Πτυχιακή διατριβή ΤΑΧΕΙΑ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΕΝΑΛΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΤΟΜΗΣ : Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΖΩΤΟΥ. Μαρίνα Γρηγορίου

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή ΤΑΧΕΙΑ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΕΝΑΛΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΤΟΜΗΣ : Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΖΩΤΟΥ Μαρίνα Γρηγορίου Λεμεσός 2012

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Πτυχιακή διατριβή ΤΑΧΕΙΑ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΕΝΑΛΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΤΟΜΗΣ : Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΖΩΤΟΥ Μαρίνα Γρηγορίου Επιβλέπων καθηγητής Δρ. Δημήτριος Σκαρλάτος Λεμεσός 2012

Πνευματικά δικαιώματα Copyright Μαρίνα Γρηγορίου, 2012 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Η έγκριση της πτυχιακής διατριβής από το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του Τμήματος. ii

Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιβλέπων καθήγητή, Δρ. Δημήτριο Σκαρλάτο για την ευκαιρία που μου έδωσε να μελετήσω ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα όπως το ναυάγιο του Μαζωτού. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω την Σταυρούλα Κυπαρισσή για την υπομονή, την βοήθεια και τις γνώσεις που μου προσέφερε καθ όλη την διάρκεια δημιουργίας της συγκεκριμένη μελέτης. iii

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Θέμα της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας είναι η τρισδιάστατη απεικόνιση και χαρτογράφηση υποβρύχιας αρχαιολογίας. Συγκεκριμένα η εργασία επικεντρώθηκε στην αποτύπωση του αρχαίου ναυαγίου της κλασικής περιόδου που βρέθηκε στον Μαζωτό το 2006. Το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος 45 μέτρων της θαλάσσιας περιοχής του χωριού Μαζωτός και 2.5 χιλιόμετρα από την ακτή. Η σπουδαιότητα του ναυαγίου του Μαζωτού δεν μπορεί να περιγραφεί, αφού αποτελεί την πρώτη ανασκαφή στην οποία συμμετέχουν αποκλειστικά κυπριακοί φορείς. Ωστόσο το γεγονός ότι το περιβάλλον μελέτης είναι υποβρύχιο δημιούργησε σημαντικά προβλήματα τόσο κατά την διαδικασία για την λήψη των δεδομένων του ναυαγίου, όσο και κατά την διαδικασία επεξεργασίας και εξαγωγής των αποτελεσμάτων. Προβλήματα όπως το μεγάλο βάθος, η μειωμένη ορατότητα, τα ρεύματα αλλά και η θολότητα του υποβρύχιου περιβάλλοντος, σε συνδυασμό με τον μειωμένο χρόνο κατάδυσης, οδήγησαν τους ερευνητές στην διαδικασία εφαρμογής αυτοματοποιημένης φωτογραμμετρικής μεθόδου. Αφού με την συγκεκριμένη μέθοδο είχαν γρήγορα, ακριβή στοιχεία για το ναυάγιο και ταυτόχρονα γνώριζαν την ακριβή θέση κάθε αμφορέα που τυχόν να είχε αφαιρεθεί. Επίσης σημαντικό συστατικό της μελέτης αυτής, είναι η σύγκριση μεταξύ των διαδοχικών ημερών ανασκαφής, της περιόδου εξέτασης, τόσο για εξαγωγή συμπερασμάτων, όσο και για σύγκριση των λογισμικών που χρησιμοποιήθηκαν. iv

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... iv ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ....v ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... viii ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... ix ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... x ΑΠΟΔΟΣΗ ΟΡΩΝ... xi ΕΙΣΑΓΩΓΗ... xii 1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ...1 1.1. ΕΝΑΛΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ...1 1.2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ...2 1.2.1. ΑΝΑΚΛΑΣΗ...2 1.2.2. ΔΙΑΘΛΑΣΗ...2 1.2.3. ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ...2 1.2.4. ΟΡΑΤΟΤΗΤΑ...3 1.2.5. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΒΥΘΟΥ...4 1.2.6. ΕΝΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ...4 1.2.7. ΑΥΞΗΣΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑΣ ΝΕΡΟΥ...4 1.2.8. ΘΕΡΜΟΚΛΙΝΕΣ...4 1.3. ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΜΑΖΩΤΟΥ...5 1.4. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ...8 1.4.1. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...8 1.4.2. ΦΩΤΟΜΩΣΑΪΚΑ...8 1.4.3. ΣΗΜΑΝΣΗ...9 1.4.4. ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ...10 v

1.4.5. ΑΡΧΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ...11 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ...13 2.1. ΕΞΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΙΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ-Ο ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΣ SIFT...13 2.2. ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ...14 2.3. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΡΙΔΣΔΙΑΣΤΑΤΟΥ ΝΕΦΟΥΣ ΣΗΜΕΙΩΝ...15 2.4. ΓΕΩΑΝΑΦΟΡΑ...16 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...17 3.1. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ...17 3.2. BUNDLER ΜΕΣΩ SIFT...18 3.3. PMVS - CMVS...19 3.4. ΓΕΩΑΝΑΦΟΡΑ...20 4. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ...23 4.1. ΔΕΔΟΜΕΝΑ...23 4.2. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ - ΧΡΗΣΗ MESHLAB...27 4.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...27 4.4. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ...29 4.4.1. ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΦΟΥΣ...29 4.4.2. ΦΩΤΟΓΡΑΜΜΕΤΡΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΔΥΤΩΝ...30 4.4.3. ΑΠΩΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ...31 4.4.4. ΓΕΩΑΝΑΦΟΡΑ ΝΕΦΩΝ...31 5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ...34 5.1. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΗΜΕΡΩΝ 21/5/10 ΚΑΙ 24/5/10...35 5.2. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΗΜΕΡΩΝ 24/5/10 ΚΑΙ 25/5/10...36 5.3. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΗΜΕΡΩΝ 25/5/10 ΚΑΙ 27/5/10...37 5.4. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΗΜΕΡΩΝ 27/5/10 ΚΑΙ 29/5/10...38 vi

5.5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΗΜΕΡΩΝ 29/5/10 ΚΑΙ 3/6/10...39 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.....42 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ.47 vii

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 4.1. Δεδομένα........24 Πίνακας 4.2. Αρχικές Τιμές Λογισμικών....26 Πίνακας 4.3. Αριθμητικά αποτελέσματα χρήσης της αυτοματοποιημένης μεθόδου...28 Πίνακας 4.4. Σύγκριση αποτελεσμάτων από επαναλαμβανόμενες δοκιμές...47 Πίνακας 5.1. Στατιστικά ανά Σύγκριση...40 viii

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σχήμα 4.1:Διάγραμμα διαδικασίας εφαρμογής για δημιουργία τρισδιάστατου μοντέλου..22 ix

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ I.EN.A.E.: Ινστιτούτο Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών 3D: Τρισδιάστατο RGB: Red Green Blue PMVS: Patch- based Multi View Stereo CMVS: Cluster Multi View Stereo x

ΑΠΟΔΟΣΗ ΟΡΩΝ Bundle adjustment: Multi view stereo: Cluster: Προσανατολισμός Πολλαπλή Εμπροσθοτομία Υποσύνολο xi

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ενάλια αρχαιολογία αποτελεί μια από τις πιο συναρπαστικές και ενδιαφέρουσες εργασίες, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη η διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί για την χαρτογράφηση και την καταγραφή πληροφοριών σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπως η θάλασσα. Ως Ενάλια αρχαιολογία ορίζεται η μελέτη του παρελθόντος στο υποβρύχιο περιβάλλον. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η υψηλή ακρίβεια και ποιότητα αποτύπωσης των αρχαιολογικών ευρημάτων είναι απαραίτητες προϋποθέσεις που επηρεάζονται και περιορίζονται, τόσο από την προσητότητα αυτών, όσο και από τον προϋπολογισμό και τον χρόνο. Η αποτύπωση της ενάλιας αρχαιολογίας αποτελεί μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία, αφού οι συνηθισμένες τεχνικές δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν. Απαιτούνται δηλαδή, ιδιαίτερες δεξιότητες από τους εμπλεκόμενους, ενώ είναι απαραίτητη η εκπαίδευση, τόσο στη χρήση των ναυτιλιακών οργάνων, όσο και στις καταδύσεις. Η Ενάλια αρχαιολογία στη χώρα μας δεν παρουσίασε άνθηση μετά την εύρεση και ανασκαφή του ναυαγίου της Κερύνειας. Μετά από μια τόσο μεγάλη περίοδο στασιμότητας, δόθηκε ξανά η ευκαιρία ανάπτυξης του συγκεκριμένου τομέα, με την εύρεση του ναυαγίου του Μαζωτού. Το συγκεκριμένο ναυάγιο είναι ένα από τα ελάχιστα της κλασικής περιόδου που σώζονται σε τόσο καλή κατάσταση και αποτελεί απόδειξη των συχνών εμπορικών σχέσεων Κύπρου Αιγαίου. Βρέθηκε το 2006, ενω το 2007-8 πραγματοποιήθηκαν δύο περιόδοι αποτύπωσης της υφιστάμενης κατάστασης του. Το 2010 πραγματοποιήθηκε η πρώτη ανασκαφική περίοδος, η οποία αποτελεί και το αντικείμενο μελέτης της συγκεκριμένης εργασίας. Ενώ, ταυτόχρονα όλα τα δεδομένα και οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν αποτελούν μέρος των πληροφοριών που συλλέχτηκαν στις δυο περιόδους αποτύπωσης. Στόχος της διπλωματικής εργασίας, είναι η παρουσίαση μιας αυτοματοποιημένης μεθόδου απεικόνισης και αποτύπωσης υποθαλάσσιου μνημείου που κέντρο έχει την ακρίβεια των εξαγόμενων αποτελεσμάτων. Η εργασία αποτελείται από 6 κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια της Ενάλιας αρχαιολογίας και τα προβλήματα που μπορεί κανείς να συναντήσει στο υποβρύχιο περιβάλλον. Επίσης παρουσιάζεται το ναυάγιο του Μαζωτού και οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στα αρχικά στάδια εύρεσης του. Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο, στο οποίο στηρίχθηκε η όλη διαδικασία. Με λίγα λόγια παρουσιάζονται όλες οι έννοιες από την εξαγωγή και ταύτιση xii

χαρακτηριστικών σημείων, τον προσανατολισμό εικόνων, την τρισδιάστατη ανακατασκευή ενός αντικειμένου, μέχρι και την γεωαναφορά του. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Δηλαδή παρουσιάζονται όλα τα στάδια από τα οποία πέρασε η εικόνα, μέσα από την χρήση ελεύθερων προγραμμάτων, την επεξεργασία, την ταύτιση, τον προσανατολισμό, έτσι ώστε να γίνει η ανακατασκευή της ανασκαφικής περιόδου του 2010. Στο τέταρτο και πιο σημαντικό κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση των αποτελεσμάτων που κατασκευάστηκαν κατά το στάδιο της εφαρμογής. Τα δεδομένα, που δόθηκαν και τα προβλήματα που αυτά παρουσίασαν και δημιούργησαν κατά την επεξεργασία, καθώς και τα αποτελέσματα δηλαδή τα νέφη σημείων που παρήχθησαν στο στάδιο αυτό. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και σχολιάζονται τα σφάλματα που τοίχον να έγιναν κατά το στάδιο της γεωαναφοράς. Επίσης παρουσιάζεται και η πρόοδος της ανασκαφής σε διαδοχικά νέφη σημείων. Τέλος στο έκτο κεφάλαιο, φαίνονται όλα τα συμπεράσματα που εξήχθησαν τόσο από την χρήση και εφαρμογή της συγκεκριμένης αυτοματοποιημένης μεθόδου, όσο και από την σύγκριση των νεφών και την εξαγωγή μετρητικών διαφορών. xiii

1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1 Ενάλια Αρχαιολογία Ενάλια Αρχαιολογία, είναι η μελέτη του παρελθόντος στο υποβρύχιο περιβάλλον. Δεν διαφέρει από την χερσαία μελέτη αφού αποτελείται από τους ίδιους κανόνες διαχείρισης. Παρόλα αυτά, απαιτεί ιδιαίτερες δεξιότητες από τους εμπλεκόμενους, ενώ είναι απαραίτητη η εκπαίδευση στη χρήση ναυτιλιακών οργάνων και στις καταδύσεις. Ωστόσο η ενάλια αρχαιολογία δεν αποτελούσε πάντα κλάδο της αρχαιολογίας. Η συστηματική έρευνα αρχαιολογικών ευρημάτων στο υποθαλάσσιο περιβάλλον ξεκίνησε πριν περίπου 50 χρόνια και πέρασε από πολλά στάδια μέχρι να φτάσει στο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα. Η ουσία της αρχαιολογίας δεν αλλάζει, ακόμα και αν το περιβάλλον που αυτή εφαρμόζεται είναι διαφορετικό. Παρά το γεγονός ότι, για την εφαρμογή της αλλάζουν οι διαδικασίες και οι τεχνικές γνώσεις που πρέπει να έχουν οι εμπλεκόμενοι, η αρχαιολογία παραμένει ίδια σε όλα τα περιβάλλοντα χρήσης της. Ωστόσο, πρέπει κανείς να αναλογίζεται τις δυσκολίες και τα προβλήματα που είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει σε ένα τόσο αφιλόξενο περιβάλλον για τον άνθρωπο. Προβλήματα που δυσχεράνουν τόσο την λήψη δεδομένων, όσο και την παρουσία του ανθρώπου στο χώρο αποτύπωσης. Μερικά από αυτά είναι η ύπαρξη περιοδικών και μη ρευματων, που επηρεάζουν την ισορροπία των δυτών και κάνουν δυσκολότερη την λήψη φωτογραφιών και δεδομένων. Επίσης οι διαφορετικές συνθήκες της επιφάνειας της θάλασσας σε σχέση με τις συνθήκες που επικρατούν στον βυθό, η μείωση της ορατότητας, η κατάσταση του βυθού (βραχώδης βυθός, αμμώδης, καλυμμένος με φύκια), αλλά και η πυκνότητα του, που αυξάνουν ανάλογα την διάθλαση των ακτινών του φωτός, δυσχεραίνουν τις εργασίες. Αναλυτικά παρουσιάζονται παρακάτω οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τις υποβρύχιες εργασίες. 1

1.2 Προβλήματα υποβρυχίου περιβάλλοντος 1.2.1 Ανάκλαση Ανάκλαση είναι το φαινόμενο αλλαγής διεύθυνσης του κύματος του φωτός, λόγω της πρόσπτωσης του πάνω σε μια επιφάνεια και η διάδοση του χωρίς να αλλάξει μέσο. Το φως ανακλάται σε οιαδήποτε ομαλή επιφάνεια όπως συμβαίνει και με την επιφάνεια της θάλασσας. Ακόμη και στις πιο ευνοϊκές συνθήκες υπάρχει ανάκλαση του φωτός κατά την πρόσπτωση του στην επιφάνεια της θάλασσας με ελάχιστο ποσοστό 2%. Θεωρητικά καλύτερες συνθήκες επικρατούν όταν η θάλασσα είναι ήρεμη, επειδή τότε ανακλάται μικρότερη ποσότητα φωτός, και όταν οι ακτίνες του ήλιου προσπίπτουν σχεδόν κάθετα στην επιφάνεια του νερού. Επομένως, υποθέτετε το γεγονός ότι, οι καλύτερες ώρες για την πραγματοποίηση των υποβρύχιων Εικόνα 1.1. Διάθλαση και εργασιών, είναι περίπου από τις δέκα το πρωί μέχρι τις δύο μετά Ανάκλαση Φωτός. το μεσημέρι. 1.2.2 Διάθλαση Η διάθλαση του ορατού φωτός μπορεί να οριστεί ως η απόκλιση μιας ακτίνας φωτός από την πορεία της και συμβαίνει όταν το φως διέρχεται από ένα μέσο σε ένα άλλο. Οι ακτίνες του ήλιου προσπίπτουν υπό γωνία στην επιφάνεια της θάλασσας με αποτέλεσμα εκτός από την μερική ανάκλαση που αναφέρθηκε πιο πάνω, να υφίστανται και διάθλαση. Έτσι, το φως αλλάζει κατεύθυνση όταν μεταδίδεται από τον αέρα στο νερό. Αυτό συμβαίνει λόγω της διαφορετικής πυκνότητας των δύο μέσων, δηλαδή του διαφορετικού δείκτη διάθλασης. Ως δείκτης διάθλασης ορίζεται το πηλίκο της ταχύτητας του φωτός, μέσα σε κάποιο υλικό προς την ταχύτητα του στο κενό. Ο δείκτης διάθλασης του νερού είναι 1,33, έτσι τα αντικείμενα μέσα στο νερό παρουσιάζονται 1,33 φορές πιο κοντά. 1.2.3 Απορρόφηση Το φαινόμενο της απορρόφησης είναι ένα από τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζονται σε υποβρύχια περιβάλλοντα. Καθώς αυξάνεται το βάθος αυξάνεται και η απορρόφηση των χρωμάτων του φωτός, ενώ για κάθε χρώμα η απορρόφηση 2

πραγματοποιείται σε διαφορετικό βάθος. Σε βάθος 3-5 μέτρων απορροφάται το κόκκινο και ακολουθούν το πορτοκαλί και το κίτρινο στα 10 και 15 μέτρα αντίστοιχα. Το πράσινο χάνεται περίπου στα 20 μέτρα και σε βάθος 25-30 μέτρα είναι διακριτό μόνο το χρώμα μπλε. Σε μεγαλύτερα βάθη παραμένει μόνο μια μπλε-γκρίζο απόχρωση που ανάλογα σκουραίνει με το βάθος. Στην περίπτωση του Μαζωτού στις φωτογραφίες κυριαρχεί το πράσινο και το σκούρο μπλε λόγω του βάθους που βρίσκεται το ναυάγιο. Εικόνα 1.2. Απορρόφηση φωτός σε σχέση με το βάθος 1.2.4 Ορατότητα Η ορατότητα σε υποβρύχιο περιβάλλοντα αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο αφού επηρεάζεται από πολλούς και διάφορους παράγοντες. Η ύπαρξη ρεύματος, το βάθος και η τοπογραφική κατάσταση του βυθού, είναι μερικοί από αυτούς. Περιληπτικά η ορατότητα εξαρτάται από τους εξής φυσικούς παράγοντες Ηλιοφάνεια: Σε περιπτώσεις ύπαρξης σύννεφων ή δημιουργίας ομίχλης ή υγρασίας, το φως του ήλιου φιλτράρεται και ανάλογα με κάθε περίπτωση μειώνει σε διαφορετικό βαθμό την ποσότητα του φωτός που φτάνει στην επιφάνεια της θάλασσας. Ώρα: Όπως σημειώθηκε και πιο πάνω το μεσημέρι οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν σχεδόν κάθετα στην επιφάνεια της θάλασσας με αποτέλεσμα την είσοδο μεγαλύτερης ποσότητας ακτινοβολίας στο νερό. Εποχή: Το καλοκαίρι η Γη βρίσκεται σε απόσταση κοντινότερη του ήλιου από ότι τον χειμώνα, με αποτέλεσμα οι ηλιακές ακτίνες να προσπίπτουν σχεδόν κάθετα στη επιφάνεια της θάλασσας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το καλοκαίρι να περνά περισσότερο φως στο βυθό της θάλασσας. Κύματα: Τα κύματα λειτουργούν σαν φακοί που απορροφούν τις ακτίνες δημιουργώντας ανάλογα με το βάθος και το είδος του βυθού περιοχές με εξαιρετική φωτεινότητα στο βυθό. Αιωρούμενα σωματίδια: Είναι οργανικά ή ανόργανα σωματίδια, τα οποία όταν το φως πέσει πάνω τους διαχέεται, χάνοντας την ικανότητα του για βαθύτερη διείσδυση. Θερμοκρασία: Σε σημεία που υπάρχει διαφορά θερμοκρασίας επηρεάζεται και θολώνεται η όραση. 3

Βάθος: Όσο πιο βαθιά προχωρούμε μέσα στον βυθό τόσο ελαττώνεται και η φωτεινότητα. Εκτός όμως από την ποσοτική ελάττωση του φωτός, συμβαίνει και ποιοτική διαφοροποίηση του, λόγω της απορρόφησης του κόκκινου χρώματος στα πρώτα δέκα μέτρα ενώ βαθύτερα χάνονται σταδιακά το πορτοκαλί, το κίτρινο, το πράσινο και τέλος το γαλάζιο. 1.2.5 Κατάσταση βυθού Ανάλογα με την κάθε περιοχή ο βυθός αποτελείται από διαφορετικά χαρακτηριστικά. Σε ένα αμμώδη βυθό το νερό θολώνει γρήγορα σε περιπτώσεις ύπαρξης ρευμάτων. Θολώνει ακόμα και με τις κινήσεις των δυτών, αν αυτές γίνονται πολύ κοντά στον πυθμένα. Σε ένα βραχώδη βυθό, υπάρχει το πλεονέκτημα της καλύτερης ορατότητας από ένα αμμώδες περιβάλλον. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η σήμανση μπορεί να γίνει πολύ δύσκολα αφού ένα κάρφωμα μπορεί να θρυμματίσει το βράχο. Επίσης, σε ένα τέτοιο περιβάλλον υπάρχει μεγάλος κίνδυνος τραυματισμού. Αντίθετα σε ένα περιβάλλον καλυμμένο με φύκια υπάρχει μεγαλύτερη σταθερότητα και ο βυθός θολώνει δυσκολότερα από ότι ένας αμμώδης βυθός. Η ορατότητα αυξομειώνεται εποχιακά αφού σε εποχές γονιμοποίησης των φυκιών απελευθερώνονται σωματίδια που μοιάζουν με την γύρη των λουλουδιών, ενώ σε μεγάλες τρικυμίες ξεριζώνονται και παρασύρονται τα μαραμένα λόγω εποχής φύκια. 1.2.6 Ένταση του φωτός του ήλιου Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας που διεισδύει στο θαλασσινό νερό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες την ηλιοφάνεια, την ποσότητα σωματιδίων που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα, και τη γωνία πρόσπτωσης της στην επιφάνεια της θάλασσας. Ενώ η γωνία πρόσπτωσης εξαρτάται από το ύψος του ήλιου, τον κυματισμό και την ποσότητα των αιωρούμενων οργανισμών μέσα στο νερό. 1.2.7 Αύξηση πυκνότητας νερού Η πυκνότητα της θάλασσας λειτουργεί σαν φίλτρο το οποίο απορροφά και αφαιρεί από το ηλιακό φως τα θερμά χρώματα, το κόκκινο το πορτοκαλί και το κίτρινο, έτσι απομένουν μόνο το πράσινο και το μπλε. 1.2.8 Θερμοκλινές Θερμοκλινές είναι το φαινόμενο της αλλαγής της θερμοκρασίας, ανάλογα με το βάθος. Το συγκεκριμένο φαινόμενο παρόλο που δεν επηρεάζει τον παρατηρητή άμεσα, αλλοιώνει την εικόνα που βλέπει μέσα στον βυθό. 4

1.3 Το ναυάγιο του Μαζωτού Το 1967 όταν η επιστήμη της ενάλιας αρχαιολογίας ήταν ακόμη στα αρχικά στάδια διαμόρφωσης της, πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο μια από τις σημαντικότερες ανασκαφές, αυτή του ναυαγίου της Κερύνειας. Την ανασκαφή και συντήρηση ανέλαβε το πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας, ενώ κανένας κυπριακός φορέας δεν ελαβε μέρος στο γεγονός. Η ολοκλήρωση των εργασιών συνέπεσε σχεδόν ταυτόχρονα με τα γεγονότα της εισβολής του 1974. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, την ναι μεν προστασία των ευρημάτων και των πληροφοριών που καταγράφηκαν από την ανασκαφή, ωστόσο η ενάλια αρχαιολογία στην Κύπρο δεν είχε καμία επιπλέον ανάπτυξη. Μετά από σχεδόν 40 χρόνια στασιμότητας που παρουσίασε ο κλάδος της ενάλιας αρχαιολογίας στην χώρα μας, μας δόθηκε μια νέα ευκαιρία με τον εντοπισμό του ναυαγίου του Μαζωτού, το 2006. Το ναυάγιο αποδείκτηκε ότι ήταν εμπορικό πλοίο, από τα ελάχιστα που βρέθηκαν, το οποίο ανήκει στην κλασική περίοδο. Όπως υπολογίστηκε το πλοίο βυθίστηκε στα μέσα του 4 ου αιώνα π.χ. κάτω από άγνωστες συνθήκες μέχρι τώρα, αφού δεν ανακαλύφθηκαν οποιαδήποτε ευρήματα που να Εικόνα 1.3. Τμήμα του Ναυαγίου παρουσιάζουν τον λόγο βύθισης του. Το ναυάγιο (M.Γάρρα, Πανεπιστήμιο βρίσκεται σε βάθος 45 μέτρων της θαλάσσιας περιοχής Κύπρου, ΕΜΑ) του χωριού Μαζωτός, από όπου πήρε και την ονομασία του, και 2.5 χιλιόμετρα από την ακτή. Όταν εντοπίστηκε το ναυάγιο ήταν εμφανή μόνο 17 μέτρα μήκους και 8 μέτρα πλάτους. Σύμφωνα με τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα γίνονται υποθέσεις ότι το ναυάγιο του Μαζωτού ξεπερνά το ναυάγιο της Κερύνειας στο διπλάσιο. Το 2007-8 ομάδα, που περιλάμβανε την Ερευνητική μονάδα Αρχαιολογίας από το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το ίδρυμα ΘΕΤΙΣ και το ΙΕΝΑΕ, με επικεφαλή την επίκουρο καθηγήτρια Στέλλα Δεμέστιχα, ξεκίνησαν την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης του ναυαγίου. Οι πήλινοι αμφορείς που υπήρχαν στην επιφάνεια του πυθμένα καταδείκνυαν ότι το πλοίο μετέφερε κρασί από την Χίο, το ακριβότερο ελληνικό κρασί της τότε περιόδου. 5

Το 2010 στους συμμετέχοντες προστέθηκε το ΤΕΠΑΚ και πραγματοποιήθηκε η πρώτη ανασκαφική περίοδος, όπου έλαβαν μέρος 50 εθελοντές. Οι 30 από αυτούς ήταν Κύπριοι και οι υπόλοιποι από 8 διαφορετικές χώρες. Κατά την ανασκαφή στο νότιο μέρος του ναυαγίου καταμετρήθηκαν άνω των 800 αμφορέων και 2 μολύβδινες ράβδοι με υπολείμματα ξύλου, που αποτελούν τμήμα του στύπου της άγκυρας. Εκτός από τους χιώτικους αμφορείς που αποτελούν την πλειοψηφία του φορτίου, βρέθηκε και μικρός αριθμός Εικόνα 1.4. Τμήμα του στύπου της αμφορέων από άλλα νησιά του βορείου Αιγαίου, αλλά άγκυρας (M.Γάρρα, και πλήθος ελαιοπυρήνων που αποτελούσαν μέρος της Πανεπιστήμιο Κύπρου, ΕΜΑ) διατροφής του πληρώματος. Όλοι οι αμφορείς και μέρος της άγκυρας που ανελκύθηκαν από τον βυθό φυλάσσονται στο μουσείο της Λάρνακας, όπου γίνεται η σταδιακή αφαλάτωση και συντήρηση τους. Το ναυάγιο του Μαζωτού αποτελεί ένα από τα ελάχιστα ναυάγια της κλασσικής περιόδου που σώζονται σε τόσο καλή κατάσταση και είναι απόδειξη των συχνών εμπορικών σχέσεων Κύπρου και Αιγαίου. Η εύρεση του σήμανε την γένεση της Κυπριακής Υποβρύχιας αρχαιολογίας αφού αποτελεί την πρώτη υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα που γίνεται με τη συνεργασία αποκλειστικά κυπριακών φορέων, σε αντίθεση με αυτήν που πραγματοποιήθηκε για το ναυάγιο της Κερύνειας. Η περίοδος των ανασκαφών πραγματοποιείται 1 φορά το χρόνο και φτάνει περίπου τις 6 8 βδομάδες. Το περιορισμένο αυτό διάστημα σε συνδυασμό με τον περιορισμένο χρόνο κατάδυσης σε 20 λεπτά ημερησίως, λόγω του βάθους που βρίσκεται το ναυάγιο, οδήγησε τους αρχαιολόγους στην χρήση μιας μεθόδου που θα είχε γρήγορα αποτελέσματα. Δηλαδή θα ήταν απαραίτητο η μέθοδος να εφαρμόζεται και να παρουσιάζονται τα αποτελέσματα σε πολύ λίγες ώρες. Επίσης απαίτηση των αρχαιολόγων ήταν η μέθοδος αυτή να υπολογίζει την ακριβή θέση των ευρημάτων με ελάχιστα εκατοστά απόκλισης. Σύμφωνα με αυτές τις προδιαγραφές, αποφασίστηκε η χρήση της φωτογραμμετρίας. 6

Η συγκεκριμένη επιστήμη αποτελεί μέθοδο απόκτησης αξιόπιστων μετρητικών πληροφοριών από την επεξεργασία, μέτρηση και ερμηνεία φωτογραφικών εικόνων. Η φωτογραμμετρία έχει σημαντικά πλεονεκτήματα που την καθιστούν κατάλληλη για την συγκεκριμένη εφαρμογή, όπως ταυτόχρονη καταγραφή λεπτομερούς, ποσοτικής και ποιοτικής πληροφορίας και ταχύτατες διαδικασίες καταγραφής. Ωστόσο κατά την διάρκεια της πρώτης ανασκαφής παρατηρήθηκαν προβλήματα που δεν είχαν προβλεφθεί, σύμφωνα με τους εμπλεκόμενους. Μερικά από αυτά είχαν άμεση σχέση με το περιβάλλον που βρίσκεται η ανασκαφή δηλαδή η απώλεια φωτισμού λόγω του βάθους, η θόλωση και διάθλαση του νερού, αλλά και η ύπαρξη των υπόγειων ρευμάτων. Η απορρόφηση του κόκκινου χρώματος ήταν από τα σημαντικότερα προβλήματα Εικόνα 1.5. Απόδοση φωτογραφιών καθώς η απόδοση των φωτογραφιών ήταν σε σε μπλε και πράσινο χρώμα(m.γάρρα, πράσινο και μπλε χρώμα, μόνο. Πανεπιστήμιο Κύπρου, ΕΜΑ) Οι αρχαιολόγοι μη έχοντας οποιαδήποτε εμπειρία, τόσο στην εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθόδου, όσο και στην παραμονή τους στο υποθαλάσιο περιβάλλον, έπρεπε να βρουν ένα τρόπο προγραμματισμού των εργασιών για να μην χάνεται ο ελάχιστος και πολύτιμος χρόνος που είχαν κατά την κατάδυση. Έτσι κατά την διάρκεια των 20 λεπτών οι δύτες ακολουθούσαν μια προγραμματισμένη σειρά λήψης φωτογραφιών που είχε αποφασισθεί πριν την καταδυσή τους. Αρχικά οι δύτες έπαιρναν κάθετες φωτογραφίες της περιοχής μελέτης με κάλυψη 60 %, και στην συνέχεια έπαιρναν διαγώνιες λήψεις της περιοχής σε γωνία 45 μοιρών. Ωστόσο, οι απαιτήσεις αυτές δεν ήταν δυνατό να εφαρμοσθούν απολύτως αφού η σταθερότητα στο υποθαλάσσιο περιβάλλον είναι ανέφικτη. 1.4 Φυσικό περιβάλλον ανασκαφής Το υποβρύχιο περιβάλλον που βρίσκεται η ανασκαφή, αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση για τους εμπλεκόμενους αφού οι επικρατούσες συνθήκες δυσχέραιναν αρκετά το έργο τους. Ιδιαίτερα το γεγονός ότι δεν υπήρχε κατάλληλη υποδομή, λόγω του ότι στην Κύπρο είναι η πρώτη φορά που αποκλειστικά Κυπριακοί φορείς ασχολούνται με ένα τέτοιου μεγέθους και αξίας μνημείο. Δεν υπήρχε δηλαδή ούτε ο κατάλληλος εξοπλισμός, λόγω μειωμένου 7

προϋπολογισμού, αλλά ούτε και κατάλληλα εξειδικευμένο προσωπικό για τέτοιες συνθήκες εργασίας. 1.4.1 Αναγνώριση περιοχής Η αναγνώριση περιοχής προηγείται κάθε άλλης εργασίας. Αποτελεί δηλαδή την αναγνώριση των ιδιαιτεροτήτων και των τοίχων προβλημάτων, που θα παρουσιαστούν κατά την πορεία των εργασιών. Σκοπός της προκαταρκτικής αυτής εργασίας είναι η συλλογή πληροφοριών για την εφαρμογή της οποιασδήποτε τοπογραφικής εργασίας, αλλά και ο προγραμματισμός εργασιών και καταδύσεων στο υποβρύχιο περιβάλλον. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να συλλεχθούν από υδρογραφικούς χάρτες τις περιοχής και από μελέτη των κλιματολογικών συνθηκών, των ανέμων, της θερμοκρασίας. Η αρχική συλλογή πληροφοριών, στο στάδιο της αναγνώρισης της περιοχής, είναι μια δύσκολη και επίπονη εργασία, ιδιαίτερα σε μεγάλα βάθη. Αυτό ισχύει γιατί σε μεγάλα βάθη απαιτείται η εργασία δυτών και όχι κολυμβητών όπως συμβαίνει στα ρηχά νερά. Ανάλογα με το βάθος μειώνεται και ο χρόνος παραμονής στον βυθό, έτσι απαιτείται ο συντονισμός για πλήρη αξιοποίηση του χρόνου αυτού. Απαραίτητη επίσης σε τέτοια βάθη, είναι η τήρηση των μέτρων ασφαλείας για αποφυγή τραυματισμών. Εργασία που κρίνεται απαραίτητη να πραγματοποιηθεί κατά το στάδιο αυτό, είναι η φωτογραφική τεκμηρίωση της υφιστάμενης κατάστασης του χώρου του ναυαγίου. Σκοπός αυτής της εργασίας δεν είναι η απόκτηση μετρητικών δεδομένων, αλλά η παραγωγή ενός φωτομωσαϊκού που θα χρησιμοποιηθεί ως βοηθητικό εργαλείο τόσο για την γενική επόπτευση της περιοχής, όσο και για τον προγραμματισμό των εργασιών και των καταδύσεων. 1.4.2 Φωτομωσαϊκά Ένα φωτομωσαϊκό είναι μια σύνθεση εικόνων χωρίς γεωμετρική ακρίβεια. Ο όρος προέρχεται από την διαδικασία "ραφής" των εικόνων και άρχισε από το 1950. Είναι δηλαδή η ένωση 2 ή περισσότερων κατακόρυφων, με επικάλυψη φωτογραφιών με αποτέλεσμα την σύνθεση μιας περιοχής. Η δημιουργία ενός φωτομωσαϊκού επιτυγχάνεται με την ταύτιση διαφόρων σημείων της επικαλυπτόμενης περιοχής και δίνει την εντύπωση μιας μεγάλης φωτογραφίας. Η κατασκευή τους είναι εξαιρετικά χρήσιμη αφού μπορεί να αποδώσει την εικόνα ενός ολόκληρου ευρήματος, όπως στην περίπτωση του ναυαγίου του Μαζωτού, σαν μια φωτογραφία. Γεγονός που δεν μπορεί να συμβεί με μία μόνο φωτογραφία, αφού περιορισμοί 8

όπως η πυκνότητα του νερού, ο μειωμένος φωτισμός και το βάθος που βρίσκεται η ανασκαφή δεν επιτρέπει λήψεις μεγάλης απόστασης. Έτσι με τη κατασκευή και χρήση ενός φωτομωσαϊκου, υπάρχει μια πλήρης αναπαράσταση του ναυαγίου, με την δυνατότητα επεξεργασίας και μεγέθυνσης σε μεμονωμένα τμήματα αυτού. Χωρίζονται στα μη ελεγχόμενα (χωρίς μετρητική αξία), στα ελεγχόμενα (με μετρητική αξία) και τα ορθοφωτομωσαϊκά. Τα μη ελεγχόμενα μωσαϊκά είναι συνθέσεις φωτογραφιών που δεν λαμβάνουν υπόψη το ανάγλυφο της επιφάνειας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην αποδίδεται σωστά η περιοχή και να παρουσιάζονται σφάλματα στη κλίμακα, στη μέτρηση των γωνιών και των αζιμούθιων. Αντίθετα, τα ελεγχόμενα φωτομωσαϊκά κατασκευάζονται από επεξεργασμένες, κατακόρυφα επικαλυπτόμενες φωτογραφίες. Τα μωσαϊκά αυτά παρουσιάζουν μειωμένα σφάλματα σε σχέση με τα προηγούμενα, ωστόσο, τα σφάλματα θέσης των σημείων λόγω του ανάγλυφου της περιοχής παραμένουν. Στην περίπτωση του ναυαγίου του Μαζωτού χρησιμοποιούνται τα ορθοφωτομωσαϊκα. Το συγκεκριμένο είδος μωσαϊκών κατασκευάζεται από την σύνθεση ορθοφωτογραφιών. Στις ορθοφωτογραφίες τα σημεία του ανάγλυφου βρίσκονται στην ορθογραφική τους θέση και έχουν την ίδια κλίμακα σε όλη την φωτογραφία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην δημιουργούνται προβλήματα στη σύμπτωση των διαφόρων χαρακτηριστικών του ανάγλυφου. 1.4.3 Σήμανση Ανάλογα με το περιβάλλον η σήμανση γίνεται με διάφορους τρόπους. Ωστόσο σε ένα περιβάλλον όπως το υποβρύχιο η σήμανση μπορεί να αποδεικτεί μια πολύ δύσκολη εργασία ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του βυθού. Σε αμμώδη βυθό χρησιμοποιείται συνήθως μεταλλική ράβδος που καρφώνεται στην άμμο. Η σταθερότητα της ράβδου διασφαλίζεται με τον εγκλωβισμό της σε κυλινδρική βάση τσιμέντου. Η ράβδος εξέχει από την βάση πάνω από ένα μέτρο, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται το γεγονός ότι, με το πέρας του χρόνου το σημείο σήμανσης δεν θα σκεπαστεί από άμμο. 9

Σε βραχώδης περιοχές η σήμανση γίνεται με ανεξίτηλο μαρκαδόρο, αφού πρώτα ο βράχος καθαριστεί και τριφτεί με συρματόβουρτσα. Επίσης, γίνεται ταυτόχρονη χρήση σημαδούρων ψαρέματος, έτσι ώστε να είναι ορατά τα σημεία και να εντοπίζονται εύκολα από τον δύτη. Στην περίπτωση του ναυαγίου του Μαζωτού η σήμανση εφαρμόστηκε απευθείας στους αμφορείς. Σε κάθε ακέραιο αμφορέα ή σε αμφορέα όπου το στόμιο του ήταν ακέραιο, τοποθετήθηκαν λεπτοί πλαστικοί δίσκοι, με τυπωμένο στόχο και χαρακτηριστικό χρώμα. Τα σταθερά αυτά σημεία αποδείχθηκαν αρκετά αποτελεσματικά αφού δεν μετακινήθηκαν από την θέση τους, ακόμα και μετά το πέρας ενός χρόνου. 1.4.4 Αποτύπωση του ναυαγίου Όπως σημειώθηκε και πιο πάνω πριν από κάθε ενέργεια έπρεπε να δημιουργηθεί ένα υπόβαθρο για στήριξη της ανασκαφής και της αποτύπωσης. Κρίθηκε έτσι απαραίτητη η δημιουργία φωτομωσαϊκού που θα αποτελούσε σημαντικό στοιχείο για τον προγραμματισμό των εργασιών. Το φωτομωσαϊκό κατασκευάστηκε από τον B. Hartzler με μεθοδολογία που περιλάμβανε ως κύριο λογισμικό το Hugin. Για να κατασκευαστεί χρησιμοποιήθηκαν 230 φωτογραφίες επεξεργασμένες στο Εικόνα 1.6. Φωτομωσαϊκό του ναυαγίου (B. Hartzler, Adobe Photoshop. Πανεπιστήμιο Κύπρου, ΕΜΑ). Στη συνέχεια έγινε ίδρυση δικτύου στην περιοχή του ναυαγίου έτσι ώστε να οριστούν οι συντεταγμένες αυτού, αλλά και των ευρημάτων. Το δίκτυο δεν εντάχθηκε στο κρατικό σύστημα αναφοράς, αλλά σε ένα ανεξάρτητο σύστημα που δημιουργήθηκε αποκλειστικά για το ναυάγιο. Αυτό κρίθηκε αναγκαίο να γίνει για δυο λόγους. Αρχικά την δυσκολία ένταξης στο κρατικό σύστημα λόγω του περιβάλλοντος και του βάθους που βρισκόταν το ναυάγιο, αλλά, και για την ασφάλεια των ευρημάτων από φαινόμενα αρχαιοκαπηλίας. Το δίκτυο αποτελείτω από 8 κορυφές από πλαστικούς σωλήνες ύψους 1 μέτρου που βρίσκονταν πάνω σε τσιμεντένια βάθρα περιμετρικά του ναυαγίου. 10

Ωστόσο η γεωμετρία του δικτύου κρίθηκε ανεπαρκής αφού δεν κάλυπτε όλη την έκταση του ναυαγίου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να απαιτείται η σήμανση των ευρημάτων, αλλά και να βρεθεί τρόπος ίδρυσης φωτοσταθερών σημείων για τις μετέπειτα ανασκαφές. Για να επιτευχθούν τα πιο πάνω, έγιναν πλευρομετρήσεις μεταξύ των 8 κορυφών και το δίκτυο επιλύθηκε με τριπλευρισμό. Για κάθε σημείο ελάχιστη απαίτηση για τον τρισδιάστατο προσδιορισμό του, ήταν η μέτρηση 3 αποστάσεων. Ωστόσο για μείωση του σφάλματος, μετρήθηκαν για κάθε σημείο 4 με 5 αποστάσεις. Ο τριπλευρισμός πραγματοποιήθηκε σε Site Recorder με αποτέλεσμα ένα ανεξάρτητο σύστημα συντεταγμένων. Μετά την επίλυση του δικτύου, που έγινε σε περιβάλλον Photomodeler, για κάθε σημείο εξήχθησαν 5 σημεία αναφοράς που περιέγραφαν τον τρισδιάστατο προσδιορισμό των αμφορέων και έγινε η ίδρυση των φωτοσταθερών σημείων. Σε κάθε μια από τις 140 θέσεις αμφορέων που υπολογίστηκαν, τοποθετήθηκε κυκλικός πλαστικός δίσκος 10 εκατοστών. Αυτοί οι δίσκοι ήταν στόχοι σε χρώμα μαύρο και κίτρινο, και περιλάμβαναν τον αντίστοιχο αριθμό του κάθε αμφορέα. Εικόνα 1.7. Σήμανση αμφορέων (M.Γάρρα, Πανεπιστήμιο Κύπρου, ΕΜΑ) Κατά την πρώτη ανασκαφική περίοδο που κέντρο είχε το νότιο μέρος του ναυαγίου, κρίθηκε απαραίτητη η πύκνωση των φωτοσταθερών σημείων λόγω ανεπάρκειας των υφιστάμενων. Τα 9 νέα φωτοσταθερά σημεία, τοποθετήθηκαν στις 3 πλευρές του χώρου της ανασκαφής έτσι ώστε να είναι ελεύθερη η τέταρτη πλευρά για την πραγματοποίηση των εργασιών της ανασκαφής. 1.4.5 Αρχική μεθοδολογία αποτύπωσης Στα αρχικά στάδια της πρώτης περιόδου ανασκαφής χρησιμοποιήθηκε το Photomodeler, τόσο για διάφορες, περιορισμένης έκτασης μετρήσεις αλλά και για απόδοση όλου του ναυαγίου. Το Photomodeler είναι λογισμικό που χρησιμοποιεί φωτογραφίες τόσο για μοντελοποίηση, όσο και κοντινής απόστασης φωτογραμμετρία και παράγει τρισδιάστατα μοντέλα και ακριβείς τρισδιάστατες μετρήσεις με χρήση οποιασδήποτε φωτογραφικής μηχανής. Ωστόσο το συγκεκριμένο λογισμικό παρουσίασε σημαντικά μειονεκτήματα, τα οποία το έκριναν ακατάλληλο για την εφαρμογή του στον Ναυάγιο του Μαζωτού. Αρχικά δεν ήταν 11