Η πειθαρχία στην τάξη Κάθε «έκρυθµη» κατάσταση στην τάξη έχει στοιχεία µοναδικότητας και διαφέρει από κάποιες άλλες: ιαφορετικοί πρωταγωνιστές ιαφορετικό κλίµα ιαφορετική διάθεση του εκπαιδευτικού κ.λπ. Συνεπώς: δεν υπάρχουν µαγικές συνταγές κάθε φορά σταθµίζονται οι συνθήκες επιλέγεται η κατάλληλη στρατηγική Ο εκπαιδευτικός ασκεί νοµοθετική, δικαστική και εκτελεστική εξουσία; Πλεονεκτήµατα σωστής αντιµετώπισης των προβληµάτων πειθαρχίας από το δάσκαλο αύξηση του διδακτικού χρόνου απερίσπαστη συγκέντρωση στη διδασκαλία ενίσχυση διαπροσωπικών σχέσεων µε τους µαθητές Για πολλούς εκπαιδευτικούς η δυνατότητα να επιβάλλουν την τάξη επηρεάζει σοβαρά την αυτοεικόνα τους Επίσηµοι και άτυποι κανόνες πειθαρχίας Οι µαθητές οφείλουν να αφιερώσουν χρόνο και προσπάθεια, προκειµένου να αποκρυπτογραφήσουν τους άτυπους κανόνες: τι αρέσει ή τι δεν αρέσει, τι δέχεται ή δεν δέχεται ο δάσκαλος
Ο µαθητής συνειδητοποιεί από τις επιπτώσεις, αρνητικές ή θετικές, την ύπαρξη κανόνων Η απαιτούµενη πειθαρχία αγγίζει κάποιες φορές τα όρια της καθήλωσης: απαιτείται δηλαδή από το µαθητή να επιδεικνύει µια «αφύσικη» συµπεριφορά, για κάποιες ώρες κάθε µέρα Παιδαγωγική αντινοµία Από τη µία η καθήλωση και από την άλλη η προτροπή για ανάπτυξη της δηµιουργικότητας για αυτενέργεια και γενικότερα για ενεργό συµµετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία Έρευνες έδειξαν ότι το καλό κλίµα σε µία τάξη δεν επηρεάζεται αρνητικά από τον έλεγχο που ασκεί ο δάσκαλος στην επικοινωνία της τάξης του Οι εκπαιδευτικοί που ελέγχουν αυστηρά, δηλαδή µε συνέπεια, την κατάσταση δεν είναι απαραίτητα απορριπτικοί για τους µαθητές τους. Ερευνητικά δεδοµένα: συνηθέστερα προβλήµατα πειθαρχίας παρενόχληση των συµµαθητών την ώρα της διδασκαλίας (30,6%) άσκοπες συζητήσεις την ώρα της διδασκαλίας µε συµµαθητές (28%) απόσπαση της προσοχής από το µάθηµα (18,2%) Αίτια δηµιουργίας πειθαρχικών προβληµάτων ιέξοδος στην ανία, στην κούραση και στις όχι ευχάριστες
δραστηριότητες Επαναλήψεις ύλης που έχει ήδη κατανοηθεί από τους µαθητές Η δηµιουργία συναισθήµατος αποτυχίας στους µαθητές Η ασυνέπεια των εκπαιδευτικών ως προς την τήρηση του ωραρίου ή τον κανονισµό του σχολείου Αυξηµένη προσοχή του εκπαιδευτικού προς τους καλούς µαθητές Αυταρχικότητα εκπαιδευτικού - έλλειψη δηµοκρατικού διαλόγου - ειρωνεία Συλλογικές τιµωρίες και επιπλήξεις χωρίς διάκριση αθώων και ενόχων Επιζήτηση της προσοχής του δασκάλου από το µαθητή -έστω και αρνητική η «ηρωποίηση» και επιδοκιµασία του άτακτου µαθητή από τους συµµαθητές του Συχνές αλλαγές του διδακτικού προσωπικού Η αξιολόγηση των µαθητικών επιδόσεων Οικογενειακά προβλήµατα του µαθητή (π.χ. πίεση επίδοσης από γονείς, άγχος) Αδυναµία παρακολούθησης λόγω µαθησιακών κενών Υπερπληθυσµός σχολικών τάξεων κυλιόµενο ωράριο Ανταγωνισµός µεταξύ µαθητών (π.χ. χλευασµός σε λάθος απάντηση) Η ψυχολογική αναστάτωση µαθητών λόγω ηλικίας επίδραση των Μ.Μ.Ε. Η καλή συµπεριφορά θεωρείται αυτονόητη και περνά απαρατήρητη Στρατηγικές πρόληψης Ενδιαφέρον µάθηµα Ουσιαστικές δραστηριότητες / ενεργητική συµµετοχή των µαθητών στη διδασκαλία Σαφήνεια/ γνωστοποίηση των κανόνων λειτουργίας του σχολείου/ της τάξης (τι είναι και τι δεν είναι αποδεκτό) Συµµετοχή των µαθητών στην ανάπτυξη και αναθεώρηση
προγραµµάτων πειθαρχίας (αίσθηση ιδιοκτησίας) Ικανότητα αντίδρασης της δασκάλας χωρίς διακοπή της διδασκαλίας (µη λεκτική συµπεριφορά)- διατήρηση του ρυθµού της διδασκαλίας Επικοινωνία µε όλους τους µαθητές Ευελιξία εκπαιδευτικού (όχι: «αφού το ξεκίνησα, (ή το προετοίµασα) θα το ολοκληρώσω!») Αναγνώριση της καλής συµπεριφοράς των µαθητών - έπαινος όταν ο µαθητής ησυχάσει Προετοιµασία διαφορετικών δραστηριοτήτων που ανταποκρίνονται σε διαφορετικούς ρυθµούς των µαθητών Τους ζωηρούς µαθητές από κοντά Χρησιµοποίηση της υπόλοιπης τάξης, π.χ. συλλογική ανταµοιβή: παραπάνω χρόνος για παιγνίδι Η αξία της σιωπής χαµηλή ένταση φωνής -συζήτηση µε τους µπροστινούς µαθητές Συζήτηση µε τους συµµαθητές, όταν ο απείθαρχος µαθητής απουσιάζει Καθοδήγηση των παιδιών για ανεκτική συµπεριφορά στον απείθαρχο, εξήγηση του προβλήµατος Σε πολύ σοβαρά προβλήµατα: συνεργασία δασκάλου, γονέων, διευθυντή... Στρατηγικές παρέµβασης Ενίσχυση επιθυµητής συµπεριφοράς: Με λεκτική επιβράβευση, χαµόγελο, θετικό νεύµα, καλό βαθµό, σηµείωµα στους γονείς κ.ά. Αγνόηση ανεπιθύµητης συµπεριφοράς (αυστηρό) βλέµµα - νεύµα Ύψωµα της φωνής Χρήση του ονόµατος του άτακτου µαθητή Αξιοποίηση του χιούµορ ιδίως σε µικροπροβλήµατα - όχι ειρωνεία σαρκασµός
Ποινή «Κάθε δυσάρεστη εµπειρία που επιβάλλει ένα πρόσωπο εξουσίας σε ένα ιεραρχικά κατώτερο άτοµο, σαν αποτέλεσµα της ανεπιθύµητης συµπεριφοράς του τελευταίου» Η παραδοσιακή αντίληψη για τις ποινές Ο µαθητής συνδέει την παράβαση µε την ποινή και έτσι αποφεύγει την παράβαση, αφού κάθε επικείµενη παράβαση φέρνει αυτόµατα στο µυαλό την τιµωρία Ωστόσο: Συχνά ο µαθητής κάνει την «κακή πράξη», όταν είναι βέβαιος ή θεωρεί σίγουρο ότι δεν θα γίνει αντιληπτή Ο µαθητής παίρνει εκδίκηση για την τιµωρία, κάνοντας παραβάσεις άλλων κανόνων που είναι δύσκολα αντιληπτές Ο µαθητής τα βάζει µε τον εκπαιδευτικό και συνεχίζει να παραβαίνει τον κανόνα συστηµατικά για να προκαλέσει την αντίδρασή του Μέσω των ποινών (ή και των αµοιβών) αναγκάζεται ο µαθητής να δείξει συγκεκριµένη συµπεριφορά χωρίς να υπάρχει συναίνεση εκ µέρους του Η ποινή σε κάποιον µαθητή είναι έµµεση αµοιβή για τους υπόλοιπους (εµφάνιση βιώµατος χαιρεκακίας) Ποινές Έχουν βραχυπρόθεσµη δραστικότητα Απωθούν, αλλά δεν εξαλείφουν την ανεπιθύµητη συµπεριφορά Απορρίπτουν, αλλά δεν προτείνουν κάτι άλλο Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών Συχνά λειτουργούν ως θετική ενίσχυση (πρότυπο µίµησης)
Αναπτύσσουν τάσεις φυγής ηµιουργούν δυσάρεστα συναισθήµατα Ποινές: Επίπληξη Κατ' ιδίαν συζήτηση - µοµφή Μετακίνηση σε άλλο θρανίο Παραµονή στην τάξη κατά το διάλειµµα ή µετά τα µαθήµατα µέχρι να τελειώσει τις εργασίες του Ανάθεση εργασιών στο σπίτι εφ' όσον δεν τις τελείωσε στο σχολείο Σηµείωµα στους γονείς Στον διευθυντή (!) Φειδωλή χρήση των ποινών! Ποτέ σωµατικές ποινές!! Προσοχή! Όχι εξευτελισµό του µαθητή µπροστά στους άλλους Όχι τιµωρία σε όλη την τάξη Όχι ποινές σε κατάσταση οργής και εκνευρισµού Εξηγούµε την αιτία της τιµωρίας Σχολεία χωρίς σοβαρά προβλήµατα πειθαρχίας: Έµφαση στην αξία της µάθησης και στην από κοινού αντιµετώπιση των παραγόντων που τη διαταράσσουν Σαφήνεια και πληρότητα των κανονισµών κανονισµός µε τη συνεκτίµηση µαθητικών αιτηµάτων Φιλικό σχολικό κλίµα: έµπρακτο ενδιαφέρον για τους µαθητές (επιδόσεις, στόχους, προβλήµατα..)
«Ορατός» και υποστηρικτικός διευθυντής Η διαχείριση της σχολικής τάξης, υπόθεση των εκπαιδευτικών ιατήρηση καλών σχέσεων µε την κοινότητα/ γονείς Οι κανόνες στην τάξη ιατήρηση της θέσης στην τάξη Αποδοχή της χρονικής διάταξης των γεγονότων ιατήρηση µίας εστίας επικοινωνίας Εξασφάλιση υπακοής στις εντολές του δασκάλου Εξασφάλιση αυτονόητης συµπεριφοράς στην τάξη Θέσπιση κανόνων Από εξωτερική πηγή ή µόνον από τον δάσκαλο: ο µαθητής αποστασιοποιείται από τους κανόνες Οι κανόνες προσδιορίζονται συµµετοχικά (σε συνεργασία µε τους µαθητές). Περιπτώσεις εκπαιδευτικών α) Στην περίπτωση ενός πολύ αυστηρού δασκάλου καταπιέζεται ο µαθητής µε µη θεµιτούς κανόνες, αλλά και στον δάσκαλο πλήττεται η εξουσία του λόγω της αντίστασης των µαθητών β) Στην περίπτωση του «µαλακού» δασκάλου, οι µαθητές δεν ερµηνεύουν τις ποινές ως πραγµατικές ποινές. Οι µαθητές τιµωρούνται επιπλέον επειδή δεν εκτέλεσαν τις ποινές... γ) Στην περίπτωση µετάβασης του µαθητή από τον «αυταρχικό» στον «µαλακό» δάσκαλο, ο µαθητής απολαµβάνει τις παραβάσεις του χωρίς κυρώσεις, αµφισβητεί δηλαδή συµβολικά την εξουσία του πρώτου. Ό,τι αµφισβητεί µε τη σκέψη στον αυταρχικό δάσκαλο, το εκδηλώνει µε την δράση στον «µαλακό». «Ο µαθητής δεν έχει ανάγκη ούτε από την αυστηρότητα ούτε από την ανεκτικότητα του δασκάλου. Αυτό που χρειάζεται είναι η δυνατότητα να εκφράζει τη γνώµη του τόσο στη διαδικασία θέσπισης των κανόνων όσο και στη διαδικασία αξιολόγησης της παράβασης. Εφόσον υπάρχουν κανόνες στο σχολείο θα υπάρχουν και κυρώσεις. Μετά από αυτά το πρόβληµα που οφείλει το σχολείο να λύσει, είναι το εξής: οι κανόνες πρέπει να έχουν τέτοια προέλευση, ώστε η επιβολή κυρώσεων να µη σηµαίνει κατάργηση της αυτονοµίας και της κριτικής ικανότητας του µαθητή, αλλά αντίθετα, στήριξή τους» (Α. Γκότοβος, 1985)
Συγκρούσεις εκπαιδευτικών µαθητών Η σύγκρουση είναι µία επιλογή, µία στρατηγική προώθησης µιας αντίληψης. Η σύγκρουση είναι µια διαταραχή στο καθιερωµένο σχήµα επικοινωνίας που µπορεί να αφορά το περιεχόµενο, τη σχέση ή και τα δύο. Ο δάσκαλος προσδοκά αναγνώριση του ρόλου του από το µαθητή Ο µαθητής κάνει κάτι που δεν αντιστοιχεί στις προσδοκίες του δασκάλου για το ρόλο του: Άρση του δασκαλικού ρόλου, ή διαφορετικά: υπάρχουν δυο διαφορετικές αντιλήψεις για τον ρόλο του δασκάλου. Επιθετικότητα εκπαιδευτικού: στρατηγική απόκρουσης της διαφορετικής αντίληψης για τον ρόλο του µέσα από την καταδίκη της ενέργειας του µαθητή Είναι δυνατόν να απαγορέψεις στους άλλους να σε βλέπουν διαφορετικά από ότι θα επιθυµούσες; ια ταύτα: Ορθολογική αντιµετώπιση των αντιθέσεων, που σηµαίνει αποδοχή της κριτικής του απέναντι: αντί για ανταλλαγή πληγµάτων, ουσιαστική ανταλλαγή επιχειρηµάτων για την διευθέτηση των αντιθέσεων. Τέλος