Το παιχνίδι προσποίησης: μάθηση, αυτορρύθμιση και ο ρόλος των ενηλίκων Κ. Παπαδοπούλου, ΕΚΠΑ-ΤΕΑΠΗ Μάρτιος 2015
Τα παιδιά παίζουν Από την αρχή της ζωής Με διάφορους και διαφορετικούς τρόπους 2
Τα παιδιά παίζουν Με το σώμα Με την κίνηση 3
Τα παιδιά παίζουν Με ή χωρίς αντικείμενα 4
Τα παιδιά παίζουν Παιχνίδια προσποίησης Παιχνίδια κανόνων 5
Τα παιδιά παίζουν Με (φανερούς) κανόνες Χωρίς (φανερούς) κανόνες 6
Τα παιδιά παίζουν Ατομικά Δυαδικά Ομαδικά Οργανωμένα ομαδικά 7
Τα παιδιά παίζουν Με συνομήλικους Με μεγαλύτερα παιδιά Με ενήλικες 8
Το παιχνίδι Η αναπτυξιακή ψυχολογία ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη διερεύνηση των αναπτυξιακών αποτελεσμάτων του παιχνιδιού, για τη συμβολή του δηλαδή στη γνωστική, συναισθηματική, κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, θέτοντας δύο κύρια ερωτήματα: γιατί υπάρχει το παιχνίδι, δηλαδή ποιές λειτουργίες επιτελεί και γιατί είναι σημαντικό για τα παιδιά. 9
Το παιχνίδι Το παιχνίδι συνήθως προσλαμβάνεται ως μια συμπεριφορά/δραστηριότητα οικουμενική, αλλά και πολιτισμική, εσωτερικά υποκινούμενη (εσωτερικό κίνητρο, ανάγκη) με σημαντικά αναπτυξιακά αποτελέσματα. 10
Το παιχνίδι Έχει οικουμενικό χαρακτήρα, αφού είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι κάθε ηλικίας, σε κάθε κοινωνία και ιστορική περίοδο παίζουν 11
Το παιχνίδι Ταυτόχρονα, το παιχνίδι είναι μια πολιτισμική δραστηριότητα. Οι μορφές, το περιεχόμενο, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις κατά τη διάρκειά του, οι συνθήκες του (π.χ. αντικείμενα, χώρος, χρόνος, παρουσία άλλων), οι σημασίες του παιχνιδιού αλλά και η σχέση του με άλλες καθημερινές δραστηριότητες των παιδιών, διαφοροποιούνται από τη μια κοινωνία στην άλλη και από τη μια ιστορική περίοδο στην άλλη. 12
Το παιχνίδι Το παιχνίδι θεωρείται βασική ανάγκη και τρόπος έκφρασης των παιδιών Το παιχνίδι ως η γλώσσα των παιδιών, η δουλειά και η χαλάρωσή τους. Τα παιδιά έχουν ανάγκη το παιχνίδι για την ανάπτυξή τους. Το παιχνίδι των παιδιών ανήκει στα παιδιά και διαφοροποιείται ανάλογα με την ηλικία, τα ενδιαφέροντα, τις δεξιότητες και τις ικανότητές τους 13
Το παιχνίδι Το παιχνίδι θεωρείται μια συνθήκη όπου τα παιδιά νοιώθουν ελεύθερα, εκφράζονται, εκτονώνονται και διασκεδάζουν βασισμένα στα δικά τους κίνητρα, επιθυμίες, ανάγκες, ιδέες (περιέργεια, κατάκτηση, έκφραση, επαφή με άλλους ) αποφασίζουν τι και πως να παίξουν Η ιδέα τι να παίξουν, με τι να παίξουν, με ποιους να παίξουν, πώς να παίξουν Δυνατότητα επιλογής, βαθμός δυσκολίας (αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας και επίτευξης), προσδιορισμός του τι είναι «σωστό» και τι «λάθος» Στο παιχνίδι τα παιδιά συμμορφώνονται με κανόνες (τόσο στο παιχνίδι με κανόνες όσο και στο παιχνίδι προσποίησης) Ανατρέπουν κανόνες και κανονικότητες και δημιουργούν ενώ παίζουν 14
Το παιχνίδι Δραστηριότητα που προσφέρει ευχαρίστηση Διαλεγμένο από το παιδί Βασισμένο στα δικά του κίνητρα, επιθυμίες, ανάγκες, ιδέες (π.χ. περιέργεια, κατάκτηση, έκφραση, επαφή με άλλους ) Εσωτερικό κίνητρο Είναι αυθόρμητο, διαλεγμένο από το παιδί και παιγμένο από το παιδί Η ιδέα τι να παίξει, με τι να παίξει, με ποιους να παίξει, πώς να παίξει Δυνατότητα επιλογής, βαθμός συμμετοχής (αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας και επίτευξης), προσδιορισμός του τι είναι «σωστό» και τι «λάθος» Προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή και την εμπλοκή του ατόμου που παίζει Σωματικά, νοητικά, συναισθηματικά Επικεντρώνεται περισσότερο στη διαδικασία παρά στο αποτέλεσμα 15
Το παιχνίδι Το παιχνίδι συνδέεται με σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη Το παιχνίδι παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες να έχουν τον έλεγχο στο τι κάνουν, τι και πως μαθαίνουν Στην καθημερινότητα των παιδιών, τα περισσότερα πράγματα οργανώνονται και ελέγχονται από τους μεγάλους. Μέσα στο παιχνίδι τα παιδιά έχουν περισσότερες ευκαιρίες να έχουν τον έλεγχο και την ευθύνη αυτών που κάνουν. Αυτό, βοηθάει τα παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να μάθουν να τα διαχειρίζονται επιτρέπει στα παιδιά να εκφράζουν τις ανησυχίες τους και να επεξεργάζονται δύσκολες καταστάσεις διευκολύνει τα παιδιά να καταλαβαίνουν πως νοιώθουν οι άλλοι 16
Το παιχνίδι Το παιχνίδι συνδέεται με σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη Το παιχνίδι παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες να έχουν τον έλεγχο στο τι κάνουν, τι και πως μαθαίνουν επιτρέπει να συμβαίνουν μαγικά πράγματα ή πράγματα διαφορετικά από την καθημερινότητα, που κάνουν τα παιδιά να αισθανθούν ισχυρά και δυνατά, όποια κι αν είναι η πραγματικότητα. Μπορούν να κουνούν μαγικά ραβδιά, να γίνονται ήρωες, ή να δημιουργούν έναν κόσμο της αρεσκείας τους που μπορούν να ελέγξουν δημιουργεί την άνεση να πειραματιστούν, να ρισκάρουν και να πάρουν αποφάσεις 17
Το παιχνίδι Το παιχνίδι συνδέεται με σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη Το παιχνίδι παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες να έχουν τον έλεγχο στο τι κάνουν, τι και πως μαθαίνουν Στο παιχνίδι τα παιδιά παρεκκλίνουν από το συνηθισμένο, από το δεδομένο και κατασκευάζουν υποκατάστατα, παράγουν νοήματα, αναδιατάσσουν και μετασχηματίζουν τα υλικά, δημιουργούν κατανοούν τον κόσμο γύρω τους, αναλαμβάνουν, εξασκούν και διερευνούν ρόλους (της μαμάς, του μπαμπά, του εργαζόμενου) 18
Το παιχνίδι Το παιχνίδι συνδέεται με σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη Το παιχνίδι παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες να έχουν τον έλεγχο στο τι κάνουν, τι και πως μαθαίνουν Στο παιχνίδι τα παιδιά μαθαίνουν να ελέγχουν την παρόρμηση για να πετύχουν αυτό που θέλουν αν φτιάχνεις ένα κάστρο, απογοητεύεσαι και το γκρεμίζεις, έχεις χάσει το κάστρο σου αν φας το γεμιστό μπισκότο που έβαλες αντί για τη σπασμένη ρόδα του φορτηγού, το φορτηγό δεν θα έχει πια ρόδα αν θέλεις να παίξεις το μωρό, θα κάνεις όπως κάνουν τα μωρά και όχι όπως οι μαμάδες μαθαίνουν να οργανώνουν τις δράσεις τους, να σχεδιάζουν και να είναι υπομονετικά μαθαίνουν πως να διορθώνουν λάθη και να νιώθουν καλύτερα όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά να τα καταφέρνουν και να αναγνωρίζουν τις δυνατότητές τους 19
Το παιχνίδι Το παιχνίδι συνδέεται με σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη Το παιχνίδι παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες να έχουν τον έλεγχο στο τι κάνουν, τι και πως μαθαίνουν Στο παιχνίδι τα παιδιά μαθαίνουν να δίνουν και να παίρνουν να καθοδηγούν, να ακολουθούν και να νοιάζονται για τους άλλους να μοιράζονται και να ανταλλάσουν πληροφορίες, να εμπλέκονται στην επίλυση προβλημάτων μαζί με άλλους, να ανακαλύπτουν νέες ιδέες και γνώσεις, να επιλύουν συγκρούσεις, να διαπραγματεύονται τις κοινωνικές τους σχέσεις, να αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες 20
Το παιχνίδι Το παιχνίδι είναι επομένως σημαντικό για τη συναισθηματική ανάπτυξη, την ανάπτυξη της έννοιας του εαυτού και την ενίσχυση της αυτοαποτελεσματικότητας, της αίσθησης ικανότητας και της αυτοπεποίθησης για την ανάπτυξη της σκέψης, της δημιουργικότητας και της φαντασίας για την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων για την κοινωνικοποίηση για την ανάπτυξη ικανοτήτων συνδεδεμένων με την αποτελεσματική μάθηση (πχ., εσωτερικά κίνητρα, εμπλοκή, επιμονή, αυτορρύθμιση, συναλλαγή με τους άλλους, αυτο-εκτίμηση, εμπιστοσύνη στον εαυτό και τους άλλους) 21
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΙ Η ΜΑΘΗΣΗ Αν και τα παιδιά δεν παίζουν για να μάθουν, το παιχνίδι θεωρείται ταυτόχρονα ο τρόπος που μαθαίνουν τα παιδιά αλλά και ο τρόπος που τα παιδιά «μαθαίνουν πως να μαθαίνουν». 22
Μέσω του παιχνιδιού, ενισχύονται διαδικασίες που σχετίζονται με τη μάθηση, όπως επανάληψη, εξάσκηση, μίμηση, εξερεύνηση, ανακάλυψη, σύνθεση, επέκταση κλπ. 23
Μέσω του παιχνιδιού αναπτύσσουν ικανότητες απαραίτητες για τη μάθηση, όπως εσωτερικά κίνητρα, εμπλοκή, επιμονή, αυτορρύθμιση, συναλλαγή με τους άλλους, αυτο-εκτίμηση, εμπιστοσύνη στον εαυτό και τους άλλους. 24
Παιχνίδι και μάθηση Η μάθηση απαιτεί Ενεργό συμμετοχή Κοινωνική αλληλεπίδραση Δραστηριότητες με νόημα Διαβάθμιση απαιτήσεων Σύνδεση νέων πληροφοριών με προϋπάρχουσα γνώση Χρήση στρατηγικών αυτο-ρύθμιση και αναστοχασμό Κατανόηση Εξάσκηση κίνητρα Το παιχνίδι V V V V V V V V V V «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω»
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΠΡΟΣΠΟΙΗΣΗΣ Είναι το παιχνίδι κατά το οποίο η σημασία αντικειμένων και πράξεων αλλάζει έτσι ώστε να ανταποκρίνεται σε μια υποθετική κατάσταση, η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες των παιδιών. Smith (2010) 26
Το παιχνίδι προσποίησης Τα παιδιά προσποιούνται μόνα ή με άλλους συντρόφους και το παιχνίδι τους περιλαμβάνει χειρισμούς αντικειμένων, κανόνες και ρόλους σ ένα φανταστικό πεδίο με τρόπους που απορρέουν από την κοινωνικοπολιτισμική τους εμπειρία. (συμβολικό παιχνίδι, παιχνίδι ρόλων, κοινωνικοδραματικό παιχνίδι) 27
Το παιχνίδι προσποίησης 28 Αποτελεί σημαντική γέφυρα με την πραγματικότητα, ικανοποιεί συναισθηματικές και νοητικές ανάγκες και είναι καθοριστικό για την «μύηση» του παιδιού στον πολιτισμό του και τις αξίες του. Ελαχιστοποιεί τις συνέπειες που μπορεί να έχει μια πράξη κάτω από άλλες συνθήκες και έτσι βοηθάει το παιδί να εκφραστεί και να μάθει σε περιβάλλον χωρίς πιέσεις. Έτσι δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για πειραματισμό, εξερεύνηση και χρήση αντικειμένων ή και ρόλων με φαντασία και πρωτοτυπία. Επίσης, εκφράζει ανάγκες, επιθυμίες, συναισθήματα και απαγορευμένες συμπεριφορές και δοκιμάζει ρόλους της καθημερινής ζωής. Smith (2010)
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΠΡΟΣΠΟΙΗΣΗΣ Αν και υπάρχει επιστημονική αντιπαράθεση για το εάν το παιχνίδι προσποίησης είναι απαραίτητο για την πρόκληση αναπτυξιακών αλλαγών (Lancy, 2007, Smith, 2010), είναι κοινά αποδεκτό ότι αποτελεί σημαντικό μέσο για την ανάπτυξη γνωστικών και κοινωνικοσυναισθηματικών ικανοτήτων μέσα από τις εμπειρίες που παράγει, οι οποίες έχουν απόλυτη συνάφεια και σημασία για την εκπαιδευτική διαδικασία. Επιπλέον, είναι διασκέδαση και πηγή ευχαρίστησης. 29
Το παιχνίδι προσποίησης Ικανότητες που αναπτύσσονται Προσοχή Μνήμη Γλώσσα Συμβολισμός Συλλογισμός Διάκριση πραγματικού-φανταστικού Φαντασία και δημιουργικότητα Αφηγηματική ικανότητα 30
Το παιχνίδι προσποίησης Ικανότητες που αναπτύσσονται Κοινωνικές δεξιότητες και δεξιότητες επικοινωνίας Κατανόηση της άποψης και των συναισθημάτων του άλλου Κοινωνικοί ρόλοι «Συμμόρφωση» με κανόνες Έκφραση συναισθημάτων και έλεγχος συναισθηματικών εκδηλώσεων Αυτορρύθμιση 31
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΠΡΟΣΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΜΑΘΗΣΗ Πώς συνδέεται το παιχνίδι προσποίησης με τη μάθηση; Ένας σημαντικός δρόμος για την κατανόηση της σύνδεσης του παιχνιδιού προσποίησης με τη μάθηση περνάει μέσα από την ανάπτυξη της ικανότητας για αυτο-ρύθμιση. (Whitebread, Cottman, Jameson & Lander, 2009) 32
Η ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αυτο-ρύθμιση αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να ρυθμίζει από μόνο του τα συναισθήματα, τη συμπεριφορά και τις διαδικασίες σκέψης, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες και λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους του. Πρόκειται για μια σύνθετη και δυναμική διαδικασία η οποία περιλαμβάνει γνωστικές και μεταγνωστικές διεργασίες, καθώς και κίνητρα, συναισθήματα και βουλητικό έλεγχο και έχει κεντρική σημασία στη διαδικασία της μάθησης. (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 2005) 33
Η ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Στα παιδιά, η αυτο-ρύθμιση περιλαμβάνει δύο συμπληρωματικές ικανότητες: Τον έλεγχο της παρόρμησης και την ικανότητα τερματισμού μιας πράξης όταν αυτό απαιτείται Την ικανότητα για εμπρόθετη συμπεριφορά Σχετίζεται Με τον έλεγχο των συναισθημάτων, τις κοινωνικές σχέσεις και την κοινωνικά υπεύθυνη συμπεριφορά (γνωστή και ως συναισθηματική αυτο-ρύθμιση) Τον έλεγχο γνωστικών λειτουργιών, την ικανότητα σχεδιασμού, τη λύση προβλημάτων, τη δημιουργικότητα (γνωστή και ως γνωστική αυτορύθμιση) 34
Η ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Πρόκειται για συμπληρωματικές ικανότητες, όπου οι κατακτήσεις στη μια επηρεάζουν την ανάπτυξη της άλλης. Η συμπληρωματικότητα αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής σε μαθησιακές δραστηριότητες. Η ικανότητα για αυτο-ρύθμιση θεωρείται σημαντική για την ανταπόκριση του παιδιού στις ακαδημαϊκές και κοινωνικές απαιτήσεις του σχολείου. (Bodrova & Leong, 2008, Whitebread & Coltman, 2007) 35
Η ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Αν και όταν μιλάμε για την αυτο-ρύθμιση η έμφαση είναι στην ατομική λειτουργία, η ανάπτυξή της είναι κοινωνική: πρόκειται για μια κοινωνική διαδικασία η οποία συνδέεται με την ετερο-ρύθμιση αλλά και την συνρύθμιση. Κατά την πρώτη παιδική ηλικία, η σημαντική δραστηριότητα που συνδέεται με την ανάπτυξη της αυτορύθμισης είναι το παιχνίδι προσποίησης και ιδιαίτερα το κοινωνιοδραματικό παιχνίδι. Θα εξετάσουμε τη συμβολή του παιχνιδιού προσποίησης στην ανάπτυξη της ικανότητας για αυτο-ρύθμιση, μέσα από την προσέγγιση του Vygotsky (1933/1997). 36
ΓΙΑΤΙ ΠΑΙΖΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ; (VYGOTSKY, 1933/1997) Για να ξεπεράσει την ένταση των πολλών ανεκπλήρωτων επιθυμιών/ αναγκών (που δεν μπορούν να εκπληρωθούν άμεσα), το παιδί της προσχολικής ηλικίας παίζει και το παιχνίδι του επιτρέπει να πραγματοποιήσει αυτές τις ανάγκες μέσω της φαντασίας. Το παιχνίδι πηγάζει από την ανάγκη του παιδιού να πραγματοποιήσει ανεκπλήρωτες ανάγκες/ επιθυμίες (συνειδητές ή όχι). 37
ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ Αυτή η ανάγκη, δημιουργεί τη «φανταστική κατάσταση», δηλαδή το παιχνίδι του παιδιού: το παιδί φτιάχνει τη φανταστική κατάσταση στο παιχνίδι του, εφόσον οι επιθυμίες/ ανάγκες του δεν ικανοποιούνται στην πραγματικότητα. Για να φτιάξει τη φ.κ., το παιδί πρέπει να θέσει και να διατηρήσει κανόνες, οι οποίοι απορρέουν από την ίδια τη φ.κ. 38
ΕΝΑ ΡΑΒΔΙ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΛΟΓΟ, ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΒΑΛΑΡΗΣ! Η αδιάσπαστη αυτή ενότητα φ.κ. και κανόνων, επιτρέπει στο παιδί να διαχωρίζει τη σκέψη και τη δράση του από τα εξωτερικά ερεθίσματα και να ενεργεί όχι βάσει της ίδιας της εξωτερικής πραγματικότητας αλλά βάσει της σημασίας που της έχει αποδώσει. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά μπορούν να δράσουν βάσει ιδεών, βάσει του νοήματος της πράξης, γεγονός που οδηγεί στην επιλεκτική και όχι στην παρορμητική δράση και στην επιλεκτική συμπεριφορά. 39
ΜΙΑ ΚΑΡΑΜΕΛΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΡΩΓΕΤΑΙ! Στο παιχνίδι το παιδί κάνει βέβαια ό,τι του αρέσει, αλλά συγχρόνως υποτάσσει, με την θέλησή του, τον εαυτό του σε κανόνες και απαρνιέται τις πιο ευχάριστες συνήθειές του. Ποτέ δεν θα φάει την καραμέλα που τόσο επιθυμεί, όταν αυτή, βάσει των κανόνων του παιχνιδιού δεν τρώγεται γιατί είναι η ρόδα του αυτοκινήτου! 40
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Η υποταγή στους κανόνες, οι οποίοι προκύπτουν είτε από τα χαρακτηριστικά του ρόλου είτε από το σενάριο, την ιστορία του παιχνιδιού προσποίησης, είναι ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά οδηγούνται στην αυτο-ρύθμιση. Το ίδιο το παιχνίδι παρέχει στα παιδιά το υποστηρικτικό πλαίσιο ώστε να ελέγχουν την παρόρμηση, να ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους και να σχεδιάζουν τη δράση τους όπως αρμόζει στο παιχνίδι τους. 41
ΣΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΛΟΙΠΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ ΖΕΑ Το παιχνίδι δεν είναι απλά ένα εξέχον χαρακτηριστικό της παιδικής ηλικίας, αλλά καθοδηγεί την ανάπτυξη, αποτελεί «κινητήρια δύναμη» για την ανάπτυξη. Όπως το κέντρο ενός μεγεθυντικού φακού, το παιχνίδι περιέχει όλες τις αναπτυξιακές τάσεις συμπυκνωμένες και αποτελεί μια μέγιστη πηγή ανάπτυξης. Στο παιχνίδι, το παιδί ξεπερνάει το μέσο όρο της ηλικίας του, θαρρείς και γίνεται ένα κεφάλι ψηλότερο το παιχνίδι δημιουργεί Ζώνη Εγγύτερης Ανάπτυξης. 42
ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ Παρατήρηση της συμπεριφοράς των παιδιών σε διάφορες καταστάσεις Η πλειοψηφία των καταστάσεων στις οποίες τα παιδιά επιδεικνύουν ικανότητα για αυτο-ρύθμιση συνδέονται με το παιχνίδι και μάλιστα με το πιο σύνθετο κοινωνιοδραματικό παιχνίδι στο πλαίσιο του οποίου τα παιδιά ρυθμίζουν τη δική τους συμπεριφορά αλλά και τη συμπεριφορά των συμπαικτών τους (Bodrova & Leong, 2001, Elias & Berk, 2002, Whitebread et al., 2009) 43
ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ Διερεύνηση της σύνδεσης του παιχνιδιού προσποίησης με την επίδειξη ικανότητας για αυτο-ρύθμιση σε άλλες περιστάσεις. Ικανότητα για συναισθηματική ρύθμιση (πχ. έλεγχος συναισθημάτων κατά τη διάρκεια μαθησιακών δραστηριοτήτων) Εμπλοκή με κάποια δραστηριότητα (επιμονή, διάρκεια και ποιότητα ενασχόλησης με τη δραστηριότητα) Κοινωνικά υπεύθυνη συμπεριφορά (συμμετοχή στην τακτοποίηση του χώρου) Παρακολούθηση δραστηριοτήτων (παραμονή και συμμετοχή στην «παρεούλα») (Singer et al., 2006, Whitebread et al., 2009) 44
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Η ανάπτυξη της ικανότητας για αυτο-ρύθμιση μέσα από το παιχνίδι προσποίησης, μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο κατανόησης της σχέσης του παιχνιδιού με τη μάθηση και του ρόλου του παιχνιδιού στην κατάκτηση ικανοτήτων σημαντικών για την ακαδημαϊκή πορεία και επιτυχία των παιδιών. Η σύνδεση του παιχνιδιού προσποίησης με την αυτο-ρύθμιση και η σημασία της τελευταίας για τη μάθηση, μπορεί να προσφέρει μια θεωρητική βάση για την ενθάρρυνση του παιχνιδιού προσποίησης και τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε αυτό. 45
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ: ΔΥΟ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Η ύπαρξη πολιτισμικών και κοινωνικών διαφορών στο παιχνίδι προσποίησης απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση της αναπτυξιακής του σημασίας ως προς την ικανότητα της αυτο-ρύθμισης (Haight et al., 1999, Lancy, 2007, Smith, 2010). Η ανάπτυξη της ικανότητας για αυτο-ρύθμιση έχει συνδεθεί και με μαθησιακές δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται από ενδιαφέρον, ελεγχόμενη δυσκολία, πρωτοβουλία, κοινή δράση και έχουν νόημα για το παιδί (Whitebread et al., 2009). 46
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Το παιχνίδι προσποίησης είναι μια σημαντική οδός για την ανάπτυξη της αυτο-ρύθμισης, όχι όμως η μοναδική. Στόχος επομένως δεν είναι να εξιδανικεύσουμε το παιχνίδι ούτε να υποβαθμίσουμε τη σημασία του σε εκπαιδευτικά πλαίσια και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αντιθέτως, στόχος είναι να κατανοήσουμε τους τρόπους και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες το παιχνίδι αποτελεί σημαντική παιδαγωγική στρατηγική και τρόπο μάθησης. 47