ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Υδρολογική Κατάσταση και Διαχείριση Υδατικών Πόρων του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας ΠΟΥΛΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ Δρ. ΜΕΓΑΛΟΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Ζ Α Κ Υ Ν Θ Ο Σ 2011

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δρ. ΜΕΓΑΛΟΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΖΑΦΕΙΡΗ Δρ. ΓΙΑΚΟΥΜΕΛΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ «Το περιεχόμενο της Πτυχιακής εργασίας δεν απηχεί απαραίτητα τις απόψεις του Τμήματος ή της επιτροπής που την ενέκρινε». - 1 -

Θέλω να αφιερώσω την πτυχιακή μου εργασία στην αδερφή μου Μαρία Πούλιου, για την υπομονή, την κατανόηση και την στήριξή της σε κάθε μου δυσκολία. Σε ευχαριστώ - 2 -

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιβλέποντα καθηγητή, της πτυχιακής μου εργασίας, Δρ. Μεγαλοβασίλη Παύλο, για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε αναθέτοντάς μου αυτή την εργασία, για την αμέριστη βοήθειά του, για την καθοδήγησή του, και κυρίως για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα τόσο ενδιαφέρον αντικείμενο. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω θερμά την κ.ζαφείρη Κωνσταντίνα και τον κ.γιακουμέλο Διονύσιο για την συμμετοχή τους στην επιτροπή εξέτασης της πτυχιακής μου. Η αφιέρωση της συγκεκριμένης Πτυχιακής Εργασίας στην οικογένειά μου είναι το ελάχιστο ευχαριστώ απέναντι στην ανιδιοτελή τους υποστήριξη καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Τους ευχαριστώ για την δυνατότητα που μου προσέφεραν να πραγματοποιήσω τις σπουδές μου με κάθε πολυτέλεια. Ιδιαίτερα να ευχαριστήσω τους Τοτόμη Άννα και Γεώργιο Καρρά για την βοήθεια και τη συμπαράσταση που μου έδειξαν κατά την διάρκεια εκπόνησης της εργασίας μου. Για την αμέριστη ψυχολογική βοήθεια ευχαριστώ τους Ρόμπα Αθανασία, Νικολιδάκη Αθηνά, Ξαρχά Γεωργία, Ξηρογιαννοπούλου Αικατερίνη-Μαρία, Περάκη Άννα και Χριστοπούλου Γεωργία. Τέλος, οφείλω ένα ευχαριστώ στο Α.Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων, Τμήμα Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογία, για την εξυπηρέτηση κατά την διάρκεια συλλογής και επεξεργασίας του υλικού που χρησιμοποίησα για την εκπόνηση της πτυχιακής μου. - 3 -

ΛΙΣΤΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΩΝ ΒΙΠΕ: Βιομηχανική Περιοχή ΔΕΗ: Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού ΕΔΠΠ : Εθνικό Δίκτυο Πληροφοριών Περιβάλλοντος ΕΕΛ: Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων ΕΘΙΑΓΕ: Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας ΕΚΕΦΕ: Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών ΕΛΚΕΘΕ: Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών ΕΜΠ: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΜΥ: Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία ΕΤΒΑ: Εθνική Τράπεζα Βιομηχανικής Ανάπτυξης ΕΤΥΜΠ: Εθνική Τράπεζα Υδρολογικής και Μετεωρολογικής Πληροφορίας ΕΣΥΕ: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛ. ΣΤΑΤ.) ΕΥΔΑΠ: Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας ΙΓΜΕ: Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΙΔΕ: Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών ΙΠ: Ισοδύναμος Πληθυσμός ΚΕΠΕ: Κέvτρo Πρoγραμματισμoύ και Ερευvώv ΚΠΣ: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΚΥΑ: Κοινή Υπουργική Απόφαση ΟΤΑ: Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΠΑΥΥΘ: Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπόγειων Υδάτων Θεσσαλίας ΥΒΕΤ: Υπουργείο Βιομηχανίας Ενέργειας και Τεχνολογίας Υ.Δ.: Υδατικό Διαμέρισμα ΥΕΒ Θεσσαλίας: Υπηρεσίας Εγγείων Βελτιώσεων Θεσσαλίας ΥΠΑΝ: Υπουργείο Ανάπτυξης - 4 -

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 13 ABSTRACT....14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ.15 1.1.ΓΕΝΙΚΑ....15 1.2. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...16 1.3. ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ..19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ...20 2.1. ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ...22 2.2. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ..25 2.3. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ-ΓΕΩΛΟΓΙΑ-ΚΛΙΜΑ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ..28 3.1. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ.28 3.1.1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΟΜΗ...28 3.1.2. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 29 3.1.3 ΚΛΙΜΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ 31 3.1.4. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ..36-5 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ-ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ.38 4.1. ΚΥΡΙΕΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ.38 4.2. ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ..41 4.3. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ..44 4.3.1. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΡΔΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 44 4.3.2. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ Ή ΥΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΡΓΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ..48 4.4. ΕΡΓΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΝΕΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΩΝ.52 5.1. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...52 5.2. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΩΝ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ..54 5.2.1. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ.55 5.2.2. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ.58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ...60 6.1. ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΝΕΡΟΥ- ΥΔΑΤΩΝ..60 6.2. ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ-ΑΡΔΕΥΤΙΚΕΣ ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ..62 6.2.1. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΡΔΕΥΣΕΩΝ ΣΕ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ ΥΔΑΤΑ - ΠΗΓΕΣ...64 6.2.2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΡΔΕΥΣΕΩΝ ΣΕ ΥΠΟΓΕΙΑ ΥΔΑΤΑ - ΠΗΓΕΣ..66 6.3. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ 67 6.4. ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΙΑ ΥΔΡΕΥΣΗ...69-6 -

6.5.ΑΝΑΓΚΕΣ ΙΧΘΥΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ... 71 6.6. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΥΔΑΤΩΝ...72 6.7. ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ..73 6.8. ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ..75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ.76 7.1. ΥΔΑΤΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ.76 7.2. ΑΡΔΕΥΟΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ ΥΔΑΤΑ-ΠΗΓΕΣ..80 7.3. ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ..81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΡΥΠΑΝΤΙΚΩΝ ΦΟΡΤΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ...83 8.1. ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΝΕΡΟΥ 83 8.2. ΡΥΠΑΝΤΙΚΑ ΦΟΡΤΙΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ...84 8.3. ΡΥΠΑΝΤΙΚΑ ΦΟΡΤΙΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ...87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ.89 9.1. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΕ ΥΠΟΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ ΥΔΑΤΑ.89 9.1.1. ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ 89 9.1.2. ΑΝΑΠΛΗΡΩΣΗ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ..90 9.1.3. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ..91-7 -

9.1.4. ΕΡΓΑ ΕΚΤΡΟΠΗΣ ΑΧΕΛΩΟΥ....93 9.1.5. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΥΔΑΤΩΝ. 94 9.1.6. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ.95 9.2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ....96 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ...9 ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ. 11 ΛΙΣΤΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΩΝ....4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΟΔΗΓΙΑ 2000/60/ΕΚ....103-109 ΝΟΜΟΣ 3199/2003 (ΦΕΚ 280Α) 107 ΟΔΗΓΙΑ: 98/83/ΕΚ..109 ΟΔΗΓΙΑ: 91/676/ΕΟΚ (31.12.1991)...109 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ....99 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ 102 ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ.102 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ. 119-8 -

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 3.1.: Τιμές θερμοκρασίας έτη 1995-1997..32 Πίνακας 3.2.: Τιμές υγρασίας έτη 1995-1997...33 Πίνακας 3.3.: Τιμές βροχόπτωσης έτη 1995-1997...34 Πίνακας 3.4.: Τιμές έντασης ανέμου έτη 1995-1997....35 Πίνακας 4.: Σύγκριση Προσφοράς και Ζήτησης Υδάτων (μακροπρόθεσμο σενάριο).113 Πίνακας 4.1.: Έκταση κυριότερων λεκανών....38 Πίνακας 4.2.: Μέσα κύρια υδρολογικά μεγέθη κυριότερων λεκανών...40 Πίνακας 4.3.: Εκτίμηση υπόγειου υδατικού δυναμικού Δυτικής Πεδιάδας. 42 Πίνακας 4.4.: Εκτίμηση υπόγειου υδατικού δυναμικού Ανατολικής Πεδιάδας...42 Πίνακας 4.5.: Σύνολο πεδιάδων Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας.43 Πίνακας 4.6.: Τεχνικά χαρακτηριστικά ταµιευτήρων Πλαστήρα και Σµοκόβου.44 Πίνακας 4.7.: Υφιστάµενα αρδευτικά έργα (συνοπτικά στοιχεία κατά νοµό)..46 Πίνακας 4.8.: Σημαντικά Φράγματα.... 46 Πίνακας 5.: Μέση παροχή πηγών στη Θεσσαλία..114 Πίνακας 6.: Ρυπαντικά φορτία ανά τμήμα νομού Υ.Δ. Θεσσαλίας...116 Πίνακας 6.1.: Εκτίμηση ζήτησης για άρδευση στο υδατικό διαμέρισμα Θεσσαλίας...62 Πίνακας 6.2.: Εκτίμηση ζήτησης για κτηνοτροφία στο υδατικό διαμέρισμα Θεσσαλίας.......67 Πίνακας 6.3.: Χαρακτηριστικά υδροηλεκτρικών έργων Αχελώου 74 Πίνακας 7.: Ρυπαντικά φορτία από ενσταβλισµένη κτηνοτροφία για το Υ.Δ...117 Πίνακας 7.1.: Ετήσιο υδρολογικό ισοζύγιο θεσσαλικού διαμερίσματος...78-9 -

Πίνακας 7.2.: Οι γεωργικές εκτάσεις της Θεσσαλικής πεδιάδας...80 Πίνακας 8.: Συνολικός ισοδύναµος πληθυσµός ανά κατηγορία οικισµού και αντίστοιχος εξυπηρετούμενος πληθυσµός Θεσσαλίας...118 Πίνακας 8.1.: Συνολικά φορτία συμβατικών ρύπων... 84-10 -

ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1.: Συμπεριφορά της ανώτατης στάθμης των γεωτρήσεων...110 Εικόνα 1.1..: Σχηματοποίηση διαχειριστικών λεκανών στο Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας...18 Εικόνα 3.1.: Ανάγλυφο και υδρογραφικό δίκτυο Θεσσαλίας.....27 Εικόνα 3.2.: Σχηματοποίηση διαχειριστικών λεκανών με βάση τις καρστικές και προσχωματικές υδροφορίες...29 Εικόνα 4.1.: Λίμνη Νικολάου Πλαστήρα....45 Εικόνα 4.2.: Ποταμός Σοφαδίτης......45 Εικόνα 4.3.: Χάρτης υδροσυστήματος Αχελώου Θεσσαλίας......48 Εικόνα 4.4.: Έργα εκτροπής του Αχελώου στην περιοχή Συκιάς..50 Εικόνα 6.1.: Μέση παροχή πηγών στη Θεσσαλία....65 Εικόνα 6.2.: Εκτίμηση ζήτησης για ύδρευση και εκτίμηση ζήτησης για ύδρευση (Μαΐου-Σεπτεμβρίου).... 69 Εικόνα 6.3.: Χαρακτηριστικά υδροηλεκτρικών έργων εκτροπής Αχελώου.....74 Εικόνα 6.4.: Συνολική ζήτηση νερού ανά κατηγορίες... 75 Εικόνα 7.1. (ΕΥΔΕ Αχελώου, 1995)..... 79 Εικόνα 8.1... 88 Εικόνα 8.2... 88 Εικόνα 8.3......88 Εικόνα 9.1.: Λεκάνες απορροής υδροσυστήματος Δυτικής Θεσσαλίας....89 Εικόνα 9.2.: Λεκάνη Απορροής Πηνειού ποταμού.. 90 Εικόνα 9.3.: Ταμιευτήρας Σμοκόβου.... 93-11 -

Εικόνα 9.4.: Γεφύρι Πετρωτού......93 Εικόνα 9.5.: Φράγμα Μεσαχώρας.....93-12 -

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι υδατικοί πόροι αποτελούν προϋπόθεση για τη διατήρηση της ζωής αλλά και για την ανάπτυξη κάθε είδους δραστηριότητας. Η ποσοτική και ποιοτική επάρκειά τους είναι παράγοντας καθοριστικός των δυνατοτήτων ανάπτυξης κάθε περιοχής αλλά και του συνόλου της χώρας. Στην παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια προσέγγισης της Διαχείρισης των υδατικών Πόρων (σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ και των ελληνικών νομοθετημάτων). Για τη Διαχείριση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας, έχουν πραγματοποιηθεί πλειάδα μελετών. Στα κεφάλαια που ακολουθούν γίνεται αρχικά μια περιγραφή της περιοχής μελέτης με σκοπό την παρουσίαση των χαρακτηριστικών που κάνουν την περιοχή (Θεσσαλίας) ιδιαίτερη και συνοψίζονται σε δύο κατευθύνσεις: την προσφορά (υδατικοί πόροι ) και την εκτεταμένη ζήτηση (συνεχώς αυξανόμενη τάση). Η εργασία περιλαμβάνει ενότητες οι οποίες αναφέρονται στην περιγραφή του υδροσυστήματος, στην εκτίμηση υδατικών αναγκών, στην διαχείριση του υδροσυστήματος, στην προσομοίωση ποιοτικών παραμέτρων αλλά και σε συμπεράσματα και προτάσεις. - 13 -

ABSTRACT Aquatic resources play a vital role in the conservation of life and in the development of all human activities. At a regional and national scale, the potential development of an area relies on the quantitative and qualitative adequacy of aquatic resources. The objective of this report is to approach the issue of Water Management (according to the requirements of the Water Framework Directive and Greek statutes). Numerous studies and researches have been realized regarding water management in Thessaly. The study area is described in the following chapters, so that the special characteristics of the region (Thessaly) are presented. The description is summarized in two basic directions: the offer (water resources) and the extensive demand (continuously increasing tendency). The report include main sections, that are reported in the description of the hydrosystem, in the water needs assessment, management of the hydrosystem, simulation of quality parameters and the conclusions and proposals. - 14 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Οι ευεργετικές ή καταστρεπτικές συνέπειες της φυσικής κίνησης του νερού ανάγκασαν τον άνθρωπο να του αφιερώσει, από τα βάθη της ιστορικής διαδροµής του µέχρι σήµερα, σηµαντικό µέρος της δηµιουργικής του δουλειάς. Η εξασφάλιση του πόσιµου και του αρδευτικού νερού, σε συνδυασµό µε την προστασία από τις πληµµύρες, ήταν από τα κυρίαρχα µελήµατα του ανθρώπου από την αυγή του πολιτισµού, ενώ και οι εξίσου σηµαντικές φροντίδες της κατοχύρωσης σίγουρης στέγης και εξασφάλισης τροφής πάντα συνδυάζονταν µε τη διαθεσιµότητα του νερού. Απόδειξη, η εµφάνιση των πρώτων πολιτισµών στις παραποτάµιες περιοχές. Αποτέλεσε δηλαδή το νερό το συγκριτικό πλεονέκτηµα ανάπτυξης µιας περιοχής, λειτουργώντας συµπληρωµατικά µε τους άλλους φυσικούς πόρους το έδαφος, το δάσος, τη θάλασσα όπως συµβαίνει και σήµερα. Η οικονοµική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών διαµόρφωσε νέες συνθήκες στη χρήση των υδατικών πόρων, µια και αποτελούν µέσο για την επίτευξη διαφόρων τοµεακών οικονοµικών στόχων, ενώ εξακολουθούν να είναι ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες για την επιβίωση του ανθρώπου και για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας. Η ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, η ανάγκη αύξησης της παραγωγικότητας των υφιστάµενων, οι ανάγκες που προκύπτουν από την αύξηση του πληθυσµού και την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, δηµιουργούν ολοένα και µεγαλύτερη ζήτηση νερού κατάλληλης ποιότητας για κάθε χρήση. Ταυτόχρονα, η συνεχής ποιοτική υποβάθµιση, σε συνδυασµό µε την ανάγκη διατήρησης της οικολογικής ισορροπίας και της αειφορίας των φυσικών πόρων, δηµιουργούν πολύπλοκα προβλήµατα στην ανάπτυξη της κάθε περιοχής. Η έντονη λοιπόν οικονοµική διάσταση των υδατικών πόρων σήµερα, η άµεση πολλές φορές σύνδεσή τους µε τον προγραµµατισµό ανάπτυξης και η συνεχής παρουσία τους στην καθηµερινή πρακτική, επιβάλλει την αντιµετώπισή τους, ως φυσικού πόρου σε ανεπάρκεια, µέσω της ανάδειξης και εφαρµογής σύγχρονης και συνεπούς πολιτικής διαχείρισης.

1.2. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το νερό είτε αντιμετωπίζεται ως «φυσικός πόρος», είτε ως «οικονομικό αγαθό», είτε ως «κοινωνικό αγαθό», είτε ως «περιβαλλοντικό στοιχείο» είναι βασικό και αναντικατάστατο στοιχείο, απαραίτητο όχι μόνο για την ανάπτυξη, αλλά και για την επιβίωση της ανθρωπότητας. Όμως είναι το πλέον «ευαίσθητο» και το πρώτο «θιγόμενο» περιβαλλοντικό συστατικό από τα δύο σύνδρομα της σύγχρονης κοινωνίας: την υπερκατανάλωση και τη ρύπανση. Εντούτοις στη χώρα μας μια σχεδίαση ορθής «Υδατικής Πολιτικής» θα μπορούσε και να το προστατεύει από αυτά και να εξασφαλίζει τις απαιτούμενες ποσότητές του στην κατάλληλη ποιότητα υπό συνθήκες αειφόρου ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος. Η χώρα µας διαθέτει, συνολικά, επαρκείς επιφανειακούς και υπόγειους υδατικούς πόρους, αλλά διάφοροι λόγοι µειώνουν σηµαντικά την πραγµατικά διαθέσιµη ποσότητα και δυσκολεύουν την αξιοποίησή τους. Οι κυριότεροι φυσικοί λόγοι που προκαλούν προβλήµατα στην αξιοποίηση των υδατικών πόρων της χώρας είναι: η ανοµοιόµορφη κατανοµή των υδατικών πόρων στο χώρο και στο χρόνο η ανοµοιόµορφη κατανοµή της ζήτησης στο χώρο και το χρόνο, αναντίστοιχη µε την κατανοµή της προσφοράς η γεωµορφολογία της χώρας η εξάρτηση της βόρειας Ελλάδας από τις επιφανειακές απορροές ποταµών που έρχονται από γειτονικά κράτη το µεγάλο ανάπτυγµα ακτών τα πολλά άνυδρα ή µε ελάχιστους υδατικούς πόρους νησιά της χώρας. Το ολικό υδατικό δυναµικό υπερκαλύπτει κατά πολύ την ποσότητα που διατίθεται στις χρήσεις. Ωστόσο, µικρό µέρος από αυτό το δυναµικό είναι οικονοµικά και τεχνικά αξιοποιήσιµο, µε αποτέλεσµα την ύπαρξη προβληµάτων ανεπάρκειας νερού σε διάφορες περιοχές και για συγκεκριµένα χρονικά διαστήματα. - 16 -

Η Ελλάδα είχε γενικά νερά καλής ποιότητας, αλλά οι µακροχρόνιες-χωρίς προγραµµατισµό και έλεγχο-ανθρώπινες δραστηριότητες, κυρίως των τελευταίων χρόνων, έχουν αρχίσει να κάνουν εµφανή την υποβάθµιση, τόσο των επιφανειακών όσο και των υπόγειων υδατικών πόρων. Στη εποχή µας οι αναπτυγµένες χώρες έχουν ήδη αξιοποιήσει, µέσω κατάλληλων αναπτυξιακών έργων, το µεγαλύτερο ποσοστό του υδατικού δυναµικού τους. Τα υδραυλικά έργα που χρειάζονται για το υπόλοιπο ανεκµετάλλευτο ποσοστό είναι υψηλού, δύσκολα αποσβέσιµου κόστους, στο οποίο πρέπει να προστεθεί και µια σηµαντική νέα συνιστώσα, το περιβαλλοντικό κόστος. Κατά συνέπεια, η ορθολογικότερη χρήση του νερού και η βελτίωση της διαχείρισης των υδροσυστηµάτων, χωρίς απαραίτητα την προσθήκη νέων έργων, αποτελούν προφανείς εναλλακτικές λύσεις. Έτσι, η προσοχή των επιστηµόνων, και των τεχνικών και πολιτικοοικονοµικών φορέων, έχει στραφεί και προς µη κατασκευαστικές κατευθύνσεις. Στην Ελλάδα, η κατασκευή υδραυλικών έργων δεν έχει ακόµη ολοκληρωθεί. Ωστόσο, και εδώ η καλύτερη διαχείριση των υδροσυστηµάτων αποκτά όλο και µεγαλύτερη σηµασία, δεδοµένου ότι οι ωφέλειες που προκύπτουν είναι µεγάλες, χωρίς να απαιτούνται σηµαντικοί οικονοµικοί πόροι. Το θέµα της διαχείρισης των υδατικών πόρων αρχίζει από τη δεκαετία του 1970 στις αρµόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Συντονισµού. Στη διοίκηση σχετικό αντικείµενο θεσµοθετείται στο παραπάνω υπουργείο το 1972 µε τη ιεύθυνση Φυσικών Πόρων, Ενέργειας και Προστασίας του Περιβάλλοντος, ενώ µε πιο ολοκληρωµένες αρµοδιότητες, στα πλαίσια της Υπηρεσίας Χωροταξίας και Περιβάλλοντος, µε την ίδρυση της ιεύθυνσης Υδατικού υναµικού και Φυσικών Πόρων (1977), η οποία µεταφέρθηκε στο Υπουργείο Ενέργειας και Φυσικών Πόρων, το σηµερινό Υπουργείο Ανάπτυξης ΥΠΑΝ το 1982. Η υπηρεσιακή αυτή µονάδα εξακολουθεί να λειτουργεί προς το παρόν, παρά τη µεταφορά όλων των αρµοδιοτήτων της στο ΥΠΕΧΩ Ε, όπου µε το Ν. 3199/2003 ιδρύθηκε η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων. Έχουν πραγματοποιηθεί µέχρι σήµερα αρκετές αποσπασµατικές προσπάθειες, αλλά δεν έχει γίνει από την πολιτεία ολοκληρωµένο πρόγραµµα για την έρευνα, αξιοποίηση, ανάπτυξη και προστασία των νερών, που να εντάσσεται οργανικά στα αντίστοιχα χρονικά προγράµµατα ανάπτυξης τοµέων ή και περιοχών της χώρας, όπως προβλέπονταν στο - 17 -

Ν.1739/1987. Πρόγραµµα, δηλαδή, που να λαµβάνει υπόψη και να εναρµονίζει τις διάφορες τοµεακές πολιτικές, να προβλέπει τη συµπληρωµατικότητα των έργων των διαφόρων τοµέων παραγωγής, να ιεραρχεί και να προσανατολίζει αναπτυξιακά την έρευνα, να υπολογίζει το κόστος λειτουργίας των έργων αξιοποίησης των υδατικών πόρων, κλπ. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθούν τα θετικά βήµατα που έγιναν τα τελευταία χρόνια, όπως η ίδρυση των περιφερειακών διοικητικών µονάδων διαχείρισης υδατικών πόρων ( ιευθύνσεις Υδάτων), έστω και µε ελλιπή στελέχωση και χωρίς σοβαρά οικονοµικά στηρίγµατα, η προσπάθεια του δηµόσιου τοµέα για δηµιουργία βάσεων δεδοµένων (Υ ΡΟΣΚΟΠΙΟ, ΕΤΥΜΠ, Ε ΠΠ), η προσπάθεια εφαρµογής της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, η κατάρτιση από το Υπουργείο Ανάπτυξης, µετά από ανάθεση, διαχειριστικών µελετών σε οµάδες υδατικών διαµερισµάτων και οι συζητήσεις σε ανώτατο επίπεδο για τα σοβαρά προβλήµατα του νερού και των απαιτούµενων λύσεων.[τέγος,2005] - 18 -

1.3. ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Οι υδατικοί πόροι του Υδατικού Διαμερίσματος της Θεσσαλίας αποτελούνται από επιφανειακά καθώς και από υπόγεια νερά. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν έργα αποταμίευσης (με εξαίρεση την λίμνη Πλαστήρα), το επιφανειακό δυναμικό αναφέρεται στην παροχή των υδατορευμάτων, η οποία παρουσιάζει έντονη χωρική και χρονική διακύμανση. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι τα επιφανειακά νερά οριοθετούνται από το ποτάμιο υδροσύστημα και τις αντίστοιχες υδρολογικές λεκάνες, ενώ τα υπόγεια από τα αντίστοιχα υδρολογικά όρια, τα οποία όμως δεν ταυτίζονται με αυτά των επιφανειακών. Επιφανειακοί υδατικοί πόροι Τα επιφανειακά ύδατα συναντώνται σε δύο μορφές, η μία είναι τα ποτάμια ύδαταδηλαδή του Πηνειού-και των κύριων παραποτάμων του και η δεύτερη του Φράγματος της Λίμνης Πλαστήρα. Υπόγεια νερά Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας αναπτύσσονται σημαντικοί υδροφορείς, αλλά και μεγάλες υδρολογικές ενότητες (καρστικές). Η πεδιάδα της Θεσσαλίας διαχωρίζεται σε δύο κύριες υδρολογικές λεκάνες, της Δυτικής και της Ανατολικής Θεσσαλίας. Στην εικόνα 1.1. παρουσιάζονται οι διαχειριστικές λεκάνες του Διαμερίσματος.[Τέγος,2005] Εικόνα 1.1..: Σχηματοποίηση διαχειριστικών λεκανών στο Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας - 19 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : Η ΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Η διαθέσιµη ποσότητα νερού όσον αφορά τους υδατικούς πόρους της χώρας συνεχώς ελαττώνεται, έτσι ώστε σηµαντικές περιοχές είναι ή τείνουν να γίνουν ελλειµµατικές σε νερό, ενώ οι σοβαρότερες συλλογικές ανάγκες καλύπτονται πια από έργα µεταφοράς, µε σηµαντικά αυξηµένο κόστος κατασκευής και λειτουργίας. Η ποιοτική τους κατάσταση δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα οξυµένα προβλήµατα, εκτός από µεµονωµένες περιοχές και παράκτιες ζώνες. Θα πρέπει όµως να επισηµανθεί ότι, η απαίτηση για αναβάθµιση της ποιότητας των υδατικών πόρων που διαµορφώνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ειδικότερα στα πλαίσια της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά η οποία δεν επιτρέπει εφησυχασµό και επιτάσσει την αναθεώρηση των µέχρι τώρα αξιολογήσεων. Σηµαντική αιτία ρύπανσης αποτελούν οι γεωργικές δραστηριότητες, πηγές µη σηµειακές και γι αυτό µε δύσκολη αντιµετώπιση. Αξιόλογη πρόοδος παρουσιάζεται στην αντιµετώπιση της ρύπανσης από αστικά λύµατα (σηµειακές πηγές). Όσον αφορά στη διοικητική δοµή της χώρας, ο σχεδιασµός της δεν προβλέπει κριτήρια που να απορρέουν από τις διαδικασίες διαχείρισης των υδατικών πόρων. Συγκεκριµένα, βασικό πρόβληµα της διοικητικής διάρθρωσης της χώρας σε σχέση µε τη διαχείριση των υδατικών πόρων είναι η διαίρεση σε διοικητικές χωρικές µονάδες µε κριτήρια που δεν παρουσιάζουν σχέση µε τα αντίστοιχα υδρολογικά. Αυτό έχει αποτέλεσµα την αδυναµία αναγωγής των διαφόρων µεγεθών σε υδατικές µονάδες χώρου, δεδοµένου ότι τα περισσότερα από αυτά καταχωρούνται σε διοικητικές µονάδες (περιφέρειες και νοµούς). Ο Ν. 3199/2003 -για την «Προστασία και διαχείριση υδάτων», τον οποίο και παρουσιάζουμε στο παράρτημα στην σελίδα 102, επέτεινε το πρόβληµα, δεδοµένου ότι καθόρισε τις διοικητικές περιφέρειες ως αρµόδιες για τη διαχείριση των λεκανών απορροής και των υδατικών διαµερισµάτων. Συχνά όµως µια λεκάνη απορροής µπορεί να ανήκει σε περισσότερες της µιας περιφέρειες (όπως π.χ. η λεκάνη του Αχελώου που ανήκει σε τέσσερις). Επίσης, σηµαντικό πρόβληµα αποτελεί και η ύπαρξη µεγάλου αριθµού φορέων, των οποίων οι αρµοδιότητες σχετικά µε τους υδατικούς πόρους αλληλοκαλύπτονται και πολλές φορές συγκρούονται στην πράξη.[γκούμας Κ.,1996] Στη δεκαετία του 1980, δύο νοµοθετήµατα, που λειτουργούσαν συµπληρωµατικά και διακρίνονται για τη διατοµεακή τους αντίληψη και την ολοκληρωµένη αντιµετώπιση των - 20 -

υδατικών πόρων, έδωσαν σηµαντική ώθηση στα θέµατα διαχείρισης. Συγκεκριµένα, ο Ν. 1650/1986 «για την προστασία του περιβάλλοντος» αντιµετώπισε το νερό ως στοιχείο του περιβάλλοντος και προέβλεπε µέτρα οργανωτικά και θεσµικά για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της ποιότητας των υδατικών πόρων. Παράλληλα, ο Ν. 1739/1987 «για τη διαχείριση των υδατικών πόρων» εισήγαγε σύγχρονη αντίληψη για την αντιµετώπιση του νερού στην έρευνα, τη διοίκηση και την καθηµερινή πρακτική, µε τη θεσµοθέτηση διαδικασιών και οργάνων που επέτρεπαν την άσκηση της διαχείρισης σε εθνικό και κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο, σε συνδυασµό µε τον προγραµµατισµό ανάπτυξης της χώρας, µέσα από διαδικασίες και όργανα, στα οποία λαµβάνονταν η γνώµη όλων των εµπλεκόµενων φορέων. υστυχώς, οι αδυναµίες του δηµόσιου τοµέα (όπως έλλειψη πόρων και υπηρεσιών στελεχωµένων µε ανάλογο προσωπικό) δεν επέτρεψαν την πλήρη εφαρµογή του, µε αποτέλεσµα την ουσιαστική του κατάργηση (µετά την πλήρη εφαρµογή του 3199/2003). ιαπιστώσεις που απορρέουν από την άσκηση αυτής της πρακτικής-πολιτικής είναι η αδυναµία να καθοριστούν µε ακρίβεια τα φυσικά µεγέθη και οι ποσότητες νερού που χρησιµοποιούνται, αλλά και οι πραγµατικές ανάγκες, και εποµένως οι δυσκολίες που υπάρχουν στην προσπάθεια µακροχρόνιου προγραµµατισµού. Ακόµα, ιδιαίτερα σηµαντική για την εξασφάλιση της δυνατότητας εφαρµογής µιας επιθυµητής υδατικής πολιτικής είναι µια σειρά µέχρι τώρα ελλείψεων, όπως η έλλειψη σαφών ποιοτικώνοικολογικών στόχων, η έλλειψη κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του, η έλλειψη πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόµηση νερού σε όλες τις χρήσεις, και η έλλειψη συντονισµού µεταξύ των χρήσεων. Προβλήµατα δηµιουργούν επίσης, η έλλειψη σύνδεσης των υφιστάµενων προγραµµάτων ανάπτυξης µε τις ανάγκες διαχείρισης νερού, που αποτελεί κυρίαρχο και πρώτης προτεραιότητας στόχο την περίοδο αυτή, όπως και η έλλειψη µακροχρόνιων προβλέψεων µεγεθών ή τάσεων (πληθυσµιακών, οικονοµικών, τοµέων παραγωγής κλπ.) στα πλαίσια του αναπτυξιακού προγραµµατισµού, η οποία δυσχεραίνει την πραγµατοποίηση αντίστοιχων προβλέψεων σε έργα αξιοποίησης υδατικών πόρων. - 21 -

2.1. ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ H κοινοτική πολιτική υπαγορεύει την κατάρτιση ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης των υδατικών πόρων ανά διασυνοριακή λεκάνη απορροής. Συγκεκριµένα, και χωρίς αυτό να είναι δεσμευτικό, τα κράτη-µέλη ενθαρρύνονται να καταρτίζουν, για το τµήµα της λεκάνης τουλάχιστον που ανήκει στη δική τους επικράτεια, ολοκληρωµένα προγράµµατα, που περιλαµβάνουν µέτρα για την επίτευξη των στόχων της υδατικής πολιτικής, όπως προστασία του ύδατος ως οικονοµικού πόρου, περιβαλλοντική προστασία, κλπ. Σε περίπτωση συµφωνίας των ενδιαφερόµενων κρατών-µελών καταρτίζεται κοινό σχέδιο διαχείρισης που αφορά σε ολόκληρη τη διακρατική λεκάνη. Η πολιτική αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκύπτει από την Οδηγία 2000/60/ΕΚ [παράρτημα σελίδες 98 και 104], σύµφωνα µε την οποία η από κοινού κατάρτιση σχεδίου διαχείρισης διακρατικής λεκάνης είναι προαιρετική. Οι περισσότεροι από τους μεγαλύτερους διακρατικούς ευρωπαϊκούς ποταµούς υπόκεινται σε διεθνείς συµβάσεις, που επιτρέπουν το συντονισµό της υδατικής πολιτικής µεταξύ των διαφόρων εµπλεκόµενων χωρών. Προκειµένου να επιτευχθεί η ολοκληρωµένη διαχείριση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων, οι απορροές από τις υπόγειες υδρολογικές λεκάνες ενσωµατώνονται στη διαχείριση των ποτάµιων λεκανών, αν και συνήθως οι υπόγειες λεκάνες δεν συµπίπτουν µε τις ποτάµιες. Οι χώρες µε διασυνοριακά νερά, στη βάση της ισότητας και αμοιβαιότητας, θα πρέπει να προχωρήσουν σε διµερείς ή πολυµερείς συµφωνίες για να καθορίσουν την από κοινού χρήση των διαθέσιµων διασυνοριακών νερών, καθώς και για να εξασφαλίσουν την παρεµπόδιση, τον έλεγχο και την ελάττωση των αρνητικών διασυνοριακών επιπτώσεων. Η προώθηση της αρχής για μια ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων, είναι αναγκαία προκειµένου να εναρµονιστούν οι στόχοι της υδατικής πολιτικής, που δεν µπορεί παρά να έχουν κοινό συστατικό την αειφορία, µε το προτεινόµενο οικονοµικό µοντέλο ανάπτυξης της κάθε χώρας, και εποµένως να µειωθούν οι αντιθέσεις και οι τριβές µεταξύ των διαφόρων χρήσεων των υδατικών πόρων και της ανάγκης προστασίας τους. Προϋπόθεση για την προώθηση µιας τέτοιας ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι: η ακριβής γνώση των αποθεµάτων τους και της ποιοτικής τους κατάστασης - 22 -

η συνεχής παρακολούθηση και ο έλεγχός τους. Με τις σύγχρονες δυνατότητες της τεχνολογίας και της πληροφορικής, θεωρείται απαραίτητη η αυτοµατοποίηση στην καταγραφή και την αξιολόγηση των σχετικών πληροφοριών. Με βάση τις κλιµατολογικές και γεωµορφολογικές ιδιοµορφίες, το οικονοµικό πρότυπο ανάπτυξης, το γενικότερο θεσµικό και διοικητικό πλαίσιο, το πολιτισµικό επίπεδο και τις παραδόσεις της κάθε χώρας, αναπτύσσονται τα αντίστοιχα θεσµικά όργανα και οι µέθοδοι για τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Γενικότερα, οι χώρες του βορρά, όπου υπάρχει επάρκεια νερού, πιέζουν για το συντονισµό των πολιτικών διαχείρισης σε µια κατεύθυνση ποιοτικής αναβάθµισης των υδατικών πόρων, καθώς και για τη ρύθμιση των κανόνων αξιοποίησης των διακρατικών νερών. Αντίθετα, οι χώρες του νότου, αντιμετωπίζοντας τα προβλήµατα εποχιακής έλλειψης και άνισης κατανοµής των υδατικών πόρων στο χώρο, επικεντρώνονται στα προβλήµατα αποθήκευσης και µεταφοράς. Η ευρωπαϊκή πολιτική για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στις χώρες του νότου (Ισπανία, Γαλλία κυρίως νότια, Ιταλία, Ελλάδα) εκφράστηκε εµµέσως µέσα από την έγκριση χρηµατοδοτικών προγραµµάτων, που αφορούσαν στην ενίσχυση ή και στην επέκταση αρδευτικών ή υδρευτικών δικτύων. Αλλά οι γεωγραφικές, γεωλογικές και κλιµατολογικές ιδιομορφίες των χωρών του νότου, καθώς και οι ιστορικά διαφορετικές πορείες ανάπτυξής τους, έχουν ως αποτέλεσµα την ύπαρξη και µεταξύ τους διαφορετικών πολιτικών διαχείρισης. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα, η δοµή της διαχείρισης των υδατικών πόρων στηρίζεται, σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, στη δηµόσια διοίκηση, που δεν ήταν σχετικά καλά οργανωµένη και επαρκώς στελεχωµένη. Ειδικότερα όµως στο περιφερειακό επίπεδο δηµιουργούνται δυσλειτουργίες, επειδή τα όρια των υδατικών διαµερισµάτων δεν συµπίπτουν µε αυτά των διοικητικών περιφερειών. Η διαµόρφωση κοινής πολιτικής διαχείρισης, ακόµα και για τις µεσογειακές χώρες, καθίσταται δύσκολη, η προσπάθεια όµως για την εναρµόνιση των πολιτικών διαχείρισης στο χώρο αυτό, θεωρείται επιβεβληµένη και πρέπει να στοχεύει κατά προτεραιότητα στην εναρµόνιση των διαφόρων αρχών και προτύπων, µε µεγαλύτερη ανοχή σε ό,τι αφορά το διοικητικό µοντέλο διαχείρισης, πάντοτε όµως µε κύριο στόχο την αειφορία των πόρων. Η βάση για την προώθηση διακρατικών ρυθµίσεων θα πρέπει να στηρίζεται στην ανάγκη συνύπαρξης των λαών, στην τάση κοινωνικο-οικονοµικών ολοκληρώσεων, και στην - 23 -

ανάγκη οικοδόµησης εµπιστοσύνης µέσα από την αµοιβαία γνώση και κατανόηση των ειδικών υδατικών διαχειριστικών προβληµάτων. Για τη χώρα µας, η εξασφάλιση κοινά αποδεκτών κανόνων διαχείρισης των διακρατικών νερών αποτελεί στρατηγική επιδίωξη πρώτης προτεραιότητας. Η Συµφωνία του Νέστου µε τη Βουλγαρία και η ανάπτυξη κοινών διαχειριστικών προγραµµάτων µπορούν να αποτελέσουν πρότυπα για τις αντίστοιχες περιπτώσεις µε τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες. Τέλος, επισηµαίνεται η ανάγκη αλλά και η δυνατότητα όχι µόνον επίτευξης συµφωνιών, αλλά και της ανάπτυξης µηχανισµών ουσιαστικής τήρησής τους.[γκούμας Κ., 1996] - 24 -

2.2. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Σύµφωνα µε το Άρθρο 6 και το Παράρτηµα IV της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά 2000/60 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως προστατευόµενες περιοχές χαρακτηρίζονται: Νερά τα οποία προορίζονται για πόση σύµφωνα µε το Άρθρο 7 της Οδηγίας Πλαίσιο. Περιοχές αναγνωρισµένες για την προστασία υδρόβιων ειδών σηµαντικής οικονοµικής σηµασίας. Υδάτινα σώµατα που χρησιµοποιούνται για αναψυχή, συµπεριλαµβανοµένων και των υδάτων κολύµβησης σύµφωνα µε την Οδηγία 76/160/ΕΟΚ. Ευαίσθητες περιοχές, συµπεριλαµβανοµένων περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευπρόσβλητες σύµφωνα µε την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ και υδάτινων περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευαίσθητες σύµφωνα µε την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ. Περιοχές που έχουν αναγνωρισθεί για την προστασία οικοτόπων και ειδών όπου η διατήρηση και/ή βελτίωση της ποιότητας των υδάτων αποτελεί κρίσιµο παράγοντα, συµπεριλαµβανοµένων των χαρακτηρισµένων περιοχών Natura 2000 σύµφωνα µε τις Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ. - 25 -

2.3. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Το διοικητικό και νοµοθετικό πλαίσιο της διαχείρισης των υδατικών πόρων της χώρας, αποτελεί κύρια παράµετρο, η οποία προσδιορίζει τη δυνατότητα ή αδυναµία εφαρµογής µιας επιθυµητής αλλά και αποτελεσµατικής υδατικής πολιτικής. Ο µέχρι σήµερα σχεδιασµός της διοικητικής δοµής της χώρας (περιφέρειες, νοµοί, δήµοι) δεν προέβλεψε να περιλάβει στην εξέλιξή του κριτήρια, που να απορρέουν από τις φυσικές και ειδικότερα τις γεωµορφολογικές συνθήκες της χώρας και από τις διαδικασίες διαχείρισης των υδατικών πόρων. Συγκεκριµένα, τα βασικά προβλήµατα της διοικητικής διάρθρωσης σε σχέση µε τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων είναι: Η διαίρεση της χώρας σε διοικητικές χωρικές µονάδες (κυρίως περιφέρειες, αλλά και νοµούς), µε κριτήρια που δεν έχουν καµία σχέση µε τα αντίστοιχα υδρογραφικά και συγκεκριµένα τους υδροκρίτες. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την αδυναµία αναγωγής των διαφόρων µεγεθών (αναπτυξιακών, οικονοµικών, πληθυσµιακών κλπ) σε υδατικές µονάδες χώρου, δηλαδή στα υδατικά διαµερίσµατα και στις λεκάνες απορροής. Η πολυδιάσπαση, σε µεγάλο αριθµό φορέων, των αρµοδιοτήτων των σχετικών µε τους υδατικούς πόρους, που ασκούνται σε όλα τα επίπεδα της διοικητικής διαίρεσης του χώρου. Η αδυναµία συντονισµού της δράσης των φορέων αυτών, που πολλές φορές παρουσιάζονται µε ανταγωνιστικές δραστηριότητες στη χρήση του νερού, σε εθνικό, περιφερειακό, ακόµα και σε τοπικό επίπεδο. Οι βασικούς φορείς του δηµόσιου τοµέα που µεταξύ άλλων ασχολούνται και µε το νερό όσον αφορά την έρευνα, αξιοποίηση, χρήση αλλά και την προστασία είναι οι ακόλουθοι: -Υπουργεία: (Εξωτερικών, Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης, Ανάπτυξης, ΠΕΧΩ Ε, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, Υγείας) -Τοπική αυτοδιοίκηση: (Περιφέρειες, Νοµαρχίες, ΟΤΑ) - 26 -

-Οργανισµοί, ινστιτούτα, ερευνητικά κέντρα: ΕΜΥ, ΕΗ, ΙΓΜΕ [υδρογεωλογική έρευνα, θερµοµεταλλικά νερά], ΕΥ ΑΠ, ΕΥΑ, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ΕΛΚΕΘΕ [έρευνα των υδατικών πόρων], ΕΤΒΑ [ύδρευση και αποχέτευση ΒΙΠΕ], ΕΚΕΦΕ «ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ», ΕΘΙΑΓΕ [αγροτική έρευνα], Ι Ε [δασική έρευνα]. Σχετικά με το νομοθετικό-θεσμικό πλαίσιο της χώρας μέχρι και τα µέσα της δεκαετίας του 1980, µια σειρά από νόµους, διατάγµατα και διοικητικές αποφάσεις, ιδρυτικούς νόµους και οργανισµούς υπουργείων και φορέων, ορισµένα από τα οποία χρονολογούνται από το 1930 και που πολλές φορές επικαλύπτονται ή έρχονται σε αντίθεση µεταξύ τους, αναφέρονται στην έρευνα, αξιοποίηση, χρήση και προστασία των υδατικών πόρων. Ο αριθµός αυτών των νοµοθετικών ρυθµίσεων υπολογίζεται σε πάνω από 300. Μετά τα µέσα της δεκαετίας του 1980, ψηφίστηκαν δύο νοµοθετήµατα µε σύγχρονο πνεύµα, που λειτουργούν συµπληρωµατικά, διακρίνονται για την διατοµεακή τους αντίληψη και την ολοκληρωµένη αντιµετώπιση των υδατικών πόρων. Αν και οριοθέτησαν µια καθοριστική για τη νοµοθετική πραγµατικότητα των νερών χρονική περίοδο, δυστυχώς, αδυναµίες του δηµόσιου τοµέα (έλλειψη στήριξης, προσωπικού, πιστώσεων κλπ.) δεν επέτρεψαν την πλήρη εφαρµογή τους, µε αποτέλεσµα τη συνέχιση της αποσπασµατικής και ευκαιριακής αντιµετώπισης του νερού. Δημιουργήθηκαν δοµές και εμπειρίες, που είναι απαραίτητες για να συνειδητοποιήσουν οι χρήστες και όλοι οι εμπλεκόμενοι στον τοµέα του νερού, την αναγκαιότητα ορθολογικής και προγραμματισμένης χρήσης του. Παράλληλα, αποκτήθηκε από τις υπηρεσίες του δηµόσιου τοµέα εµπειρία στην εφαρµογή και παγίωση τέτοιων ρυθµίσεων, καθώς και αντίληψη του είδους και του µέτρου των επεµβάσεων που απαιτούνται και για τη βελτίωσή τους. Υπάρχει γενικότερα μια σειρά νοµοθετηµάτων (νόµοι, νοµοθετικά διατάγµατα, βασιλικά διατάγµατα, κοινές υπουργικές αποφάσεις, υγειονοµικές διατάξεις, άρθρα του αστικού κώδικα κλπ.) που αναφέρονται στην έρευνα, αξιοποίηση, χρήση και προστασία των υδατικών πόρων. Μεταξύ λοιπόν αυτών των βασικών και καινοτόμων αρχών του νομοθετικού πλαισίου της χώρας, είναι σημαντική και η συµµετοχή όλων των ενδιαφερόµενων, µέχρι και τον τελικό χρήστη-καταναλωτή, στη διαχείριση των υδατικών πόρων αλλά και η αποτελεσµατική εφαρµογή οικονοµικών εργαλείων.[γκούμας Κ., 1996] - 27 -

3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 3.1. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 3.1.1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΟΜΗ Το Υδατικό διαμέρισμα Θεσσαλίας συµπίπτει σχεδόν µε το αντίστοιχο γεωγραφικό διαµέρισµα. Μικρά µόνο τµήµατα του γεωγραφικού διαµερίσµατος Θεσσαλίας, κυρίως προς τα νότια και νοτιοδυτικά, ανήκουν σε γειτονικά υδατικά διαµερίσµατα. Η συνολική έκταση του διαµερίσµατος είναι 13.377 km 2. Ο πληθυσµός του διαµερίσµατος, µε βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν 730.945 κάτοικοι και το 2001 ήταν 750.445 κάτοικοι, παρουσιάζοντας αύξηση 2,7% (ο πληθυσµός του 2001 έχει υπολογιστεί κατ εκτίµηση, από τον πληθυσµό των νοµών του 2001 και σύµφωνα µε τα ποσοστά συµµετοχής του κάθε νοµού στο διαµέρισµα το 1991). Το Υδατικό ιαµέρισµα Θεσσαλίας -όπως και παρουσιάζεται στην εικόνα 3.1.- περιλαµβάνει το Νοµό Λάρισας, σχεδόν στο σύνολό του, πολύ µεγάλο µέρος των Νοµών Μαγνησίας, Τρικάλων και Καρδίτσας, και µικρά τµήµατα των Νοµών Πιερίας, Γρεβενών και Φθιώτιδας. Αρµόδιες για τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων των λεκανών απορροής του διαµερίσµατος είναι οι ιευθύνσεις Υδάτων των περιφερειών Θεσσαλίας (µε έδρα τη Λάρισα), Κεντρικής Μακεδονίας (µε έδρα τη Θεσσαλονίκη), Στερεάς Ελλάδας (µε έδρα τη Λαµία) και υτικής Μακεδονίας (µε έδρα την Κοζάνη).[Τέγος, 2005] Εικόνα 3.1.: Ανάγλυφο και υδρογραφικό δίκτυο Θεσσαλίας - 28 -

3.1.2. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το διαµέρισµα της Θεσσαλίας παρουσιάζει μία απλή γεωµορφολογική εικόνα, µε τα ορεινά τµήµατά του περιµετρικά και τα πεδινά στις κεντρικές περιοχές. Υπάρχουν πέντε ορεινοί όγκοι, µεταξύ των οποίων είναι και ο Όλυµπος, µε υψόµετρο 2.917 m, το ψηλότερο στην Ελλάδα. Το πεδινό τµήµα σε ανατολική και δυτική περιοχή από τα χαµηλά Χαλκηδόνια Όρη. Οι δύο αυτές περιοχές είναι ανεξάρτητες από υδρογεωλογική άποψη. Το µέσο υψόµετρο του διαµερίσµατος είναι 285 m. Το Θεσσαλικό Πεδίο είναι τεκτονικό βύθισµα που περιβάλλεται από τις οροσειρές Ολύµπου-Καµβουνίων στα βόρεια, Πίνδου στα δυτικά, Όθρυος στα νότια και Πηλίου Όσσας στα ανατολικά.[τέγος, 2005] Στο υδατικό διαµέρισµα αναπτύσσονται από τα ανατολικά προς τα δυτικά γεωτεκτονικές ζώνες και ενότητες, οι οποίες και αναφέρονται παρακάτω και διακρίνονται στην εικόνα 3.2.. -Ενότητα Όσσας Συναντάται στο οµώνυµο βουνό και στον Όλυµπο. Αποτελεί τεκτονικό παράθυρο και συνίσταται από φυλλίτες, µάρµαρα και δολοµίτες. - Πελαγονική Ζώνη Συναντάται στο ανατολικό τµήµα του διαµερίσµατος και συνίσταται από κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους και µάρµαρα, καθώς επίσης και από γνεύσιους, σχιστόλιθους και αµφιβολίτες. - Υποπελαγονική Ζώνη Συναντάται στην κεντρική Θεσσαλία, µε κύριο χαρακτηριστικό την εκτεταµένη ανάπτυξη των οφιολιθικών υπερβασικών πετρωµάτων, του φλύσχη και των σχιστοκερατόλιθων. - Ζώνη της Πίνδου Αναπτύσσεται στα δυτικά όρια της πεδιάδας προς την οροσειρά της Πίνδου και αποτελείται από λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους σε εναλλαγές µε σχιστοκερατόλιθους και φλύσχη. - 29 -

Εικόνα 3.2.: Σχηματοποίηση διαχειριστικών λεκανών με βάση τις καρστικές και προσχωματικές υδροφορίες Τέλος, στο δυτικό τµήµα της Θεσσαλικής Πεδιάδας αναπτύσσονται τα µολασσικά ιζήµατα της µεσοελληνικής αύλακας, που στη συγκεκριµένη θέση αποτελούνται κυρίως από µεγάλου πάχους συνεκτικά κροκαλοπαγή. Το πεδινό τµήµα του διαµερίσµατος, όπως επίσης και οι λόφοι που παρεµβάλλονται µεταξύ δυτικής και ανατολικής Θεσσαλίας, καλύπτονται από σύγχρονα τεταρτογενή και νεογενή ιζήµατα.[εμπ, 2008] - 30 -

3.1.3 ΚΛΙΜΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ Το υδατικό διαµέρισµα διαιρείται σε τρεις περιοχές: την ανατολική παράκτια και ορεινή, µε µεσογειακό κλίµα την κεντρική πεδινή, µε ηπειρωτικό κλίµα τη δυτική ορεινή, µε ορεινό κλίµα. Η µέση ετήσια θερµοκρασία κυµαίνεται από 16 ως 17 C. Το ετήσιο θερµοµετρικό εύρος ξεπερνά τους 22 C. Οι πιο θερµοί µήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος και οι πιο ψυχροί ο Ιανουάριος, ο Φεβρουάριος και ο εκέµβριος. Οι παγετοί είναι συχνοί και εµφανίζονται συνήθως κατά την περίοδο Νοεµβρίου-Απριλίου. Οι ηµέρες παγετού κυµαίνονται από 9,2 στο Βόλο σε 35,5 στη Λάρισα και 33,8 στα Τρίκαλα σε µέση ετήσια βάση. Το ύψος των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων στο διαµέρισµα είναι σχετικά µεγάλο στα δυτικά, στη συνέχεια µειώνεται στο πεδινό τµήµα και αυξάνεται πάλι στο ορεινό ανατολικό τµήµα. Στο σύνολο του διαµερίσµατος, η µέση ετήσια επιφανειακή βροχόπτωση εκτιµάται σε 678 mm. Οι πιο βροχεροί µήνες είναι από τον Οκτώβριο ως τον Ιανουάριο, ενώ οι πιο ξηροί οι Ιούλιος και Αύγουστος. Οι χιονοπτώσεις είναι συνηθισµένες, ιδιαίτερα στα ορεινά του διαµερίσµατος, και γίνονται πιο έντονες από τα νότια προς τα βόρεια και από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Οι περισσότερες χιονοπτώσεις παρατηρούνται τους µήνες Φεβρουάριο και Ιανουάριο. Στα δυτικά και ορεινά τµήµατα του διαµερίσµατος, αρχίζουν το Σεπτέµβριο και φτάνουν µέχρι και τις αρχές Ιουλίου. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο µέσος ετήσιος αριθµός ηµερών χιονιού στο Βόλο είναι 3,4, στη Λάρισα 4,0 και στα Τρίκαλα 6,2. Οι χαλαζοπτώσεις είναι επίσης συχνές, κυρίως κατά τους µήνες Μάιο και Ιούνιο στα βόρεια του διαµερίσµατος και κατά τους µήνες Φεβρουάριο ως Απρίλιο στο νοτιοανατολικό τµήµα. Η µέση ετήσια νέφωση κυµαίνεται από 4 ως 5 βαθµίδες, µε τις ψηλότερες τιµές να εµφανίζονται στα δυτικά και τις χαµηλότερες στα ανατολικά. Η µέση ετήσια σχετική υγρασία κυµαίνεται από 67% µέχρι 72%. Στο διαµέρισµα εµφανίζεται ξηρή περίοδος 4 ως 5 µηνών στα ανατολικά, η οποία όµως µειώνεται βαθµιαία σε 2 ως 4 µήνες στα κεντρικά-δυτικά πεδινά και 1 ως 2 µήνες στα δυτικά ορεινά. - 31 -

Η επικρατούσα φορά των ανέµων στα διαµέρισµα ποικίλει (βορειοδυτικοί και νότιοι στο Βόλο, ανατολικοί στη Λάρισα, δυτικοί στα Τρίκαλα).[ΕΜΠ, 2008] Γενικότερα κλιματολογικά στοιχεία για την περιοχής της Θεσσαλίας υπάρχουν για τα έτη 1955-1997, σχετικά με την θερμοκρασία της περιοχής, την υγρασία, την ένταση των ανέμων και την βροχόπτωση. Ενδεικτικά παρουσιάζονται τα στοιχεία, θερμοκρασίας, υγρασίας, βροχόπτωσης και έντασης του ανέμου, αντιστοίχως, στους πίνακες 3.1., 3.2., 3.3. και 3.4., για την περιοχή της Λάρισας τα έτη 1955-1997, στοιχεία τα οποία προκύπτουν από το Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας της Λάρισας, όπου και λειτουργεί ο μετεωρολογικός σταθμός της περιοχής. Πίνακας 3.1.: Τιμές θερμοκρασίας έτη 1995-1997 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθμός Αρχηγείου Τακτικής Αεροπορίας Λάρισας - 32 -

Πίνακας 3.2.: Τιμές υγρασίας έτη 1995-1997 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθμός Αρχηγείου Τακτικής Αεροπορίας Λάρισας - 33 -

Πίνακας 3.3.: Τιμές βροχόπτωσης έτη 1995-1997 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθμός Αρχηγείου Τακτικής Αεροπορίας Λάρισας - 34 -

Πίνακας 3.4.: Τιμές έντασης ανέμου έτη 1995-1997 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθμός Αρχηγείου Τακτικής Αεροπορίας Λάρισας Στο παράρτημα στην σελίδα, 105 και 106, υπάρχει αντίστοιχα και ο πίνακας τιμών θερμοκρασίας της περιοχής του Βόλου (πίνακας 1.), αλλά και οι τιμές των βροχοπτώσεων (πίνακας 2.) της ίδιας περιοχής, για την ίδια χρονική περίοδο (1955-1997). - 35 -

3.1.4. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Το Υδατικό ιαµέρισµα Θεσσαλίας συµπίπτει σχεδόν µε την Περιφέρεια Θεσσαλίας, που είναι µια από τις κεντρικές περιοχές της χώρας, σχετικά αναπτυγµένη. Στο διαµέρισµα υπάρχει η µεγαλύτερη πεδινή περιοχή της χώρας, που όµως έχει ανεπαρκείς υδατικούς πόρους. Σε αυτό βρίσκεται επίσης το ιστορικό βιοµηχανικό κέντρο Βόλου, µε ειδίκευση στη µεταλλουργική βιοµηχανία (σε κρίση σήµερα) και η βιοµηχανική περιοχή Βόλου, από τις µεγαλύτερες και παλιότερες στη χώρα, ένα σηµαντικό αστικό κέντρο που προσφέρει ανώτερου βαθµού υπηρεσίες και διεθνούς επιπέδου τεχνική υποδοµή (οδικός και σιδηροδροµικός άξονας, λιµάνι). Επίσης η περιοχή διαθέτει σηµαντικά µνηµεία όλων των εποχών (Όλυµπος, παραδοσιακοί οικισµοί Πηλίου, Αµπελάκια, Μετέωρα, ορεινές περιοχές και κέντρα ανάπτυξης της νεότερης ελληνικής ιστορίας), σηµαντικά τοπία και αξιόλογες αλλά περιορισµένης µέχρι σήµερα προσπελασιµότητας ακτές. Σχετικά με την ρύπανση και την αλλοίωση των στοιχείων της φυσικής κληρονοµιάς, το µεγάλο πρόβληµα είναι η ρύπανση του Πηνειού και του Παγασητικού Κόλπου, ενώ αισθητικά οι οικολογικές αλλοιώσεις στα τουριστικώς αναπτυγµένα σηµεία της περιοχής δεν έχουν καταστεί ακόµη κρίσιµες. Κρίσιµο ήταν πάντα και γίνεται όλο και πιο επιτακτικό το πρόβληµα έλλειψης νερού στο υδατικό διαµέρισµα. Η Λάρισα και ο Βόλος, αποτελούν τα δύο µεγάλα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας με μία σημαντική αγορά 300.000 κατοίκων, σηµαντικής εισοδηµατικής στάθµης, Το Διαμέρισμα της Θεσσαλίας όμως έχει και µικρότερα δυναµικά αστικά κέντρα τα Τρίκαλα, την Καρδίτσα, και τον Τύρναβος, καθώς και 32 ηµιαστικά, άµεσα συνδεδεµένα µε τις εξελίξεις στον αγροτικό χώρο. Ως πόλος ανάπτυξης περιλαµβάνεται η Λάρισα-Βόλος, που αποτελείται από δύο σηµαντικού πληθυσμιακού μεγέθους αστικά κέντρα, που βρίσκονται σε µικρή απόσταση µεταξύ τους και παρουσιάζουν συµπληρωµατικές υποδοµές. Ο πόλος αυτός µπορεί να αποτελέσει τον κεντρικό αναπτυξιακό πόλο της χώρας και να λειτουργήσει εξισορροπητικά ανάµεσα στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Το Διαμέρισμα της Θεσσαλίας λόγω της κεντρικής του θέσης, συνδέεται άµεσα, εκτός από την κεντρική και τη δυτική Μακεδονία, και µε την Ήπειρο, και µέσω αυτών και µε τις - 36 -

βαλκανικές χώρες. Οι συνδέσεις αυτές, µε την προβλεπόµενη βελτίωση στην υποδοµή των µεταφορών, θα συντελέσουν στη δηµιουργία νέων αναπτυξιακών αξόνων της χώρας και θα αυξήσουν την αναπτυξιακή σηµασία του διαμερίσματος. Παρά το γεγονός ότι η Θεσσαλία δεν βρίσκεται στη ζώνη ισχυρών αναπτυξιακών κινήτρων οι δυνατότητες για παραπέρα αξιοποίηση και εκσυγχρονισµό καθώς και το συσσωρευμένο δυναμικό στο διαμέρισμα, συγκεντρώνουν σχετικά υψηλό ποσοστό επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου(δηµόσιων αλλά και ιδιωτικών). Η Θεσσαλία, παρά τις σηµαντικές δυνατότητές της, δεν έχει αναπτυχθεί στο επιθυµητό και εφικτό επίπεδο µέσα στον ελληνικό χώρο και µεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών. Ο τουρισµός, µε εξαίρεση το Πήλιο και τη λίµνη Πλαστήρα, δεν είναι αναπτυγµένος και η γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή δεν έχει πλήρως προσαρµοστεί στις σύγχρονες δυνατότητες. Η σχετικά περιορισµένη διάθεση των κατοίκων για ανάληψη δυναµικών πρωτοβουλιών προς την κατεύθυνση της προώθησης αλλαγών (χαρακτηριστικό των πεδινών πληθυσµών και αυτών που δεν έχουν αντιµετωπίσει ιδιαίτερα δυσµενείς συνθήκες στην ιστορική εξέλιξή τους) και η µόνιµα δευτερεύουσα θέση σε σχέση µε την πρωτεύουσα προς νότο και τη Θεσσαλονίκη προς βορρά ίσως εξηγούν την υστέρηση αυτή. Οι προοπτικές είναι ευνοϊκές για ανάπτυξη του πρωτογενούς τοµέα, αλλά και των υπόλοιπων τοµέων, λόγω της ύπαρξης πόρων και της προβλεπόµενης αντιµετώπισης σχετικών αναγκών. Ικανοποιητική είναι και η στάθµη του διαθέσιµου ανθρώπινου δυναµικού, καθώς και των αστικών εξυπηρετήσεων. Η ύπαρξη πανεπιστηµίου και ερευνητικής-τεχνολογικής υποδοµής θα συντελέσει στην παραπάνω ευνοϊκά διαµορφούµενη προοπτική.[υπαν, ΕΜΠ, ΙΓΜΕ, ΚΑΠΕ, 2003] Η στροφή προς την καλλιέργεια προϊόντων-για τα οποία προβλέπεται αυξηµένη ζήτηση-η αξιοποίηση των προϊόντων µε την επιτόπου µεταποίηση και εφαρµογή σύγχρονων µεθόδων έρευνας αγοράς, η προώθηση δηλαδή της εντατικής αρδευόμενης γεωργίας αποτελούν τους άξονες ανάπτυξης για την περιοχή. Στους στρατηγικούς στόχους περιλαµβάνεται η βελτίωση του οδικού δικτύου και η προστασία του περιβάλλοντος, µε έµφαση στην ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων.[εμπ, 2008] - 37 -

4. ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ-ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ 4.1. ΚΥΡΙΕΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ Η κύρια υδρολογική λεκάνη του Υδατικού ιαµερίσµατος Θεσσαλίας είναι η λεκάνη του Πηνειού, µε έκταση περίπου 9.500 km 2. Κυριότεροι παραπόταμοι του Πηνειού είναι: -Προς τα νότια ο Ενιπέας, ο Φαρσαλιώτης, ο Σοφαδίτης και ο Καλέντζης, -Προς τα δυτικά-νοτιοδυτικά ο Πλιούρης (ή Πάµισος), ο Πορταϊκός και το Μουργκάνι, -Προς τα βόρεια ο Ληθαίος, ο Νεοχωρίτης και ο Τιταρήσιος. Στο υδατικό διαµέρισµα ανήκει ακόµη και η κλειστή λεκάνη της Κάρλας, καθώς και άλλα µικρότερα ρέµατα. Η έκταση των κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος παρουσιάζεται στον παρακάτω Πίνακα (Πίνακας 4.1.). Πίνακας 4.1.: Έκταση κυριότερων λεκανών Λεκάνη Έκταση (km 2 ) Πηνειού (εκβολές) 9.500 Κλειστή λεκάνη Κάρλας 1.050 Υπόλοιπες λεκάνες 2.827 Σύνολο 13.377 Πηγές: Μελισσάρης (1990), ΥΠΕΧΩ Ε (1995) Στη λεκάνη του Πηνειού υπάρχει πυκνό δίκτυο υδροµετρικών σταθµών για τη µέτρηση των παροχών των κύριων υδατορευµάτων και των πηγών. Ωστόσο, πολλοί από τους σταθµούς δεν έχουν την απαιτούµενη αξιοπιστία, ενώ κατά κανόνα τα δεδοµένα τους βρίσκονται σε µορφή δύσκολα επεξεργάσιμη.[εμπ,2008] - 38 -

Οι υδροµετρικοί σταθµοί. των οποίων η λειτουργία ήταν στο παρελθόν από σχετικά αξιόπιστη έως υποδειγµατική, τα τελευταία 10 15 χρόνια παρουσιάζουν σαφή υποβάθµιση της ποιότητας λειτουργίας τους, κυρίως λόγω της κατασκευής πρόχειρων φραγµάτων πολύ κοντά στον υδροµετρικό σταθµό, ώστε να είναι δυνατή η απόληψη νερού για άρδευση κατά τη θερινή περίοδο. Γενικά, οι δεσµεύσεις νερού κατά µήκος του υδρογραφικού δικτύου, µε σκοπό την κάλυψη των τοπικών αρδευτικών αναγκών, καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την κατάρτιση υδατικού ισοζυγίου, ακόµη και µε βάση τα περιορισµένης αξιοπιστίας υδροµετρικά στοιχεία. Έχοντας ως δεδομένα όλα όσα αναφέρονται και παραπάνω πραγματοποιήθηκε μία προσπάθεια προσέγγισης του επιφανειακού υδατικού δυναµικού της λεκάνης (Πηνειού), µε την παραδοχή ότι η παροχή του Πηνειού στην έξοδο της λεκάνης του είναι άθροισµα των παροχών: 1. Παροχή στη Λάρισα, όπως προέκυψε από το άθροισµα των µετρηµένων παροχών στους σταθµούς γέφυρας Γιαννούλη και Αλκαζάρ (ΥΠΕΧΩ Ε, 1995). 2. Παροχή Τιταρήσιου, όπως προέκυψε από το άθροισµα των µετρηµένων παροχών στις θέσεις Καλούδα και Παλιοµονάστηρο (ΥΠΕΧΩ Ε, 1995) και της παροχής της ενδιάµεσης λεκάνης, έκτασης 1.230 km 2, µέχρι τη συµβολή µε τον κύριο κλάδο του Πηνειού. 3. Παροχή της λεκάνης του Πηνειού κατάντη της Λάρισας (πλην της λεκάνης Τιταρήσιου) έκτασης 1.063 km 2. Στο σημείο αυτό θα ήταν απαραίτητο να σημειωθεί πως οι ποσότητες µε τις οποίες οι ποταµοί Τιταρήσιος και Πηνειός (κατάντη της Λάρισας ο τελευταίος) τροφοδοτούν τα υπόγεια νερά είναι περίπου ίσες µε τις ποσότητες που επανεµφανίζονται ως πηγαία νερά.[εμπ,2008] - 39 -

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι µέσες µηνιαίες τιµές της απορροής του Πηνειού στη θέση Λάρισα, καθώς και στην έξοδο της λεκάνης. Πίνακας 4.2.: Μέσα κύρια υδρολογικά μεγέθη κυριότερων λεκανών Λεκάνη Θέση Έκταση (km 2 ) Βροχόπτωση (mm) Βροχόπτωση (hm 3 ) Απορροή (hm 3 ) Συντελ. απορροής Πηνειού Πύλη 137,2 1.672,7 229,5 129,3 0,56 Πηνειού Μουζάκι 143,3 1.351,1 193,6 97,8 0,50 Πηνειού Γάβρος 227,9 756,1 172,3 37,8 0,22 Πηνειού Σαρακίνα 1.068,9 1.147,1 1.226,1 271,2 0,22 Πηνειού Σκοπιά 438,4 634,1 278,0 59,6 0,21 Πηνειού Αλή Εφέντη 2.789,1 923,5 2.575,7 1.236,2 0,48 Πηνειού Λάρισα 6.529,7 872,1 5.694,6 2.132,0 0,37 Πηνειού Έξοδος 9.500,0 780,0 7.410,0 2.557,8 0,35 Κάρλας - 1.050,0 533,0 559,7 38,0 0,07** Ταυρωπού* Φρ.Πλαστή ρα 161,0 1.300,0 209,3 147,0 0,70 Σύνολα Έξοδος 10.711,0-8.179,0 274,.8 - Πηγή: ΥΠΕΧΩ Ε (1995), Κ/Ξ ιαχείρισης Υδάτων Κεντρικής & υτικής Ελλάδος (2005) * Από τη λίµνη Πλαστήρα (καθαρές εισροές υπολεκάνης). ** Μικρή τιµή, που δικαιολογείται στη µελέτη του ΥΠΕΧΩ Ε (1995). - 40 -

4.2. ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Στο Υδατικό διαµέρισµα Θεσσαλίας αναπτύσσονται σηµαντικοί προσχωµατικοί υδροφορείς, αλλά και µεγάλες καρστικές υδρογεωλογικές ενότητες. Σε σχέση με τους προσχωματικούς υδροφορείς η πεδιάδα της Θεσσαλίας διαχωρίζεται σε δύο κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες, της δυτικής και της ανατολικής Θεσσαλίας. Οι δύο λεκάνες διαχωρίζονται µε λοφώδη περιοχή νεογενών αποθέσεων. Στους πίνακες 4.3., 4.4., και 4.5. παρουσιάζονται τα δεδομένα από τις εκτιμήσεις του υπόγειου υδατικού δυναμικού της Ανατολικής και Δυτικής πεδιάδας αλλά και το σύνολο των πεδιάδων του Υδατικού Διαμερίσματος της Θεσσαλίας, αντίστοιχα. Προσχωματικοί υδροφορείς στην Δυτική Θεσσαλία - Κώνοι Πηνειού-Πορταϊκού-Πάµισου - Κώνος Σοφαδίτη - Υπόλοιπο δυτικής πεδιάδας Προσχωματικοί υδροφορείς στην Ανατολική Θεσσαλία -Λεκάνη Τυρνάβου Στην περίµετρο των δύο τµηµάτων της Θεσσαλικής Πεδιάδας αναπτύσσονται κατά τόπους σηµαντικές καρστικές υδρογεωλογικές ενότητες που σήµερα αποδίδουν µεγάλες ποσότητες νερού. Υπόλοιπη λεκάνη ανατολικής Θεσσαλίας (Λάρισα-Κάρλα). Καρστικές ενότητες Διαμερίσματος Θεσσαλίας -Καρστική ενότητα Κόζιακα - Καρστική ενότητα κρυσταλλικών ασβεστόλιθων κεντρικής Θεσσαλίας - Καρστική ενότητα Μαυροβουνίου-Πηλίου (Κάρλας) - Καρστική ενότητα Όσσας Κάτω Ολύµπου - Καρστική ενότητα νότιων ασβεστολιθικών εμφανίσεων πεδιάδας Θεσσαλίας - Καρστικό σύστηµα βόρειας Όθρυος - Καρστικό σύστηµα Κεφαλόβρυσου Ελασσόνας - Καρστικό σύστηµα Ολύµπου - Καρστικό σύστηµα Πίνδου - 41 -

Πίνακας 4.3.: Εκτίμηση υπόγειου υδατικού δυναμικού Δυτικής Πεδιάδας Λεκάνες Ετήσιο υδατικό δυναµικό (hm 3 ) Τρικάλων 46,6 Λυγαριάς 13,2 Μ. Καλυβίων 53,9 Σελλάνων 69,1 Πηνειού 23,8 Καλλίθρου 3,7 Ματαράγκας-Ορφανών 14,6 Θεσσαλιώτιδας 46,3 Φαρσάλων 46,3 Υπόλοιπο Δυτικής Πεδιάδας 67,0 Σύνολο 384,6 Πηγή: Μελισσάρης (1990) Πίνακας 4.4.: Εκτίμηση υπόγειου υδατικού δυναμικού Ανατολικής Πεδιάδας Λεκάνες Ετήσιο υδατικό δυναµικό (hm 3 ) Δαμασίου 2,7 Τυρνάβου 75,3 Χάλκης 7,0 Βορειοανατολικού Ορίου 1,1 Στεφανοβικίου 9,7 Υπόλοιπης Ανατολικής Πεδιάδας 25,6 Σύνολο 121,4 Πηγή: Μελισσάρης (1990) - 42 -

Πίνακας 4.5.: Σύνολο πεδιάδων Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας Ετήσιο υδατικό δυναµικό (hm 3 ) Σύνολο Δυτικής Πεδιάδας 384,6 Σύνολο Ανατολικής Πεδιάδας 121,4 Κάρλας 5,0 Αλμυρού 70,0 Δυτικού Πηλίου 6,0 Ανατολικού Πηλίου 2,0 Σύνολο Υδατικού Διαμερίσματος 589,0 Πηγή: Μελισσάρης (1990) Από την παρακολούθηση της στάθμης σε περίπου 250 γεωτρήσεις καθώς και πιεζόμετρα, τα τελευταία 20 με 25 χρόνια, στο σύνολο των υπόγειων υδροφορέων της Θεσσαλίας (µε εξαίρεση τη ζώνη Τρικάλων-Καλαμπάκας και το καρστ του Τυρνάβου), οι ποσότητες που αντλούνται είναι πολύ μεγαλύτερες από εκείνες που μπορούν να ανανεωθούν. Σύµφωνα µε στοιχεία µελετών, το σύνολο της ποσότητας του νερού που αντλήθηκε κατά την εικοσαετία 1974 1994 εκτιµάται σε 1.000 hm 3, (εκ των οποίων τα 800 hm 3 αφορούν µόνο την δεκαετία 1984 1994).[ΥΠΑΝ, ΕΜΠ, ΙΓΜΕ, ΚΑΠΕ, 2003] - 43 -

4.3. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ 4.3.1. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΡΔΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Μία από τις σημαντικότερες χρήσεις του νερού στην περιοχή της Θεσσαλίας είναι η άρδευση. Έτσι, για την αξιοποίηση των επιφανειακών υδατικών πόρων, μέχρι και σήμερα έχουν κατασκευαστεί μεγάλα αρδευτικά έργα, όπως οι ταμιευτήρες Πλαστήρα και Σμοκόβου (ο οποίος τέθηκε σε πιλοτική λειτουργία από τον Ιούνιο του 2003) και τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά παρουσιάζονται παρακάτω (πίνακας 4.6.). Πίνακας 4.6.: Τεχνικά χαρακτηριστικά ταµιευτήρων Πλαστήρα και Σµοκόβου ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ ΣΜΟΚΟΒΟ Ολική χωρητικότητα ταμιευτήρα (hm 3 ) Ωφέλιμη χωρητικότητα ταμιευτήρα (hm 3 ) 362 238 286 209 Εγκατεστημένη ισχύς (MW) 141 10 Συνολική ετήσια καθαρή παραγωγή ενέργειας (GWh) 220 29* Πηγή: Ευστρατιάδης κ.ά. (2002), Κουκουβίνος κ.ά. (2006) * Εκτίµηση από τη µελέτη του φράγματος Φράγμα Νικολάου Πλαστήρα: Από το φράγµα εκτρέπονται τα νερά του Ταυρωπού -ο οποίος είναι παραπόταµος του Αχελώου- από το Υδατικό ιαµέρισµα υτικής Στερεάς Ελλάδας προς το Υδατικό ιαµέρισµα Θεσσαλίας, για άρδευση, ύδρευση αλλά και παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας.(εικόνα 4.1.) Έργα Σμοκόβου: Περιλαμβάνουν το φράγμα στον ποταµό Σοφαδίτη ο οποίος είναι παραπόταµος του Πηνειού- και τη σήραγγα εκτροπής Λεονταρίου. Τα έργα αυτά κατασκευάστηκαν με κύριο σκοπό την εξασφάλιση νερού για άρδευση περίπου 252.000 στρεμμάτων στους Νομούς της Καρδίτσας, της Φθιώτιδας, της Λάρισας αλλά και την ύδρευση των οικισμών και τέλος - 44 -

την παραγωγή ενέργειας (εικόνα 4.2.) Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό πως και στα δύο τμήματα της πεδιάδας Θεσσαλίας έχει κατασκευαστεί, για αρδευτικούς σκοπούς, πλήθος υδρογεωτρήσεων, στα πλαίσια του Προγράμματος Ανάπτυξης Υπόγειων Υδάτων Θεσσαλίας (ΠΑΥΥΘ). Τέλος, οι διαφορές µεταξύ του υδατικού και του γεωγραφικού διαµερίσµατος εντοπίζονται γενικά στις περιµετρικές ορεινές περιοχές, όπου δεν γίνονται αρδεύσεις, οπότε η κατάταξη των αρδευόµενων εκτάσεων κατά νοµό δεν δηµιουργεί καµία σύγχυση.[εμπ,2008] Εικόνα 4.1.: Λίμνη Νικολάου Πλαστήρα Εικόνα 4.2.: Ποταμός Σοφαδίτης - 45 -

Παρακάτω στον πίνακα 4.7. παρουσιάζονται αναλυτικά τα υφιστάμενα αρδευτικά έργα. Πίνακας 4.7.: Υφιστάµενα αρδευτικά έργα (συνοπτικά στοιχεία κατά νοµό) Α.Α. ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρέμματα) 1 Λάρισας 1.108.475 2 Καρδίτσας 78.800 3 Φθιώτιδας 8.000 4 Μαγνησίας 175.000 5 Τρικάλων 270.000 ΣΥΝΟΛΟ 1.640.275 Πηγή: ΥΠΕΧΩ Ε (1995) Όσον αφορά τα αρδευτικά έργα της περιοχής της Θεσσαλίας από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, ξεκίνησε η κατασκευή μικρής κλίμακας έργων αξιοποίησης των επιφανειακών νερών. Συγκεκριμένα έχουν κατασκευαστεί περίπου: 13 πεδινοί ταμιευτήρες σε ακαλλιέργητες εκτάσεις του ηµοσίου. Οι ταμιευτήρες αυτοί εξυπηρετούν εξυπηρετούν περίπου 60.000 στρέµµατα, κυρίως στις παράλιες περιοχές της Κάρλας 85 µόνιµα και 60 πρόχειρα φράγµατα και λιµνοδεξαµενές σε συλλεκτήρες ή ποταµούς. Τα πιο σημαντικά από όλα αυτά είναι το φράγμα είναι: Πίνακας 4.8. : Σημαντικά Φράγματα ΦΡΑΓΜΑ ΝΟΜΟΣ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (hm 3 ) Αγιονερίου Λάρισας 14,00 Παναγιώτικο Μαγνησίας, 1,63 Πηγή: Γκούµας, 2006-46 -

Σε εξέλιξη βρίσκεται η κατασκευή των έργων της Κάρλας καθώς επίσης ρουφράκτη Γυρτώνης στον Πηνειό. και του Από την λίμνη Νικολάου Πλαστήρα αρδεύονται πάνω από 150.000 στρέµµατα, ενώ από ιδιωτικές γεωτρήσεις αρδεύονται 600.000 στρέµµατα. Από τα έργα της περιοχής του Σμοκόβου αρδεύονται 18.000 στρέµµατα µέσω σωληνωτών αγωγών και άλλα 37.000 στρέµµατα από προσωρινά έργα (αφού µικρό µόνο µέρος των έργων έχει ολοκληρωθεί). Από τα προσωρινά χωμάτινα φράγµατα αρδεύονται σηµαντικές εκτάσεις των νοµών Καρδίτσας, Τρικάλων και Λάρισας, και συγκεκριµένα πάνω από 500.000 στρέµµατα. Σε επίπεδο διαμερίσματος σήµερα, αρδεύονται συνολικά, µέσω οργανωµένων δικτύων, 769.500 στρέµµατα, ενώ από ιδιωτικά έργα αρδεύονται 1.124.500 στρέµµατα.. Έτσι, η συνολική αρδευόμενη έκταση φθάνει τα 1.894.000 στρέµµατα. Οι εκτιμήσεις υιοθετήθηκαν με βάση τα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας. - 47 -

4.3.2. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ Ή ΥΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΡΓΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Τα υπό κατασκευή ή υφιστάμενα έργα της περιοχής Θεσσαλίας εντάσσονται σε ένα νέο υδροσύστημα που στην ανάπτυξή του περιλαμβάνει νέους υδρολογικούς ταμιευτήρες στις περιοχές Μεσοχώρας και Συκιάς, καθώς και έναν συνδετήρα σήραγγας στην άνω ροή του ποταμού. Επίσης, έχει ως στόχο την κατασκευή υδροηλεκτρικών μονάδων στις περιοχές Πευκόφυτου, Μουζακίου, Μαυροματίου και την δημιουργία του ταμιευτήρα Μουζακίου στον ποταµό Πάµισο, τον ταμιευτήρα Πύλης στον ποταµό Πορταϊκό και τη συνδετήρια σήραγγα Πύλης Μουζακίου. Οι ταμιευτήρες παρουσιάζονται και αναλυτικά πιο κάτω στην εικόνα 4.3. όπου και διακρίνεται ο χάρτης του υδροσυστήματος του Αχελώου Θεσσαλίας. Τέλος η κατασκευή του ταμιευτήρα Κρύας Βρύσης θεωρείται σήµερα ότι είναι εκτός των μελλοντικά προγραμματιζόμενων έργων, τόσο για περιβαλλοντικούς όσο και για τεχνικούς λόγους. Έτσι είναι πολύ πιθανό να αξιοποιηθούν τα υπόγεια αποθέματα της περιοχής του ταμιευτήρα (χωρίς όµως να υπάρχει εκτίµηση των απολήψιµων ποσοτήτων νερού).[εμπ,2008] Εικόνα 4.3.: Χάρτης υδροσυστήματος Αχελώου Θεσσαλίας - 48 -

4.4. ΕΡΓΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΝΕΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ Ένα από τα υπό κατασκευή ή μελέτη έργα, το οποίο καλείται να αντιμετωπίσει πληθώρα προβλημάτων στο Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας, είναι το έργο μεταφοράς νερού από τον Αχελώο (µε μερική εκτροπή του υδατικού δυναµικού). Το μέγεθος της εκτροπής έχει οριστεί σε 600 hm 3 ετησίως, και αποτελεί µικρό σχετικά ποσοστό, της τάξης του 10%, του αξιοποιήσιμου υδατικού δυναµικού του Υδατικού Διαμερίσματος της υτικής Στερεάς Ελλάδας ή 14% της µέσης ετήσιας απορροής της λεκάνης του Αχελώου, η οποία µετά από ρύθμιση στους υφιστάμενους ταμιευτήρες και υδροηλεκτρική αξιοποίηση καταλήγει κατά το µεγαλύτερο τµήµα της στις εκβολές του ποταµού. Εκτός από τους υφιστάμενους ταμιευτήρες που έχουν κατασκευαστεί στο μέσο της ροής του ποταμού Αχελώου, αναμένεται να κατασκευαστούν σε σημαντικό βαθμό τα έργα σήραγγας εκτροπής όπως για παράδειγμα τα έργα εκτροπής του Αχελώου στην περιοχή της Συκιάς (εικόνα 4.4.), καθώς και προβλέπεται να κατασκευαστούν οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί και τα υπόλοιπα έργα στην περιοχή της Θεσσαλίας. Τα έργα αυτά μετά το πέρας της ολοκλήρωσης τους θα αποτελούν τα σημαντικότερα στον ελληνικό χώρο, αφού θα έχουν σαν αποτέλεσμα την εξυπηρέτηση ενός πλήθους καταναλωτικών αλλά και περιβαλλοντικών χρήσεων, τόσο στην πλευρά του Αχελώου αλλά και στην πλευρά της Θεσσαλίας. Η µεταφορά νερού από τον ποταμό Αχελώο προς το Υδατικό ιαµέρισµα της Θεσσαλίας αναµένεται να έχει ιδιαίτερα θετικές επιπτώσεις, όπως : 1. Στην ενίσχυση του ελλειμματικού υδατικού ισοζυγίου Εμφανίζει τη μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ ζήτησης και προσφοράς νερού στους μήνες αιχμής (κυρίως Ιούλιο). 2. Στην βελτίωση της κατάστασης των υδροφορέων Η ενίσχυση του Υδατικού ιαµερίσµατος µε επιφανειακά νερά από τον Αχελώο αναµένεται να συμβάλει ώστε να σταματήσει η ποσοτική αλλά και η ποιοτική υποβάθμιση των υδροφορέων κυρίως στις περιοχές της Ανατολική Καρδίτσας αλλά και της Λάρισας. - 49 -

Εικόνα 4.4.: Έργα εκτροπής του Αχελώου στην περιοχή Συκιάς 3. Στις συνθήκες ύδρευσης: Η βελτίωση της ποιότητας, της ποσότητας αλλά και της αξιοπιστίας στις συνθήκες ύδρευσης σε περιοχές που αντιμετωπίζουν προβλήµατα, έχουν ως αποτέλεσµα την µμείωση των πιέσεων στους υδροφορείς και την προσφορά πολλαπλών διαχειριστικών επιλογών όπως για παράδειγμα την συνδυασμένη χρήση επιφανειακών και υπόγειων νερών. 4. Στην βελτίωση της ποιοτικής κατάστασης του Πηνειού: Ο συνδυασμός της μειωμένης παροχής του Πηνειού και της εισροής ρυπαντικών φορτίων δημιουργεί προβλήματα. Αυτά τα προβλήματα έχουν την δυνατότητα να αντιμετωπιστούν με την ενίσχυση υδατικού δυναμικού του ποταμού. 5. Στην εξοικονόμηση ενέργειας Το όφελος στην εξοικονόμηση της ενέργειας αναμένεται λόγω της μείωσης στις αντλούμενες ποσότητες αλλά και στα βάθη άντλησης, με αποτέλεσμα την άνοδο στην στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα. Η ενίσχυση της παραγόμενης ενέργειας και της - 50 -

οικονομικής αξίας μπορεί να εξασφαλιστεί με συνέπεια να πραγματοποιούνται εκροές προς την περιοχή της Θεσσαλίας. Συμπερασματικά λοιπόν, σύμφωνα με τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν, εξετάστηκαν διάφορα σενάρια ανάπτυξης των έργων υποδοµής και των χρήσεων νερού στις δύο περιοχές. Από την μελέτη προέκυψε ότι µε την υφιστάμενη κατάσταση, προκειµένου να αποφευχθεί η περαιτέρω υποβάθµιση των υπόγειων υδροφορέων, θα πρέπει οι αρδευόμενες εκτάσεις να μειωθούν κατά 800.000 στρέµµατα. Για την λεκάνη απορροής του Αχελώου προέκυψε υπάρχει η δυνατότητα κάλυψης των αρδευτικών αναγκών όλης της περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας, η ετήσια υδροηλεκτρική ενέργεια, η διατήρηση της περιβαλλοντικής ροής των υπολοίπων φραγμάτων της περιοχής και τέλος η διατήρηση µιας ελάχιστης στάθµης απολήψεων στον ταμιευτήρα Πλαστήρα και στη λίµνη Τριχωνίδα. Με την κατάλληλη και σωστή διαχείριση καλύπτονται οι αρδευτικοί στόχοι του υδροσυστήματος, η εξοικονόμηση ενέργειας έχουν ένα θετικό αποτέλεσμα ενώ οι περιβαλλοντικές δεσμεύσεις τηρούνται με πλήρη αξιοπιστία. Σημαντική σημείωση: όλα τα παραπάνω προκύπτουν και επιβεβαιώνονται από την πρόσφατη μελέτη του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. - 51 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΩΝ 5.1. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ποιοτική κατάσταση των υδατικών πόρων της Ελλάδας είναι γενικά καλή, σύμφωνα με τα κριτήρια που θέτει η Κοινοτική και Ελληνική νομοθεσία ως προς τους γενικούς δείκτες και τις τοξικές ουσίες (συμπεριλαμβανομένων των φυτοφαρμάκων). Στους πίνακες 3. και 4. του παραρτήματος, στις σελίδες 107 και 108, παρουσιάζονται αρχικά η ενδεικτική σύγκριση της προσφοράς και της ζήτησης Ιουλίου (σε hm 3 ) ανά υδατικό διαμέρισμα, ενώ στον επόμενο παρατίθενται τα ίδια μεγέθη σε μακροπρόθεσμο σενάριο. Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό πως ο χαρακτηρισμός της ποιότητας ως αποδεκτής βασίζεται κυρίως σε κριτήρια που αφορούν κάποιες επιμέρους χρήσεις των πόρων όπως: η πρόσληψη για την παραγωγή πόσιμου νερού η άρδευση η διαβίωση ιχθύων και όχι σε κριτήρια που σχετίζονται µε την λειτουργία των οικοσυστημάτων και την εν γένει περιβαλλοντική τους κατάσταση, κριτήρια, τα οποία εξάλλου δεν έχουν ακόμα διαμορφωθεί και αποτελούν έναν από τους στόχους της. Η ολοκληρωμένη εφαρμογή της Οδηγίας αποτελεί μια από τις κυριότερες παρεμβάσεις που καθορίζονται προς υλοποίηση στη διάρκεια της νέας προγραμματικής περιόδου 2007-2013. Με βάση τα διαθέσιμα ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα νερά των ποταμών και λιμνών πληρούν τις προϋποθέσεις για παραγωγή πόσιμου νερού, μετά από κατάλληλη επεξεργασία. Εξαίρεση αποτελούν οι λίµνες Λαγκαδά, Βιστωνίδα και Χειµαδίτιδα, το ρέµα Σουλού και ο ποταµός Ασωπός λόγω ανθρωπογενούς ρύπανσης µε θρεπτικά, καθώς και ο Πηνειός Ηλείας, ο Λουδίας και τµήµα του ποταµού Αλφειού λόγω υψηλών συγκεντρώσεων θειικών. Προβληματική, αν και εντός των επιτρεπόμενων ορίων, είναι η ποιότητα των νερών του Πηνειού Θεσσαλίας. - 52 -

Γενικά διαπιστώνεται από τις διαθέσιµες µετρήσεις τοξικών στοιχείων στα επιφανειακά νερά, ότι η ποιοτική τους κατάσταση από την άποψη των επικίνδυνων αυτών ουσιών είναι ικανοποιητική. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχει περιορισμένη βιομηχανική δραστηριότητα, αλλά και στο γεγονός ότι οι δραστηριότητες αυτές σχετίζονται µε παραγωγικούς κλάδους που δεν δηµιουργούν τοξικά ρυπαντικά φορτία. [Πέππας,2001] - 53 -

5.2. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΩΝ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τα στοιχεία για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των επιφανειακών νερών της Θεσσαλίας έχουν ληφθεί για τις περιοχές του Πηνειού αλλά και της λίμνης Νικολάου Πλαστήρα από την θέση του υδατόπυργου Λάρισας. Σε γενικές γραμμές τα νερά του Πηνειού ποταμού είναι κατάλληλα για τις χρήσεις τις οποίες λαμβάνονται. Τόσο ο Πηνειός όσο και οι παραπόταμοί του αποτελούν τον αποδέκτη αστικών λυμάτων. Παρά το γεγονός αυτό, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ρύπανση από λύματα, είναι ικανοποιητικά και οφείλεται κυρίως στο γεγονός της καλής και επιτυχημένης λειτουργίας των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων των κυριοτέρων αστικών κέντρων της Θεσσαλίας, όπως η Λάρισα, τα Τρίκαλα και η Καρδίτσα. Εξίσου, τα αποτελέσματα για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υδάτων της λίμνης Πλαστήρα είναι ικανοποιητικά καθώς επίσης και για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υπόγειων υδάτων της περιοχής της Θεσσαλίας. [ΕΜΠ,2008] - 54 -

5.2.1 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ Η αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του υδατικού διαμερίσματος πραγματοποιήθηκε µε βάση τις διαθέσιµες µετρήσεις ποιοτικών χαρακτηριστικών του Υπουργείου Γεωργίας για τους ποταµούς: Πηνειό και Λιθαίο (1980 1997 και 1998 2001) Λίμνη Νικολάου Πλαστήρα (1980 1997) Τιταρήσο (παραπόταµο του Πηνειού), Σκαµνιά και Ενιπέα [με έρευνα του ΕΚΘΕ] Στην έρευνα για τις αξιολογήσεις των ποταμών αναλύθηκαν και επεξεργάστηκαν και αποτελέσματα-στοιχεία του ΥΠΕΧΩ Ε για την περίοδο 2004 2005, που αναφέρονται στους ποταµούς Πηνειό, Λιθαίο, Τιταρήσιο και Ενιπέα. Επιπρόσθετα λήφθηκαν υπόψη οι µετρήσεις µικροοργανικών και µετάλλων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου για τη περίοδο 1998 1999 στον Πηνειό. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του διαµερίσµατος έχουν ως εξής: -Πηνειός ποταμός: Ο µόνος αξιόλογος ποταµός που διαρρέει το Υδατικό διαμέρισμα Θεσσαλίας και τα νερά του χρησιµοποιούνται κατά κύριο λόγο για άρδευση και πρόσληψη πόσιµου νερού. εδοµένα ποιοτικών χαρακτηριστικών για τον ποταµό Πηνειό από το Υπουργείο Γεωργίας υπάρχουν σε τέσσερις χαρακτηριστικές θέσεις: στον υδατόπυργο Λαρίσης, στη γέφυρα Τρικάλων Καρδίτσας, στη γέφυρα Εφέντη- Κεραµίδι και στη γέφυρα Τρικάλων Πύλης. Υπάρχουν επίσης επεξεργασµένα στοιχεία του ΥΠΕΧΩ Ε για την περίοδο 2000 2003. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι ο Πηνειός έχει χαρακτηριστικά που ικανοποιούν βασικά αγρονοµικά κριτήρια για άρδευση των γεωργικών εκτάσεων. Επιπρόσθετα, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ποταµού καλύπτουν τις προϋποθέσεις της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ, για τα επιφανειακά ύδατα που είναι κατάλληλα για πρόσληψη νερού για ύδρευση µετά από επεξεργασία. Στο σημείο αυτό σημαντικό είναι να αναφερθεί το γεγονός ότι σε όλες τις θέσεις δειγµατοληψίας έχουν καταγραφεί σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών που περιστασιακά παραβιάζουν την µέγιστη επιτρεπόµενη τιµή της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ (50 mg/l NO 3 ). Επίσης, Τόσο ο Πηνειός όσο και οι παραπόταµοι του αποτελούν τον αποδέκτη των αστικών λυµάτων αξιόλογων οικιστικών περιοχών (ο Πηνειός είναι άµεσος - 55 -

αποδέκτης λυµάτων της Λάρισας, ο Καλέντζης της Καρδίτσας, ο Ληθαίος των Τρικάλων, ο Ενιπέας των Φαρσάλων, ο Σοφαδίτης των Σποράδων και ο Τιταρίσσιος του Τυρνάβου και της Ελασσόνας). Ο Πηνειός παρουσιάζει σχετικά επιβαρημένη εικόνα ως προς τη συγκέντρωση ορισμένων βαρέων μετάλλων (όπως χρώµιο, νικέλιο, χαλκός), τα οποία έχουν µμετρηθεί σε συγκεντρώσεις που παραβιάζουν τις οριακές τιµές ποιότητας των υδάτων που καθορίζονται από την Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ αριθµόν 2/1-2- 2001. Τέλος, το χαµηλό επίπεδο µικροοργανικών, βρίσκεται σε πρακτικά µη ανιχνεύσιµα επίπεδα και δεν υπερβαίνει τις οριακές τιµές ποιότητας των υδάτων που καθορίζονται από την Ελληνική νοµοθεσία. -Ποταµός Ληθαίος: υπάρχουν στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας σε τρεις θέσεις δειγματοληψίας, (Γέφυρα Σωτηρίας, Γέφυρα Τρικαιόγλου, θέση διάθεσης των αποβλήτων του Εργοστασίου Γάλακτος Τρικάλων) για την περίοδο 1986 1997. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά ικανοποιούν, βασικά αγρονομικά κριτήρια για άρδευση γεωργικών εκτάσεων. Παρόλα αυτά, δεδομένα βασικών παραµέτρων όπως θρεπτικά και οργανικός άνθρακας υπάρχουν µόνο από στοιχεία του ΥΠΕΧΩ Ε για την περίοδο 2000 2003. Οι αναλύσεις για τον ποταμό Ληθαίο απέδειξαν πως τα επιφανειακά ύδατα, είναι κατάλληλα, για την πρόσληψη νερού για ύδρευση, µετά από επεξεργασία. Θα πρέπει να σηµειωθεί ωστόσο ότι στον ποταµό εµφανίζονται υψηλές συγκεντρώσεις φωσφορικών ειδικά στη θέση Καλαµάκι, όπου όπου ο µέσος όρος των 10 µετρήσεων της περιόδου 2000 2003 είναι 0.86 mg/l P 2 O 5 και υπερβαίνει τη συνιστώµενη τιµή των 0.7 mg/l της Οδηγίας για την παραγωγή πόσιµου νερού. -Ποταµός Ενιπέας: Για τον ποταµό Ενιπέα υπάρχουν επεξεργασµένα στοιχεία από µετρήσεις του ΥΠΕΧΩ Ε για την περίοδο 2000 2003 (στις θέσεις Βλοχός, Υπέρεια και Μακρυχώρι). Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα των µετρήσεων αυτών φαίνεται ότι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ποταµού ικανοποιούν τα ποιοτικά όρια. -Ποταµός Τιταρήσιος: υπάρχουν επεξεργασµένα στοιχεία από µετρήσεις του ΥΠΕΧΩ Ε για την περίοδο 2000 2003 (στις θέσεις Ελασσόνα και Κουτσόχερο), από όπου προκύπτει ότι, η ποιότητα των υδάτων του ποταµού καλύπτει τις προϋποθέσεις της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ για πρόσληψη νερού για πόση µετά από επεξεργασία. -Λίµνη Νικολάου Πλαστήρα: δεν παρατηρείται παραβίαση των µέγιστων επιτρεπόµενων συγκεντρώσεων για τις διάφορες χρήσεις όπως την πρόσληψη νερού για ύδρευση µετά - 56 -

από επεξεργασία, την άρδευση και την διαβίωση ψαριών. Ως προς τη τροφική κατάσταση η λίµνη δε φαίνεται να αντιµετωπίζει πρόβληµα ευτροφισµού.[εμπ,2008] Επισηµαίνεται ότι τα συµπεράσµατα για την ποιοτική κατάσταση των επιφανειακών υδάτων του διαµερίσµατος βασίζονται σε ιδιαίτερα ελλιπή δεδοµένα τα οποία θα πρέπει να εµπλουτισθούν µε ένα πιο συστηµατικό πρόγραµµα δειγµατοληψιών και αναλύσεων. - 57 -

5.2.2. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ Στο Υδατικό ιαµέρισµα Θεσσαλίας αναπτύσσονται σηµαντικοί υδροφορείς στους πρόσφατους γεωλογικούς σχηµατισµούς του Τεταρτογενούς (προσχώσεις) και στους καρστικοποιηµένους σχηµατισµούς. Οι µεγάλης δυναµικότητας υδροφορείς βρίσκονται στην περιφέρεια της πεδιάδας, κοντά στις εκβολές των κυριότερων ποταµών και αντιστοιχούν σε χονδρόκοκκης σύστασης αλλουβιακές αποθέσεις. Στη δυτική Θεσσαλία η τροφοδοσία των προσχωµατικών υδροφορέων πραγµατοποιείται από τα δυτικά και νότια όρια της λεκάνης, καθώς και από τα επιφανειακά νερά. Στο νότιο τµήµα της δυτικής Θεσσαλίας το υλικό των προσχώσεων είναι λεπτόκοκκο και οι απολήψιµες ποσότητες νερού σχετικά µικρές. Στην ανατολική Θεσσαλία και ειδικότερα στη λεκάνη του Τυρνάβου, οι προσχώσεις είναι ιδιαίτερα αδρόκοκκες, µε συνέπεια να δηµιουργούνται υδροφορείς µεγάλης δυναµικότητας, ενώ στη λεκάνη της Κάρλας η υδροφορία των προσχώσεων είναι µικρή. Για τη κάλυψη των αρδευτικών αναγκών στην περιοχή έχουν κατασκευαστεί γεωτρήσεις µεγάλου βάθους οι οποίες εκµεταλλεύονται υδροφορείς του ρηγµατωµένου σχιστολιθικού υπόβαθρου. Στο Υδατικό ιαµέρισµα Θεσσαλίας έχουν πραγµατοποιηθεί µετρήσεις της ποιοτικής κατάστασης των υπoγείων υδάτων στα πλαίσια δύο ερευνητικών προγραµµάτων που ανατέθηκαν από το ΥΠΕΧΩ Ε στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (1993 1994) και στο Πανεπιστήµιο Πατρών (1996-1999), ενώ υπάρχουν επίσης µετρήσεις του ΥΠΕΧΩ Ε για την περίοδο 2004 2005 σε 20 σταθµούς. Τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩ Ε προέρχονται από τη βάση δεδοµένων του Εθνικού ικτύου Πληροφοριών Περιβάλλοντος (Ε ΠΠ) και αφορούν µετρήσεις αζωτούχων ενώσεων, χλωριόντων, θειικών, ηλεκτρικής αγωγιµότητας και ph για την περίοδο 2004 2005. Οι µετρήσεις έχουν πραγµατοποιηθεί σε σύνολο 33 σταθµών, εκ των οποίων οι 17 ταυτίζονται µε αυτούς των προαναφερθέντων ερευνητικών προγραµµάτων. - 58 -

Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η περιοχή της υτικής και Ανατολικής Θεσσαλίας έχει επισήµως αναγνωριστεί και οριοθετηθεί µε την ΚΥΑ υπ αριθµόν 19652/1906/5-08-98 ως ευπρόσβλητη ζώνη. Στο Νοµό Λαρίσης παρουσιάζονται υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών. Κύρια πηγή ρύπανσης είναι οι µη σηµειακές απορροές από τις αγροτικές δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα στα πεδινά του νοµού Λαρίσης καθώς και η πληθώρα κτηνοτροφικών µονάδων και βιοµηχανιών συσκευασίας και µεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Στον Νοµό Τρικάλων καταγράφηκαν συγκεντρώσεις νιτρικών που να πλησιάζουν το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο για ύδρευση την περίοδο 1993 1999 και την περίοδο 2004 2005. Στο Νοµό Καρδίτσας και ειδικότερα στη Ματαράγκα έχουν καταγραφεί συστηµατικά υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών, αµµωνιακών και νιτρωδών, οι οποίες αποδίδονται στην παρουσία πλήθους κτηνοτροφικών µονάδων στην περιοχή. Στο Νοµό Μαγνησίας εµφανίζονται στον Αλµυρό συγκεντρώσεις νιτρικών υψηλότερες από το ανώτατο συνιστώµενο όριο των 25 mg/l. Στο Νοµό Φθιώτιδας έχουν καταγραφεί αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών οι οποίες υπερβαίνουν σε αρκετές περιπτώσεις τα 50 mg/l. Οι συγκεντρώσεις στα υπόλοιπα σηµεία ελέγχου του υδατικού διαμερίσματος Θεσσαλίας είναι χαµηλές και σε καµία περίπτωση δεν αποτελούν ένδειξη ρύπανσης των υπογείων υδροφορέων. Οι µικρές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων που παρατηρούνται παρά την παρουσία εντατικών καλλιεργειών καθώς και πλήθους σηµειακών ρυπαντών, αποδίδονται στους µεγάλης δυναµικότητας υδροφορείς. Κλείνοντας, θα πρέπει να επισηµανθεί η ανάγκη ενός συστηµατικού προγράµµατος δειγµατοληψιών που θα περιλαµβάνει πλήθος παραµέτρων, ώστε να γίνει πιο δυνατός, ακριβής και ασφαλέστερος ο προσδιορισµός της ποιότητας αλλά και των χρήσεων των υπογείων υδάτων της Θεσσαλίας.[ΥΠΑΝ, ΕΜΠ, ΙΓΜΕ, ΚΑΠΕ, 2003] - 59 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ- ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 6.1. ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΝΕΡΟΥ- ΥΔΑΤΩΝ Οι χρήσεις των υδάτων μίας περιοχής διαχωρίζονται σε καταναλωτικές και μη καταναλωτικές. Οι καταναλωτικές, χρησιμοποιούν μία συγκεκριμένη ποσότητα νερού που ένα μόνο μέρος της επιστρέφει άμεσα ή έμμεσα στο υδατικό σύστημα, με διαφοροποιημένη την ποιοτική του κατάσταση. Αυτές λοιπόν είναι οι: άρδευση ύδρευση κτηνοτροφία βιομηχανία ψύξη Οι μη καταναλωτικές χρήσεις, χρησιμοποιούν το νερό χωρίς να μεταβάλλονται ουσιωδώς τα ποσοτικά αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του και χωρίς να απομακρύνεται από το φυσικό υδατικό σύστημα. Κάποιες από αυτές είναι οι: παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας περιβαλλοντική διατήρηση αναψυχή ναυσιπλοΐα και ιχθυοκαλλιέργεια - 60 -

Γενικότερα, χρησιμοποιούνται διάφορες έννοιες για να περιγράψουν τα ζητήματα της χρήσης νερού. Η άντληση του νερού είναι η ποσότητα του νερού που αφαιρείται με φυσικό τρόπο από τις φυσικές πηγές. Η προσφορά του νερού αναφέρεται στο ποσό της άντλησης που προσφέρεται στους χρήστες, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι απώλειες κατά την αποθήκευση, τη μεταφορά και τη διανομή. Ωστόσο, ζήτηση νερού κατά έναν απλοποιημένο τρόπο θεωρείται ο όγκος του νερού ου απαιτείται από τους χρήστες για την ικανοποίηση των αναγκών τους.[πέππας, 2001] - 61 -

6.2. ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ-ΑΡΔΕΥΤΙΚΕΣ ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Η γεωργία συνιστά μια δραστηριότητα που καταλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις γης και διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στη διαχείριση των φυσικών πόρων και στη διαμόρφωση του τοπίου στις αγροτικές περιοχές. Η έμμεση εκτίμηση των υδατικών αναγκών του Νομού Θεσσαλίας έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί με την εκτίμηση των μηνιαίων αναγκών των καλλιεργειών, την εκτίμηση των υδατικών απωλειών του συστήματος μεταφοράς και διανομής του νερού καθώς και της εφαρμογής του νερού στον αγρό. Πιο κάτω παρουσιάζονται οι αρδευόμενες εκτάσεις του νομού καθώς επίσης και τα ποσοστά συμμετοχής του Νομού στις στην αρδευόμενη έκταση του διαμερίσματος. Επίσης σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας (ΕΣΥΕ), παρουσιάζονται και οι συνολικές αρδευτικές για κάθε νομό αλλά και οι ανάγκες για το τμήμα της αρδευόμενης έκτασης του νομού που ανήκει στο διαμέρισμα (πίνακας 6.1.). Πίνακας 6.1.: Εκτίμηση ζήτησης για άρδευση στο υδατικό διαμέρισμα Θεσσαλίας Νομός Συνολική αρδευόμενη έκταση στο νομό (στρεμ.) Συμμετοχή νομού Αρδευόμενη έκταση στο διαμέρισμα (στρεμ.) Συνολική αρδευτική ζήτηση νομού (hm 3 /έτος) Αρδευτική ζήτηση στο διαμέρισμα (hm 3 /έτος) Λάρισας 972.852 100% 972.852 632,7 632,7 Μαγνησίας 184.585 95% 175.356 111,4 105,8 Τρικάλων 410.456 100% 410.456 289,7 289,7 Καρδίτσας 756.939 100% 756.939 510,1 510,1 Πιερίας 233,488 1% 2.334 144,5 1,4 Γρεβενών 22.735 5% 1.137 14,6 0,7 Φθιώτιδας 523.042 8% 41.843 353,3 28,3 Σύνολο 2.360.917 1/568,7 Πηγή: ΕΣΥΕ (1995) - 62 -

Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία του πίνακα διαπιστώνουμε πως η συνολική αρδευόμενη έκταση εκτιμάται σε 2.360.917 στρέμματα στους Νομούς Λάρισας, Καρδίτσας, Μαγνησίας και Τρικάλων. Τέλος, οι μεγαλύτερες ανάγκες για άρδευση, εμφανίζονται την περίοδο πτώσης της παροχής, όταν και η γενική ζήτηση είναι αυξημένη. Σε αυτή την εποχή του έτους η εκτεταμένη χρήση του αρδευτικού νερού μπορεί να έχει συνέπειες στο περιβάλλον. Ωστόσο πρόσφατα στοιχεία αποκαλύπτουν μια μετατόπιση της ζήτησης νερού για άρδευση προς όφελος των δημοτικών χρήσεων νερού, συμπεριλαμβανομένης της αστικής χρήσης αλλά και του εμπορικού και βιομηχανικού τομέα.[εμπ,2008] - 63 -

6.2.1. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΡΔΕΥΣΕΩΝ ΣΕ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ ΥΔΑΤΑ- ΠΗΓΕΣ Οι επιπτώσεις από τις αρδεύσεις στα επιφανειακά νερά, διακρίνονται σε 2 κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία (ποσοτικές μεταβολές) περιλαμβάνει όλα τα επιφανειακά νερά ποταμών ή πηγών, η παροχή των οποίων χρησιμοποιείται σχεδόν στο σύνολό της για την εξυπηρέτηση καλλιεργειών. Δεν λαμβάνεται πρόνοια και κανένα μέτρο για τις ανάγκες της ροής και την εξασφάλιση της στοιχειώδους παροχής που χρειάζεται για την λειτουργία του ποταμού ή της πηγής και της υδρόβιας ζωής που φιλοξενούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης που ισχύει στον Θεσσαλικό χώρο τα τελευταία 10 με 15 χρόνια, είναι ο Πηνειός ποταμός καθώς και οι πηγές Μάτι Τυρνάβου, η παροχή των οποίων εξαντλείται μέχρις μηδενισμού. Η ελάχιστη παροχή του Πηνειού είναι 1-3 m 3 / sec, ενώ η πλημμυρική έχει φτάσει τα 1.120 m 3 / sec. Οι ανάγκες των εκτάσεων από τους Νομούς Τρικάλων, Καρδίτσας και Λάρισας, που αρδεύονται κάθε χρόνο από τον Πηνειό, ξεπερνούν συνολικά τα 150.000.000 m 3. Κατά την αρδευτική περίοδο η ελάχιστη απαιτούμενη παροχή του Πηνειού είναι 12 με 15 m 3 /sec. [Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης της Περιφέρειας Θεσσαλίας, 2005]. Η δεύτερη κατηγορία επιπτώσεων (ποιοτικές μεταβολές), περιλαμβάνει την ρύπανση ποταμών ή πηγών, η οποία επιδεινώνεται γεωμετρικά κατά την θερινή περίοδο, τόσο από την μείωση της παροχής νερού από τις αρδεύσεις, όσο και από τα αυξημένες εισροές (λιπάσματα, γεωργικά φάρμακα), που δέχονται στην λεκάνη τους. Η κατάσταση του Πηνειού είναι καλή μετά την κοιλάδα των Τεμπών λόγω εμπλουτισμού των νερών του από τις μεγάλες παροχής πηγές που υπάρχουν στην περιοχή. Στην παρακάτω εικόνα [εικόνα 6.1.] διακρίνεται η μέση παροχή πηγών στη Θεσσαλία. [Πέππας,2001] - 64 -

3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Μάτι Τυρνάβου Χτούρι Πολυνερίου Αγία Άννα Βελεστίνο Γκιόλι Μ.Βουνού Κεφαλόβρυσο Μύρων Παροχή πριν τις γεωτρήσεις Παροχή 2005 Εικόνα 6.1.: Μέση παροχή πηγών στη Θεσσαλία Σύμφωνα με τον πίνακα 5. που βρίσκεται στο παράρτημα, σελίδα 109, παρατηρούμε πως η παροχή των πηγών κατά το έτος 2005 μειώθηκε αισθητά ή ακόμα μηδενίστηκε, σε διάφορα σημεία πηγές της Θεσσαλίας. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε μετά από την διαδικασία της ανόρυξης των γεωτρήσεων στις διάφορες πηγές της Θεσσαλίας. - 65 -

6.2.2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΡΔΕΥΣΕΩΝ ΣΕ ΥΠΟΓΕΙΑ ΥΔΑΤΑ-ΠΗΓΕΣ Οι επιπτώσεις από την υπερεκμετάλλευση των υπόγειων νερών, διακρίνονται και τρείς κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία (ποσοτικές μεταβολές), αφορά σχεδόν το σύνολο των γεωτρήσεων στο Θεσσαλικό χώρο, εκδηλώνεται με τη συνεχή πτώση της υδροστατικής στάθμης και την σημαντική μείωση της εκμεταλλεύσιμης περιοχής. Η δεύτερη κατηγορία επιπτώσεων (ποιοτικές μεταβολές), αφορά την υφαλμύρωση των υδροφορέων -η οποία και οφείλεται στην διείσδυση του νερού της θάλασσας- αλλά και την νιτρορύπανση- η οποία οφείλεται στην συγκέντρωση νιτρικών και αμμωνιακών, από την υπερβολική χρήση των λιπασμάτων και μείωση των υπόγειων νερών- με αποτέλεσμα την ακαταλληλότητα του νερού για όλες τις χρήσεις (ύδρευση και άρδευση). Τέλος, η τρίτη κατηγορία επιπτώσεων, αφορά φαινόμενα καθίζησης ή ρωγμών του εδάφους, που οφείλονται στη συμπίεση των κενών των πόρων των υδροφόρων σωμάτων που προκαλεί η πτώση της στάθμης. - 66 -

6.3. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Η ανάλυση των μετρήσεων της κτηνοτροφικής κατανάλωσης και της χρήσης νερού για μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες μπορούν να πραγματοποιηθούν καθορίζοντας την ειδική κατανάλωση για κάθε είδος ζώου καθώς και τις απώλειες. Η έμμεση εκτίμηση των υδατικών αναγκών γίνεται με την χρήση καταγραφών και απογραφών κτηνοτροφίας ανά είδος ζώων, με την εκτίμηση των αναγκών της κτηνοτροφίας και υδατικών απωλειών και τέλος με τον υπολογισμό σε μηνιαία βάση. Σύμφωνα και με τα στοιχεία της έρευνας, (πίνακας 6.2.), οι σημερινές ανάγκες σε νερό για κτηνοτροφία είναι 11,8 hm 3 το χρόνο (για το σύνολο του διαμερίσματος και σύμφωνα με τα δεδομένα του έτους 1995). Με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για το έτος 2000, η εκτίμηση των κτηνοτροφικών αναγκών σε νερό, είναι ελαφρά αυξημένη φτάνοντας τα 12,8 hm 3. Πίνακας 6.2.: Εκτίμηση ζήτησης για κτηνοτροφία στο υδατικό διαμέρισμα Θεσσαλίας Νομός Συμμετοχή στη σταβλισμένη κτηνοτροφία Συμμετοχή στην ελεύθερη κτηνοτροφία Ζήτηση για σταβλισμένη κτηνοτροφία (hm 3 /έτος) Ζήτηση για ελεύθερη κτηνοτροφία (hm 3 /έτος) Ζήτηση στο διαμέρισμα (hm 3 /έτος) Λάρισας 100% 99% 1,1 4,4 5,5 Μαγνησίας 95% 95% 0,6 1,2 1,7 Τρικάλων 100% 60% 1,1 2,2 2,4 Καρδίτσας 100% 65% 0,7 1,6 1,7 Πιερίας 1% 3% 0,4 0,7 0,1 Γρεβενών 5% 15% 0,2 0,7 0,1 Φθιώτιδας 8% 15% 0,4 1,9 0,3 Σύνολο 11,8 Πηγή: ΕΣΥΕ (1995) - 67 -

Η κτηνοτροφία αποτελεί γενικότερα τον μικρότερο καταναλωτή νερών, αλλά σημαντικά μεγαλύτερο από άλλες μικρότερες χρήσεις και με συγκρίσιμο μέγεθος ως προς τις απαιτήσεις της ύδρευσης. Οι υδατικές απαιτήσεις ης κτηνοτροφίας ακολουθούν την ίδια ετήσια κατανομή με αυτή της ύδρευσης.[πέππας,2001] - 68 -

6.4. ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΙΑ ΥΔΡΕΥΣΗ Η εκτίμηση της ετήσιας ποσότητας νερού για της υδρευτικές ανάγκες γίνεται με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ (1994), για τον μόνιμο πληθυσμό των νομών του Υδατικού Διαμερίσματος της Θεσσαλίας και τις αντίστοιχες διανυκτερεύσεις των τουριστών (3.250.000 σύμφωνα με στοιχεία του ΚΕΠΕ). Οι υδρευτικές ανάγκες υπολογίστηκαν για 53,7 hm 3 κατά έτος για όλο το Υδατικό Διαμέρισμα και 22,6 hm 3 για τους 5 μήνες από Μάιο έως και Σεπτέμβριο. Στην εικόνα 6.2. παρουσιάζονται τα ποσοστά εκτίμησης για ύδρευση και ζήτησης ύδρευσης για τους μήνες Μάιο-Σεπτέμβριο, για όλο το Υδατικό Διαμέρισμα. Εκτίμηση ζήτησης για ύδρευση 16% 1% 2% 37% 18% 25% Λάρισας Μαγνησίας Τρικάλων Καρδίτσας Πιερίας Γρεβενών Φθιώτιδας Εκτίμηση ζήτησης για ύδρευση (ανάγκες Μαίου-Σεπτεμβρίου) 16% 1% 2% 37% 18% 25% Λάρισας Μαγνησίας Τρικάλων Καρδίτσας Πιερίας Γρεβενών Φθιώτιδας Εικόνα: 6.2.: Εκτίμηση ζήτησης για ύδρευση και εκτίμηση ζήτησης για ύδρευση (Μαΐου-Σεπτεμβρίου) - 69 -

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΜΠΕ του Αχελώου η υδρευτική ζήτηση ανεβαίνει στα 80 hm 3. Ενώ οι εκτιμήσεις της ιαχείρισης Υδάτων Κεντρικής & υτικής Ελλάδος (2000) και με βάση τα πληθυσμιακά δεδομένα της απογραφής του έτους 2001, έχουν ως αποτέλεσμα να διαμορφώνεται η ζήτηση στα 64,3 hm 3. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου Ύδρευσης Καρδίτσας, η κατά κεφαλή ζήτηση του νερού στον Νομό, ξεπερνά τα 600 l/ημέρα και κάποιες στιγμές φτάνει ακόμα και στα επίπεδα των 1.000 l/ημέρα. Αυτό βέβαια περιλαμβάνει και την κατανάλωση όχι μόνο σε οικιακές αλλά και σε βιοτεχνικές και κτηνοτροφικές χρήσεις. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τις υψηλές απώλειες λόγω της παλαιότητας των εσωτερικών δικτύων διανομής των υδάτων, η μέση ειδική κατανάλωση για το σύνολο του διαμερίσματος, ανέρχεται στα 250 l/ημέρα, που για πληθυσμό 750.000 κατοίκων αντιστοιχεί σε ετήσιο όγκο νερού 68,5 hm 3. [Μαµάσης, 2006] - 70 -

6.5. ΑΝΑΓΚΕΣ ΙΧΘΥΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Σχετικά με την αλιεία των εσωτερικών υδάτων στην περιοχή της Θεσσαλίας, προκύπτει ότι η συνολική αλιευθείσα ποσότητα για 4 κατηγορίες αλιευµάτων για το έτος 1999 ανερχόταν σε 146 τόνους. Οι αδυναμίες του εντοπισμού των υδάτινων σωμάτων -στα οποία και γίνεται η ιχθυοκαλλιέργεια- είχαν ως αποτέλεσμα την μη περαιτέρω αξιοποίηση των στοιχείων αυτών της ΕΣΥΕ. Σημειώνεται πως οι κατηγορίες των αλιευμάτων που χρησιμοποιήθηκαν για την επεξεργασία των αποτελεσμάτων ήταν: πέστροφες κυπρίνοι ψάρια υφάλμυρων νερών λοιπές κατηγορίες. - 71 -

6.6. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΥΔΑΤΩΝ Το συνολικό νερό που χρησιμοποιείται για την βιομηχανία στην Ευρώπη, αντιπροσωπεύει το 18% των καταναλωτικών χρήσεων. Μεταξύ του 1990 και του 2001 η βιομηχανική χρήση έχει μειωθεί σημαντικά. Οι μεγαλύτεροι βιομηχανικοί χρήστες νερού είναι η χημική βιομηχανία, οι βιομηχανίες παραγωγής χάλυβα, σιδήρου, οι μεταλλουργία και οι βιομηχανίες παραγωγής χαρτιού. Οι διάφορες αλλαγές που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια έχουν επηρεάσει τη βιομηχανική χρήση νερού, αφού υπάρχει μείωση της βιομηχανικής παραγωγής, τη χρήση περισσότερο αποτελεσματικών τεχνολογιών με μικρότερες απαιτήσεις σε νερό και τη χρήση οικονομικών εργαλείων. Σχετικά λοιπόν με το Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας, βιομηχανικές περιοχές (ΒΙΠΕ), έχουν ο Βόλος, η Λάρισα αλλά και η Καρδίτσα. Σύμφωνα λοιπόν με μελέτες η βιομηχανική περιοχή της Λάρισας υδροδοτείται από τρείς γεωτρήσεις, οι οποίες κατασκευάστηκαν από το 1985. Η συνολική τους κατανάλωση ανέρχεται σε 150 m 3 /ημέρα ή διαφορετικά σε 0,054 hm 3 /έτος. Οι καταναλώσεις των άλλων δυο περιοχών (Καρδίτσας και Βόλου), είναι μικρότερες σε σχέση με αυτές του Νομού Λάρισας, επομένως και η συνολική κατανάλωση είναι πολύ μικρή σε σχέση με τα μεγέθη των άλλων χρήσεων. [στοιχεία ΕΤΒΑ] - 72 -

6.7. ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Το νερό που αντλείται για την παραγωγή ενέργειας θεωρείται ως μία μη-καταναλωτική χρήση και αποτελεί το 30% των συνολικών χρήσεων στην Ευρώπη. Στο Υδατικό Διαμέρισμα λειτουργεί σήμερα το σημαντικότερο ίσως υδροηλεκτρικό έργο, η λίμνη Νικολάου Πλαστήρα, ενώ έχει ολοκληρωθεί και η κατασκευή ενός ακόμα μικρού υδροηλεκτρικού σταθμού στην έξοδο Λεονταρίου, μέσω της οποίας εκτρέπονται νερά από τον ταμιευτήρα του Σμοκόβου. Το υδροηλεκτρικό έργο της λίμνης Πλαστήρα είναι το μοναδικό αξιόλογο της περιοχής αφού παράγει ενέργεια ίση με 220 GWh ετησίως. Η μηνιαία κατανομή των απολήψεων έχει αλλάξει σημαντικά και αυτό οφείλεται στην σταδιακή αλλαγή του χαρακτήρα του έργου, από ενεργειακό σε αρδευτικό. Οι μηνιαίες κατανομές από τις αρχές τις δεκαετίας του 1980 παρουσίαζαν μια σχετική ομοιομορφία σε όλη τη διάρκεια του έτους και από τότε πραγματοποιούνται κυρίως κατά την θερινή περίοδο. Αποτέλεσμα όλων αυτών, η άνιση κατανομή των εκροών αλλά και η πλήρης εξάρτησή τους από τις αρδευτικές ανάγκες είναι η μείωση της παραγόμενης ενέργειας. Στα άμεσα σχέδια κατανέμεται και η κατασκευή των έργων της εκτροπής του Αχελώου με παράλληλη υδροηλεκτρική αξιοποίηση. Σύμφωνα με τις μελέτες του ΥΠΕΧΩΔΕ, η μέση ολική ετήσια παραγωγή ενέργειας από τα έργα εκτροπής του Αχελώου, εκτιμάται σε 1.164 GWh. Τα αποτελέσματα της μελέτης παρουσιάζονται στον πίνακα (πίνακας 6.3.) και στην εικόνα (εικόνα 6.3.) που ακολουθεί παρακάτω. - 73 -

Πίνακας 6.3.: Χαρακτηριστικά υδροηλεκτρικών έργων Αχελώου Υδροηλεκτρική Εγκατάσταση Εγκατεστημένη Ισχύς (MW) Ετήσια παραγωγή ενέργειας (GWh) Πευκόφυτου 160 486 Μαυροματίου 30 100 Μουζακίου 270 578 Σύνολο 460 1.164 Πηγή: ΥΠΕΧΩ Ε (1995) Χαρακτηριστικά υδροηλεκτρικών έργων εκτροπής Αχελώου 486 578 270 160 30 100 Πευκόφυτου Μαυροματίου Μουζακίου Εγκατεστημένη Ισχύς Ετήσια παραγωγή ενέργειας Εικόνα 6.3.: Χαρακτηριστικά υδροηλεκτρικών έργων εκτροπής Αχελώου Σε σχέση με άλλες μελέτες εκτιμάται ότι με την προϋπόθεση χρήσης αντιστρεπτών μονάδων στους Υδροηλεκτρικούς Σταθμούς Πευκόφυτου και Μουζακίου, η ετήσια παραγωγή της πρωτεύουσας ενέργειας θα ανέλθει στα επίπεδα των 1.100 GWh, ενώ της δευτερεύουσας ενέργειας θα ανέλθει στα 600 GWh, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται η ποσότητα ενέργειας που διατίθεται για άντληση. [Κουτσογιάννης, 1996] - 74 -

6.8. ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Η επίπτωση του τουρισμού στην ποσότητα του νερού εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα του νερού σε σχέση με τον τόπο αλλά και με τον χρόνο της ζήτησης και την ικανότητα του συστήματος προσφοράς νερού να ικανοποιήσει τη ζήτηση σε περιόδους αιχμής. Η ένταση των φυσικών πόρων που χρησιμοποιούνται από τον τουρισμό μπορεί να έρθει σε σύγκρουση με άλλες ανάγκες, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου οι υδάτινοι πόροι είναι σπάνιοι το καλοκαίρι καθώς και με άλλους τομείς δραστηριοτήτων όπως η γεωργία και η δασοκομία. Γενικότερα, η χρήση του νερού από τους τουρίστες είναι μεγαλύτερη σε σχέση με τους κατοίκους της περιοχής. Ένας τουρίστας καταναλώνει περίπου 300 λίτρα την ημέρα (όταν η οικιακή κατανάλωση στην Ευρώπη είναι 150 με 200 λίτρα την ημέρα). Σημείωση: αν θα θέλαμε γενικά να διαχωρίσουμε τη συνολική ζήτηση νερού ανά κατηγορίες : αγροτικής χρήσης αστικής χρήσης ενεργειακής χρήσης βιομηχανική χρήσης και σε ανάγκες ιχθυοκαλλιέργειας τότε η απεικόνιση της θα ήταν Εικόνα 6.4.: Συνολική ζήτηση νερού ανά κατηγορίες - 75 -