίσης, το Κοινοβούλιο συμβάλλει ενεργά στην επεξεργασία των νέων νομοθετικών πράξεων εξετάζοντας το ετήσιο πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής, επισημαίνοντας τις νέες νομοθετικές πράξεις που είναι σκόπιμο να θεσπιστούν και ζητώντας από την Επιτροπή την υποβολή προτάσεων. 2. Άσκηση δημοκρατικού ελέγχου Το Κοινοβούλιο ασκεί δημοκρατικό έλεγχο επί των υπολοίπων ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων με διάφορους τρόπους. Πρώτον, από τη στιγμή η νέα Επιτροπή αναλαμβάνει καθήκοντα, τα μέλη της προτείνονται από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ, αλλά δεν μπορούν να διορισθούν επισήμως χωρίς την έγκριση του Κοινοβουλίου. Το Κοινοβούλιο καλεί σε ακρόαση όλα τα μέλη της Επιτροπής χωριστά, καθώς και τον μελλοντικό πρόεδρό της, και στη συνέχεια ψηφίζει την έγκριση ή την απόρριψη της Επιτροπής συνολικά. Καθ όλη τη διάρκεια της θητείας της, η Επιτροπή παραμένει πολιτικά υπόλογη στο Κοινοβούλιο, το οποίο μπορεί να ψηφίσει «πρόταση μομφής» απαιτώντας τη συλλογική παραίτηση της Επιτροπής. Γενικότερα, το Κοινοβούλιο ασκεί τον έλεγχό του εξετάζοντας τακτικά τις εκθέσεις που του υποβάλλει η Επιτροπή (γενική ετήσια έκθεση, εκθέσεις για την εκτέλεση του προϋπολογισμού κλπ.). Επιπλέον, οι ευρωβουλευτές υποβάλλουν τακτικά ερωτήσεις προς την Επιτροπή στις οποίες οι επίτροποι έχουν νομική υποχρέωση να απαντήσουν. Το Κοινοβούλιο παρακολουθεί επίσης τις εργασίες του Συμβουλίου. Οι ευρωβουλευτές υποβάλλουν τακτικά ερωτήσεις προς το Συμβούλιο και ο πρόεδρος του Συμβουλίου παρευρίσκεται στις συνόδους της ολομέλειας του Κοινοβουλίου και συμμετέχει στις σημαντικές συζητήσεις. Το Κοινοβούλιο μπορεί επίσης να ασκεί δημοκρατικό έλεγχο μέσω της εξέτασης των αναφορών που του υποβάλλουν πολίτες και μέσω της σύστασης προσωρινών εξεταστικών επιτροπών. Τέλος, το Κοινοβούλιο συμβάλλει σε όλες τις συνόδους κορυφής της ΕΕ (τις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου). Κατά την έναρξη κάθε συνόδου κορυφής, ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου καλείται να διατυπώσει τις απόψεις και τις ανησυχίες του Κοινοβουλίου για επίκαιρα ζητήματα και για τα θέματα της ημερήσιας διάταξης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. 2 Επιμέλεια: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
3. Άσκηση δημοσιονομικής εξουσίας Ο ετήσιος προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταρτίζεται από κοινού από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Το Κοινοβούλιο συζητά τον προϋπολογισμό, σε δύο διαδοχικές αναγνώσεις, ο οποίος θεωρείται οριστικώς εγκριθείς μόνο αφού υπογραφεί από τον πρόεδρο του Κοινοβουλίου. Η επιτροπή ελέγχου του προϋπολογισμού του Κοινοβουλίου (Cocobu) παρακολουθεί την εκτέλεση του προϋπολογισμού και, κάθε χρόνο, το Κοινοβούλιο αποφασίζει αν θα εγκρίνει την εκτέλεση του προϋπολογισμού του προηγουμένου οικονομικού έτους από την Επιτροπή. Αυτή η διαδικασία έγκρισης είναι γνωστή με τον τεχνικό όρο «χορήγηση απαλλαγής». Πώς οργανώνονται οι εργασίες του Κοινοβουλίου; Οι εργασίες του Κοινοβουλίου υποδιαιρούνται σε δύο βασικά στάδια. Προετοιμασία της συνόδου ολομέλειας. Πραγματοποιείται από τους βουλευτές στις διάφορες κοινοβουλευτικές επιτροπές που ειδικεύονται σε συγκεκριμένους τομείς δραστηριότητας της Ένωσης. Τα προς εξέταση θέματα συζητούνται και από τις πολιτικές ομάδες. Η σύνοδος ολομελείας αυτή καθαυτή. Οι σύνοδοι ολομελείας πραγματοποιούνται συνήθως στο Στρασβούργο (μια εβδομάδα το μήνα) και καμία φορά στις Βρυξέλλες (δύο ημέρες μόνο). Κατά τη διάρκεια αυτών των συνόδων, το Κοινοβούλιο εξετάζει τις νομοθετικές προτάσεις και ψηφίζει τροπολογίες πριν καταλήξει σε απόφαση για το σύνολο του κειμένου. Στην ημερήσια διάταξη μπορεί να περιλαμβάνονται «ανακοινώσεις» του Συμβουλίου ή της Επιτροπής ή/και ερωτήσεις επικαιρότητας σχετικά με τα όσα συμβαίνουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή στον υπόλοιπο κόσμο. Η Ολομέλεια του κοινοβουλίου συνέρχεται για μία εβδομάδα κάθε μήνα στο Στρασβούργο, ενώ οι συνεδριάσεις των κοινοβουλευτικών επιτροπών και έκτακτες σύνοδοι, πραγματοποιούνται στις Βρυξέλλες. Έδρα της Γενικής Γραμματείας του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου είναι το Λουξεμβούργο. Σύνθεση Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντιπροσωπεύει περίπου 450 εκατομμύρια πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από τις 13 Ιουνίου του 2004, αποτελείται από 732 βουλευτές (ή μέλη). Οι εκλογές για την ανάδειξη των ευρωβουλευτών λαμβάνουν χώρα κάθε πέντε χρόνια, με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία που διεξάγεται την ίδια χρονική περίοδο σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει ένα ενιαίο εκλογικό σύστημα, ωστόσο έχουν προταθεί από το κοινοβούλιο κοινές αρχές για την εκλογή των ευρωβουλευτών. Σύμφωνα με τις κυριότερες από αυτές, εφαρμόζεται: Η αρχή της αναλογικής εκπροσώπησης. Διαίρεση της επικράτειας σε εκλογικές περιφέρειες (για χώρες που υπερβαίνουν τα 20 εκατομμύρια κατοίκων). Θέσπιση ελάχιστου ορίου ψήφων 5%. Επιμέλεια: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 3
Θέσπιση ασυμβίβαστου και αδυναμία ταυτόχρονης συμμετοχής ενός ευρωβουλευτή σε εθνικό κοινοβούλιο. Η κατανομή των εδρών στα κράτη μέλη, στηρίζεται εν μέρει στην πληθυσμιακή κατάσταση των χωρών, έτσι ώστε μικρότερα σε πληθυσμό κράτη να εκπροσωπούνται από λιγότερους βουλευτές. Ωστόσο, δεν τηρείται η αναλογική κατανομή με μοναδικό κριτήριο αυτό του πληθυσμού, καθώς προκειμένου να ενισχυθούν οι μικρότερες χώρες μέλη, εκπροσωπούνται από περισσότερους βουλευτές σε σχέση με τον αριθμό που αντιστοιχεί στην πληθυσμιακή τους κατάσταση. Για παράδειγμα, το Λουξεμβούργο κατέχει έξι έδρες, ενώ με βάση τον πληθυσμό της χώρας θα έπρεπε να κατέχει μόλις μία. Κατανομή εδρών Χώρα μέλος Έδρες Χώρα μέλος Έδρες Γερμανία 99 Δανία 14 Γαλλία 78 Φινλανδία 14 Ηνωμένο Βασίλειο 78 Σλοβακία 14 Ιταλία 78 Ιρλανδία 13 Ισπανία 54 Λιθουανία 13 Πολωνία 54 Λετονία 9 Ολλανδία 27 Σλοβενία 7 Βέλγιο 24 Κύπρος 6 Τσεχία 24 Εσθονία 6 Ελλάδα 24 Λουξεμβούργο 6 Ουγγαρία 24 Μάλτα 5 Πορτογαλία 24 Παρατηρητές 1 Έδρες Σουηδία 19 Ρουμανία 35 Αυστρία 18 Βουλγαρία 18 1. Οι χώρες παρατηρητές, έγιναν επισήμως μέλη, την 1η Ιανουαρίου 2007. Πολιτικές ομάδες Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου οργανώνονται σε πολιτικές ομάδες πολυεθνικού χαρακτήρα και δεν ανήκουν σε εθνικούς συνασπισμούς ή εθνικές αντιπροσωπείες. Σήμερα υπάρχουν συνολικά επτά ομάδες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από συγκεριμένες πολιτικές και ιδεολογικές τοποθετήσεις, αν και κανένας βουλευτής δεν δεσμεύεται να ακολουθήσει αυστηρά μία πολιτική γραμμή. Μία μειοψηφία μη εγγεγραμμένων βουλευτών, δεν ανήκει σε καμία πολιτική ομάδα. Πολιτική ομάδα Ομάδα Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (Χριστιανοδημοκράτες) και Ευρωπαίων Δημοκρατών (ΕΛΚ-ΕΔ) Ομάδα του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΕΣΚ) 200 Συμμαχία Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη (ΣΦΔ) 90 Ομάδα των Πρασίνων/Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία (Π-ΕΕΣ) 42 4 Επιμέλεια: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Έδρες 264
Συνομοσπονδιακή Ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς/Αριστερά των Πρασίνων των Βορείων Χωρών (ΕΕΑ-ΑΠΒΧ) Ανεξαρτησία και Δημοκρατία (ΑΔ) 33 Ένωση για την Ευρώπη των Εθνών (ΕΕΕ) 30 Μη εγγεγραμμένοι 32 41 Ιστορία Πρόδρομος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υπήρξε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), που ιδρύθηκε το 1951, μεταξύ της Γαλλίας, της Δυτικής Γερμανίας, της Ιταλίας, του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας. Για πρώτη φορά συνεδρίασε το Σεπτέμβριο του 1952 σχετικά με θέματα συνεργασίας αποκλειστικά στον τομέα του άνθρακα και του χάλυβα. Με δεδομένη την επιτυχία της ΕΚΑΧ, οι ίδιες χώρες ενοποίησαν περισσότερους τομείς της οικονομίας τους και το 1957, με τη Συνθήκη της Ρώμης, ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (EΥΡATOM) και η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Το 1967, τα όργανα των τριών Κοινοτήτων συγχωνεύτηκαν και από τότε υπάρχει ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επιλέγονταν αρχικά από τα εθνικά κοινοβούλια, ωστόσο το 1979 πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά άμεσες εκλογές. Στην πορεία των χρόνων, το κοινοβούλιο διευρύνθηκε μέσω της συμμετοχής νέων χωρών. Καταγωγή Έδρα Εφαρμοστέο δίκαιο Κράτη μέλη Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο Στις 17 Ιουλίου 1998, 120 κράτη υιοθέτησαν το Καταστατικό της Ρώμης περί ιδρύσεως του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ). Το Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου άρχισε να ισχύει την 1η Ιουλίου 2002. Χάγη (Κάτω Χώρες) Καταστατικό του ΔΠΔ Κανονισμός Διαδικασίας και Διεξαγωγής Αποδείξεων του ΔΠΔ Στοιχεία της υπόστασης των εγκλημάτων. Ένα κράτος καθίσταται συμβαλλόμενο μέρος του Οργανισμού του ΔΠΔ κατόπιν σχετικής κυρώσεως, αποδοχής ή προσχωρήσεως. Αρμοδιότητα Την 1η Αυγούστου 2004, 94 κράτη είναι συμβαλλόμενα μέρη στον Οργανισμό του ΔΠΔ και 139 κράτη έχουν υπογράψει τον Οργανισμό αυτό. Αρμοδιότητα καθ' ύλην: Το ΔΠΔ είναι αρμόδιο για τα πιο σοβαρά εγκλήματα: Επιμέλεια: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 5
- το έγκλημα της γενοκτονίας - τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας - τα εγκλήματα πολέμου καθώς και για το έγκλημα της επιθέσεως, όταν αυτό οριστεί. Χρονική αρμοδιότητα: το ΔΠΔ είναι αρμόδιο για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν μετά την έναρξη της ισχύος του Οργανισμού του, δηλαδή μετά την 1η Ιουλίου 2002. Πρόσβαση των πολιτών Σύνθεση Προσωπικό πεδίο εφαρμογής: το ΔΠΔ είναι αρμόδιο αν ο κατηγορούμενος είναι υπήκοος κράτους μέλους ή αν το έγκλημα διαπράχθηκε στο έδαφος συμβαλλόμενου κράτους. Εντούτοις, οι προϋποθέσεις αυτές δεν ισχύουν όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ παραπέμπει μια υπόθεση στον Εισαγγελέα. Ο Οργανισμός περιλαμβάνει σημαντικές διατάξεις σχετικά με τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των θυμάτων. Για πρώτη φορά στην ιστορία της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης τα θύματα μπορούν να παρεμβαίνουν στη διαδικασία και να ζητούν αποζημίωση και ηθική ικανοποίηση για όσα υπέστησαν. 18 δικαστές (ο αριθμός αυτός μπορεί να αυξηθεί) εκλεγόμενοι από τη συνέλευση των κρατών μελών για θητεία εννέα ετών. Οι δικαστές του ΔΠΔ κατανέμονται σε τρία τμήματα: - το προκαταρκτικό τμήμα - το πρωτοβάθμιο τμήμα - το τμήμα εφέσεων. Γλώσσες Ιδιαίτερες παρατηρήσεις Ένα τρίτο των δικαστών ανανεώνεται ανά τριετία. Η αγγλική και η γαλλική. Διαφορές με τα δύο υφιστάμενα διεθνή ποινικά δικαστήρια (Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία και Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα): - το Δικαστήριο είναι διαρκές, - το Δικαστήριο είναι ανεξάρτητο, - η αρμοδιότητά του δεν περιορίζεται σε εγκλήματα διαπραττόμενα εντός ορισμένης επικρατείας, - ιδρύεται με ιδρυτική Συνθήκη, ενώ τα δύο υφιστάμενα δικαστήρια συστάθηκαν με ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. 6 Επιμέλεια: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
Επιμέλεια: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ 7