ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ «Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΝΙΤΑΡΙΩΝ» Ειρήνη Ντόνα 1, ηµήτρης Τσακστάρας 2 1 Υπεύθυνη ΚΠΕ Γρεβενών, 2 Αν. Υπευθύνου ΚΠΕ Γρεβενών Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γρεβενών, Τέρµα Ταλιαδούρη, 51100 Γρεβενά, τηλ. 2462087956,fax2462087695, e-mail:irinidona@gmail.com, dimittsak@gmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο Νοµός Γρεβενών έχει σηµαντική παράδοση στη συλλογή και κατανάλωση άγριων µανιταριών. Με αφορµή αυτά τα χαρακτηριστικά το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γρεβενών υλοποιεί το εκπαιδευτικό πρόγραµµα «Ο θαυµαστός µικρόκοσµος των µανιταριών», για όλες τις βαθµίδες εκπαίδευσης. Το πρόγραµµα στοχεύει στη γνωριµία και εξερεύνηση του βασιλείου των µυκήτων, στον εντοπισµό του ρόλου των µυκήτων στην ισορροπία του οικοσυστήµατος, στην ανάδειξη της ιδιαίτερης διατροφικής αξίας και συµβολής τους στην τοπική οικονοµία. Οι µαθητές συµµετέχουν ενεργά, προσεγγίζουν τη γνώση βιωµατικά µε κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό και δραστηριότητες, ακολουθούν περιβαλλοντικά µονοπάτια, µε στόχο την κατανόηση του ρόλου των µυκήτων και των συµπεριφορών κλειδιών που µας διδάσκουν: την ανακύκλωση και τη συµβίωση. ABSTRACT The Prefecture of Grevena has an important tradition of gathering and consuming wild mushrooms. On the occasion of these feature, the Grevena Centre for Environmental Education implements the educational program The miraculous microcosm of mushrooms, for all educational levels. The program aims at the students exploration and familiarization with the Kingdom of Fungi, the clarification of the role of Fungi in ecosystem balance, and in appreciating their nutritional value and contribution in local economy. Students participate actively, approach knowledge experientially with appropriate educational material and activities and follow specific environmental paths, in order to understand the role and key-behavior of Fungi in educating us: recycling and symbiosis.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Νοµός Γρεβενών παρουσιάζει µοναδικό ενδιαφέρον εξαιτίας του ιδιαίτερου φυσικού περιβάλλοντος και των σπάνιων οικοσυστηµάτων-εθνικός ρυµός Πίνδου, περιοχές ενταγµένες στο Ευρωπαϊκό ίκτυο Natura 2000, περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού και ιστορικού κάλλους. Παρουσιάζει επίσης µεγάλη ποικιλία βιοτόπων και πλουσιότατη χλωρίδα, χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν την παρουσία και εµφάνιση ενός µεγάλου αριθµού ειδών µακροµυκήτων -γνωστών σε όλους µας ως µανιτάρια. Η αναζήτηση, η συλλογή, οι τεχνικές επεξεργασίας και συντήρησης, οι τρόποι κατανάλωσης και οι συνταγές µαγειρικής, οι τοπικές παροιµίες και οι µύθοι που έχουν αναπτυχθεί γύρω από τον τρόπο εµφάνισης και ανάπτυξής των µανιταριών, αποτελούν µέρος της τοπικής παράδοσης, της λαογραφίας, της ιστορίας και της οικονοµίας του Νοµού Γρεβενών. 2.ΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΝΙΤΑΡΙΩΝ Με αφορµή τα παραπάνω χαρακτηριστικά της περιοχής, καθώς και ο χαρακτηρισµός του έτους 2009 ως έτος µε θέµα «Γεωργία, ιατροφή και Ποιότητα Ζωής», σχεδιάστηκε και υλοποιείται το πρόγραµµα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «ο θαυµαστός µικρόκοσµος των µανιταριών» από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γρεβενών. Αποτελεί ένα από τα πέντε προγράµµατα που υλοποιούνται από την Παιδαγωγική Οµάδα του ΚΠΕ Γρεβενών, σχεδιάστηκε και υλοποιείται από το σχολικό έτος 2008-2009. 18 10 30 Οικοτουρισµός, οικοδιαδροµές στο χώρο και στο χρόνο ασος, ο χορός των ρυάδων 22 24 Ο θαυµαστός µικρόκοσµος των µανιταριών Απολιθώµατα και προιστορικοί γίγαντες των Γρεβενών ρυάδα, η νεράιδα του άσους ιάγραµµα 1.Αριθµός Σχολείων που παρακολούθησαν τα προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Κ.Π.Ε. Γρεβενών κατά τα έτη 2008-2010
Το πρόγραµµα απευθύνεται σε µαθητές ηµοτικού, Γυµνασίου και Λυκείου και µε µεγάλη προσοχή προσαρµόστηκε, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στο γνωστικό επίπεδο των µαθητών των αντίστοιχων βαθµίδων εκπαίδευσης. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του το παρακολούθησαν 800 περίπου µαθητές και εκπαιδευτικοί. ιάγραµµα 2. Αριθµός µαθητών που παρακολούθησαν τα Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Κ.Π.Ε. Γρεβενών κατά τα έτη 2008-2010 2.1 ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Στόχοι του προγράµµατος είναι η γνωριµία και η εξερεύνηση του βασιλείου των µυκήτων, η κατανόηση του ζωτικής σηµασίας ρόλου των µυκήτων στην ισορροπία και αειφορία των οικοσυστηµάτων, η κατανόηση των οικολογικών σχέσεων που αναπτύσσονται µεταξύ µυκήτων και άλλων ζωντανών οργανισµών, ο εντοπισµός της σχέσης των µυκήτων µε τη λαϊκή παράδοση και της σύνδεσής τους µε την τοπική οικονοµία, η ανάδειξη της ιδαίτερης διατροφικής αξίας των µανιταριών, η ανάπτυξη συλλογικότητας και η συµµετοχή των µαθητών µέσα από βιωµατικές δραστηριότητες. Οι µαθητές συµµετέχουν ενεργά, µε ερευνητική διάθεση, προσεγγίζουν τη γνώση βιωµατικά, αναπτύσσουν κριτική σκέψη, οµαδικότητα, καλλιεργούν δηµιουργικά τη φαντασία µέσα από το παιχνίδι, αναπτύσσουν ικανότητες καλαισθησίας, βιώνουν τη χαρά της ανακάλυψης. 2.2.ΣΤΑ ΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η πορεία του προγράµµατος περιλαµβάνει θεωρητική προσέγγιση, δραστηριότητες πεδίου (περιβαλλοντικό µονοπάτι-εκπαιδευτική διαδροµή), δραστηριότητες εργαστηρίου, δραστηριότητες έκφρασης µαθητών και αξιολόγηση του προγράµµατος. Η πρώτη επαφή µε το πρόγραµµα πραγµατοποιείται στους χώρους του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γρεβενών, µέσω οπτικοακουστικής παρουσίασης-θεωρητικής προσέγγισης κατά τη διάρκεια της οποίας: ορίζονται σηµαντικοί όροι (µακροµύκητες- µικροµύκητες, µυκήλιο, υπόστρωµα), αναλύεται ο σηµαντικός ρόλος των µυκήτων στην
οικονοµία της φύσης αλλά και οι οικολογικές σχέσεις µεταξύ µυκήτων και άλλων οργανισµών, παρουσιάζονται τα σπουδαιότερα είδη των µανιταριών, ενώ παράλληλα γίνεται προετοιµασία των µαθητών και εκπαιδευτικών πριν την υλοποίηση δραστηριοτήτων πεδίου. 2.3. ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΕ ΙΟΥ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ Πεδία δραστηριοτήτων αποτελούν οι περιοχές-βιότοποι παρουσίας των µυκήτων αφού η εµφάνιση και η ανάπτυξή τους εξαρτάται άµεσα από άλλους οργανισµούς, ζωντανούς ή νεκρούς που λειτουργούν ως ξενιστές ή υπόστρωµα. Βιότοπους των µυκήτων αποτελούν τα δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων, οι θαµνότοποι, τα λιβάδια, οι αγροτικές καλλιέργειες οι κήποι, οι όχθες των ποταµών, οι πρόσφατα καµένες εκτάσεις. Με το συντονισµό των εκπαιδευτικών του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γρεβενών κατά τη διάρκεια του περιβαλλοντικού µονοπατιού πραγµατοποιείται βιωµατική προσέγγιση του προγράµµατος: αναζητούνται, µελετούνται, περιγράφονται και καταγράφονται, προσεγγίζονται µε τις αισθήσεις τα είδη µανιταριών που συναντώνται καθώς επίσης περιγράφεται ο βιότοπός τους και τα φυσικοχηµικά του χαρακτηριστικά. Εικόνα 1. Αναζήτηση και καταγραφή µακροµυκήτων στο δάσος, 6 ο ηµοτικό Σχολείο Γρεβενών 2010 Οι µαθητές έχουν την τάση της εξερεύνησης, της ανακάλυψης, της απόκτησης νέων εµπειριών, της προσέγγισης µε τις αισθήσεις και της δηµιουργίας. Με στόχο την ικανοποίηση αυτών των αναγκών των µαθητών, οι οποίες εµπλέκουν τους ίδιους ενεργά στην εξέλιξη του προγράµµατος, σχεδιάστηκαν εκπαιδευτικές δραστηριότητες µε οδηγό το εκπαιδευτικό υλικό που αναπτύχθηκε για τις ανάγκες το προγράµµατος. Επιπλέον οι δραστηριότητες περιλαµβάνουν µικροσκοπική εξέταση µυκήτων στο εργαστήριο βιολογίας του Κέντρου, επίσκεψη σε τοπικές επιχειρήσεις επεξεργασίας µανιταριών και ενεργό συµµετοχή των µαθητών στις διαδικασίες επεξεργασίας.
Εικόνα 2. Μικροσκοπική εξέταση µυκήτων στο εργαστήριο Βιολογίας, 7 ο ηµοτικό Σχολείο Γρεβενών 2009 Στοχεύοντας επίσης στην αξιοποίηση και εµπέδωση των δραστηριοτήτων πεδίου, οι µαθητές συµπληρώνουν και επεξεργάζονται, σε µικρές οµάδες, φύλλα εργασίας κατάλληλα σχεδιασµένα για το σκοπό αυτό. Εικόνα 3. ηµιουργική έκφραση των µαθητών, ηµοτικό Σχολείο Χαραυγής Ν. Κοζάνης 2008
Τις δραστηριότητες αυτές των µαθητών έρχονται να συµπληρώσουν δηµιουργικές κατασκευές έκφρασης των µαθητών µε χρήση κατάλληλων υλικών όπως γύψος, πηλός, γυψόγαζα, παλιές εφηµερίδες, άχρηστα υλικά αλλά και δηµιουργική µαγειρική µε εδώδιµα είδη µανιταριών. Εικόνα 4. Εργαστήριο µαγειρικής, Γυµνάσιο Πάρου 2010 2.4 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Στο τέλος του προγράµµατος πραγµατοποιείται αξιολόγησή του µε στόχο τη διαπίστωση για το αν το πρόγραµµα πρόσφερε νέες γνώσεις και ιδιαίτερα αν αναπτύχτηκε µε τέτοιο τρόπο, ώστε οι συµµετέχοντες να αναπτύξουν θετικές στάσεις και αξίες για την προστασία των µακροµυκήτων και της βιοποικιλότητας και την κατανόηση της αλληλεπίδρασης στο ερευνώµενο θέµα. 3.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράµµατος η ανταπόκριση των µαθητών και των εκπαιδευτικών είναι θετική. Οι µαθητές µε ενθουσιασµό παρακολουθούν το πρόγραµµα, συµµετέχουν ενεργά, αποκτώντας νέες γνώσεις και εµπειρίες σε θέµατα µυκητογνωσίας, βιοποικιλότητας, οικολογικών σχέσεων µεταξύ διαφόρων οργανισµών του περιβάλλοντος, προστασίας του περιβάλλοντος, ισορροπίας και αειφορίας του οικοσυστήµατος. Μέσα από την υλοποίηση του προγράµµατος και τις δραστηριότητες βιωµατικής προσέγγισης στις διαδροµές περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και στα εργαστήρια επεξεργασίας µανιταριών, υποδεικνύονται τρόποι για να πλησιάσουµε τη φύση µε σεβασµό, να ανακαλύψουµε τα µυστικά της, ενώ αναδύεται η ανάγκη επαφής των παιδιών µε τη φύση, προσεγγίζοντας και κατανοώντας τους µύκητες ως οργανισµούς που µας διδάσκουν τρόπους αντιµετώπισης της σύγχρονης οικολογικής κρίσης, υποδεικνύοντας µας δύο συµπεριφορές κλειδιά: την ανακύκλωση και τη συµβίωση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Κωνσταντινίδης Γιώργος, «Ο παραµυθένιος µικρόκοσµος των µανιταριών» εκδ. ΚΑΠΟΝ 2. Κωνσταντινίδης Γιώργος, 1000 Μανιτάρια υτικής Μακεδονίας», Μανιταρόφιλοι υτικής Μακεδονίας, 2006 3. Κωνσταντινίδης Γιώργος, Γρεβενά η πόλη των Μανιταριών, ήµος Γρεβενών, 2009