ΕΝΤΟΜΑ & ΑΛΛΑ ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ
Ματθίλδη Σαββοπούλου-Σουλτάνη, Kαθηγήτρια Eντομολογίας Πτυχιούχος της Γεωπονικής Σχολής και διδάκτορας της ίδιας Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είναι Καθηγήτρια Εντομολογίας και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Ζωολογίας και Παρασιτολογίας της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Aντιπρόεδρος της Εντομολογικής Εταιρείας Ελλάδος και μέλος άλλων διεθνών επιστημονικών εταιρειών και σωματείων, όπως και εκδότης του περιοδικού της Εντομολογικής Εταιρείας Ελλάδος (Entomologia Hellenica). Η ερευνητική της δραστηριότητα περιλαμβάνει κυρίως βασική και εφαρμοσμένη έρευνα σε θέματα βιολογίας, οικολογίας, συμπεριφοράς και αντιμετώπισης εντόμων και είναι δημοσιευμένη σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά. Είναι επιστημονική υπεύθυνος ερευνητικών προγραμμάτων, διεθνών και εθνικών. Στέφανος Ανδρεάδης, Διδάκτωρ Γεωπονικής Σχολής Πτυχιούχος της Γεωπονικής Σχολής και διδάκτορας της ίδιας Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Ζωολογίας και Παρασιτολογίας της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μέλος επιστημονικών εταιρειών και σωματείων, ενώ έχει συμμετάσχει σε πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων, διεθνών και εθνικών. Η ερευνητική του δραστηριότητα περιλαμβάνει κυρίως βασική και εφαρμοσμένη έρευνα σε θέματα βιολογίας, οικολογίας, συμπεριφοράς και αντιμετώπισης εντόμων και είναι δημοσιευμένη σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά. Χριστίνα Σουλτάνη-Ζουρουλίδη, Κτηνίατρος Πτυχιούχος της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και υποψήφια διδάκτορας Απεικονιστικής Διαγνωστικής στην Κλινική Ζώων Συντροφιάς του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Έχει συμμετάσχει ως ερευνήτρια σε προγράμματα καταπολέμησης κουνουπιών, καθώς επίσης και σε πανελλήνια και πανευρωπαϊκά εντομολογικά συνέδρια.
ΕΝΤΟΜΑ & ΑΛΛΑ ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΑΤΘΙΛΔΗ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ - ΣΟΥΛΤΑΝΗ Kαθηγήτρια Eντομολογίας ΣτΕφανος ΑνδρεΑδης Διδάκτωρ Γεωπονικής Σχολής ΧριστΙνα ΣουλτΑνη - ΖουρουλΙδη Κτηνίατρος
ΕΝΤΟΜΑ & ΑΛΛΑ ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΑΤΘΙΛΔΗ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ - ΣΟΥΛΤΑΝΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΟΥΛΤΑΝΗ - ΖΟΥΡΟΥΛΙΔΗ Θεσσαλονίκη 2011 ISBN: 978-960-89158-8-6 Copyright K. N. Επισκόπου 7, Θεσσαλονίκη, Τ. 2310 203566. Το βιβλίο «Έντομα & άλλα αρθρόποδα υγειονομικής σημασίας» τυπώθηκε και βιβλιοδετήθηκε από την COPY CITY ΕΠΕ, με τεχνολογία φιλική προς το περιβάλλον, σε «πράσινες» ψηφιακές μηχανές, χωρίς χημικά απόβλητα, με μη τοξικά μελάνια, χαμηλής όχλησης και ενεργειακής κατανάλωσης. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ix xiii A ΜΕΡΟΣ ΚΛΑΣΗ ΕΝΤΟΜΑ (INSECTA) 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΑΞΗ DIPTERA 19 Οικογένεια Culicidae 29 Υποοικογένεια Toxorhynchitinae 51 Υποοικογένεια Anophelinae 52 Anopheles sacharovi 56 An. maculipennis complex 59 An. superpictus 59 An. hyrcanus 60 Υποοικογένεια Culicinae 61 Aedes aegypti 61 Ae. albopictus 63 Ae. vexans 65 Ochlerotatus caspius 65 Culex pipiens complex 67 Cx. territans 67 Culiseta longiareolata 69 Υγειονομική σημασία 70 Ελονοσία 70 Ιώσεις 71 Φιλαριάσεις 76 Καταπολέμηση κουνουπιών 79 Ερευνητική μελέτη κουνουπιών 98 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Οικογένεια Chironomidae 119 Υγειονομική σημασία 125 Καταπολέμηση 126 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Οικογένεια Psychodidae 131 Υποοικογένεια Phlebotominae 133 Υγειονομική σημασία 136 Καταπολέμηση 138 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Οικογένεια Simuliidae 141 Υγειονομική σημασία 149 Καταπολέμηση 151
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Οικογένεια Ceratopogonidae 153 Υγειονομική σημασία 158 Καταπολέμηση 159 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Οικογένεια Tabanidae 161 Chrysops spp. 171 Tabanus spp. 171 Haematopota spp. 172 Υγειονομική σημασία 173 Καταπολέμηση 175 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Οικογένεια Glossinidae 179 Υγειονομική σημασία 188 Καταπολέμηση 190 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Οικογένεια Muscidae και FANNIIDAE 193 Οικογένεια Muscidae 195 Υποοικογένεια Stomoxydinae 195 Stomoxys calcitrans 195 Υγειονομική σημασία 196 Υποοικογένεια Muscinae 197 Musca domestica 197 Musca sorbens 197 Υγειονομική σημασία 199 Οικογένεια FANNIIDAE 201 Fannia spp. 201 Υγειονομική σημασία 203 Καταπολέμηση 204 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Οικογένειες Calliphoridae, Sarcophagidae και Oestridae 209 Οικογένεια Calliphoridae (ιριδίζουσες μύγες) 211 Cochliomyia hominivorax 211 Chrysomya bezziana 213 Lucilia spp. 215 Calliphora spp. 218 Οικογένεια Calliphoridae (μη ιριδίζουσες μύγες) 218 Cordylobia anthropophaga 218 Auchmeromyia senegalensis 219 Οικογένεια Sarcophagidae 222 Sarcophaga spp. 222 Wohlfahrtia spp. 223
Οικογένεια Oestridae 225 Oestrus ovis 225 Hypoderma bovis 225 Υγειονομική σημασία 228 Καταπολέμηση 232 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Λοιπές οικογένειες Διπτερων 235 Οικογένεια Drosophilidae 237 Οικογένεια Ephydridae 239 Οικογένεια Rhagionidae 240 Οικογένεια Piophilidae 241 Οικογένεια Hippoboscidae 242 Υγειονομική σημασία 243 Οικογένεια Tipulidae 244 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΤΑΞΗ SIPHONAPTERA 249 Οικογένεια Pulicidae 259 Pulex irritans 259 Ctenocephalides canis 259 Ctenocephalides felis 259 Xenopsylla cheopis 262 Echidnophaga gallinacea 262 Οικογένεια Tungidae 263 Tunga penetrans 263 Υγειονομική σημασία 266 Καταπολέμηση 271 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΤΑΞΗ PHTHIRAPTERA 277 Οικογένεια Pediculidae 280 Pediculus humanus capitis 281 Pediculus humanus humanus 282 Phthirus pubis 283 Υγειονομική σημασία 285 Καταπολέμηση 286 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ΤΑΞΗ HEMIPTERA 289 Οικογένεια Cimicidae 291 Υγειονομική σημασία 297 Καταπολέμηση 298 Οικογένεια Reduviιdae 301 Υγειονομική σημασία 304 Καταπολέμηση 305
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ΤΑΞΗ DICTYOPTERA 307 Υποτάξη BLATTARIA 310 Οικογένεια Blattidae 311 Blatta orientalis 311 Periplaneta americana 312 Οικογένεια Blattelidae 314 Blattela germanica 314 Supella longipalpa 314 Οικογένεια Polyphagidae 319 Polyphaga aegyptiaca 319 Υγειονομική σημασία 320 Καταπολέμηση 321 Β ΜΕΡΟΣ ΚΛΑΣΗ ΑΡΑΧΝΙΔΙΑ (ARACHNIDA) 331 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 ΥΠΟΚΛΑΣΗ ACARI 335 Υποτάξη METASTIGMATA 339 Οικογένεια Ixodidae 344 Rhipicephalus sanguineus 344 Dermacentor marginatus 345 Dermacentor andersoni 346 Ixodes ricinus 346 Hyalomma marginatum 347 Hyalomma anatolicum excavatum 348 Haemaphysalis inermis 349 Haemaphysalis punctata 350 Υγειονομική σημασία 352 Οικογένεια Argasidae 356 Υγειονομική σημασία 359 Καταπολέμηση 361 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Υποτάξη MESOSTIGMATA 365 Οικογένεια Dermanyssidae 367 Dermanyssus gallinae 367 Υγειονομική σημασία 368 Καταπολέμηση 368 Οικογένεια MACRONYSSIDAE 369 Ornithonyssos bacoti 369 Υγειονομική σημασία 370 Καταπολέμηση 370
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17 Υποτάξη ASTIGMATA 373 Οικογένεια Sarcoptidae 375 Sarcoptes scabiei 375 Υγειονομική σημασία 377 Καταπολέμηση 378 Οικογένεια ΑCARIDAE 379 Υγειονομική σημασία 379 Καταπολέμηση 380 Οικογένεια PYROGLYPHIDAE 381 Υγειονομική σημασία 383 Καταπολέμηση 383 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 Υποτάξη PROSTIGMATA 389 Οικογένεια Demodicidae 391 Demodex folliculorum 391 Υγειονομική σημασία 392 Καταπολέμηση 392 Οικογένεια PYEMOTIDAE 393 Pyemotes tritici 393 Υγειονομική σημασία 394 Καταπολέμηση 394 Οικογένεια Τrombiculidae 395 Υγειονομική σημασία 395 Καταπολέμηση 396 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19 ΥΠΟΚΛΑΣΗ ARANEAE 399 Υγειονομική σημασία 405 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20 ΥΠΟΚΛΑΣΗ SCORPIONES 413 Υγειονομική σημασία 417 Καταπολέμηση 421 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 423 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ 429 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 441
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 0 Ταξη D I P T E R A C U L I C I D A E Οικογενεια
Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΤΑΞΗ DIPTERA Οικογενεια CULICIDAE 21 ΤΑΞΗ DIPTERA Τα είδη της τάξης χαρακτηρίζονται από το ότι έχουν ένα μόνο ζεύγος πτερύγων ενώ το δεύτερο, το οπίσθιο ζεύγος, είναι ατροφικό και έχει διαμορφωθεί σε ζεύγος ροπαλοειδών οργάνων που ονομάζονται αλτήρες (halteres) (εικ. 1.1). Οι αλτήρες πάλλονται κατά την πτήση των εντόμων και παίζουν ρόλο γυροσκοπίου. Υπάρχουν μερικά μόνο είδη που είναι δευτερογενώς άπτερα. Είναι κατά το πλείστον βλαβερά έντομα, ορισμένα μάλιστα αιμοβόρα και κατά συνέπεια φορείς παθογόνων οργανισμών που προκαλούν ασθένειες στον άνθρωπο και στα ζώα. Η οικογένεια περιλαμβάνει 90.000 περίπου είδη μικρού έως μετρίου μεγέθους. Τα περισσότερα είδη είναι ημερόβια και πετούν άνετα. Ως προνύμφες έχουν αναπτύξει μία ποικιλία συνηθειών που συνεπάγονται σημαντικές μορφολογικές διαφορές. Η μεταμόρφωση είναι πλήρης. Το σώμα των ενηλίκων χωρίζεται ευκρινώς σε τρία μέρη, κεφαλή, θώρακα και κοιλία. Η κεφαλή είναι μεγάλη, σε σχέση με το μέγεθος του σώματος και το μεγαλύτερο μέρος της καταλαμβάνεται από τους σύνθετους οφθαλμούς. Σε μερικά Εικ. 1.1 Διάγραμμα διπτέρου. Κ: κεφαλή, Θ: θώρακας, ΚΛ: κοιλία, ππ: πρόσθιο πόδι, μπ: μεσαίο πόδι, οπ: οπίσθιο πόδι, πρ: προβοσκίδα, κ: κεραία, ο: σύνθετος οφθαλμός, θρ: θυρεός, αλ: αλτήρες, πτ: πτερύγιο (squama), μ: μηρός, κν: κνήμη, τρ: ταρσός, αο: απλοί οφθαλμοί. (Από Smart 1956, τροποποιημένη).
22 ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ A MΕΡΟΣ είδη και συνήθως στα αρσενικά άτομα, οι οφθαλμοί αυτοί είναι τόσο μεγάλοι ώστε η διαχωριστική μεταξύ τους λωρίδα να έχει σχεδόν εξαλειφθεί (εικ. 1.2Α). Στην περίπτωση αυτή η κεφαλή ονομάζεται ολοπτική (holoptic) ενώ όταν υπάρχει η διαχωριστική λωρίδα μεταξύ των σύνθετων οφθαλμών τότε ονομάζεται διοπτική (dichoptic) (εικ. 1.2Β). Ακόμη στην κεφαλή μπορεί να υπάρχουν τρεις απλοί οφθαλμοί (ocelli) (εικ. 1.3). Τα στοματικά μόρια των ενηλίκων είναι σπογγίζοντος-μυζητικού τύπου (εικ. 1.4). Στα αιμοβόρα είδη τα στοματικά μόρια έχουν μορφή στιλέτου προσαρμοσμένου στο να τρυπά το δέρμα του ξενιστή και να μυζά αίμα (εικ. 1.5). Στα κυκλόρραφα έχει γίνει μία σημαντική προσαρμογή στον τρόπο λήψης της τροφής τους, έτσι είναι ικανά να εμέσουν «σταγόνα εμετού» (vomit drop) από το πρόσθιο έντερό τους για περαιτέρω διαλυτοποίηση της τροφής τους, όταν χρειάζεται. Ο θώρακας αποτελείται από μία σειρά σκληριτών (sclerites) που συνδέονται με ενδιάμεσες μεμβρανώδεις περιοχές. Σε μερικά είδη οι σκληρίτες του θώρακα έχουν ταξινομική σημασία. O προθώρακας και ο μεταθώρακας είναι μικροί και ενωμένοι με το μεγάλο μεσοθώρακα. Το μόνο ζεύγος πτερύγων, οι αλτήρες, που είναι ομόλογοι του δευτέρου ζεύγους, και τα τρία ζεύγη των ποδιών είναι προσαρτημένα στο θώρακα. Η κατασκευή των πτερύγων (εικ. 1.1) είναι ενδιαφέρουσα στα Δίπτερα. Οι πτέρυγες είναι μεμβρανώδεις, χωρίς λέπια (scales), αλλά υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις όπως τα κουνούπια όπου οι πτέρυγες φέρουν σε ορισμένα σημεία λέπια (εικ. 1.6). Η μεμβράνη των πτερύγων μπορεί να φέρει λεπτές τρίχες που μερικές φορές είναι συγκεντρωμένες μόνο σε συγκεκριμένες θέσεις. Κύριο χαρακτηριστικό των πτερύγων είναι οι νευρώσεις. Ο τύπος που δημιουργείται από τις νευρώσεις, παχύνσεις και νεύρα στηρίζει τη μεμβράνη. Πολλά είδη μπορούν να αναγνωριστούν μόνο από τις νευρώσεις και συχνά είναι το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό για την αναγνώριση των ειδών της οικογένειας. Πρέπει να δοθεί έμφαση στο ότι όταν συγκρίνουμε μία πτέρυγα διπτέρου με μία εικόνα, η σύγκριση πρέπει να γίνεται νεύρο προς νεύρο και πρέπει να είναι ακριβώς και όχι κατά προσέγγιση ίδια. Τα νεύρα χωρίζονται σε επιμήκη, που ξεκινούν από τη βάση της πτέρυγας και φθάνουν στην κορυφή και τα κάθετα (cross veins) που ενώνουν τα επιμήκη σε διάφορα σημεία μεταξύ τους. Τα πόδια δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερους χαρακτήρες. Οι ταρσοί αποτελούνται από 5 άρθρα (εικ. 1.7). H κοιλία φέρει στο άκρο της τον γεννητικό οπλισμό (genitalia) που συχνά παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον για τον προσδιορι-
Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΤΑΞΗ DIPTERA Οικογενεια CULICIDAE 23 σμό. Γενικά ο εξωτερικός γεννητικός οπλισμός του αρσενικού συνίσταται από μία σειρά ενός ή περισσοτέρων εξαρτημάτων, τα περιφαλλικά όργανα, και ένα κεντρικό όργανο, τον φαλλό. Τα περιφαλλικά όργανα μπορεί να είναι ορατά όπως συμβαίνει στα κουνούπια (εικ. 1.8) ή μπορεί να είναι αναδιπλωμένα στην κοιλιά όταν δεν χρησιμοποιούνται όπως συμβαίνει στις μύγες τσε-τσε (εικ. 1.9). Τα εξωτερικά γεννητικά όργανα του θηλυκού αποτελούνται από το γεννητικό πόρο (genital orifice). Μπορεί να υπάρχει κάποια μορφή ωοθέτη, που αποτελείται από σκληρυμένα εκτατά μέρη των τελευταίων κοιλιακών άρθρων ή των τελευταίων άρθρων που έχουν μετατραπεί σε τηλεσκοπικά συσταλτό ωοθέτη. Α Β Εικ. 1.2 Ολοπτική κεφαλή από Tabanus sp. (A) και διοπτική κεφαλή από Calliphoridae (B).
24 ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ A MΕΡΟΣ Εικ. 1.3 Απλοί οφθαλμοί είδους Calliphoridae. Εικ. 1.4 Ελαφρώς πλάγια όψη προβοσκίδας της οικιακής μύγας (Musca domestica). Ρ: rostrum, H: haustellum, ΟΔ: στοματικός δίσκος, ΜΟ: στοματικό άνοιγμα, Κσκ: κεντρικό συλλεκτικό κανάλι ψευδοτραχειών, Δσκ: σκληρίτης του δίσκου, Φ: τροφικό κανάλι ανάμεσα στον υποφάρυγγα (Υπ) και το άνω χείλος (Αχ), Φυ: fulcrum που φαίνεται εκτός της χιτίνινης μεμβράνης (Χ), Κχ: κάτω χείλος, Γ: γναθικό κορδόνι/ σύνδεσμος, Γπ: γναθικές προσακτρίδες, Ψτ: ψευδοτραχείες (Από Smart 1956, τροποποιημένη).
Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΤΑΞΗ DIPTERA Οικογενεια CULICIDAE 25 Οι προνύμφες είναι σκωληκόμορφες, άποδες και συχνά με κεφαλή μικρή. Τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου, όπως στα κουνούπια ή ξέοντος μυζητικού τύπου. Στα κυκλόρραφα τα στοματικά μόρια βρίσκονται κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στο εσωτερικό του σώματος και αποτελούν τον κεφαλοφαρυγγικό σκελετό. H νύμφη είναι ελεύθερη ή κλεισμένη στο δερμάτιό της που έχει σκληρυνθεί και αποτελεί το νυμφικό περίβλημα (puparium). Bιολογία Στην πλειονότητά τους τα δίπτερα είναι ωοτόκα. Ωστόσο υπάρχουν είδη που αποθέτουν προνύμφες αντί αυγών. Από τα είδη Culicidae μόνο 4 είδη αποθέτουν προνύμφες ενώ από τα Tabanidae πολλά είδη. Από τα Δίπτερα με υγειονομική σημασία, προνυμφοτοκία παρατηρείται σε ορισμένα Cyclorrhapha και Pupipara. Oι προνύμφες μπορεί να αποτίθενται ως 1ης ηλικίας (Sarcophaga spp.) ή ως πλήρως ανεπτυγμένες προνύμφες, που νυμφώνονται αμέσως μετά την απόθεσή τους (Glossina spp.). Ωοζωοτοκία έχουμε στην περίπτωση όπου αποτίθενται αυγά που περιέχουν προνύμφη και εκκολάπτονται αμέσως μετά την απόθεσή τους. Εικ. 1.5 Στοματικά μόρια θηλυκού κουνουπιού. επ: επιφάρυγγας, γπ: γναθική προσακτρίδα, κ: κεραία, αγ: άνω γνάθοι, κγ: κάτω γνάθοι, επ: άνω χείλος, επ: επιφάρυγγας, κχ: κάτω χείλος, λ: γλωσσίδιο, τφ: τροφικός αγωγός, σλ: σιελοφόρος αγωγός στον υποφάρυγγα, υπ: υποφάρυγγας (Από Smart 1956, τροποποιημένη).
26 ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ A MΕΡΟΣ Α Β Εικ. 1.6 Πτέρυγα κουνουπιού με λέπια και κροσσούς (Culex pipiens complex) (Α), και μεμβρανοειδής πτέρυγα διπτέρου χωρίς λέπια (Musca domestica) (B).
Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΤΑΞΗ DIPTERA Οικογενεια CULICIDAE 27 Εικ. 1.7 Πόδι από Musca domestica. Εικ. 1.8 Εξωτερικός γεννητικός οπλισμός κουνουπιού (Από Smart 1956, τροποποιημένη). Εικ. 1.9 Εξωτερικός γεννητικός οπλισμός μύγας τσε-τσέ (Από Smart 1956, τροποποιημένη).
28 ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ A MΕΡΟΣ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΔΙΠΤΕΡΩΝ Υποτάξη ΝEMATOCERA Οικογένειες TIPULIDAE (Crane flies, Daddy Long Legs, Spinning Jennies) PSYCHODIDAE (Moth flies, Owl midges, Papatasi fly) CULICIDAE (Mosquitoes, Biting gnats) CHIRONOMIDAE (Midges non-biting, Gnats) CECIDOMYIIDAE (Gall midges) MYCETOPHILIDAE (Fungus gnats) CERATOPOGONIDAE (Biting midges) BIBIONIDAE (March flies, St. Mark s fly) SIMULIIDAE (Black flies, Buffalo gnats) ANISOPODIDAE (Window gnats) BLEPHAROCERIDAE (Net-winged midges) Υποτάξη BRACHYCERA Οικογένειες STRATIOMYIIDAE (Soldier flies) RHAGIONIDAE (Snipe flies) TABANIDAE (Horse flies) SCENOPINIDAE (Window flies) ASILIDAE (Robber flies, Assassin flies) BOMBYLIIDAE (Bee flies) EMPIDIDAE (Dance flies) DOLICHOPODIDAE (Long-legged flies, Fan-tailed flies) Υποτάξη CYCLORRHAPHA Οικογένειες PHORIDAE SYRPHIDAE (Hover flies, Flower flies) DROSOPHILIDAE (Small fruit flies) CHLOROPIDAE (Fruit flies, Gout flies, Eye flies) SEPSIDAE (Black scavenger flies, Ensign flies) PIOPHILIDAE (Cheese Skipper) GASTEROPHILIDAE (Horse bots) MUSCIDAE (House flies, etc) CALLIPHORIDAE (Blow flies) SARCOPHAGIDAE (Flesh fly) OESTRIDAE (Warble flies, Nostril flies) Υποτάξη PUPIPARA Οικογένειες HIPPOBOSCIDAE (Louse flies, Keds) STREBLIDAE (Bat flies) NYCTERIBIIDAE (Bat flies)