"Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ Ω ΚΑΣΑΣΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΣΗ ΕΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ"

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑ:ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: κ Α. ΔΗΜΗΣΡΟΠΟΤΛΟ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΙΑ "Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ Ω ΚΑΣΑΣΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΣΗ ΕΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ" ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2012-2013 ΟΤΣΖΙΟΤ ΑΤΓΕΡΙΝΗ Α.Μ 1340201200402 1

Α. ΕΙΑΓΩΓΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΙΑ (ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ) 1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΣΔΙΟΙΣΜΟΣ(ΑΝΘΩΡΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ) ς. 3-4 2. ΣΗΜΑΣΙΑ ς. 4-5 Β. ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΘΜΙΣΗ-ΔΙΕΘΝΗΣ/ΕΥΩΡΑΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΩΣΗ-ΞΕΝΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ς. 5-8 2. Η ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΩΡΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (αρ 2 παρ 1 Συντ.)-ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ς.8-10 3. ΤΟ ΑΡΑΑΒΙΑΣΤΟ ΤΗΣ ΑΝΘΩΡΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΩΣ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΗ ΑΧΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΗΣ ς.10-13 4. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΩΡΙΝΗ ΑΞΙΑ ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ς. 13-15 5. ΚΑΤΟΧΥΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΩΡΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ς.16-18 Γ. ΜΕΣΑΒΟΛΗ ΣΗ ΕΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ 1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΝΘΩΡΙΣΜΟΣ-ΑΝΘΩΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ς.19-21 Δ. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ (ΧΩΡΙ ΧΟΛΙΑ) ς.22-23 Ε. ΕΠΙΛΟΓΟ ς.24 Σ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ς.25 2

"Άνθρωπος ηελειωθείς βέληιζηον ηων ζώων, τωριζθέν δε νόμοσ και δίκης, τείριζηον πάνηων." Πλάτων Α. ΕΙΑΓΩΓΗ 1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΔΙΟΡΙΜΟ "Ανκρώπινθ αξία είναι το ςφνολο των γενικϊν υλικϊν, πνευματικϊν και κοινωνικϊν γνωριςμάτων του ανκρϊπινου γζνουσ 1.Ο οριςμόσ αυτόσ αναφζρεται τόςο ςτθν υλικι(corpus) όςο και τθν πνευματικι (animus) διάςταςθ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ.ωςτόςο πρόκειται για μία διττι ζννοια θ οποία είναι είτε πραγματικι είτε νομικι αναλόγωσ εάν ο άνκρωποσ εξετάηεται αμιγϊσ ωσ πραγματικι οντότθτα ι θ ίδια θ ανκρϊπινθ αξία ωσ ςυνταγματικό αγακό.εντοφτοισ οι δφο ζννοιεσ ταυτίηονται κακϊσ θ δεφτερθ (νομικι) προςδιορίηεται από τθν πρϊτθ (πραγματικι).στθν ανκρϊπινθ αξία εμπεριζχεται ο,τιδιποτε ανάγεται ςτθν ανκρϊπινθ φπαρξθ. Ανκρωποσ και ανκρϊπινθ αξία ταυτίηονται. Η ανκρϊπινθ αξία δθλαδι δεν αποτελεί παρα "νομικι μεταγλϊτιςςθ " του όρου "άνκρωποσ" 2.Ουςιαςτικά ανκρωποσ και ανκρϊπινθ αξία αποτελοφν πραγματικι δικαιικι ταυτότθτα. Κάκε άνκρωποσ διακζτει ανκρϊπινθ αξία λοιπόν, θ 1 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 266-267 2 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ εκδ 1986 ςελ 71 3

οποία όμωσ δεν ταυτίηεται με άλλεσ παρεμφερείσ ζννοιεσ(εκφάνςεισ) όπωσ θ ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια, κακϊσ θ τελευταία αναφζρεται περιςςότερο ςτθν κοινωνικι και όχι τθν ςωματικι και πνευματικι διάςταςθ τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ(κατοχυρϊνεται ςτο Σφνταγμα με το άρκρο 5).Ραρ όλα αυτά θ ανκρϊπινθ φφςθ είναι τριςδιάςτατθ(ςωματικι,πνευματικι και κοινωνικι).επομζνωσ τριςδιάςτατθ είναι και θ ανκρϊπινθ αξία 3.Ωσ ζννοια είδουσ θ τελευταία ταυτίηεται με τθν προςωπικότθτα ςτθν οποία προςδίδει πραγματικό περιεχόμενο και οριοκετεί.τζλοσ θ ανκρϊπινθ αξία αποτελεί το "μθτρικό δικαίωμα" των ανκρϊπινων δικαιωμάτων, ενϊ ςυνταγματικοί προςδιοριςμοί τθσ ίδιασ είναι θ ελευκερία και θ ιςότθτα,οι οποίεσ κατοχυρϊνονται ςτο ιςχφον ελλθνικό Σφνταγμα (αρ 5 παρ 2 και αρ 4 παρ 2 αντίςτοιχα). 2.ΗΜΑΙΑ Ο άνκρωποσ αποτζλεςε και αποτελεί μζχρι ςιμερα ςθμείο αναφοράσ πολλϊν κεωριϊν νομικϊν και μθ. Στο ςφγχρονο δικαιικό και κοινωνικό ςφςτθμα θ ανκρϊπινθ αξία, δραςτθριότθτα και εν γζνει ο άνκρωποσ ωσ αυκφπαρκτο ον αποτελοφν τον πυρινα τθσ λειτουργίασ του δθμοκρατικοφ πολιτεφματοσ κακϊσ και τθν κατευκυντιρια γραμμθ τθσ δομισ και τθσ εξζλιξθσ τθσ νομικισ πραγματικότθτασ. Η αξία του ανκρϊπου αποτελεί τθν ανϊτατθ δικαιοπολιτικι αρχι τθσ ζννομθσ τάξθσ( αρ 2 παρ 1 Συντάγματοσ)κακϊσ και το φψιςτο κεμζλειο του κοινωνικοφ ανκρωπιςμου, ενϊ με τθν ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια ςυναποτελοφν τθν ανϊτατθ αξία ςτθν ελεφκερθ 3 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ εκδ 2005 ςελ 269 4

δθμοκρατικι ταξθ 4. Η εξαιρετικι ςθμαςία τθσ γίνεται φανερι ςτο γεγονόσ ότι ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ τθν προςτατεφει ςτο πρϊτο μζροσ του ςυντάγματοσ όπου και κακορίηεται θ μορφθ του πολιτεφματοσ και περιζχονται άλλεσ βαςικζσ διατάξεισ( με το αρκρο 2 παρ 1).Το τελευταιο αυτο άρκρο μάλιςτα αποτελεί τθν πρϊτθ αρχι που ςυγκροτεί το "αιϊνιο ςφνταγμα" 5 και δεν μπορεί να ανακεωρθκεί ( ανακεϊρθτο ανκρϊπινθσ αξίασ) με βάςθ το αρ 110 παρ 1 Σ. Επομζνωσ γίνεται αντιλθπτό ότι θ αρχι του απαραβίαςτου τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ διατρζχει όλο το νομικοπολιτικό ςφςτθμα,το οποίο αποκτά και ανκρωποκεντρικό χαρακτιρα. Β. Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΡΤΘΜΙΗ-ΔΙΕΘΝΗ/ΕΤΡΩΠΑΙΚΗ ΚΑΣΟΧΤΡΩΗ-ΞΕΝΑ ΤΝΣΑΓΜΑΣΑ Ι. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΡΤΘΜΙΗ Η ανκρϊπινθ αξία ςυνταγματοποιείται με το πρϊτο ςφνταγμα του 1975, ενϊ δεν απανταται ςε προθγοφμενα ελλθνικά Συντάγματα παρόμοια διάταξθ. Στο ςφγχρονο Σφνταγμα θ αξία του ανκρϊπου κατοχυρϊνεται με το άρκρο 2 παρ 1:"Ο ςεβαςμόσ και θ προςταςία τθσ αξίασ του ανκρϊπου αποτελοφν τθν πρωταρχικι υποχρζωςθ τθσ Ρολιτείασ". Η παραπάνω διάταξθ εξειδικεφεται με πολλζσ διατάξεισ τθσ κοινισ νομοκεςίασ όπωσ με αυτζσ των άρκρων 34 και 57 του αςτικοφ κϊδικα.η 4 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 252/BVerfGE 5, 85 (204) (In der freiheitlichen Demokratie ist die Wurde des Menschen der oberste Wert ). Απόφαςθ τθσ 17.8.1956 5 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 256 5

ςυνταγματικι προςταςία τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ περιλαμβάνει και το κυοφοροφμενο, εκτείνεται πριν από τθ γζννθςθ αλλά και μετα τον κάνατο,περιλαμβάνει δθλαδι τθν τελετι του κανάτου και τθ μνιμθ του τεκνεϊτοσ. 6 ΙΙ. ΔΙΕΘΝΗ/ΕΤΡΩΠΑΙΚΗ ΚΑΣΟΧΤΡΩΗ Στο προοίμιο του Χάρτθ των Ηνωμζνων Εκνϊν επιβεβαιϊκθκε θ πίςτθ "ςτα κεμελειϊδθ δικαιϊματα, ςτθν αξιοπρζπεια και αξία του ανκρϊπου...". Ζπειτα θ Οικουμενικι Διακιρυξθ των Ανκρωπίνων Δικαιωμάτων (1948) διακθρυξε με το μεν προοίμιο ότι " θ αναγνϊριςθ τθσ ζμφυτθσ αξιοπρζπειασ και των ίςων και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων όλων των μελϊν τθσ ανκρϊπινθσ οικογζνειασ είναι το κεμζλειο τθσ ελευκερίασ, τθσ δικαιοςφνθσ, και ειρινθσ ςτο κόςμο", με το δε αρκρο 1 παρ 1 ότι " όλοι οι άνκρωποι γεννιοφνται ελζυκεροι και ίςοι ςχετικά με τθν αξιοπρζπεια και τα δικαιϊματα ".Τισ αρχζσ αυτζσ επανζλαβαν τα προοίμια των Διεκνϊν Συμφωνιϊν περί των "οικονομικϊν, κοινωνικϊν και πολιτιςτικϊν δικαιωμάτων" και περί των "ατομικϊν και πολιτιςτικϊν δικαιωμάτων" του 1966 7. Η Διακιρυξθ των Θεμελειωδϊν Δικαιωμάτων και Ελευκεριϊν του Ευρωπαικοφ κοινοβουλίου (1989) αναφζρεται επίςθσ με το αρκρο 1 ςτθν "ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια "(human dignity).επίςθσ με το πρϊτο άρκρο προςτατεφει τθν ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια το Σχζδιο του Χάρτθ των Θεμελειωδϊν δικαιωμάτων τθσ Ευρωπαικισ ζνωςθσ. Η αξία του ςεβαςμοφ τθσ ανκρϊπινθσ 6 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 265 7 ΡΑΑΔΟΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Α. ΑΙΚΟΣ εκδ 1984 ςελ 24-25 6

αξιοπρζπειασ είναι θ πρϊτθ από τισ αξίεσ τθσ Ζνωςθσ.Τζλοσ το άρκρο ΙΙ-61 ζχει τον τίτλο "Ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια" και ορίηει :" Η αξιοπρζπεια είναι απαραβίαςτθ.ρρζπει να είναι ςεβαςτι και να προςτατεφεται". 8 ΙΙΙ.ΞΕΝΑ ΤΝΣΑΓΜΑΣΑ 9 Το ιταλικό Σφνταγμα του ζτουσ 1947 ανιγαγε ςτο άρκρο 41 παρ 2 τθν ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια(dignita humana) ςε φραγμό τθσ ιδιωτικισ οικονομικισ πρωτοβουλίασ. Η διάταξθ αυτι επθρζαςε τθ διαμόρφωςθ τθσ αντίςτοιχθσ διάταξθσ του άρκρου 106 παρ 2 του ελλθνικοφ Συντάγματοσ. Το γερμανικό Σφνταγμα δεν αναφζρεται κατα κυριολεξία ςτθν ανκρϊπινθ αξία,αλλα ςτθν ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια (Menschenwurde). Κατά τθ διάταξθ του αρ 1 παρ. 1 του Θεμελειϊδουσ Νόμου τθσ Βοςτόνθσ (1949) "Η αξιοπρζπεια του ανκρϊπου είναι απαραβίαςτθ. ο ςεβαςμόσ και θ προςταςία τθσ αποτελοφν υποχρζωςθ όλων των κρατικϊν εξουςιϊν".το γερμανικό Σφνταγμα ιταν το πρϊτο που διακιρυξε το απαραβίαςτο τθσ ανκρϊπινθσ αξιοπρζπειασ, φςτερα από τθν τρομερι εμπειρία του εκνικοςοςιαλιςτικοφ κακεςτϊτοσ.θ διάταξθ αυτι του γερμανικοφ Συντάγματοσ επθρζαςε μεταγενζςτερα Συντάγματα όπωσ το ελλθνικό, το ιςπανικό και το πορτογαλλικό. 8 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 254 9 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 253 7

Το ιςπανικό Σφνταγμα αναφζρεται ςτθν ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια (dignidad de pessoa humana). 2. Η ΠΡΟΣΑΙΑ ΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ ΣΟ ΤΝΣΑΓΜΑ (ΑΡΘΡΟ 2 ΠΑΡ. 1 ΤΝΣ.)-ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΣΑ Ππωσ ζχει ιδθ αναφερκεί θ ανκρϊπινθ αξία διατρζχει ολόκλθρο το ςφγχρονο δικαιικό ςφςτθμα ςε όλο το μικοσ και το πλάτοσ του και ζχει αναχκεί ςε ανϊτατθ καταςτατικι αρχι του με αποτζλεςμα κάκε εγγφθςθ δικαιϊματοσ του ατόμου και κάκε κανόνασ δικαίου να ερμθνεφεται με βάςθ αυτι. Μάλιςτα ςφμφωνα με τθν απόφαςθ υπ αρικμόν 40/1998 τθσ, θ Ολομζλεια του Αρείου Ράγου προζβθ ςε ζναν προςδιοριςμό του περιεχομζνου τθσ διάταξθσ και πιο ςυγκεκριμζνα ανζφερε ότι " θ διάταξθ 2 παρ. 1 του Συντάγματοσ χαρακτθρίηει το δθμοκρατικό μασ πολίτευμα ωσ ανκρωποκεντρικό, με κεμζλειο τθν αξία του ανκρωπου. Ο ςεβαςμόσ τθσ αναγορεφεται ςε φπατο κριτιριο τθσ δράςθσ και τθσ ζκφραςθσ των οργάνων τθσ πολιτείασ. Η διάταξθ αυτι του άρκρου 2 δεν αποτελεί απλι διακιρυξθ, αλλά κανόνα δικαίου ςυνταγματικοφ επιπζδου". Η ανκρϊπινθ αξία ζχει αποκτιςει ουςιαςτικά μία διπλι ςυνταγματικι προςταςία, κακϊσ το Σφνταγμα κακιερϊνει ςτο αρκρο 2 παρ.1 αντικειμενικι ςυνταγματικι αρχι (αντικειμενικό δίκαιο) από τθν οποία απορρζουν ατομικά δικαιϊματα(υποκειμενικά δίκαια). 10 10 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 254 8

Ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ προςτατεφει με αυτό το τρόπο αντικειμενικά τθν ανκρϊπινθ αξία, ουςιαςτικά τον άνκρωπο ενϊ παράλλθλα κατοχυρϊνει το δικαίωμα ςτθν ανκρϊπινθ αξία για κάκε άτομο. Στο ςφγχρονο δικαιικο οικοδόμθμα, γίνεται φανερό, πωσ οι διατάξεισ των ςυνταγματικϊν δικαιωμάτων είναι διφυείσ( αντικειμενικι και υποκειμενικι φφςθ), περιζχουν δθλαδι όχι μόνο "δικαιϊματα" με τθν νομικι ζννοια, όπωσ εν προκειμζνω το δικαίωμα ανκρϊπινθσ αξίασ αλλα και αντικειμενικοφσ κανόνεσ δικαίου, τθν προςταςία του ανκρϊπου. Συνεπϊσ θ δικαιικι προςταςία δεν εξαςφαλίηεται μόνο με τθν παροχι δικαιωμάτων, αλλά και και με τθν αντικειμενικι κατοχφρωςθ. Η αντικειμενικι αυτθ προςταςία του ανκρϊπου αποτελεί ταυτόχρονα και υποκειμενικι προςταςία του κακε πολίτθ, ςθμαίνει ότι οι πολίτεσ ζχουν το δικαίωμα τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ. 11 Ωσ εκ τοφτου ςυνταγματικζσ εξειδικεφςεισ τθσ αρχισ του ςεβαςμοφ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ είναι τα( κεμελειϊδθ) ςυνταγματικά δικαιϊματα. Ο άνκρωποσ ηει ςε κοινωνία, οπότε και τα δικαιϊματά του δεν ζχουν λόγο φπαρξθσ παραμόνο μζςα ςτθν κοινωνία, κακόςον υπάρχει μόνον εφόςον αναγνωρίηεται από αυτι, ο κοινωνικόσ χαρακτιρασ των ςυνταγματικϊν δικαιωμάτων είναι δεδομζνοσ. 12 Αυτόσ ο κοινωνικόσ χαρακτιρασ των δικαιωμάτων επιςθμαίνεται από τον ςυνταγματικό νομοκζτθ με το αρκρο 25 παρ 1:"Τα δικαιϊματα του ανκρϊπου ωσ ατόμου τελοφν υπό τθν εγγφθςθ του κράτουσ". Το περιεχόμενο των δικαιωμάτων είναι 11 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 255 /Pieroth/Schlick, Grunrechte, ς.19 12 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 164-165 9

διαςφαλιςτικό, αμυντικό και προςτατευτικό. Τ ο ςφγχρονο προςτατευτικό κράτοσ υποχρεοφται ςυνταγματικά να προςτατεφει τθν ανκρϊπινθ αξία και τα κεμελειϊδθ δικαιϊματα από επικετικζσ ενζργειεσ των ςυνανκρϊπων. Δεν υποχρεοφται όμωσ κατα γενικό ςυνταγματικό κανόνα να εξαςφαλίηει τον άνκρωπο. 13 Ππωσ κα εξεταςτεί παρακάτω ιδιαίτερθ ςθμαςία παρουςιάηουν τα αμυντικά δικαιϊματα που αναφζρονται ςτθ ςφγχρονθ διάςταςι τουσ ςε όλα τα ςυνταγματικά δικαιϊματα και αυτό γιατί αμυντικό περιεχόμενο ζχουν όλα τα κεμελειϊδθ ςυνταγματικά δικαιϊματα, τα οποία και αποτελοφν προςτατευόμενεσ από το δίκαιο πλευρζσ τθσ ανκρϊπινθσ υπόςταςθσ και δραςτθριότθτασ 14 που κατοχυρϊνονται απο όλα τα Συντάγματα.Ωςτόςο οι παραβιάςεισ των δικαιωμάτων δεν είναι ςπάνιο αλλά κακθμερινό φαινόμενο.σιμερα ζχει επικρατιςει θ πεποίκθςθ, ότι ο άνκρωποσ και τα δικαιϊματά του δεν κινδυνεφουν λιγότερο από τα άλλα άτομα και ομάδεσ, από τουσ παράγοντεσ δθλαδι τθσ, κατά τθν ζννοια τθσ κλαςςικισ νομικισ κεωρίασ, κοινωνικισ περιοχισ, όςο από το κράτοσ 15. 3. ΣΟ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΟ ΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ Ω ΚΑΣΑΣΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΣΗ ΕΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ Ππωσ ζχει αναφερκεί προθγουμζνωσ ςτο άρκρο 2 παρ. 1 του Συντάγματοσ εμπεριζχεται θ αρχι του απαραβίαςτου τθσ 13 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 141 14 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 4 15 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ 1986 ςελ 70 10

ανκρϊπινθσ αξίασ. Ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ κατοχυρϊνει τθν ανκρϊπινθ αξία αντικειμενικά, κεςμικά, κακιερϊνοντασ "κεςμικι εγγφθςθ" 16. Αποτελεί λοιπόν το απαραβίαςτο τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ ανϊτατθ δικαιοπολιτικι αρχι, καταςτατικι και γενικι αρχι τθσ ςφγχρονθσ ζννομθσ τάξθσ αλλά και ερμθνευτικι αρχι ςτθν οποία μετουςιϊνονται οι παλαιότερεσ και οι πιο πρόςφατεσ τραγικζσ εμπειρίεσ που ζχει υποςτεί θ ανκρωπότθτα. Ακριβϊσ θ ανκρϊπινθ αξία είναι το φψιςτο αγακό και θ βάςθ τθσ φιλοςοφοικονομικισ κεωρίασ του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ, που κεωρεί ωσ τελειότερο δθμιοφργθμα τον άνκρωπο. Η ανκρϊπινθ αξία είναι ο ςκοπόσ, θ αρχι και το τζλοσ τθσ ζννομθσ τάξθσ, όλου του δικαίου. Ρίςω από κάκε κανόνα δικαίου υπάρχει ζμμεςα ζνασ ςυγκεκριμζνοσ ςκοπόσ που δεν είναι άλλοσ από τθν ολοκλιρωςθ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ. Οι κανόνεσ δικαίου ςτθ πραγματικότθτα αναπτφςςονται από αυτι, κακϊσ θ ανκρϊπινθ αξία,ωσ, καταςτατικι αρχι του δικαικοφ οικοδομιματοσ αποτελεί τον προςδιοριςμό τθσ ιδζασ τθσ Δικαιοςφνθσ 17. Το ουςιαςτικό του δικαίου προςδιορίηεται από αυτό τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ. Ράνω ςε αυτι τθν αξία ςτθρίχκθκε και ενοποιικθκε θ ζννομθ τάξθ Η αρχι του απαραβίαςτου τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ ζχει αναχκεί ωσ καταςτατικι αρχι του δικαιικοφ οικοδομιματοσ με το Σφνταγμα του 1975/86. Ρριν επικρατοφςε ςτο ςφνολο του νομικοφ κόςμου θ ατομικιςτικι ζννομθ τάξθ, αποτζλεςμα τθσ ςυςςϊρευςθσ των κοινωνικοοικονομκϊν εξελίξεων και αναγκϊν. Στο ςθμείο αυτό αξίηει να αναφερκεί πωσ αυτόσ ο ανκρωποκεντρικόσ χαρακτιρασ 16 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 257 17 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 259 11

τθσ ζννομθσ τάξθσ και ο κοινωνικόσ ανκρωπιςμόσ ίςωσ λίγα χρόνια πριν να αντιμετωπίηονταν από πολλοφσ νομικοφσ ωσ ξζνοσ προσ τθν ιςχφουςα νομικι πραγματικότθτα,ωσ ζνα κίνθμα "νομικοφ ρομαντιςμοφ" 18. Ωςτόςο τζτοιου είδουσ αμφιςβθτιςεισ και αντεγκλιςεισ δεν υφίςτανται ςιμερα, κακϊσ δεν τισ επιτρζπει θ διάταξθ του αρ 2 παρ. 1 του Συντάγματοσ. Ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ ρθτά ορίηει ότι: " ο ςεβαςμόσ και θ προςταςία τθσ αξίασ του ανκρϊπου αποτελοφν τθν πρωταρχικι υποχρζωςθ τθσ πολιτείασ". Επομζνωσ θ ανκρωπιςτικι ζννομθ τάξθ( κοινωνικόσ ανκρωπιςμόσ) δεν αποτελεί πια νομικι φιλολογία αλλαά νομικι πραγματικότθτα, τουλάχιςτον ςτον ελλθνικό χϊρο. Στθν ςφγχρονθ ενοποιθμζνθ ζννομθ τάξθ το απαραβίαςτο τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ αποτελεί τθν ειδοποιό διαφορά με τθ ατομικιςτικι ζννομθ τάξθ. Η κεμελειϊδθσ αυτι αρχι του απαραβίαςτου κατοχυρϊνεται ςαφϊσ από το αρ 2 παρ. 1 αλλα και από άλλεσ διατάξεισ των άρκρων 4 παρ. 1 και 2, 5 παρ. 1 και 2, 7 παρ. 2, 25 παρ 1-4, 106 παρ. 2 κακϊσ και από τισ περιςςότερεσ διατάξεισ που αναφζρονται ςτα κεμελειϊδθ δικαιϊματα 19. Η ανκρϊπινθ αξία και το ςυνταγματικό πρότυπο του πολίτθ εξιδικεφονται, όπωσ ζχει προαναφερκεί, με τα κεμελειϊδθ δικαιϊματα. Εφόςον λοιπόν θ ανκρϊπινθ αξία είναι απαραβίαςτθ, απαραβίαςτα είναι και τα κεμελειϊδ ςυνταγματικά δικαιϊματα ( πρβλ ςελ 10 και επ ίδιασ εργαςίασ). Ριο ςυγκεκριμζνα τθν "υπεργενικθ" αρχι(απευκφνεται τόςο προσ το κράτοσ όςο και προσ τουσ ιδιϊτεσ) τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ 18 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 260 19 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 261 12

εξειδικεφουν οι αρχζσ τθσ ιςότθτασ (αρκρ. 4) και τθσ ελευκερία (αρκρ. 5). Επιπρόςκετα ωσ καταςτατικι αρχι, το απαραβίαςτο τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ αποτελεί και ερμθνευτικι αρχι. Κατά αυτόν το τρόπο το απαραβίαςτο τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ αποτελεί ερμθνευτικό κανόνα που αναφζρεται ςτθ ςυνολικι ζννομθ τάξθ 20. Ρροςδιορίηει δθλαδι το περιεχόμενο όλων των ςυνταγματικϊν διατάξεων κακϊσ και των κανόνων του κοινοφ δικαίου. Σε περίπτωςθ αμφιβολίασ μάλιςτα ενεργοποιείται το τεκμιριο υπζρ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ και κα μποροφςε να διατυπωκεί «in dubio pro dignitate humanae» κατϋ αναλογίαν προσ τθν αρχι «in dubio pro libertate». Τζλοσ, χρζοσ τθσ ςφγχρονθσ νομικισ επιςτιμθσ είναι θ ορκι ερμθνεία τθσ αρχισ του απαραβίαςτου τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ. Αυτι ακριβϊσ θ αξιολόγθςθ και θ ερμθνεία αποτελοφν ςοβαρότατο ςυνταγματικοπολιτικό ηιτθμα. Σφμφωνα με τον Α.Δθμθτρόπουλο( ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ)είναι ζνα κζμα που δεν πρζπει να υποτιμάται κακϊσ ελοχεφουν ςθμαντικοί κίνδυνοι από παρερμθνεία. 4. ΣΟ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ- ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΣΑ Με τθ διάταξθ του άρκρου 2 παρ. 1 ουςιαςτικά κακιερϊνεται ζνα αυτοτελζσ ςυνταγματικό δικαίωμα, αυτό ςτθν ανκρϊπινθ αξία. 20 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 264/ΔΑΓΤΟΓΛΟΥ,ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ(1992),ς.1138 και β εκδ (2005), ς.1323. 13

Το δικαίωμα ςτθν ανκρϊπινθ αξία αποτελεί το" μθτρικό ανϊτατο δικαίωμα" (Muttergrundrecht). Είναι το κεντρικό δικαίωμα το οποίο μαηί με τισ ςυνταγματικζσ εξειδικεφςεισ του( δικαίωμα ςτθν ιςότθτα και δικαίωμα ςτθν ελευκερία) ςχθματίηει τθνν τριάδα των κεμελειωδϊν μθτρικϊν δικαιωμάτων 21. Ρρόκειται επίςθσ για αμυντικό απόλυτο δικαίωμα, που προςτατεφει τον άνκρωπο από τον άνκρωπο,από επικετικζσ ενζργειεσ των ςυνανκρϊπων με λειτουργία ενιςχυτικι. Απευκφνεται τοςο ςτισ διαπροςωπικζσ ςχζςεισ όςο και ςτθ κρατικι εξουςία (νομοκετικι, εκτελεςτικι,δικαςτικι). Η διαπροςωπικι ενζργεια του αμυντικοφ δικαιϊματοσ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ, με τθν ανακεϊρθςθ του 2001 κατοχυρϊνεται ρθτά με τθ διάταξθ του αρ 25 παρ 1γ. Το δικαίωμα ςτθν ανκρϊπινθ αξία είναι τόςο αμυντικό όςο προςτατευτικό και διαςφαλιςτικό διεκδικθτικό. Πςον αφορά τουσ φορείσ: Το ςφγχρονο Σφνταγμα κατοχυρϊνει το ςυνταγματικό πρότυπο του πολίτθ, του κοινωνικοφ ανκρϊπου. Ππωσ είναι φυςικό το μεμονωμζνο άτομο τθσ ατομιςτικισ ζννομθσ τάξθσ δεν ςχετίηεται με το ςφγχρονο ςυνταγματικό πρότυπο του κοινωνικοφ ανκρϊπου. Συνεπϊσ μορφι του κράτουσ και ςυνταγματικό πρότυπο πολίτθ είναι ςτενά ςυνδεδεμζνα. Το Σφνταγμα εξαρτά τθν αναγνωριςθ και τθν προςταςία των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων απο τθν κοινωνικι πρόοδο και ςυνδυάηει το ατομικό ςτοιχείο(αναγνϊριςθ και προςταςία των κεμελειωδϊν και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανκρϊπου) με το κοινωνικό ςτοιχείο( τθν πραγματοποίθςθ τθσ κοινωνικισ προόδου) 22. 21 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 265 22 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 265 14

Η ςφνκεςθ των δφο παραπάνω ςτοιχείων επιτυγχάνεται με τθν ομαλι λειτουργία του δθμοκρατικοφ πολιτεφματοσ. Κατεξοχιν ανκρϊπινο δικαίωμα κεωρείται το δικαίωμα ςτθν ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια, επομζνωσ φορζισ του δεν είναι δυνατό να είναι τα νομικά πρόςωπα είτε ιδιωτικοφ είτε δθμοςίου δικαίου. Επίςθσ φορείσ του δικαιϊματοσ είναι και οι αλλοδαποί και οι ανικαγενείσ κακϊσ όπωσ ομολογεί θ ονομαςία του αναγνωρίηεται ςε κάκε άνκρωπο ανεξαρτιτωσ ικαγζνειασ. Το δικαίωμα ςτθν ανκρϊπινθ αξία είναι κατεξοχιν ανκρϊπινο προςωπικό δικαίωμα ενϊ δεν επιδζχεται παραίτθςθ. Επιπλζον το δικαίωμα είναι απαράγραπτο και αναλλοτρίωτο 23. Ι. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΣΑ 24 Δωρεά οργάνων κ.λ.π Ιδιαίτερο ενδιαφζρον εμφανίηει θ εφαρμογι τθσ αρχισ ςτο πεδίο τθσ εκοφςιασ διάκεςθσ ανκρϊπινων ιςτϊν και οργάνων με ςκοπό τθ μεταμόςχευςι τουσ. Βιοιατρικζσ παρεμβάςεισ Ρροβλθματιςμοί ςχετικοί με τθν ανκρϊπινθ αξία ανακφπτουν ςτο πεδίο των βιοιατρικϊν παρεμβάςεων,ςτισ οποίεσ αναφζρεται ειδικι ςφμβαςθ του Συμβουλίου τθσ Ευρϊπθσ. 23 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 266 24 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 285 15

5. ΚΑΣΟΧΤΡΩΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΑΛΙΗ ΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΣΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΣΩΝ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ Ο όροσ κατοχφρωςθ ςθμαίνει τθν διαφφλαξθ του ανκρϊπου από τισ επικετικζσ ενζργειεσ των ςυνανκρϊπων.ραράλλθλα ο όροσ χρθςιμοποιείται για να υποδθλϊςει τθ διαφφλαξθ (όπωσ επίςθσ τθν ζλλειψθ και τθν αναγκαιότθτα διεκδικιςεωσ τθσ διαφυλάξεωσ ) από κάκε άλλο εμπόδιο τθσ ελεφκερθσ αςκιςεωσ των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων,εκτόσ και πζρα από τισ επικετικζσ ενζργειεσ 25. Στθ ςφγχρονθ εποχι θ διάκριςθ τθσ κατοχφρωςθσ από τθν διαςφάλιςθ ζχει μεγάλθ πρακτικι και κεωρθτικι ςθμαςία. Η ενιαία αντιμετϊπιςι των κινδφνων οδθγεί ςτθ ςφγχυςθκαι εν τζλει ςτθν άρνθςθ τθσ προςταςίασ του ανκρϊπου.τα παραπάνω οφείλονται ςτο ότι ςιμερα κυριαρχεί ο προςτατευτικόσ κοινωνικόσ ανκρωπιςμόσ όχι όμωσ και ο εξαςφαλιςτικόσ κοινωνικόσ ανκρωπιςμόσ. Αυτό ςθμαίνει πρακτικά πωσ το ςφγχρονο κράτοσ υποχρεοφται να προςτατεφει τον άνκρωπο και τα ςυνταγματικά του δικαιϊματα από τισ οποιεςδιποτε εξωγενείσ απειλζσ και επικζςεισ όχι όμωσ και να τον εξαςφαλίηει. Ρροκφπτει με αυτό το τρόπο θ ςθμαντικι διαφορά ανάμεςα ςτθν προςτατευτικι και εξαςφαλιςτικι υποχρζωςθ του κράτουσ, δθλαδι ανάμεςα ςτθν κατοχφρωςθ και τθν διαςφάλιςθ. 26 25 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ 1986 ςελ 92 26 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ 1986 ςελ 93 16

Αυτζσ οι δφο τελευταίεσ αποτελοφν βαςικζσ αρχζσ που πλαιςιϊνουν με τθ ςειρά τουσ τθν καταςτατικι ςυνταγματικοπολιτικι αρχι του απαραβίαςτου τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ και τθν άςκθςθ των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων. Η αρχι τθσ κατοχφρωςθσ αναλφεται ςτθν αρχι του ςεβαςμοφ και τθν αρχι τθσ προςταςίασ. Η αρχι του ςεβαςμοφ απαγορεφει τισ προςβολζσ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ, των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων 27. Η αρχι μεταβλικθκε ςε βαςικό αξίωνα τθσ ζννομθσ τάξθσ από το οποίο προκφπτει και θ αμυντικι ενζργεια των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων. Η αρχι τθσ προςταςίασ επιβάλλει τθν παροχι βοικειασ ςτον αμυνόμενο για τθν απόκρουςθ τθσ επικζςεωσ για τθν αποκατάςταςθ τθσ βλάβθσ που υπζςτθ 28. Η αρχι τθσ προςταςίασ κατοχυρϊνεται από το Σφνταγμα ςαν βαςικόσ γενικόσ κανόνασ και όχι ςαν κεμελειϊδεσ αξίωμα. Από τθ ςυνταγματικά κατοχυρωμζνθ αρχι τθσ προςταςίασ προκφπτει ότι επαναβεβαιϊνεται ο απόλυτοσ χαρακτιρασ των αμυντικϊν δικαιωμάτων που προκφπτει από τθν αρχι του ςεβαςμοφ και ςυνάγεται ότι θ προςτατευτικι ενζργεια απευκφνεται μόνο ςτο κράτοσ, όχι όμωσ και προσ τουσ ιδιϊτεσ. Από τα αναφερκζντα προκφπτει λοιπόν ότι το ςφνταγμα, όςον αφορά τθν προςταςία του ανκρϊπου από τισ επικετικζσ ενζργειεσ των ςυνανκρϊπων, τα αμυντικά και τα προςτατευτικά δικαιϊματα. 27 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ 1986 ςελ 95 28 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ 1986 ςελ 95 17

Αμυντικά είναι τα δικαιϊματα που περιζχουν αξίωςθ αποχισ από κάκε επικετικι ενζργεια είτε εκδθλϊνεται με πράξθ είτε με παράλειψθ. Ρροςτατευτικά δικαιϊματα είναι τα προσ το (προςτατευτικό) κράτοσ ςτρεφόμενα δικαιϊματα,τα οποία περιζχουν αξίωςθ παροχισ βοικειασ προσ τον αμυνόμενο για τθν απόκρουςθ τθσ απειλοφμενθσ, με επικετικι ενζργεια προςβολισ των δικαιωμάτων του ι για τθν αποκατάςταςθ τθσ βλάβθσ,που υπζςτθ με τθν προςβολι 29. Τα αμυντικά δικαιϊματα είναι απόλυτα ενϊ τα προςτατευτικά είναι ςχετικά και ςτρζφονται κατά τθσ κρατικισ εξουςίασ. Το Σφνταγμα λοιπόν αναγνωρίηει τθν αμυντικι διαπροςωπικι ενζργεια, όχι όμωσ και τθν προςτατευτικι. Η αρχι τθσ διαςφάλιςθσ και θ εξαςφαλιςτικι διεκδικθτικι διάςταςθ των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων, γίνεται ορατι και ςυγκεκριμενοποιείται μόνο με τθν ταυτόχρονθ κεϊρθςθ τθσ μεταβολισ τθσ ζννομθσ τάξθσ ςε ςφγχρονο κοινωνικό προςτατευτικό κράτοσ. Η εξαςφαλιςτικι διεκδικθτικι διάςταςθ των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων προκφπτει από τθν ςυνολικι κεϊρθςθ, αυτοφ του ίδιου του ουςιαςτικοφ περιεχομζνου του δικαίου, του προτφπου του κοινωνικοφ κράτουσ και τθσ μεταβολισ του ουςιαςτικοφ περιεχομζνου των δικαιωμάτων του ανκρϊπου 30. 29 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ 1986 ςελ 96 30 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ 1986 ςελ 97 18

Γ. ΜΕΣΑΒΟΛΗ ΣΗ ΕΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ 1.ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΝΘΡΩΠΙΜΟ- ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ Η ιςτορικι πορεία των δφο αιϊνων που πζραςαν από τθν επικράτθςθ τθσ αςτικισ κοινωνίασ(burgerliche Gesellschaft) μζχρι και ςιμερα,οδιγθςε με τθν ταυτόχρονθ ανάπτυξθ του δθμοκρατικοφ πολιτεφματοσ, από τθν ατομιςτικι ζννομθ τάξθ ςτθν ζννομθ τάξθ του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ που βαίνει νομοτελειακά προσ τθν ολοκλιρωςι τθσ. Η ποιοτικι μεταβολι τθσ ζννομθσ τάξεωσ, ζγινε διαλεκτικά με τθ ςυςςϊρευςθ των μικρότερων ποςοτικϊν αλλαγϊν, που προκαλοφςε ο προςτατευτικόσ νομοκετικόσ περαμβατιςμόσ, ςυςςϊρευςθ που τελικά προκάλεςε το πζραςμα τθσ ζννομθσ τάξθσ ςε μία νζα ποιότθτα. Η νζα κοινωνικι ανκρωπιςτικι ζννομθ τάξθ βαςίηεται ςτο απαραβίαςτο τθσ ανκρώπινθσ αξίασ 31. Η ατομιςτικι τάξθ άρχιςε να δθμιουργείται πριν δφο αιϊνεσ ςτθν εποχι τθσ γαλλικισ επανάςταςθσ. Στθν εποχι αυτι του ατομικιςμοφ θ ζνταξθ τθσ αμυντικισ ενζργειασ των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων είναι αδφνατθ 32. Αλλά θ θλικίασ δφο αιϊνων ατομιςτικι τάξθ παραχϊρθςε ςταδιακα τθ κζςθ τθσ ςτθν ανκρωπιςτικι ζννομθ τάξθ, ςτθν ζννομθ τάξθ του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ. Η ιςτορικι εξζλιξθ του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ 31 ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΕΩΣ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ. 1981 ςελ. 1 του προλογικοφ ςθμειϊματοσ. 32 ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΕΩΣ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ. 1981 ςελ. 44 19

βρίςκεται προσ το παρόν ςτο πρϊτο προςτατευτικό ςτάδιο χωρίσ να ζχει προχωριςει ιδιαίτερα ςτο δεφτερο εξαςφαλιςτικό ςτάδιο. Συνεπϊσ, θ ρεαλιςτικι κεωρία του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ βρίςκεται ακόμα ςτθν αρχι τθσ εξελίξεϊσ τθσ, βαδίηει όμωσ με γριγορουσ ρυκμοφσ προσ τθν ολοκλιρωςι τθσ. Στο ςυγκεκριμζνο ςφςτθμα δικαίου θ αξία του ανκρϊπου είναι αρχι απαραβίαςτθ. Τουσ γενικοφσ προςδιοριςμοφσ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ αποτελοφν θ ιςότθτα και θ ελευκερία και τισ ςυνταγματικζσ τθσ εξειδικεφςεισ τα κεμελειϊδθ δικαιϊματα. Η ανκρϊπινθ λοιπόν αξία, το είναι (Sein) διακρίνεται από τθν οικονομικι αξία, το ζχειν (Haben), τθσ οποίασ και υπερζχει. Επίςθσ απαραβίαςτα είναι και τα κεμελειϊδθ δικαιϊματα ςαν ςυνταγματικζσ εξειδικεφςεισ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ. Ο κοινωνικόσ ανκρωπιςμόσ ςαν νομικι ιδεολογία και ςαν ςφςτθμα δικαίου βαςίηεται ςτθν κακολικότθτα τθσ εφαρμογισ του αμυντικοφ περιεχομζνου των κεμελειωδϊν δικαιωμάτων, δθλαδι ςτθν εφαρμογι τθσ αμυντικισ ενζργειασ, όχι μόνο ςτισ ςχζςεισ κράτουσ πολιτϊν, αλλα και ςτισ διαπροςωπικζσ ςχζςεισ 33. Η ζννομθ τάξθ του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ, κεμελειωμζνθ πάνω ςτθν πραγματικότθτα τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ, δεν είναι αξιολογικά ουδζτερθ (υποκειμενικι-ατομιςτικι) αλλά αντικειμενικι ανκρωπιςτικι ζννομθ τάξθ 34. Το Σφνταγμα απαγορεφει κάκε παραβίαςθ τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ. 33 ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΕΩΣ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ. 1981 ςελ. 45-46 34 34 ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΕΩΣ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ. 1981 ςελ. 52 20

Το αντικειμενικό ανκρωπιςτικό περιεχόμενο τθσ ζννομθσ τάξθσ ενιςχφει το κετικό τθσ χαρακτιρα. Η ςφγχρονθ ανκρωπιςτικι ζννομθ τάξθ είναι κλειςτό ςφςτθμα όςον αφορά το παρελκόν και εμποδίηει τθν κατάργθςθ δθλαδι τθσ προςταςίασ του ανκρϊπου,που ζχει κατακτθκεί. Πμωσ οόςον αφορά τθν παραπζρα εξζλιξι τθσ προςταςίασ του ανκρϊπου, θ ανκρωπιςτικι ζννομθ τάξθ αποτελεί ζνα ανοιχτό ςφςτθμα που δεν εμποδίηει τθν προςτατευτικι εξζλιξθ. Η ενίςχυςθ τθσ προςταςίασ του πολίτθ είναι δυνατι κα επικυμθτι θ αποδυμάμωςι τθσ όμωσ δεν είναι επιτρεπτι τθν ζννομθ τάξθ του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ,δθλαδι τίκεται ζνα minimum προςταςίασ του ανκρώπου όχι όμωσ και ζνα maximum 35. Η ανκρωπιςτικι ζννομθ τάξθ του νομικοφ ςιμερα, βαςίηεται ςτα ςυνταγματικά πρότυπα του κοινωνικοφ κράτουσ δικαίου και του κοινωνικοφ ανκρϊπου. Αμζςωσ μετά τθν επικράτθςθ τθσ ατομιςτικισ ζννομθσ τάξεωσ, δθμόςιο και ιδιωτικό δίκαιο άρχιςαν να ακολουκοφν το κακζνα διαφορετικι,ανάςτριφθ πορεία προσ τθν ίδια κατεφκυνςθ,προσ τθν ανκρϊπινθ αξία 36. Η αρχι του απαραβίαςτου τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ αποτζλεςε τον πόλο ζλξθσ και τελικά ενοποίθςθσ των δφο δικαίων και ςιμερα αποτελεί τθ βάςθ τθσ τυπικισ και ουςιαςτικισ ενότθτασ τθσ ζννομθσ τάξθσ. Συνάγεται λοιπόν ότι ο εξανκρωπιςμόσ του δικαίου ζχει ιδθ τεκεί ςε εφαρμογι και ακολουκεί μία πορεία εξζλιξθσ που βαςίηεται ςτθν καταςτατικι αρχι τθσ ζννομθ τάξθσ, τθν αξία του ανκρϊπου. 35 ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΕΩΣ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ. 1981 ςελ.53 36 36 ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΕΩΣ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ εκδ. 1981 ςελ. 94 21

Δ. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ( ΧΩΡΙ ΧΟΛΙΑ) Αξίηει να αναφερκεί πωσ ςε πλθκϊρα αποφάςεων των ελλθνικϊν δικαςτθρίων,όλων των κλάδων του δικαίου,ανωτζρων και κατωτζρων, γίνεται ρθτι μνεία και εφαρμογι τθσ αρχισ του απαραβίαςτου τθσ ανκρϊπινθσ αξίασ, καλφπτοντασ όλο το φάςμα των δικαικϊν ςχζςεων. Από τθν άλλθ πλευρά ςιμερα οι υποκζςεισ που αφοροφν τθν προςβολι του κεμελειωδοφσ δικαιϊματοσ ςτθν ανκρϊπινθ αξία (προςωπικότθτα, ελευκερία, ιςότθτα) είναι πολυάρικμεσ ςτθν ελλθνικι (αλλά και ξζνθ νομολογία). Ενδεικτικά παρατίκεται ο παρακάτω πίνακασ 37 : ΣτΕ 856/2002 ( Υπόκεςθ Ανεπικφμθτοι Αλλοδαποί) ΑΡ 40/1998 (Υπόκεςθ Τθλεοπτικόσ Στακμόσ M.C) ΑΡ 196/1952 ΑΡ 1753/1983 Δεφ.Ακ 81/1993 ΜΡρ.Ακ 3039/1983 ΔπρΙωαν 49/1999 ΕφΑκ 3040/2001 (Υπόκεςθ Νταλάρα-Ρανοφςθ) ΣτΕ 789/1990 ( Υπόκεςθ απόλυςθσ μόνιμου αρχιςμθνία) ΣτΕ 375/1978 (Υπόκεςθ άδειασ γάμου ςωμάτων αςφαλείασ) 37 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α.ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Γ εκδ 2005 ςελ 286-287 / θλεκτρονικι πθγι : www.nomos.gr 22

ΕφΘεςςαλ 556/1980 ( Υπόκεςθ υποκλοπισ ςυνομιλιϊν ςυηφγων) ΣτΕ 1159/1991 ( Υπόκεςθ πολιτογράφθςθσ αλλοδαποφ) ΜονΡρΝαυπλ 53/1980 ( Υπόκεςθ βοθκοφ αποκθκάριου εργοςταςίου κλωςτουφαντουργίασ). ΡλθμΑκ 10541/1976 ( Υπόκεςθ βιαςμοφ φυλακιςμζνθσ ΑΡ 3667/1978 ( Υπόκεςθ δοκίμου ιπταμζνθσ αεροςυνοδοφ) ΕφΘες 1782/1981 ( Υπόκεςθ ομοφυλοφιλικϊν ςχζςεων) ΡλθμΘεσ 980/1983 ( Υπόκεςθ κατοχισ ναρκωτικϊν ουςιϊν) ΣτΕ (Ολομ) 1733/1983 ( Υπόκεςθ αναπλθρωτι γενικοφ διευκυντοφ του Υπουργείου Συντονιςμοφ) ΡρωτΡειρ 1303/1983 ( Υπόκεςθ προςωπικισ κράτθςθσ λόγω χρεϊν ςτο δθμόςιο) ΣτΕ (Τμ.Γ ) 1935/1983 ( Υπόκεςθ Αγία Πλγα) ΣτΕ (Τμ.Γ ) 1423/1986 (Υπόκεςθ δικθγόρου Νζασ Ερυκραίασ) ΣτΕ (Τμ.Δ ) 2422/1985 (Υπόκεςθ Κζντρου Ραρακεριςμοφ Γυμνιςτϊν) ΣτΕ (Τμ.Γ ) 1603/1991 ( Υπόκεςθ υπαλλιλων γενικοφ λογιςτθρίου του κράτουσ) ΣτΕ (Τμ.Γ ) 1957/1994 ( Υπόκεςθ αςκουμζνου δικθγόρου ςτο ΔΣ Χίου) ΣτΕ (Τμ.Γ ) 1647/1987 ( Υπόκεςθ γάμου υπολοχαγοφ)κ.α 23

Ε. ΕΠΙΛΟΓΟ Ρεριεχόμενο τθσ παροφςασ εργαςίασ αποτελεί θ διερεφνθςθ τθσ ανκρϊπινισ αξίασ του ανκρϊπου ωσ καταςτατικι αρχι τθσ ςφγχρονθσ ζννομθσ τάξθσ. Ακριβϊσ θ ρθτι κακιζρωςθ τθσ αρχισ ςτο Σφνταγμα του 1975 αποτελζι τθ βαςικι εκείνθ τομι που οδιγθςε ςτθν μεταβολι τθσ δφο αιϊνων ατομιςτικισ ζννομθσ τάξθσ ςτθν ποιοτικά ανϊτερθ ζννομθ τάξθ του κοινωνικοφ ανκρωπιςμοφ. Ωςτόςο το ςχετικά νζο αυτό δικαιοπολιτικό ςφςτθμα με τον ανκρωποκεντρικό χαρακτιρα βρίςκεται ακόμα ςτθν αρχι τθσ εξζλιξθσ του, προχωρϊντασ με γοργοφσ ρυκμοφσ προσ τθν ολοκλιρωςι του. Αυτό το τελευταίο όμωσ κα επιτευχκεί μόνο μζςω διαρκρωτικϊν κεςμικϊν μεταβολϊν με τθν ταυτόχρονθ ςφμπραξθ των πολιτϊν, ςτα πλαίςια τθσ κοινωνικισ ςυνφπαρξθσ. 24

Σ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ (ΤΟΜΟΣ Γ ) Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ ΕΚΔ. 2005 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΑΡΟ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ ΕΚΔ. 1986 ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΕΩΣ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ ΕΚΔ. 1981 ΡΑΑΔΟΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ 1976-1985 Α.ΑΙΚΟΣ ΕΚΔ. 1984 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΝΘΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΩΡΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Α. ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ ΕΚΔ 1998 ΗΛΕΚΤΟΝΙΚΗ ΡΗΓΗ: www.nomos.gr 25

26