Πολιτισμική γλωσσική διαφορά (cultural and linguistic diversity)και ψηφιακός γραμματισμός : από την κριτική στη σύνθεση

Πολιτισμική γλωσσική διαφορά (cultural and linguistic diversity)και ψηφιακός γραμματισμός : από την κριτική στη σύνθεση Κουτσογιάννης Δημήτρης Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας dkoutsog@lit.auth.gr

Μέρη της ομιλίας Ι. Βασικές αρχές ΙΙ. Τοπικό παγκόσμιο και οι πρώτες απόπειρες στο ΚΕΓ ΙΙΙ. Πρόσφατος σχεδιασμός επιστημονικό υπόβαθρο. 1.Η τοπική εκδοχή: των νέων γραμματισμών, της πολιτισμικής και γλωσσικής διαφοράς. 2.Παιδιά, σχολείο και ψηφιακά μέσα: η διεθνής έρευνα. 3.Από την κριτική στην έρευνα και στη σύνθεση IV. Β φάση της έρευνας (2011-2014) και νέος σχεδιασμός. V. Επιλογικό: από την αποσπασματικότητα προς τη σύνθεση

Ι. Βασικές αρχές

Ψηφιακά μέσα: Παιδαγωγικά περιβάλλοντα (βλ. ομιλία Kalantzis, affordances) Μέσα πρακτικής γραμματισμού με ιδιαιτερότητες «Κείμενα» που κατανοούνται ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά

Κριτική και σύνθεση «Πιέστε το πιο αθώο κουτί αεροζόλ και θα βρεθείτε καθοδόν προς την Ανταρκτική, και από εκεί στο Πανεπιστήμιο Καλιφόρνια στο Irving, στις κορυφογραμμές της Λυόν, στη χημεία των αδρανών αερίων, και ίσως ακόμη στα Ηνωμένα έθνη αλλά αυτό το εύθραυστο νήμα που συνδέει όλα τα παραπάνω πρόκειται να κοπεί σε τόσα τουλάχιστον κομμάτια όσες και οι επιστήμες που διαθέτουμε. Με κάθε τρόπο φαίνεται να λένε, μην μπερδεύετε τη γνώση, τα συμφέροντα, τη δικαιοσύνη και την εξουσία.» Bruno Latour (1991). From critique to composition (Latour, 2010)

Τοπικό, υπερτοπικό και η έρευνα «Many of us learned a costly lesson from the centre/margin relationships of international educational research: that it is dangerous to generalize any educational approach from one national/regional and cultural context to another.» A. Luke (2000:448)

Τοπικό 1: σχολείο Οι κλίμακες Τοπικό 2: χώρα Υπερτοπικό: Ευρώπη, κόσμος

Αφετηρία μας: σύνδεση επιστημονικής αναζήτησης με το σχεδιασμό έργων/περιβαλλόντων

ΙΙ. Τοπικό παγκόσμιο και οι πρώτες απόπειρες στο ΚΕΓ

παραδοσιακή λειτουργία του ελληνικού σχολείου

Κεντρικό θέμα ενδιαφέροντος: βιβλία, κενά, ενισχυτική κλπ. («Το Βήμα» 11.9.2014)

Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Αρχικές αναζητήσεις (1997-2007) (Web 1.0) Παροχή ψηφιακών πόρων (digital resources) για την ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική εκπαίδευση. Χρήση, εξοικείωση και (αυτό)εκπαίδευση. Δημιουργικά περιβάλλοντα (παιδαγωγικά, μέσα πρακτικής γραμματισμού).

ΙΙΙ. Πρόσφατος σχεδιασμός επιστημονικό υπόβαθρο

Προβλήματα προς επίλυση Το ΚΕΓ ως φορέας αλλαγής, ιεραρχική η σχέση Παρέμεινε προβληματική η σχέση αυτή.

1. Η τοπική εκδοχή: των νέων γραμματισμών, της πολιτισμικής και γλωσσικής διαφοράς.

Σχολικές δομές: Αθροιστικό φορντικού τύπου μοντέλο

Κάποιες ώρες πληροφορική

Επιμέρους προσθήκες χωρίς συνολική αλλαγή

Και μία άλλη όψη του εργαλειακού λόγου: μάθημα έκθεσης (teaching writing)

Ελληνική εκπαίδευση και νέοι γραμματισμοί: κριτική Εκπαιδευτική πολιτική: αποσπασματικές, συχνά και αντιφατικές κινήσεις (βλ. Π.Σ., εξετάσεις στο Λύκειο, επιμορφώσεις κλπ.). Διαχρονικές κινήσεις στο πλαίσιο του εργαλειακού λόγου (instrumentalist discourse)

Παραπλήσια λογική και σε ζητήματα πολιτισμικής και γλωσσικής διαφοράς βλ. «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών», «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά», (Βλ. χθεσινή παρέμβαση εκπαιδευτικού) Λείπει ένα κεντρικό σχέδιο που θα εστιάζει στη διαφορά (ενδογλωσσική, διαγλωσσικά, πολιτισμική). Λείπει ένα σχέδιο που θα λαμβάνει υπόψη τη νέα παγκόσμια και επικοινωνιακή πραγματικότητα (New communicative order)

three groups are commonly seen as disadvantaged students from low-ses backgrounds, immigrant-background students whose home language (L1) is different from the language of school instruction, and students from communities that have been marginalized or excluded from educational and social opportunities as a result of discrimination in the wider society. (Cummings 2014)

Τεράστιοι πόροι τις τελευταίες δεκαετίες Τρίπτυχο εκπαιδευτικός, υλικό, παιδιά: η βαρύτητα στα δύο πρώτα. Σημαντική έλλειψη: αγνοείται ο κόσμος των παιδιών. Σπάνια συμπεριλαμβάνονται στον προβληματισμό εξελίξεις που έχουν σχέση με τα νέα παγκόσμια δεδομένα (ψηφιακή επικοινωνία). Ποιες οι συνέπειες στις εγγράμματες διαδρομές των παιδιών;

Πώς μπορεί να γίνει η σύνθεση στην προκειμένη περίπτωση; Ποιες πρωτοβουλίες μπορούν να αναληφθούν; Τι μας λέει η διεθνής έρευνα;

2. Παιδιά, σχολείο και ψηφιακά μέσα: η διεθνής έρευνα

Δύο λόγοι (discourses) στη διεθνή βιβλιογραφία (Κουτσογιάννης 2011, Koutsogiannis 2007, 2009, forthcoming, Bulfin & Koutsogiannis 2012) Εργαλειακός λόγος (instrumentalist discourse) (βλ. ελληνική εκδοχή, παραπάνω) Λόγος του οικογραμματισμού (eco-social discourse)

Λόγος του οικογραμματισμού Ψηφιακά μέσα και κοινωνικοποίηση των παιδιών. Ψηφιακά μέσα και μάθηση (βλ. creativity) Ψηφιακά μέσα και γλώσσες: superdiversity, πολυγλωσσία, νέες δυνατότητες για τα δίγλωσσα παιδιά (βλ. έρευνες της Lam) κλπ.

Η γλωσσική και πολιτισμική διαφορά τίθεται σε νέο πλαίσιο Νέα παγκόσμια δεδομένα στην επικοινωνία (πολυγλωσσία, γλωσσικά ρεπερτόρια κλπ.) Θεσμοί συμμετοχής και κοινωνικοποίησης πέρα από τους παραδοσιακούς.

Προβλήματα στις διεθνείς αναζητήσεις Χαρούμενη όψη της παγκοσμιοποίησης (βλ. κοινωνίες half/half) Σχεδόν καρνιβαλική διάσταση (Bakhtin).Χάνεται κάθε αναφορά στις κοινωνικές ομάδες (βλ. και Norton 2014). Σαφείς επιρροές από τον εργαλειακό λόγο (βλ. χαρακτηρισμός των παιδιών μόνο με βάση την τεχνολογία). New home school mismatch hypothesis (Koutsogiannis 2007, 2009, 2011).

Συμπερασματικά Τοπικές αναζητήσεις: (σχεδόν) αγνοούν τον κόσμο των παιδιών, εργαλειακού τύπου λογικές σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής. Διεθνείς αναζητήσεις: μονομερής εστίαση σε θετικές πλευρές της νέας επικοινωνιακής τάξης πραγμάτων.

3. Από την κριτική στην έρευνα και στη σύνθεση

Η δική μας έρευνα: προσπάθεια συνεισφοράς στις υποβαθμισμένες όψεις του θέματος Έρευνα 2005-2007 23 μελέτες περίπτωσης 79 συνεντεύξεις με παιδιά. Ερωτηματολόγιο Έρευνα 2011-2014 2011-2012: 33 μελέτες περίπτωσης 2014-2015: ερωτηματολόγιο

Τομέας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον: σχέση σπιτιού σχολείου home school mismatch hypothesis (A. Luke, 2004). «Thus, the creation of actual educational disadvantage is not socially determined by the realities outside of school. Rather, it is a dynamic process which is socially constituted within the structures of schooling and the interactions between teachers and students.» Cummings (2014)

Δική μας έρευνα: Tο σχολείο ως μέσο κατασκευής νοητικών μοντέλων σε σχέση με τους νέους γραμματισμούς: figured worlds (Gee), mental models (Van Dijk) Ένα βήμα πέρα από τη δυσαναλογία, δείχνοντας τον καθοριστικό ρόλο του σχολείου. Θα δείξω ότι δίνει τα όρια του νοητού (Bernstein, 1996) για κάποιες κοινωνικές ομάδες

Στέφανος 17 χρονών (Γ Γυμνασίου). Ήρθε στην Ελλάδα, όταν ήταν πέντε χρονών, ενώ κατά την περίοδο της έρευνας. Ο Στέφανος αγόρασε υπολογιστή πριν από ενάμισι χρόνο με δική του επιμονή και επειδή του αρέσει πολύ να παίζει παιχνίδια. Εργαστική οικογένεια μεταναστών

Λέει σχετικά με την αγορά υπολογιστή 287. Ε: Από πότε έχεις τον υπολογιστή στο δωμάτιό σου; 288. Σ: Έχει ενάμισι χρόνο, κάπου εκεί. 289. Ε: Τον αγοράσατε; 290. Σ. Ναι, ναι. 291. Ε: Άρα αυτό ήταν ένα δώρο από τους γονείς σου, ήταν κάτι που εσύ το ήθελες; 292. Σ: Ναι, εγώ το ήθελα γιατί, εντάξει τώρα μπορεί να πάρεις μια ηλεκτρική συσκευή, παράδειγμα το PlayStation, ας πούμε, και τώρα να παρακολουθείς τώρα, όταν παίζεις ας πούμε είναι πιο κακό από το/ με τον υπολογιστή. Δηλαδή με τον υπολογιστή μπορείς να ασχοληθείς μια ώρα, ενώ με την ηλεκτρική συσκευή, με το PlayStation, θα παίξεις τέσσερις ώρες, τρεις ώρες. Θα πωρωθείς παράδειγμα, που λέει ο λόγος. Θα πωρωθείς και θα παίζεις, ενώ στον υπολογιστή εντάξει κάνεις εργασίες, εντάξει και θα παίζεις παιχνίδια φυσικά, όχι και τόσο.

Πέτρος (14 χρόνων) Δίγλωσσος μαθητής της Δευτέρας Γυμνασίου ενός δημόσιου σχολείου. Μητέρα Ιταλίδα, η οποία εργάζεται ως εκπαιδευτικός και αξιοποιεί τις ΤΠΕ ως μέρος της δουλειάς της. Στο σπίτι του Πέτρου υπήρχαν δύο υπολογιστές.

Ο Πέτρος, όταν ήταν μικρότερος, διάβασε διάφορα βιβλία σχετικά με το μινωικό πολιτισμό και συγκέντρωσε τις πληροφορίες στο ΠΕΚ. Στη συνέχεια, η μητέρα του τον βοήθησε να δημιουργήσει έναν ψηφιακό δίσκο με αυτό το υλικό. Λέει η ίδια σχετικά με την υποστήριξη που του προσέφερε: «Τον βοήθησα να γράψει. Έπαιρνα τα cd-rom, εγκυκλοπαίδειες. Έκανα δύο πράγματα, hypertext εγώ το κανα, όμως αυτός έκανε όλες τις έρευνες.»

«Μ αρέσει η δρακολογία και να κάνω εργασίες. Και τα γράφω, συλλέγω πληροφορίες και τα βάζω σ ένα αρχείο. Να εκδώσω; Μερικές φορές μου πέρασε απ το μυαλό. Είμαι ικανός να συλλέξω πληροφορίες για ένα θέμα που μ αρέσει, αλλά άμα δε μ αρέσει δεν ασχολούμαι. Ή μπορείς να τα συλλέξεις, να τα βγάλεις φωτοτυπίες και να κάνεις βιβλίο».

Ο Πέτρος η μητέρα του δεν αναμένουν από το σχολείο να μάθουν. Λογική της «Ζώνης της επικείμενης εξέλιξης» (Vygotsky)

Ο Θεοδόσης είναι μαθητής της Γ Γυμνασίου. Ο πατέρας του είναι οδηγός και η μητέρα του υπάλληλος σε ιδιωτική εταιρεία (πρόσφατα απολυμένη). Ο Θεοδόσης είναι πολύ καλός μαθητής.

Ε: Ε με το Microsoft Word, εδώ στο σχολείο κάνετε/ γράφετε κείμενα; Θ: Κάναμε Microsoft Word, ε και το Excel, το δουλεύαμε πέρυσι. Ε: Αχά. Θ: Ε, εντάξει. Τώρα μ αυτά είναι και λίγο ανιαρά... να τα γράφεις.

Νέα μέσα, γραμματισμός και κοινωνική κινητικότητα Υπάρχει σημαντική κινητικότητα, αλλά και όρια. Δεν υπάρχει εδώ δυσαναλογία (βλ. διεθνής έρευνα), αλλά το σχολείο για άλλους αποτελεί τον κύριο πόρο προσδιορισμού του τι κατανοούν ως ψηφιακό γραμματισμό και για άλλους αποτελεί μία από τις παραμέτρους που λαμβάνουν υπόψη τους κατά το σχεδιασμό του μέλλοντος των παιδιών τους. Το να προσθέτουμε ειδικά λογισμικά ή επιπλέον βιβλία δεν λύνει το πρόβλημα, είναι απαραίτητο να εστιάσουμε στο σχολείο που θα παρέχει διαφορετικές παραστάσεις νέων γραμματισμών στα παιδιά.

Μαθητικό σύνθημα: «βιβλία - βιβλία, ψωμί και ελευθερία»

Δημιουργία διαδικτυακών κοινοτήτων εκπαιδευτικών (teachers on line communities) Προς την κατεύθυνση της δημιουργίας New Teachers (Kalantzis & Cope, 2012). Προς την κατεύθυνση της αποτύπωσης διαφορετικής εμπειρίας σε πρακτικές ψηφιακού γραμματισμού στα παιδιά.

Επιστημονικό πλαίσιο: Ορίζοντας τα όρια του νοητού με βάση την επιστημονική αναζήτηση. Το πολιτικό υπόβαθρο των αναζητήσεων Τα μοντέλα του ρόμβου και των τριών κύκλων

Παραδείγματα από τις συζητήσεις «Ανεξάρτητα από το εργαλείο και τη δυσκολία της ορολογίας που φαντάζομαι,., ότι θα εξομαλύνεις στα φύλλα εργασίας, καθώς αυτά απευθύνονται στους μαθητές, το πολύ ενδιαφέρον σημείο του σεναρίου είναι η κριτική ανάγνωση των διαφημιστικών κειμένων και ιδιαίτερα αυτών που βλέπουμε πλέον στο you tube. Δεν είναι μόνο η πολυτροπικότητα του μηνύματος. Έχει ενδιαφέρον όλη η σελίδα που φιλοξενεί το βίντεο, τα σχόλια λ.χ. των χρηστών, και κυρίως η ομάδαστόχος στην οποία απευθύνεται. Δεν είναι σημαντικό να σκιαγραφήσουν τα παιδιά τα χαρακτηριστικά της ομάδας-στόχου, με άλλα λόγια να αναρωτηθούν για τις ταυτότητες καταναλωτών που κατασκευάζουν τα εν λόγω κείμενα ;»

Πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση,., για την εξοικείωση των παιδιών με μεθόδους και σύγχρονα εργαλεία της ποσοτικής έρευνας που εντάσσει πολύ δημιουργικά τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων. Και πολύ ωραίος ο διάλογος που άνοιξε γιατί αποσαφηνίζει αρκετά σημεία του σεναρίου. Κάποιες σκέψεις: Η συζήτηση στην αφόρμηση θα αναδείξει κάποια επιμέρους θέματα που θα ήθελαν ενδεχομένως να ερευνήσουν περαιτέρω οι μαθητές. Μήπως, λοιπόν, θα ήταν καλύτερα να ξεκινήσουν με κάποιες ερευνητικές υποθέσεις οι οποίες θα πλαισιώσουν και τον προβληματισμό τους σχετικά με τη σύνταξη των ερωτημάτων και την καταλληλότητα της διατύπωσης ώστε να αναδειχθούν τάσεις και συνήθειες;

Βασικοί μας στόχοι:

IV. Β φάση της έρευνας (2011-2014) και νέος σχεδιασμός Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε μόνο από τους θεσμούς. Εστίαση στην προσωπική διαδρομή των παιδιών (lifeworld) Kalantzis & Cope (2012) Η προσωπική διαδρομή όμως στο σύνολό της.

Β φάσης της έρευνας Βασικός μας στόχος: η αποτύπωση της «ιδεολογικής τοπογραφίας» ( ideological topography ) (Blommaert et al. 2014) των πρακτικών γραμματισμού των παιδιών. Η περίπτωση ενός δίγλωσσου παιδιού.

Άννα 17 ετών, Γ Γυμνασίου σε διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Γεννήθηκε στη Γεωργία, μετανάστευσε στην Ελλάδα μόλις πριν από ενάμιση χρόνο. Η μητέρα της εργαζόταν στην Ελλάδα τα τελευταία επτά χρόνια. Έχει σπουδάσει μουσική Παροχή οικιακής εργασίας (καθαρίστρια) (8-3) Φροντίδα σε ηλικιωμένους (3-9)

Πρακτικές ψηφιακού γραμματισμού (Digital literacy practices)

Γεωργιανή γλώσσα με λατινικούς χαρακτήρες

Γεωργιανά

Αγγλικά

Μη ψηφιακές πρακτικές

Εντός και εκτός σχολείου πρακτικές γραμματισμού της Άννας

Τάξεις γραμματισμού της Άννας (Koutsogiannis, υπό δημοσίευση)

Όποιους όρους και να χρησιμοποιήσουμε υπάρχει πρόβλημα Scales, rescaling (Blommaert, 2010) Discourses (Gee, 2011) Repertoires (Rymes, 2009) Orders of literacy (Koutsogiannis, forthcoming)

Πηγαίνει σε διαπολιτισμικό σχολείο Kαμία σύνδεση ανάμεσα στο καθημερινό και στο ακαδημαϊκό. Αυτό όμως ισχύει, γενικά, στο ελληνικό σχολείο.

Αυτός ο επόμενος στόχος μας Αξιοποίηση/ επέκταση της ως τώρα ερευνητικής μας εμπειρίας. Μεγάλη έμφαση στη διαφορά (γλωσσική, πολιτισμική). Μεγάλη έμφαση ως προς το πώς μπορούμε να συνδέσουμε το καθημερινό/οικείο με το ακαδημαϊκό. Δεδομένη η έμφαση στα ψηφιακά μέσα.

«Most institutions are still teaching standard national languages according a 19th-century modern view of language as a structural system with rules of grammatical and lexical usage, and rules of pragmatics reified to fit the image of a stereotyped Other. The 21st century is all about meaning, relations, creativity, subjectivity, historicity and the trans- as in translingual and transcultural competence. We should conceive of what we do in ways that are more appropriate to the demands of a global, decentered, multilingual and multicultural world, more suited to our uncertain and unpredictable times.» (Kramsh, 2008: 405-406).

Kalanzis & Cope (2012:395) In order to achieve the twin goals of access and diversity, literacies pedagogies need to be fully aware of the language diversity of learners in a world of extraordinary global movement: a deeply multilingual world. Language differences also need to be understood in their complexity and their variation from one child to the next. These differences should be affirmed and used as building blocks rather than considered a deficit. Far for creating problems for teachers, they should be regarded as a resource for learning in a learning community of productive diversity.

Σχολικές δομές: Αθροιστικό φορντικού τύπου μοντέλο

Κάποιες ώρες και νέοι γραμματισμοί

Επιλογικό: από την αποσπασματικότητα προς τη σύνθεση Πώς η ελληνική και διεθνής πραγματικότητα τροφοδοτεί τη δική μας έρευνα. Πώς η έρευνα εκβάλλει σε συγκεκριμένα προϊόντα και προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις (από την κριτική στη σύνθεση, από το τοπικό στο υπερτοπικό). Με βάση τα δεδομένα αυτά σχεδιάζουμε και την επόμενη φάση: έμφαση στα παιδιά από μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα, έμφαση στη διαφορά.

Ευχαριστώ πολύ!

(Α) Ε: Να σε ρωτήσω, γιατί δεν σου αρέσει ο υπολογιστής; Χ: Δεν μου αρέσει, γιατί είναι ένα εργαλείο με το οποίο δεν μπορώ να μιλήσω, δεν μπορώ να επικοινωνήσω, γιατί απομονώνει τους ανθρώπους. Α γιατί // Ε: Γιατί απομονώνει; Χ: Γιατί κάθονται σπίτι μπροστά από τον υπολογιστή, παίζουνε, μπαίνουν στο Internet και δεν βγαίνουν έξω με φίλους να διασκεδάσουνε.

Από φροντιστηριακό βοήθημα για την έκθεση «Πράγματι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου περιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις των ανθρώπων. Η επικοινωνία τόσο των νέων όσο και των μεγαλύτερων μέσω των συντομότατων, κωδικοποιημένων μηνυμάτων υποκαθιστά την ουσιαστική επαφή των ανθρώπων. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι ποικίλα αισθήματα (χαρά, ευχαρίστηση, αγάπη κλπ.) δεν είναι δυνατό να αναπτυχθούν εξ αποστάσεως, γι αυτό και καταπιέζονται [...] Επομένως, ο αυθορμητισμός, η αμεσότητα, η αλληλεπίδραση των ατόμων δεν αναπτύσσονται στη διεξαγωγή της διαδικτυακής επικοινωνίας. Αντιθέτως, η μοναξιά του σύγχρονου ατόμου απειλητικά αυξάνεται.»

117. Ε: Τι γράφεις στο/σε word; Γιατί μου είπες ότι τις εργασίες του σχολείου τις κάνεις στο χέρι. 118. Χ: Ναι, βασικά στο word προσπαθώ να γράφω διάφορα και άσχετα πράγματα για να συνε/ για να συνηθίσω και να μπορώ να γράφω. 119. Ε: Πληκτρολόγηση δηλαδή. 120. Χ.: Ναι 121. Ε: Και γιατί το κάνεις; Για να μάθεις;. 126. Χ: Για να μπορώ να εξασκηθώ και να είμαι καλή στο μάθημα της Πληροφορικής στο σχολείο.

Διακυβέρνηση σημαίνει τεμαχισμό της εμπειρίας με συγκεκριμένο τρόπο, για τη διανομή της έλξης και της αποστροφής, των επιθυμιών και των φόβων, για την ανάδειξη νέων πτυχών και δυνάμεων, νέων εντάσεων και σχέσεων. Αυτό είναι εν μέρει θέμα χρόνου. Η πειθαρχία με άξονα το χρόνο (αργίες- εργάσιμες, το ρολόι, το χρονοδιάγραμμα κλπ.) αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη εργασιακή πειθαρχία και οδηγεί στον αυτοέλεγχο και στις λογικές υποχρεώσεις του ελεύθερου πολίτη (Rose 1999:31).