ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΤΟΥΣ 2007 ÚÔÔ ÙÈÎ ÁÈ ÙËÓ «Â È ÂÈÚËÌ ÙÈλ ÎÙËÓÔÙÚÔÊ * Διευθύνων σύµβουλος της Βακάκης & Συνεργάτες Γράφει ο Φώτης Βακάκης* Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, σύµφωνα µε πρόσφατη έκθεση της Eurostat, «η χώρα µας παρουσιάζει γηρασµένο αγροτικό πληθυσµό, πολύ µικρές οικογενειακές εκµεταλλεύσεις οι οποίες βρίσκονται, κυρίως, σε ορεινές και µειονεκτικές περιοχές, υψηλά ποσοστά µονοκαλλιεργειών (ελιές, δηµητριακά, βαµβάκι, καπνός κ.ά.) και περιορισµένη, ακόµα, ζωική παραγωγή σε σχέση µε τη φυτική...». Τις τελευταίες δεκαετίες ο αγροτικός χώρος αντιµετωπίζει διαρκείς και ισχυρές προκλήσεις και αλλαγές που τον µετασχηµατίζουν ραγδαία και βαθιά 1. Ειδικότερα, κατά την περίοδο του έτους 2007, οι προκλήσεις και οι αλλαγές υπήρξαν σηµαντικές, µε βασικό αίτιο την πρόσφατη, ριζική αναθεώρηση της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) και τις προτάσεις της Ε.Ε. για µια νέα πολιτική Ανάπτυξης του αγροτικού χώρου 2. Από τη γενική αυτή περιγραφή του αγροτικού χώρου της Ελλάδας, «µεγάλος ασθενής» εµφανίζεται, ακόµα σήµερα, ο κλάδος της κτηνοτροφίας όπως χαρακτηριστικά επισηµαίνει και η Eurostat στο σχόλιό της για τη χώρα µας. Η συµµετοχή της ζωικής παραγωγής στην Ακαθάριστη Αξία Παραγωγής του Γεωργικού Τοµέα, υπολογίζεται σε 23,6% και παραµένει στάσιµη στη δεκαετία 1995-2005 3, παρά το γεγονός ότι το ΥΠΑΑ&Τ στοχεύει και επιδιώκει τη βελτίωση της σχέσης µεταξύ φυτικής και ζωικής παραγωγής. Πέραν των γενικών διαπιστώσεων για την ελληνική γεωργία και ειδικότερα για την κτηνοτροφία της χώρας, το ενδιαφέρον, στην παρούσα επισκόπηση, εστιάζεται στην «επιχειρηµατική» κτηνοτροφία, και προσδιορίζει τις τάσεις και τις προοπτικές της αγοράς για τον κλάδο της ζωικής παραγωγής. Οι αναφορές στηρίζονται στα γεγονότα και τις εξελίξεις του έτους 2007 και στοχεύουν, κυρίως, στην ενηµέρωση επιχειρηµατιών που µπορεί να ενδιαφερθούν για επενδύσεις που αφορούν την παραγωγή ζωικών προϊόντων. Οι παράµετροι των οποίων οι τιµές επηρέασαν και επηρεάζουν τον κλάδο της ζωικής παραγωγής, µπορούν να διακριθούν σε «οριζόντιες», µε την έννοια ότι όλοι οι επιµέρους κλάδοι υφίστανται τις επιδράσεις αυτών των παραµέτρων, και σε «εξειδικευµένες», που αφορούν σε συγκεκριµένο κλάδο, όπως χοιροτροφία, πτηνοτροφία, βοοτροφία και αιγοπροβατοτροφία. 32
Οριζόντιες παράµετροι των οποίων οι τιµές επηρεάζουν τον κλάδο της ζωικής παραγωγής 1 Η τελευταία (ενδιάµεση) αναθεώρηση της ΚΓΠ και οι προεκτάσεις της. Η βασική στόχευση της Ε.Ε. αφορούσε την απλούστευση του κανονιστικού πλαισίου της ΚΓΠ. Με την αναθεώρηση δηµιουργήθηκε ένα ενιαίο θεσµικό πλαίσιο για όλες τις άµεσες ενισχύσεις, µε την καθιέρωση της Ενιαίας Αποδεσµευµένης Ενίσχυσης του Καν. ΕΚ 1782/2003. Η προσέγγιση αυτή ακολουθήθηκε και για τη θέσπιση Κοινής Οργάνωσης των γεωργικών Αγορών (Ενιαίος κανονισµός ΚΟΑ 1234/2007), µε ένταξη σε αυτόν τον Κανονισµό των ΚΟΑ χοιρείου κρέατος, αυγών, κρέατος πουλερικών, βοείου κρέατος, γάλακτος και γαλακτοκοµικών προϊόντων, προβείου και αιγείου κρέατος,, καθώς και των αποξηραµένων χορτονοµών, σε ό,τι αφορά τον τοµέα της ζωικής παραγωγής. Η αποσύνδεση της παραγωγής από τις επιδοτήσεις φαίνεται να ωθεί την ανάπτυξη της επιχειρηµατικής κτηνοτροφίας και σε πλέον γόνιµες πεδινές περιοχές, µε την παραγωγή ζωοτροφών σε εκτάσεις που αξιοποιούντο µε επιδοτούµενες καλλιέργειες βάµβακος, καπνού και σακχαρότευτλων. Παράλληλα, µέσω αυτού του θεσµικού πλαισίου η Ε.Ε., µε την πολλαπλή συµµόρφωση, στοχεύει στη βελτίωση της αειφορίας και στην προστασία του περιβάλλοντος, στη δηµόσια υγεία, στην ασφάλεια των τροφίµων και στην υγεία ζώων και φυτών. Αυτές οι γενικές προδιαγραφές απαιτούν εκσυγχρονισµό υφιστά- µενων µονάδων και σωστό σχεδιασµό νεοϊδρυοµένων επιχειρήσεων κτηνοτροφίας. 2. Οι διατάξεις του Αναπτυξιακού Νόµου 3299/2004. Από τις εφαρµοστικές αποφάσεις που εξεδόθησαν (κατηγορίες παρεχοµένων ενισχύσεων, περιοχές εφαρµογής ενισχύσεων, επιλέξιµοι φορείς, ενδεικτικές επιλέξιµες δαπάνες, προϋπολογισµοί επενδυτικών σχεδίων, ποσοστά συµµετοχής και ποσοστά ενισχύσεων ανά γεωγραφική ζώνη και είδος επένδυσης κ.ο.κ.), ενδιαφέρον για τις επενδύσεις στην κτηνοτροφία έχει η Απόφαση 31054/2007 (ΦΕΚ Β 1286/2007) «περί καθορισµού των επενδυτικών σχεδίων που αφορούν την παραγωγή, µεταποίηση και εµπορία των γεωργικών προϊόντων και υπάγονται στις διατάξεις του Ν. 3299/2004». Η έκδοση αυτής της Απόφασης, εντός του 2007, κρίνεται σηµαντική για την προσέλκυση υποψήφιων επενδυτών, δεδοµένου ότι µε αυτήν «καθορίζονται προδιαγραφές, πρόσθετοι όροι, περιορισµοί και προϋποθέσεις για την εφαρµογή των ενισχύσεων στα επενδυτικά σχέδια». Οι όροι για ενισχύσεις επενδύσεων στον πρωτογενή τοµέα της κτηνοτροφίας, αλλά και στη µεταποίηση, είτε για εκσυγχρονισµούς και επεκτάσεις υφισταµένων µονάδων είτε για ίδρυση νέων, θεωρούνται ιδιαίτερα ελκυστικοί, εφόσον οι επιχειρήσεις και οι εκµεταλλεύσεις τηρούν, κατά περίπτωση, τα ελάχιστα κοινοτικά πρότυπα σχετικά µε το περιβάλλον, την υγιεινή και την καλή διαβίωση των ζώων, καθώς επίσης και τη δηµόσια υγεία και ασφάλεια στον τόπο της εργασίας. 3. Η µεγάλη αύξηση των τιµών των ζωοτροφών και ιδιαίτερα των δηµητριακών. Από τις αρχές του 2007 παρατηρήθηκε, διεθνώς, σηµαντική αύξηση των τιµών των δηµητριακών που χρησιµοποιούνται στη διατροφή των ζώων. Η αύξηση αυτή εκτιµάται σε 50-60%, σε σύγκριση µε τις αντίστοιχες τιµές του 2006 και είχε ως αποτέλεσµα τη σηµαντική αύξηση του κόστους των ζωικών προϊόντων, επηρεάζοντας πρωτίστως τις επιχειρήσεις των µονογαστρικών ζώων (κυρίως χοιρινά και πουλερικά, που είναι και οι βασικοί καταναλωτές συµπυκνωµένων ζωοτροφών). Η αύξηση αυτή αποδίδεται, κυρίως, σε: (i) Δραµατική µείωση των αποθεµάτων δηµητριακών. Ο FAO ανακοίνωσε ότι τα παγκόσµια αποθέµατα σιτηρών για το 2007 βρίσκονται στα χαµηλότερα επίπεδα από την περίοδο 1980-81 και, για πολλές περιοχές του πλανήτη, το «ψωµί» δεν είναι δεδοµένο, γιατί θα υπάρχει έλλειψη στο σιτάρι, (ii) Ακραία καιρικά φαινόµενα, όπως είναι η επικράτηση ανοµβρίας και ξηρασίας που οδήγησαν σε µείωση των αποδόσεων, (iii) Αυξανόµενη ζήτηση σιτηρών και δηµητριακών για την παρασκευή βιοκαυσίµων 4, (iv) Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες µεγάλων αγορών, όπως αυτή της Κίνας, η οποία αποτελεί τον κυριότερο εισαγωγέα προϊόντων ζύµης στον κόσµο, (v) Τάση της αύξησης συµµετοχής των δηµητριακών στα σιτηρέσια των ζώων, προκειµένου να βελτιωθεί η ποιότητα του κρέατος. Η αρµόδια για τη γεωργία Επίτροπος κα Μ.Φ. Μπόελ, στο Συµβούλιο Υπουργών Γεωργίας των «27» κρατών µελών της Ε.Ε. (Σεπτέµβριος 2007), δήλωσε ότι αναµένονται σηµαντικές αυξήσεις στα ζωικά προϊόντα, εξαιτίας της αύξησης της τιµής των δηµητριακών και, κατά συνέπεια, 1. «Η µελλοντική εικόνα της ελληνικής γεωργίας», Δρ. Φ. Βακάκης, ΓΕΩΡ- ΓΙΑ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ, τεύχος 7/2007. 2. Αποτελεί κοινή διαπίστωση το γεγονός ότι, στα πρώτα κιόλας χρόνια εφαρµογής της νέας ΚΑΠ, η εµπέδωση των κανόνων της ελεύθερης αγοράς, δίνει σαφές προβάδισµα στις µεγάλες και καλά οργανωµένες µονάδες. Οι περισσότερες από τις µικρές µονάδες µεταβιβάζουν σταδιακά τα δικαιώµατά τους σε µεγαλοαγρότες οι οποίοι πλέον παρουσιάζουν ευελιξία ως προς την επιλογή των καλλιεργειών και των γεωργικών δραστηριοτήτων, µε παράλληλη διεύρυνση της διαπραγµατευτικής τους ικανότητας, διαθέτοντας σηµαντικό όγκο παραγωγής και επιδιώκοντας παραγωγή προϊόντων πιστοποιηµένης ποιότητας. Συγκριτικό πλεονέκτηµα δίδεται και για την προµήθεια πρώτων υλών (inputs), όπως π.χ. για τους µεγάλους κτηνοτρόφους, σε µια ιδιαίτερα κρίσιµη περίοδο όσον αφορά τις τιµές και την εξεύρεση καλής ποιότητας ζωοτροφών στην αγορά. 3. «Ο ρόλος της κτηνοτροφίας στην Ολοκληρωµένη Αγροτική Ανάπτυξη», Δρ. Φ. Βακάκης, ΓΕΩΡΓΙΑ-ΚΤΗΝΟ- ΤΡΟΦΙΑ, τεύχος 4/2007. 4. Η «έκρηξη» της βιοαιθανόλης, είχε σαν αποτέλεσµα να παραχθούν τεράστιες ποσότητες υποπροϊόντων εκχύλισης δηµητριακών καρπών (distillers grains), που µπορεί να χρησιµοποιηθούν στη διατροφή των ζώων. Αποτελούν ζωοτροφή που έχει αποδυνα- µωθεί σε ενεργειακό περιεχόµενο, είναι πηγή αζωτούχων ουσιών µέτριας ποιότητας, έχει δε υψηλό επίπεδο κυτταρινών (δυσκολίες χρήσης στα µονογαστρικά) και πολλά ελεύθερα ακόρεστα λιπαρά οξέα (πρόβληµα για τη γαλακτοπαραγωγό αγελαδοτροφία). Απαιτούνται παραπέρα έρευνες για την πιθανή χρήση τέτοιων υποπροϊόντων στη διατροφή των ζώων. 33
όλων των ζωοτροφών. Αυτές οι αυξήσεις, ειδικά για τους Έλληνες κτηνοτρόφους, δεν είναι ακόµα γενικευµένα αισθητές. «Πιέσεις» των κτηνοτρόφων για επιδότηση ζωοτροφών είχε, από πλευράς ΥΠΑΑ&Τ, την αναµενόµενη απάντηση ότι «η δια- µόρφωση των τιµών των αγροτικών προϊόντων που προορίζονται για ζωοτροφές, οι οποίες επηρεάζουν το κόστος παραγωγής και την ανταγωνιστικότητα των κτηνοτροφικών προϊόντων, γίνεται στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς και δεν υπάρχουν περιθώρια επηρεασµού αυτών» (Δεκέµβριος 2007). Για την αντιµετώπιση του προβλήµατος της διαµόρφωσης υψηλών τιµών δηµητριακών και την αύξηση των αποθεµάτων, η διεθνής κοινωνία φαίνεται ότι αναθεωρεί τις πολιτικές παραγωγής βιοκαυσίµων, ενώ το Συµβούλιο Υπουργών της Ε.Ε. ενέκρινε πρόσφατα πρόταση για µηδενισµό του ποσοστού υποχρεωτικής αγρανάπαυσης των σιτηρών για τις σπορές του φθινοπώρου 2007 και της άνοιξης 2008. Οι εξελίξεις στις τιµές και την επάρκεια ζωοτροφών προβλέπεται να είναι καθοριστικής σηµασίας για τη διαµόρφωση της δοµής και των κατευθύνσεων της ελληνικής κτηνοτροφίας στα επόµενα χρόνια. Ως εκ τούτου, κρίνεται απαραίτητη: (i) Η εφαρµογή οργανωτικών καινοτοµιών στην παραγωγή και προµήθεια των ζωοτροφών, εις τρόπον ώστε µε συµβολαιακά τεκµηριωµένες συµφωνίες να προκύπτει οργανική σύνδεση της φυτικής παραγωγής µε την κτηνοτροφία, εξυπηρέτηση των εκατέρωθεν συµφερόντων, µε αµοιβαιότητα και διαφάνεια και ελαχιστοποίηση της αβεβαιότητας στις τιµές και στην προµήθεια ζωοτροφών και (ii) Η δηµιουργία επαρκών αποθηκευτικών χώρων για την προµήθεια συ- µπυκνωµένων και χονδροειδών ζωοτροφών (σανών και χλωρής µάζας προς ενσίρωση). 4. Η διεύρυνση της Ε.Ε. Η ένταξη, από 01/01/ 2007, των δύο γειτονικών κρατών, Βουλγαρίας και Ρουµανίας, οι οποίες ανταγωνίζονται την Ελλάδα σε προϊόντα ζωικής παραγωγής όπως είναι το κρέας αµνοεριφίων και το λευκό τυρί άλµης, δηµιούργησε νέες ισορροπίες και προβληµατισµούς στην αγορά. Χαρακτηριστική η ανακοίνωση Τύπου της ηγεσίας του ΥΠΑΑ&Τ, ότι είναι «αποφασισµένη να µην επιτρέψει να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου για την ελληνική κτηνοτροφία, µε τις αθρόες εισαγωγές αµνοεριφίων από Ρουµανία και Βουλγαρία, το φετινό Πάσχα (2007), πρώτη χρονιά της ένταξής τους στην Ε.Ε...». Οι επιπτώσεις της ένταξης των χωρών αυτών στην ελληνική κτηνοτροφία, θα εκτιµηθούν τα επόµενα χρόνια. 5. Περιστατικά, σχετικά µε την υγεία των ζώων και την υγιεινή των ζωικών προϊόντων, όπως επιζωοτίες ή άλλα σοβαρά προβλήµατα που δηµιουργεί η παρουσία ανεπιθύµητων ουσιών στα τρόφιµα και που παρουσιάζουν χαρακτήρα πανδη- µίας. Το έτος 2007 δεν παρουσιάστηκαν εντάσεις τέτοιου χαρακτήρα, ώστε να υποχρεώσουν τις αρ- µόδιες Υπηρεσίες σε έκδοση εκτάκτων αποφάσεων για υγειονοµικά και άλλα µέτρα προστασίας ή/και εξυγίανσης της κτηνοτροφίας, όπως συνέβη σε προηγούµενα χρόνια, που είχαν σαν αποτέλεσµα αναστάτωση στην αγορά (γρίπη πτηνών, σύνδροµο τρελών αγελάδων, διοξίνες κ.ο.κ.) και τεράστιες ζηµιές των επιµέρους κλάδων της κτηνοτροφίας. Η κτηνοτροφία της χώρας, από την άποψη αυτή, λειτούργησε οµαλά µέσα στο προβλεπόµενο θεσµικό πλαίσιο της Ε.Ε. για την υγεία και τους υγειονοµικούς ελέγχους, καθώς και στο πλαίσιο της νέας ΚΥΑ 258586/684/2007, που αφορά το πρόγραµµα οικονοµικών αποζηµιώσεων και ενισχύσεων που προκύπτουν από την επιβολή κτηνιατρικών µέτρων εξυγίανσης του ζωικού κεφαλαίου.] 6. Πιστοποίηση προϊόντων. Το θέµα της ποιότητας των τροφίµων είναι τόσο παλαιό όσο και τα τρόφιµα, αλλά η επιβεβαιωµένη πιστοποίηση της προέλευσης και της αξίας ενός προϊόντος, µε λεπτοµερείς πληροφορίες στη συσκευασία του, ώστε να ενηµερώνεται ο καταναλωτής, είναι θέµα των πρόσφατων ετών, τουλάχιστον για την ελληνική αγορά. Οι µηχανισµοί ελέγχου, πιστοποίησης και σήµανσης ενός προϊόντος βρίσκονται σε εξέλιξη, επηρεάζουν δε και δικαιολογούν σηµαντικές διαφοροποιήσεις ποιότητας και κατ επέκταση τιµών στα τρόφιµα ζωικής παραγωγής. Σηµαντική, προς την κατεύθυνση αυτή, θεωρείται η Απόφαση 267623/29.08.2007 του ΥΠΑΑ&Τ, «περί καθορισµού πλαισίου επίβλεψης ιδιωτικών φορέων πιστοποίησης γεωργικών προϊόντων ή συστηµάτων και εγγραφής σε επίσηµο µητρώο τηρούµενο από τον AGROCERT-ΟΠΕΓΕΠ». Στην προέκταση αυτής της Απόφασης, το Διοικητικό Συµβούλιο του AGROCERT-ΟΠΕΓΕΠ ενέκρινε, µε την 132/ 27.12.2007 Απόφασή του, κανονισµό χρήσης εθνικών σηµάτων πιστοποίησης γεωργικών προϊόντων. Η χρήση των εθνικών σηµάτων πιστοποίησης γεωργικών προϊόντων από τις επιχειρήσεις παρέχει τη δυνατότητα αύξησης της προστιθέµενης αξίας των παραγοµένων προϊόντων και απόκτησης συγκριτικού πλεονεκτήµατος στις αγορές υψηλού ανταγωνισµού, κατακτώντας την εµπιστοσύνη των καταναλωτών. 7. Αειφορία του περιβάλλοντος. Η αειφορία αποτελεί τη νέα και, σε σηµαντικό βαθµό, καθορι- 34
στική παράµετρο στις εξελίξεις και τις απαιτήσεις για την ανάπτυξη της σύγχρονης επιχειρηµατικής κτηνοτροφίας. Οι αδειοδοτήσεις των κτηνο-πτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των συστηµάτων της ζωικής παραγωγής στο περιβάλλον, κυρίως στο έδαφος και τη χλωρίδα, η διασφάλιση των «δικαιωµάτων των ζώων» (animal welfare) και η «πολλαπλή συµµόρφωση», που αποτελεί πρόσφατη µετεξέλιξη των Κωδικών Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, προδιαγράφουν «εµπόδια», πρόσθετο κόστος λειτουργίας των κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων, εµπλοκές των κτηνοτρόφων µε γραφειοκρατικούς µηχανισµούς και καθυστερήσεις στις εκδόσεις αδειών, αλλά, ταυτόχρονα, η εξασφάλιση αυτών των απαιτήσεων επιτρέπει στον κτηνοτρόφο της Ε.Ε., γενικότερα, να γίνεται ανταγωνιστικός µέσα στην παγκόσµια αγορά και να διεκδικεί, µακροχρόνια, υψηλότερες τιµές στα προϊόντα του. 8. Το πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2007-2013 και το νοµοσχέδιο για την κτηνοτροφία της χώρας. Κατά τη διάρκεια του 2007 έγινε η οριστικοποίηση και η έγκριση από την Ε.Ε., του ΠΑΑ 2007-2013 (Νοέµβριος 2007), ενώ, έχει διαµορφωθεί το τελικό κείµενο του νοµοσχεδίου που προβλέπει την επίλυση «χρόνιων προβληµάτων στον τοµέα της ζωικής παραγωγής». Οι δύο αυτές εξελίξεις και οι εφαρµοστικές αποφάσεις που προβλέπεται να εκδοθούν, αναµένεται να επηρεάσουν, σε σηµαντικό βαθµό, επιχειρηµατίες που ήδη δραστηριοποιούνται στον κλάδο της κτηνοτροφίας ή και να προσελκύσουν επενδυτές που ενδιαφέρονται να ασχοληθούν µε επιχειρήσεις του πρωτογενούς ή και του τοµέα µεταποίησης και εµπορίας προϊόντων ζωικής παραγωγής. Είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη δήλωση του υπουργού ΥΠΑΑ&Τ, ότι «κατά την επόµενη προγραµµατική περίοδο 2007-2013, αναµένεται περαιτέρω αύξηση του επενδυτικού ενδιαφέροντος, λόγω της απλοποίησης όλων των διαδικασιών ένταξης επενδυτικών σχεδίων, της ύπαρξης ανοικτών προκηρύξεων, της έγκαιρης έκδοσης υπουργικών αποφάσεων, επεξηγηµατικών εγκυκλίων και οδηγιών προς τους ενδιαφερόµενους να επενδύσουν στον αγροτικό τοµέα...». Μάλιστα, για το 2008 και τα επόµενα έτη, υποστηρίζεται ότι υπάρχουν προϋποθέσεις για την προσέλκυση όχι µόνον Ελλήνων αλλά και ξένων επενδυτών, ενώ η πρόθεση των αρµοδίων υπουργείων για αύξηση του ποσοστού συµµετοχής της ζωικής παραγωγής στο σύνολο της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής του Γεωργικού Τοµέα, είναι δεδοµένη. Εξειδικευµένες παράµετροι των οποίων οι τιµές επηρεάζουν επιµέρους κλάδους της ζωικής παραγωγής Πέραν των οριζόντιων παραµέτρων που περιγράφονται στην προηγούµενη ενότητα, υπάρχουν και εξειδικευµένες παρά- µετροι που επηρέασαν τις εξελίξεις και, πιθανότατα, θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τις προοπτικές επιµέρους κλάδων της ζωικής παραγωγής. 1. Χοιροτροφία. Ο βαθµός αυτάρκειας της χώρας σε χοίρειο κρέας, από 85% που ήταν την προενταξιακή περίοδο και από 72% που ήταν το 1991, έπεσε σήµερα στο επίπεδο του 40%. Οι Έλληνες χοιροτρόφοι, µε σοβαρές αδυναµίες στην οργάνωση των µονάδων τους και στους δείκτες παραγωγικότητας, κυρίως δε στις συλλογικές προσπάθειες και την ταυτοποίηση του παραγόµενου κρέατος, παρουσιάζουν σοβαρές αδυναµίες ανταγωνισµού έναντι των συναδέλφων τους στην Ε.Ε. Ένα από τα ελάχιστα «συγκριτικά πλεονεκτήµατα» του κλάδου, το εφαρ- µοζόµενο σύστηµα διατροφής και η καλή ποιό- 35
5. Οι εισαγωγές αφορούν, κυρίως, νωπό χοίρειο κρέατος από χώρες της Ε.Ε. (Ολλανδία, Γαλλία, Γερµανία, Δανία και πρόσφατα τα νεότερα κράτη-µέλη). Τυπικά, στην κεντρική αγορά Αθηνών διαφοροποιούνται τιµές: χοιρινό εξωτερικού, 2,14 /κ. και εγχώριο χοιρινό 2,55 /κ. (Ιούνιος-Ιούλιος 2007). 6. Μπορεί µεν οι τιµές των δηµητριακών να προβάλλονται σαν το µεγάλο πρόβληµα της κτηνοτροφίας του 2007, αλλά και η σόγια παρουσίασε, διεθνώς, τιµές που διαµορφώνονται στα υψηλότερα επίπεδα από τον Ιούλιο του 1973, συµβάλλοντας σε ακόµα µεγαλύτερες ανατιµήσεις ζωοτροφών και επιδράσεις στο κόστος παραγωγής ζωικών προϊόντων. Αιτία θεωρείται η µεγάλη ζήτηση από την Κίνα, η αύξηση κόστους µεταφορικών, καθώς και η ανησυχία για ελλείψεις στην αγορά λόγω ξηρασίας στη Βραζιλία (Δεκέµβριος 2007). Ήδη, πολλοί αγρότες στις ΗΠΑ, µετά τη διαµόρφωση των εξαιρετικά υψηλών τιµών δηµητριακών, µετέτρεψαν µεγάλες εκτάσεις που καλλιεργούντο µε σόγια, σε καλλιέργειες καλαµποκιού. τητα των ζωοτροφών (βασικά τα δηµητριακά, τα σογιάλευρα και τα υποπροϊόντα αλευροβιοµηχανίας), κατά το έτος 2007, υπέστη ισχυρότατη δοκιµασία, λόγω των υψηλών τιµών των ζωοτροφών και, κυρίως, των δηµητριακών. Αυτή η παράµετρος είναι στρατηγικής σηµασίας για την ελληνική χοιροτροφία, αφού η συµµετοχή των δηµητριακών καρπών στο κόστος των µιγµάτων διατροφής είναι της τάξεως του 60%. Η άνοδος των τιµών των δηµητριακών (50-60% έναντι αντίστοιχων τιµών του 2006), έστω και αν, θεωρητικά, οι τιµές των άλλων ζωοτροφών παραµείνουν σταθερές, αυξάνουν το κόστος της διατροφής κατά 35%. Επισηµαίνεται ότι το κόστος διατροφής στη χοιροτροφία είναι της τάξεως του 50% στο συνολικό κόστος. Παράλληλα, η µεγάλη αύξηση του κόστους παραγωγής δεν καλύφθηκε από υψηλότερες τιµές, δεδοµένου ότι οι τιµές του τελικού προϊόντος παρέµειναν στο ίδιο περίπου επίπεδο µε αυτές του 2006, ίσως και χαµηλότερα σε ορισµένες χρονικές περιόδους του 2007. Ακόµη, ο ποιοτικός χαρακτηρισµός «ελληνικό χοίρειο κρέας», ο οποίος διαφοροποιεί θετικά το «ντόπιο» από το «εισαγόµενο» 5 και προσδιορίζεται από την αυξηµένη συµµετοχή των δηµητριακών στα σιτηρέσια των ζώων, δεν µπόρεσε πρακτικά να διασφαλιστεί. Η ΚΥΑ 322946/14.09.2007 «περί µηνιαίων ισοζυγίων αγορών και πωλήσεων χοιρείου κρέατος στις µονάδες σφαγής, τεµαχισµού, τυποποίησης, µεταποίησης κρέατος και παρασκευής κρεατοσκευασµάτων και µέτρα για τον έλεγχο της παραγωγής, µεταποίησης, τυποποίησης, διακίνησης και εµπορίας κρεάτων», διαµόρφωσε καλές προοπτικές, αλλά προς το παρόν η έλλειψη µηχανισµού προστασίας, τουλάχιστον της ελληνικότητας του χοιρείου κρέατος γίνεται ιδιαίτερα αισθητή από τους Έλληνες χοιροτρόφους, αφού δεν µπορούν να διεκδικήσουν υψηλότερες τιµές για ένα καλύτερο προϊόν (ελληνικό χοίρειο κρέας), σε σύγκριση µε το εισαγόµενο. Η διασφάλιση, µέσω των ελέγχων των µηνιαίων ισοζυγίων της ελληνικότητας του προϊόντος, δεν λύνει το πρόβληµα, δεδοµένου ότι υπάρχουν σηµαντικές ποιοτικές διαφοροποιήσεις κάτω από το γενικό όρο «ελληνικό χοίρειο κρέας». Αποτελεσµατική λύση στο πρόβληµα πιστεύεται ότι θα δώσει η προσπάθεια που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια, για την πιστοποίηση του Συστήµατος Ολοκληρωµένης Διαχείρισης Παραγωγής Χοιρείου κρέατος από τον AGROCERT- ΟΠΕΓΕΠ, µέσω του οποίου θα προσδιοριστούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελληνικού χοιρείου κρέατος και θα τεκµηριωθεί η διεκδίκηση µεγαλύτερου µεριδίου και καλύτερης τιµής τουλάχιστον στην ελληνική αγορά. Η εφαρµοστική Απόφαση 31054/2007, του Αναπτυξιακού Νόµου 3299/2004 για την κτηνοτροφία (κεφ. 2.2), παρέχει τη δυνατότητα επιχορήγησης του επενδυτικού κόστους ίδρυσης, επέκτασης και εκσυγχρονισµού χοιροτροφικών µονάδων δυναµικότητας µέχρι 1.500 χοιροµητέρων. Το µέγεθος αυτό εµφανίζεται για πρώτη φορά σε αναπτυξιακά προγράµµατα και υποδεικνύει τις προθέσεις της Πολιτείας για υποστήριξη µεγάλης κλίµακας επενδύσεων στον τοµέα της κτηνοτροφίας γενικότερα, όπως αρµόζει στο σύγχρονο επιχειρηµατικό περιβάλλον. Η Ελλάδα έχει όλες τις προϋποθέσεις να καταστεί αυτάρκης σε καλής ποιότητας χοίρειο κρέας µε εκσυγχρονισµό, κατάλληλη χωροθέτηση, διεύρυνση, καλύτερη περιβαλλοντική προσαρµογή του κλάδου και καλύτερη οργάνωση και δικτύωση των µονάδων που τον συγκρατούν σε περιφερειακό επίπεδο. Η προοπτική αυτή εντάσσεται σε ένα γενικότερα θετικό κλίµα για τις προοπτικές της χοιροτροφίας, αν κρίνουµε από τις πρόσφατες εκτιµήσεις της Επιτρόπου Γεωργίας κας Μποέλ (άτυπο Συµβούλιο Υπουργών Γεωργίας: 17-18 Σεπτεµβρίου 2007) ότι αναµένεται αύξηση τιµών χοιρείου κρέατος µέχρι και 30%. 2. Πτηνοτροφία. Ο κλάδος της πτηνοτροφίας υπέστη, κατά τη διάρκεια του έτους 2007, τις επιπτώσεις των υψηλών τιµών των ζωοτροφών, δεδοµένου ότι η διατροφή των πτηνών, ως µονογαστρικών, στηρίζεται στο «δίδυµο» δηµητριακά σογιάλευρα 6. Επιπλέον, η ελληνική πτηνοτροφία λειτούργησε, το 2007, στον απόηχο της γρίπης των πτηνών και υπέστη τις οικονοµικές (και όχι µόνον) επιπτώσεις της κρίσης. Είναι χαρακτηριστική η τοποθέτηση του προέδρου του Δ.Σ. της «ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗΣ» ότι «η κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει τις τεράστιες οικονο- µικές ζηµιές που υπέστη ο κλάδος της ελληνικής οργανωµένης πτηνοτροφίας από τη γρίπη των 36
7. Η συνολική παραγωγή κρεάτων, όλων των κατηγοριών στη χώρα ανέρχεται σε 483.000 τόνους (στοιχεία 2005), ενώ η κατανάλωση, αντίστοιχα, είναι της τάξεως των 877.000 τόνων κατ έτος. Το παραγόµενο κρέας από τον κλάδο της βοοτροφίας είναι 58.800 τόνοι (ποσοστό 12,2% της συνολικής παραγωγής κρεάτων) και η αντίστοιχη κατανάλωση 170.000 τόνοι. Εκτιµάται ότι από τη µορφή της εκτατικής εκτροφής θηλαζουσών αγελάδων παράγονται ετησίως 22.500 τόνοι, ενώ από τον κλάδο της εντατικής πάχυνσης µόσχων (κυρίως εισαγόµενα νεαρά ζώα) περίπου 13.800 τόνοι ετησίως. πτηνών και που προέρχονται από αποθέµατα που δεν διατέθηκαν ή καταστράφηκαν (ζηµιές, απώλεια τζίρου), δαπάνες προσωπικού σε περιόδους µηδενικής παραγωγής κλπ... Και ενώ σε όλες τις οργανωµένες και ευνοµούµενες χώρες µέλη της Ε.Ε., οι συνάδελφοι πτηνοτρόφοι παραγωγοί ασχολούνται µε τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισµό των εγκαταστάσεων και του εξοπλισµού τους, προετοιµάζονται για τις νέες νοµοθεσίες περί ευζωίας των πτηνών, ασχολούνται µε κανόνες ορθής πρακτικής, βελτίωσης της ποιότητας των παραγόµενων προϊόντων, πειραµατίζονται µε νέα προϊόντα αφουγκραζόµενοι τις απαιτήσεις των καιρών και παρακολουθούν µε εξωστρέφεια τα διεθνή τεκταινόµενα, εµείς στην Ελλάδα εξακολουθούµε να ανακυκλώνουµε το πρόβληµα που µας κληρονόµησε η κρίση της γρίπης των πτηνών, από τον Οκτώβρη του 2005 µέχρι και σήµερα, διεκδικώντας αποζηµιώσεις...». Ο κλάδος της πτηνοτροφίας είναι καλά οργανω- µένος, σε επιχειρηµατική βάση και έχει προσαρ- µοστεί, σε σηµαντικό βαθµό, µε τη νοµοθεσία που αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, λόγω του εντατικού συστήµατος παραγωγής που εφαρµόζεται. Οι βαθµοί αυτάρκειας, σε κρέας πουλερικών και αυγά, είναι 76% και 96%, αντίστοιχα. Ο κλάδος της ελληνικής πτηνοτροφίας, αν και ιδιαίτερα ευαίσθητος στις επιζωοτίες και τις µεγάλες διακυµάνσεις τιµών προµηθειών και προϊόντων, λόγω των σηµαντικών επιχειρηµατικών µεγεθών, της καθετοποιηµένης δοµής της παραγωγής και της καλής οργάνωσης και εµπορίας των προϊόντων του, µπορεί και αντιµετωπίζει τις κρίσεις της αγοράς και επιβιώνει µακροπρόθεσµα. Ήδη, από τα µέσα του 2007, άρχισε η ανάκαµψη της αγοράς, κυρίως του κρέατος πουλερικών, αλλά και των αυγών, δεδο- µένης της τάσης για αύξηση της ζήτησης των προϊόντων του κλάδου µέχρι της επαναφοράς στα επίπεδα που επικρατούσαν πριν την εµφάνιση της νόσου των πουλερικών. Το επιχειρηµατικό ενδιαφέρον στην πτηνοτροφία, εκτός από τους εκσυγχρονισµούς υφισταµένων µονάδων, ώστε να ικανοποιούνται και συνθήκες ευζωίας των ζώων, εστιάζεται και σε παράλληλες δραστηριότητες παραγωγής «νέων προϊόντων» του κλάδου (εκτατικές εκτροφές, βιολογική πτηνοτροφία κ.ο.κ.). 3. Βοοτροφία. Ο κλάδος της βοοτροφίας διαφοροποιείται σε τρεις µορφές επιχειρηµατικής δραστηριότητας: (i) Εκτροφή αγελάδων γαλακτοπαραγωγής (κύριο προϊόν το γάλα, δευτερεύον προϊόν το κρέας), (ii) Εκτροφή θηλαζουσών αγελάδων (κύριο προϊόν το βόειο κρέας και κρέας µόσχου «εκτατικής εκτροφής» σε ορεινούςηµιορεινούς βοσκοτόπους) και (iii) Πάχυνση µόσχων (κύριο προϊόν το βόειο κρέας, συνήθως εντατικής εκτροφής, µε συνδυασµό χονδροειδών και συµπυκνωµένων ζωοτροφών). Η γαλακτοπαραγωγός αγελαδοτροφία, παρά το γεγονός ότι στη διάρκεια του 2007 υπέστη τις επιπτώσεις της αύξησης των τιµών των συµπυκνω- µένων ζωοτροφών (οι υψηλές αποδόσεις σε γάλα των διατηρούµενων αγελάδων, απαιτούν µεγάλες ποσότητες µιγµάτων), εκτιµάται ότι «συνέρχεται από τη µακρά ληθαργική κατάσταση» των τελευταίων ετών, δεδοµένης της αύξησης της τιµής του γάλακτος, λόγω συγκεκριµένων διεθνών συγκυριών (αύξηση της ζήτησης γάλακτος και γαλακτοκοµικών στην παγκόσµια αγορά). Στη χώρα µας, συνεχώς µειώνεται ο αριθµός των µικρών αγελαδοτροφικών εκτροφών, γίνεται προσπάθεια καλύτερης οργάνωσης και επέκτασης των µονάδων που διατηρούν πάνω από 100 αγελάδες παραγωγής, βελτιώθηκε κατά πολύ η ποιότητα του παραγόµενου προϊόντος (νωπό γάλα), ενώ οι γαλακτοβιοµηχανίες, παρά το βαρύ κλίµα που δηµιουργήθηκε πρόσφατα µε τα «καρτέλ», εξακολουθούν να στηρίζουν την αγελαδοτροφία και ενδιαφέρονται για την περαιτέρω ανάπτυξη του κλάδου. Από πλευράς χωροταξικής κατανοµής, ο κύριος όγκος των εκµεταλλεύσεων αγελάδων γαλακτοπαραγωγής βρίσκεται στη Βόρειο Ελλάδα, ενώ η αυτάρκεια της χώρας σε αγελαδινό γάλα και προϊόντα από αγελαδινό γάλα είναι της τάξεως του 48-50%. Η νέα ΚΓΠ δεν αναµένεται να επηρεάσει αρνητικά τη γαλακτοπαραγωγό αγελαδοτροφία, όµως η διεύρυνση της Ε.Ε. και η δυνατότητα εισαγωγής νωπού αγελαδινού γάλακτος χαµηλού κόστους από γειτονικές χώρες µπορεί να δηµιουργήσει σοβαρά προβλή- µατα ανταγωνισµού, ανεξάρτητα από τις προοπτικές των ποσοστώσεων γάλακτος που προβάλλονται σαν εµπόδιο ανάπτυξης του κλάδου. Η κρεοπαραγωγός βοοτροφία διαφοροποιείται, όπως προαναφέρεται, στη µορφή εκτακτικής εκτροφής θηλαζουσών αγελάδων (εγχώριας φυλής, κρεοπαραγωγικών καθαρόαιµων ζώων ή/και διαφόρων τύπων προερχοµένων εκ διασταυρώσεων) και στη µορφή εντατικής πάχυνσης µόσχων. Και οι δύο µορφές µε µοναδικό προϊόν το κρέας 7, αφήνουν πολλά ερωτηµατικά για το αν, σαν επιχειρήσεις, µπορούν να είναι ανταγωνιστικές στο πλαίσιο της αναθεωρηµένης ΚΓΠ, παρά το γεγονός ότι η αυτάρκεια της χώρας κυµαίνεται, κατά την τελευταία 15ετία, στο ποσοστό του 30-35%. Οι ισχυρές ενισχύσεις που ίσχυσαν προ του νέου πλαισίου της ΚΓΠ, δεν φαίνεται να έχουν προοπτική, ενώ σύµφωνα µε τις τελευταίες εκτιµήσεις και µελέτες, σαν µοναδικός τρόπος επιβίωσης και των 38
8. «Αιγοπροβατοτροφία, βασική παραγωγική δραστηριότητα για την αειφόρο ανάπτυξη του αγροτικού χώρου», Δρ. Φ. Βακάκης, Γεωργία Κτηνοτροφία, τεύχος 5/2007. δύο µορφών της κρεοπαραγωγού βοοτροφίας είναι η παραγωγή πιστοποιηµένου βοείου κρέατος και κρέατος µόσχου, σύµφωνα µε ειδικές ποιοτικές προδιαγραφές και µε βάση αντίστοιχα πρότυπα, ώστε να διεκδικεί ο κτηνοτρόφος υψηλές τιµές λόγω εξαιρετικής, πιστοποιηµένης ποιότητας που δικαιολογεί την προστιθέµενη αξία. Προς την ίδια κατεύθυνση µπορεί να συµβάλουν και οι µηχανισµοί ελέγχων ισοζυγίων κρεάτων, µετά την πρόσφατη διεύρυνση του ΕΛΟΓ και τη µετατροπή του σε «Ελληνικό Οργανισµό Γάλακτος και Κρέατος», ώστε να µπορεί, παράλληλα, να ελέγχει τα «ισοζύγια» τόσο του γάλακτος, όσο και του κρέατος. Γεγονός παραµένει ότι η χώρα δεν εξασφαλίζει, εκτός λιγοστών περιπτώσεων, ευνοϊκές προϋποθέσεις ανάπτυξης, σε επιχειρηµατική βάση, εκµεταλλεύσεων µε µοναδικό προϊόν την παραγωγή βοείου κρέατος ή κρέατος µόσχου. 4. Αιγοπροβατοτροφία. Ο κλάδος της αιγοπροβατοτροφίας συµµετέχει κατά 58,7% (στοιχεία 2005) στο σύνολο της Ακαθάριστης Αξίας Ζωικής Παραγωγής της χώρας. Εποµένως, ο κλάδος αυτός είναι ο σηµαντικότερος της ελληνικής κτηνοτροφίας, στηρίζεται σε ζωικό πληθυσµό 14.000.000 µικρών µηρυκαστικών και αξιοποιεί, κατά βάση, τη χαµηλή βλάστηση των βοσκοτόπων της χώρας. Σταδιακά, ένα σηµαντικό ποσοστό επιχειρηµατιών αιγοπροβατοτρόφων «αποκόπτεται» από την εξάρτηση των βοσκοτόπων και, στηριζόµενο σε συγκοµιζόµενες ζωοτροφές, δηµιουργεί εκµεταλλεύσεις σηµαντικού µεγέθους (300 και πλέον ζώα γαλακτοπαραγωγής), µε χαρακτήρα εντατικής/ηµιεντατικής παραγωγής, επιδιώκοντας κέρδη λόγω της ζήτησης των εκλεκτών προϊόντων που παράγει ο κλάδος τουλάχιστον στην ελληνική αγορά (αιγο-πρόβειο γάλα, γιαούρτι, εκλεκτά τυριά, αµνοί και ερίφια γάλακτος). Οι τάσεις αυτές συνεχίστηκαν µε εντονότερους ρυθµούς στο 2007, αφού το πλέον σηµαντικό προϊόν του κλάδου (φέτα ονοµασίας προέλευσης) από τις 15 Οκτωβρίου 2007, είναι επίσηµα κατοχυρωµένο, ενώ το 2008 ορίζεται σαν «έτος φέτας», ένα παραδοσιακό ελληνικό προϊόν που αποτελεί και την αιχµή του δόρατος για την αιγοπροβατοτροφία. Παρατηρούνται ήδη τάσεις ίδρυσης σηµαντικού µεγέθους επιχειρήσεων αιγο-προβατοτροφίας σε πεδινές περιοχές που εξασφαλίζουν ζωοτροφές από καλλιεργούµενες εκτάσεις οι οποίες, µέχρι τώρα, καλλιεργούντο µε βαµβάκι, καπνό και σακχαρότευτλα. Αυτές οι συνθήκες, σε συνδυασµό µε τις σηµαντικές ενισχύσεις που προβλέπονται είτε στον Αναπτυξιακό Νόµο 3299/2004, είτε στο ΠΑΑ 2007-2013, αφήνουν σηµαντικά περιθώρια, τόσο για επενδύσεις εκσυγχρονισµού και µετεγκατάστασης υφισταµένων όσο και για την ίδρυση νέων αιγοπροβατοτροφικών επιχειρήσεων. Κρίσιµες παράµετροι για τον επιχειρηµατία αιγο-προβατοτρόφο είναι η εξασφάλιση σηµαντικών εκτάσεων παραγωγής ζωοτροφών (αραβόσιτος, µηδική, τεχνητοί λειµώνες κλπ.), καθώς και, για τις νεοϊδρυόµενες κυρίως εκµεταλλεύσεις, η απόκτηση κατάλληλου γενετικού υλικού (βελτιωµένες φυλές, οι οποίες απαιτείται να είναι εγχώριες και τα ζώα να εκτρέφονται µε τον παραδοσιακό τρόπο, προκειµένου το γάλα τους να µπορεί να χρησιµοποιηθεί για παρασκευή φέτας και άλλων τυριών ΠΟΠ 8 ). Η αυτάρκεια της χώρας σε αιγο-πρόβειο κρέας είναι 87% (2005), ενώ για το γάλα αιγοπροβάτων θεωρείται κάλυψη κατά 100% των αναγκών, αλλά τα περιθώρια είναι πολύ µεγαλύτερα όταν πλέον επιδιώκουµε να κατακτήσουµε, για ορισµένα προϊόντα (φέτα ΠΟΠ, γιαούρτι), σοβαρό µερίδιο µιας παγκόσµιας αγοράς, προβάλλοντας και προωθώντας αυτά τα προϊόντα µέσω αναπτυξιακών προγραµµάτων. Μέχρι σήµερα ο κλάδος δεν αξιοποίησε το πραγµατικό του δυναµικό, λόγω της αντίληψης και των δυνατοτήτων των παραδοσιακών Ελλήνων αιγο-προβατοτρόφων και των αδυναµιών συνεργασίας µεταξύ τους, κυρίως για τη συγκέντρωση και την εµπορία των εκλεκτών προϊόντων του κλάδου. Η σηµερινή πρόκληση είναι η προσέλκυση νέων επιχειρηµατιών που έχουν την ικανότητα προσαρµογής, τόσο προς τις απαιτήσεις της σύγχρονης διαχείρισης µικρών µηρυκαστικών σε συσχετισµό µε την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και τις απαιτήσεις της αγοράς, που ζητά παραγωγή προϊόντων µε υψηλές, ειδικές ποιοτικές προδιαγραφές (ΠΟΠ, ΠΓΕ, βιολογικά κλπ.), ώστε η αιγο-προβατοτροφία που αποτελεί κλάδο µε συγκριτικά πλεονεκτήµατα για τη χώρα, να είναι σε θέση να παρακολουθήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις στο διεθνές κοινωνικοοικονοµικό περιβάλλον που λειτουργεί και να εξακολουθήσει να έχει προοπτική. Η προσχεδιασµένη ανάπτυξη της αιγοπροβατοτροφίας, σε συνδυασµό µε την αξιοποίηση, σε αειφορική βάση, των εκτεταµένων εκτάσεων βοσκοτόπων, µπορεί να λάβει τη µορφή ενός «γενικευµένου βιολογικού εργοστασίου» µετατροπής της απολήψιµης βοσκήσιµης ύλης των βοσκοτόπων και µεγάλων ποσοτήτων χονδροειδών και συµπυκνω- µένων ζωοτροφών σε ζωικά προϊόντα µεγαλύτερης αξίας και µάλιστα µε την ελάχιστη δυνατή όχληση στο περιβάλλον εάν η προσπάθεια αυτή συνδυαστεί µε Οµαδικούς Χώρους Χειµερινού Σταβλισµού σωστά τεχνολογικά οργανωµένους και πολυκριτηριακά χωροθετηµένους. 40
Ευκαιρίες για επενδύσεις στον πρωτογενή τοµέα της κτηνοτροφίας Η περιγραφή των βασικών παραµέτρων των οποίων οι τιµές επηρέασαν, κατά το 2007, την πορεία της ελληνικής κτηνοτροφίας, προσδιορίζει τις προοπτικές της και τις ευκαιρίες επενδύσεων, είτε γι αυτούς που ήδη δραστηριοποιούνται στον κλάδο (εκσυγχρονισµός, µετεγκατάσταση, διεύρυνση της δυναµικότητας των µονάδων, οργάνωση και δικτύωση), είτε για νέους επενδυτές που ενδιαφέρονται να ιδρύσουν, µε σύγχρονες προδιαγραφές, κερδοφόρες κτηνοτροφικές επιχειρήσεις. Τα παραγόµενα στην Ελλάδα ζωικά προϊόντα (βασικά κρέας και γάλα) καλύπτουν, κατά περίπτωση, µικρότερο ή µεγαλύτερο µέρος των απαιτήσεων της αγοράς και, εκ πρώτης όψεως, αφήνουν σηµαντικά περιθώρια αύξησης της παραγωγής τους. Όµως, παρά το εκφραζόµενο ενδιαφέρον των καταναλωτών για προµήθεια «ελληνικών κτηνοτροφικών προϊόντων», οργανωτικές αδυναµίες, οικονοµικοί παράµετροι και έντονος ανταγωνισµός στην εσωτερική αγορά της Ε.Ε. για οµοειδή προϊόντα, ιδιαίτερα µετά την ένταξη και των νέων, γειτονικών κρατών µελών, δηµιουργούν «πιεστικό» κλίµα στην ελληνική αγορά και, τουλάχιστον µέχρι σήµερα, δεν επέτρεψαν την ουσιαστική αναβάθµιση του ρόλου της κτηνοτροφίας στην εν γένει ελληνική γεωργία, περιορίζοντας σταθερά, επί 10ετίες, το ποσοστό συµµετοχής της στην Ακαθάριστη Αξία Παραγωγής του Γεωργικού Τοµέα σε επίπεδα κάτω του 30%. Οι σηµερινές προκλήσεις για επενδύσεις στον πρωτογενή τοµέα της ζωικής παραγωγής και µάλιστα σε συγκεκριµένες µορφές δραστηριότητας (ηµιεντατική προβατοτροφία, γαλακτοπαραγωγός αγελαδοτροφία, παραγωγή χοιρείου κρέατος ολοκληρωµένης διαχείρισης κ.ο.κ.), απορρέουν, πέρα από την εκφραζόµενη επιθυµία «ανατροπής» της κακής αναλογίας φυτικής/ζωικής παραγωγής από τις αρµόδιες Υπηρεσίες, αφενός µεν από τις νέες ισορροπίες που δηµιουργεί η αναθεωρηµένη ΚΓΠ της Ε.Ε. και αφετέρου από τις τάσεις της παγκόσµιας αγοράς που φαίνεται ότι ζητά όλο και περισσότερα εκλεκτά προϊόντα ζωικής παραγωγής. Σηµαντικό εµπόδιο για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας φαίνεται ότι θα είναι η αύξηση της τιµής των δηµητριακών και, γενικότερα, των ζωοτροφών για τους λόγους που αναλύονται σε προηγούµενα κεφάλαια αυτής της επισκόπησης. Η διεθνής κοινότητα, αντιλαµβανόµενη το πρόβληµα, προσπαθεί να επαναφέρει τις ισορροπίες (περιορισµός ενισχύσεων για χρήση δηµητριακών ως βιοκαύσιµα, άρση της υποχρεωτικής αγρανάπαυσης σιτηρών για τις σπορές φθινοπώρου 2007 και άνοιξης 2008 κλπ.), είναι δε πιθανόν, στα επόµενα χρόνια, να επανέλθουν οι τιµές των ζωοτροφών σε φυσιολογικά επίπεδα. Ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στις τιµές των ζωοτροφών, που πρέπει να τονισθεί ότι αποτελούν τον πλέον σηµαντικό παράγοντα που προσδιορίζει το κόστος παραγωγής, ο σηµερινός επιχειρηµατίας λαµβάνει υπόψη του και τις ακόλουθες παραµέτρους, προκειµένου να καταστεί ανταγωνιστικός σε έναν απαιτητικό επιχειρηµατικό κλάδο, όπως είναι η κτηνοτροφία: (i) Ένταξη της επένδυσης σε προγράµµατα πιστοποίησης των παραγόµενων προϊόντων και σταθερή παραγωγή ζωικών προϊόντων εκλεκτής, αναγνωρισµένης ποιότητας, (ii) Προσαρ- µογή στους κανόνες πολλαπλής συµµόρφωσης και προστασίας του περιβάλλοντος, (iii) Συνεργασίες µε εξειδικευµένους επιστήµονες συµβούλους, που διασφαλίζουν την τεχνική και οικονοµική υποστήριξη της παραγωγής του, (iv) Σύναψη συµβολαιακών σχέσεων µε παραγωγούς ζωοτροφών, προκειµένου να επιτευχθεί οργανική σύνδεση της φυτικής µε τη ζωική παραγωγή, σταθερότητα στην προµήθεια ζωοτροφών ποσοτικά και ποιοτικά και µείωση της αβεβαιότητας στις τιµές, (v) οργάνωση της εµπορίας των προϊόντων που παράγει, κυρίως µέσω περιφερειακών δικτύων παραγωγής προϊόντων ποιότητας που να διασφαλίζουν αξιόπιστα δυνατότητα ιχνηλασιµότητας και διαφάνειας στις παραγωγικές διαδικασίες που προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά των προϊόντων ποιότητας. 42
Επειδή ο τοµέας της επιχειρηµατικής κτηνοτροφίας είναι «βιοµηχανικού χαρακτήρα» αλλά και δύσκολος, διότι στηρίζεται σε «έµβια όντα» και όχι σε ανόργανες ύλες, απαιτεί µεγάλες επενδύσεις για να ενσωµατώσει στην παραγωγική διαδικασία ζώα υψηλού γενετικού δυναµικού, κατάλληλη τεχνολογία, που να διασφαλίζει την ευζωία των ζώων και την ελαχιστοποίηση των οχλήσεων στο περιβάλλον, κατάλληλη οργάνωση, ώστε να παράγει ανταγωνιστικά προϊόντα ως προς το κόστος και κατάλληλη δικτύωση, ώστε να συνδέεται άµεσα και αποτελεσµατικά µε την αγορά και να διασφαλίζεται εξ αντικειµένου η διαφανής τεκµηρίωση των χαρακτηριστικών της παραγωγικής διαδικασίας που αποτελούν προαπαιτούµενο της ποιότητας των προϊόντων. Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίον το επενδυτικό κόστος υποστηρίζεται µε σοβαρές ενισχύσεις, µέσα από τρέχοντα αναπτυξιακά προγράµµατα, όπως είναι: (i) ο Αναπτυξιακός Νόµος 3299/2004, στα πλαίσια του οποίου η πρόσφατη Απόφαση 31054/2007 καθορίζει τους όρους επιδοτήσεων για επενδυτικά σχέδια που αφορούν «στην παραγωγή, µεταποίηση και εµπορία» προϊόντων κτηνοτροφίας, (ii) το Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) της Ελλάδας 2007-2013, του οποίου η εφαρµογή αναµένεται. Οι οικονοµικές ενισχύσεις που προβλέπονται στα δύο αυτά βασικά αναπτυξιακά προγράµµατα, αποτελούν σηµαντικές ευκαιρίες υποστήριξης επενδυτών σε επιχειρήσεις του τοµέα της κτηνοτροφίας. Η ζήτηση ζωικών προϊόντων καλής ποιότητας και υγιεινής αυξάνεται συνεχώς. Οι όποιες πρόσθετες επιβαρύνσεις στο κόστος παραγωγής αυτών των προϊόντων, περιστασιακές ή µακροχρόνιες (κόστος σύγχρονων εγκαταστάσεων, τιµές ζωοτροφών, απαιτήσεις πολλαπλής συµµόρφωσης, πιστοποιήσεις προϊόντων, συνεργασίες µε ειδικούς επιστήµονες, προβολή της αξίας των προϊόντων, κλπ.) αποτελούν πλέον «υποχρεωτικές» δαπάνες για τους σύγχρονους κτηνοτρόφους και µε την έννοια αυτή, επιβάλλεται η δηµιουργία οικονοµιών κλίµακας ώστε η σταδιακή µετακύληση του αυξηµένου κόστους για τα επώνυµα προϊόντα ποιότητας στον καταναλωτή, να είναι όσο γίνεται ήπια και να αντισταθµίζεται µε την εξ αντικειµένου τεκµηρίωση και εγγύηση ποιοτικών διαφοροποιήσεων των προϊόντων που αυτός αγοράζει. 43