Η αγορά ηλεκτρονικών παιχνιδιών της Βραζιλίας

ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ στον Άγιο Παύλο Βραζιλίας ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Η αγορά ηλεκτρονικών παιχνιδιών της Βραζιλίας Οκτώβριος 2014 Συντάκτρια: Γεωργία Βελέντζα Γραμματέας ΟΕΥ Α Avenida Paulista 2073, Conj. Nacional, Horsa II, 23º andar - conj. 2303 CEP. 01311-940 São Paulo SP Τηλ.: +55 11 32831231, 32510675 Fax: +55 11 32621096 ecocom-spa@mfa.gr, www.agora.mfa.gr/br119

Πίνακας περιεχομένων Προφίλ βραζιλιανού χρήστη διαδικτύου... 1 Πρόσβαση στο internet και χρησιμοποιούμενες συσκευές... 1 Χρήση internet... 1 Η αγορά ηλεκτρονικών παιχνιδιών...2 Ζήτηση...2 Εγχώρια βιομηχανία...3 Σημαντικές εγχώριες και ξένες εταιρίες...4 Παιχνίδια για φορητές συσκευές, κοινωνικά δίκτυα, περιστασιακούς παίκτες (mobile, social, casual games)... 4 Κονσόλες... 4 Παιχνίδια για ηλεκτρονικούς υπολογιστές και μαζικά διαδικτυακά παιχνίδια (ΜΜΟ)... 5 Παιχνίδια μάθησης και επικοινωνίας (serious games)... 5 Διανομή παιχνιδιών... 5 Πρόσβαση στην αγορά...6 Ρυθμιστικό πλαίσιο...6 Προστασία δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας...6 Δασμός και άλλοι φόροι...6 Προώθηση...7 Εμπορικές εκθέσεις / εκδηλώσεις...7 Περιοδικά...8 Προοπτική προτάσεις...8 Παράρτημα...9 Κλαδικοί φορείς...9 Πηγές...9 Κατάλογος πινάκων Πίνακας 1: Ηλεκτρονικά παιχνίδια που ανάπτυξε η βραζιλιανή βιομηχανία το 2013...3 Πίνακας 2: Διανομή ηλεκτρονικών παιχνιδιών βραζιλιανής βιομηχανίας, 2013...4 Πίνακας 3: Δασμός και άλλοι φόροι που επιβαρύνουν την εισαγωγή λογισμικού...6

Προφίλ βραζιλιανού χρήστη διαδικτύου Η επέκταση της μεσαίας τάξης αποτελεί μοχλό οικονομικής ανάπτυξης για τη Βραζιλία, καθώς της αναλογεί το 38% της κατανάλωσης της χώρας, που σε απόλυτο αριθμό ξεπερνά αυτήν της Ολλανδίας ή της Ελβετίας (στοιχεία 2013). Σε σύνολο πληθυσμού 201 εκ., το 54% κατατάσσεται στη μεσαία τάξη C, ενώ αν σε αυτό προστεθεί και το 22% του πληθυσμού που ανήκει στα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα Α και Β, προκύπτει μια ιδιαίτερα ελκυστική, αστική κατά βάση αγορά, που εκτιμάται ότι θα εξακολουθήσει να ενισχύει την κατανάλωση τεχνολογίας στη χώρα. Πρόσβαση στο internet και χρησιμοποιούμενες συσκευές Σύμφωνα με τη Ρυθμιστική Αρχή Τηλεπικοινωνιών της χώρας (ANATEL), τον Ιούλιο φέτος ο αριθμός των ενεργών συνδέσεων κινητής τηλεφωνίας έφτασε τα 276,15 εκ., των συνδρομητών ευρυζωνικού διαδικτύου τα 23,4 εκ. και των συνδρομητών καλωδιακής τηλεόρασης 19,08 εκ. Φέτος το Μάρτιο, ο αριθμός των ενεργών χρηστών διαδικτύου ανήλθε σε 60,7 εκ. (έρευνα Nielsen - IBOPE). Βρίσκονται σε χρήση, επαγγελματική ή οικιακή, 136 εκ. ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Από αυτούς, το 13% (ή 18 εκ.) είναι tablets (έρευνα FGV-EAESP). Το πρώτο οκτάμηνο του 2014, τα tablets κυριάρχησαν στις πωλήσεις της εγχώριας βιομηχανίας με 45% επί του συνόλου των τεμαχίων, έναντι 33% που αφορούσαν notebooks και 22% desktop PCs (ABINEE). Υπολογίζεται ότι οι πωλήσεις smartphones στη Βραζιλία το 2013 αυξήθηκαν κατά 101% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, καλύπτοντας το 18% του πληθυσμού. Στην ανώτερη οικονομική τάξη A η χρήση smartphone φτάνει το 26%, έναντι 16% το 2012. Το 17% των κινητών της μεσαίας τάξης C είναι smartphone, έναντι 8% το 2012, ενώ στις χαμηλότερες οικονομικές τάξεις D/E η χρήση ανήλθε σε 12% (έρευνα Kantar Worldpanel). Χρήση internet Από έρευνα της Γραμματείας Κοινωνικής Επικοινωνίας της Προεδρίας για τη χρήση του διαδικτύου, που πραγματοποιήθηκε στο τέλος του 2013 μεταξύ ατόμων ηλικίας 16 ετών και άνω, όλων των οικονομικών τάξεων, που κατοικούν σε αστικές και μη περιοχές σε όλη τη χώρα, προέκυψαν τα εξής: 47% των βραζιλιανών έχει πρόσβαση στο internet, τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Το ίδιο ποσοστό έχει σύνδεση internet στο σπίτι. Από αυτούς, το 77% πραγματοποιεί τη σύνδεση μέσω σταθερού Η/Υ, το 19% μέσω κινητού τηλεφώνου και το 3% μέσω tablet. Ο μέσος χρόνος που ένας βραζιλιανός ξοδεύει στο internet ανά ημέρα είναι 03:39 ώρες τις καθημερινές και 03:43 το Σαββατοκύριακο. Το site που περισσότερο επισκέπτονται οι βραζιλιανοί είναι το Facebook (54% το αναφέρει ως πρώτη απάντηση στα sites που επισκέπτεται τις καθημερινές και 60% το Σαββατοκύριακο). Ακολουθούν Youtube (4%), διάφορα ειδησεογραφικά sites και συστήματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, Twitter, Instagram, Baixaki και Baixaki Jogos (από 1%). Το Baixaki (www.baixaki.com.br) είναι βραζιλιανό site για downloads παιχνιδιών, online παιχνίδια και downloads γενικά, και το Baixaki Jogos (www.baixakijogos.com.br) περιλαμβάνει παρουσιάσεις παιχνιδιών, νέα και αναλύσεις. 1

Αναφορικά με τη δημοτικότητα του Facebook στη Βραζιλία, σημειώνουμε ότι σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της εταιρίας, καταγράφονται 89 εκ. μοναδικοί χρήστες ανά μήνα, ενώ η κίνηση που προκλήθηκε από τις φετινές προεδρικές εκλογές, από την έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας μέχρι την ολοκλήρωση του δεύτερου γύρου ήταν 674,4 εκ. αναρτήσεις. Μόνο μέχρι τον πρώτο γύρο, η κίνηση ήταν ήδη η μεγαλύτερη στην ιστορία της εταιρίας για εκλογές, ενώ η μέση κίνηση στο δεύτερο γύρο ήταν 977.000 αναρτήσεις ανά ώρα. Εξάλλου, σύμφωνα με έρευνα της Forrester Inc., που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 2.500 ατόμων σε μεγάλα αστικά κέντρα και βιομηχανικές περιοχές 1, προέκυψαν τα εξής: 83% αυτών που ερωτήθηκαν μεταξύ 16 και 75 χρόνων διατηρεί προφίλ σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο και 72% είναι ενεργός χρήστης του. 66% ακολουθεί ή έχει κάνει like σε κάποια εταιρία ή προϊόν. 64% έχει πραγματοποιήσει αγορές μέσω κινητών συσκευών πρόσβασης στο internet. Η μέση κατά κεφαλή δαπάνη για τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο και Μάρτιο του 2013 ανήλθε σε 763 ρεάις (266 ευρώ) και τα προϊόντα που αγόρασαν, ηλεκτρονικά (31%), βιβλία (28%), Η/Υ και περιφερειακά (22%), ρούχα και αξεσουάρ (20%) και εισιτήρια ψυχαγωγικών εκδηλώσεων (19%). 27% πραγματοποιεί κατά καιρούς τραπεζικές συναλλαγές μέσω κινητών συσκευών πρόσβασης στο internet. Τέλος, σύμφωνα με έρευνα της App Annie, το δημοφιλέστερο κατάστημα κινητών εφαρμογών στη Βραζιλία είναι το Google Play. Τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2014 η χώρα κατατάσσεται δεύτερη στον αριθμό downloads από το Google Play, αν και δεν περιλαμβάνεται στην πεντάδα της κατάταξης με βάση το ύψος των συναλλαγών. Ομοίως δεν περιλαμβάνεται στην πεντάδα downloads και ύψους συναλλαγών του ios App Store. Η αγορά ηλεκτρονικών παιχνιδιών Ζήτηση Έρευνα της IBOPE (2012) κατέδειξε ότι το 76% των χρηστών internet στη Βραζιλία παίζει κάποιου είδους ηλεκτρονικό παιχνίδι. Από αυτούς, 67% χρησιμοποιούν κονσόλες, 42% προσωπικούς υπολογιστές και 17% smartphones και tablets. Οι online παίκτες περνούν κατά μέσο όρο 05:14 ώρες την ημέρα παίζοντας, ενώ οι χρήστες κονσόλας 03:22. Μόνο τον Ιούλιο 2012, 25,7 εκ. άτομα επισκέφθηκαν sites ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Το 47% των παικτών είναι γυναίκες και από αυτές, το 51% ανήκει στην ανώτερη οικονομική τάξη Α και στην ηλικιακή ομάδα 40-49. Οι γυναίκες περνούν επίσης περισσότερο χρόνο σε παιχνίδια κοινωνικών 1 São Paulo, Rio de Janeiro, Recife, Porto Alegre, Belo Horizonte, Salvador, Curitiba, Brasília, Ribeirão Preto, Presidente Prudente, São José dos Campos και São José do Rio Preto. 2

δικτύων, κυρίως του Facebook. Το 60% των εσόδων των παιχνιδιών κοινωνικών δικτύων προέρχεται από γυναίκες ηλικίας 25-35. Εξάλλου, έρευνα της TIC Kids online Brasil κατέδειξε ότι 54% των παιδιών στην ηλικιακή ομάδα 9-16 έχει ήδη παίξει ηλεκτρονικά παιχνίδια μέσω διαδικτύου, διαδραστικά με άλλους χρήστες ή όχι. Από αυτά, 35% παίζει καθημερινά και 45% 1-2 φορές την εβδομάδα. Τα παιδιά που παίζουν, προέρχονται από όλες τις οικονομικές τάξεις. Τέλος, στην έρευνα Entertainment and Media Outlook 2013-2017, η PwC προβλέπει ότι η Βραζιλία θα είναι μια από τις κορυφαίες χώρες τόσο σε διαφημιστική δαπάνη, όσο και σε κατανάλωση υπηρεσιών ΜΜΕ και ψυχαγωγίας, με το ρυθμό ανάπτυξης των επιμέρους τομέων να ξεπερνάει τον παγκόσμιο μέσο όρο. Ειδικά για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια προβλέπει μέσο ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης της αγοράς κατά 14,4%, έναντι 6,5% του υπόλοιπου κόσμου. Σήμερα, εκτιμάται ότι η βραζιλιανή αγορά ηλεκτρονικών παιχνιδιών ανέρχεται σε 3 δισ. δολάρια ΗΠΑ (BNDES). Εγχώρια βιομηχανία Το Δεκέμβριο 2013 και Ιανουάριο 2014 η βραζιλιανή επενδυτική τράπεζα BNDES πραγματοποίησε έρευνα μεταξύ 133 επιχειρήσεων του κλάδου, σε εκτιμώμενο σύνολο 220, από την οποία προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα: Υπάρχει συγκέντρωση της εγχώριας βιομηχανίας ηλεκτρονικών παιχνιδιών στις πιο εύπορες και αναπτυγμένες νοτιοανατολικές και νότιες πολιτείες, κυρίως σε São Paulo και Rio Grande do Sul. Ο κλάδος απαρτίζεται κατά 74% από νέες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις με χαμηλό τζίρο (μέχρι 240.000 ρεάις το 2013, ή 83.600 ευρώ), ενώ μόνο το 4% έχει τζίρο μεγαλύτερο από 2,4 εκ. ρεάις. Το 2013 ανέπτυξαν κατά βάση παιχνίδια αναψυχής, advergames και παιχνίδια για διεθνείς πελάτες τους, κυρίως σε περιβάλλοντα Windows, internet, Android και ios. Τα πλέον χρησιμοποιούμενα εργαλεία ανάπτυξης είναι τα Unity (80%), ίδια τεχνολογία (18%) και Cocos 2D (13,5%). Το 2013, οι 133 ερωτώμενες εταιρίες ανέπτυξαν 1.417 τίτλους παιχνιδιών, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 1: Ηλεκτρονικά παιχνίδια που ανάπτυξε η βραζιλιανή βιομηχανία το 2013 Είδος παιχνιδιού Αριθμός % στο σύνολο Παιχνίδια αναψυχής 698 49,3% Παιχνίδια αναψυχής, ίδια μάρκα 237 16,7% Advergames 189 13,3% Παιχνίδια αναψυχής για λογαριασμό τρίτων (διεθνείς πελάτες) 188 13,3% Παιχνίδια αναψυχής για λογαριασμό τρίτων (εγχώριοι πελάτες) 84 5,9% Serious Games 678 47,8% Εκπαιδευτικά παιχνίδια 621 43,8% Εταιρικά εκπαιδευτικά παιχνίδια 52 3,7% Παιχνίδια για την υγεία 5 0,4% Προσομοιωτές με χρήση συγκεκριμένου υλικού 23 1,6% Άλλα είδη ηλεκτρονικών παιχνιδιών 18 1,3% ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 1.417 Πηγή: BNDES Εθνική Τράπεζα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης 3

Στον παρακάτω πίνακα σημειώνονται τα δημοφιλέστερα μέσα για τη διανομή των παιχνιδιών της βραζιλιανής βιομηχανίας. Πίνακας 2: Διανομή ηλεκτρονικών παιχνιδιών βραζιλιανής βιομηχανίας, 2013 Μέσο % στο σύνολο Καταστήματα κινητών εφαρμογών 66,9% Καταστήματα downloads 39,1% Ίδια ιστοσελίδα 37,6% Κοινωνικά δίκτυα 34,6% Portals online παιχνιδιών 18,8% Μέσω τρίτων (διανομείς, publishers, κα) 12,8% Προεγκατάσταση σε υλικό κινητά και συναφείς συσκευές 12,8% Προεγκατάσταση σε υλικό προσομοιωτές 6,0% Φυσικά μέσα (Περιοδικά, CDs, DVDs) 5,3% Streaming 0,8% Πηγή: BNDES Εθνική Τράπεζα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης Η εγχώρια βιομηχανία δεν τυγχάνει ιδιαίτερης εκτίμησης από τους ντόπιους χρήστες, οι οποίοι αξιολογούν χαμηλά την ποιότητα παραγωγής της, συγκριτικά με αυτήν των μεγάλων διεθνών εταιριών. Επιπλέον, καθώς οι βραζιλιανές εταιρίες προσανατολίζονται περισσότερο στις εξαγωγές, δεν παράγουν παιχνίδια στην πορτογαλική γλώσσα, πράγμα που είναι απολύτως απαραίτητο για τη διείσδυση στην εγχώρια αγορά. Σημαντικές εγχώριες και ξένες εταιρίες Παιχνίδια για φορητές συσκευές, κοινωνικά δίκτυα, περιστασιακούς παίκτες (mobile, social, casual games) Δραστηριοποιούνται στη Βραζιλία μεγάλοι διεθνείς publishers / διανομείς παιχνιδιών για κινητά, κλπ., μεταξύ των οποίων οι EA Mobile, θυγατρική της Electronic Arts (ΗΠΑ), Gameloft (Γαλλία) και Zylon (Ολλανδία). Από τις εγχώριες εταιρίες αναφέρουμε τις Vostu και B9 Corp, publishers παιχνιδιών για κοινωνικά δίκτυα και κινητά (www.vostu.com και http://b9corp.com) και Tectoy Mobile, publisher παιχνιδιών για φορητές συσκευές (www.tectoy.com.br). Κονσόλες Η αγορά των παιχνιδιών για κονσόλες κυριαρχείται από τους μεγάλους κατασκευαστές Sony, Nintendo και Microsoft. Η βραζιλιανή παραγωγή παιχνιδιών για κονσόλες είναι πρακτικά ανύπαρκτη, κυρίως λόγω έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού, υψηλού κόστους ανάπτυξης και δικαιωμάτων στις κατασκευάστριες του υλικού. 4

Καθώς η εγχώρια αγορά είναι ιδιαίτερα ελκυστική για τους διεθνείς παίκτες, οι κονσόλες Playstation 3 (αλλά όχι η 4), Xbox 360 και Xbox One παράγονται πλέον τοπικά, στην ειδική οικονομική ζώνη του Manaus, γεγονός που τις καθιστά πιο προσιτές οικονομικά, ενώ οι εταιρίες επένδυσαν επίσης στην προσαρμογή των παιχνιδιών στις απαιτήσεις γλώσσας με μεταγλώττιση και υποτιτλισμό τα πορτογαλικά. Από τους εγχώριους publishers παιχνιδιών για κονσόλες σημειώνουμε την Tectoy (www.tectoy.com.br). Παιχνίδια για ηλεκτρονικούς υπολογιστές και μαζικά διαδικτυακά παιχνίδια (ΜΜΟ) Οι μεγάλες και μεσαίες διεθνείς εταιρίες publishing δραστηριοποιούνται στη Βραζιλία, πάντως η πλειοψηφία με γραφεία προώθησης και πωλήσεων μόνο, και κάποιες και με δραστηριότητα προσαρμογής γλώσσας. Μεταξύ των μεγάλων διεθνών εταιριών σημειώνουμε τις Ubisoft (Γαλλία), Electronic Arts (ΗΠΑ) και Aeria Games (Γερμανία). Η Ubisoft, που διαθέτει το μεγαλύτερο μερίδιο στη χώρα, εισήλθε στην αγορά με την εξαγορά της βραζιλιανής Southlogic Studios, την οποία τελικά έκλεισε το 2010 και έκτοτε δεν κάνει ανάπτυξη τοπικά. Λόγω των δυσκολιών παραγωγής για κονσόλες, οι εγχώριοι publishers επιλέγουν, συνήθως, την πλατφόρμα PC για τα νέα τους παιχνίδια. Μεταξύ των εταιριών που έχουν αναπτύξει δημοφιλή παιχνίδια περιλαμβάνονται οι Playspot (www.playspot.com.br), Meantime (www.meantime.com.br) και Hoplon (www.hoplon.com). Πολλές από τις εταιρίες του χώρου δραστηριοποιούνται ακόμα στους τομείς των παιχνιδιών για κοινωνικά δίκτυα και φορητές συσκευές. Παιχνίδια μάθησης και επικοινωνίας (serious games) Λίγες εταιρίες είναι εξειδικευμένες στην ανάπτυξη παιχνιδιών μάθησης και επικοινωνίας. Οι περισσότερες δραστηριοποιούνται στην ανάπτυξη παιχνιδιών γενικά και υλοποιούν εκπαιδευτικά παιχνίδια κατά παραγγελία, κυρίως προσομοιωτές για επιχειρήσεις και για τις ένοπλες δυνάμεις. Η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών παιχνιδιών πάντως αναπτύσσεται στα πανεπιστήμια, τα οποία στη συνέχεια, τα διανέμουν δωρεάν. Πιο δραστήρια στον τομέα, εμφανίζονται τα πανεπιστήμια των πολιτειών Bahia, São Paulo και Paraíba. Από τις εκπαιδευτικές κινητές εφαρμογές που περισσότερο κατεβάζουν οι βραζιλιανοί, είναι εφαρμογές εκμάθησης ξένων γλωσσών, κυρίως οι Duolingo και Babbel. Διανομή παιχνιδιών Από τους βραζιλιανούς διανομείς σημειώνουμε το κατάστημα παιχνιδιών για PC Nuuvem (www.nuuvem.com.br) και τους διανομείς παιχνιδιών για διάφορες πλατφόρμες NC Games (www.ncgames.com.br), Zap Games (www.zapgames.com), Neoplay (www.neoplay.com.br) και Incomp (www.incomp.com.br). 5

Πρόσβαση στην αγορά Ρυθμιστικό πλαίσιο Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια υπόκεινται σε προηγούμενη ανάλυση και κατηγοριοποίηση καταλληλότητας από το Dejus Τμήμα Δικαιοσύνης, Κατηγοριοποίησης, Τίτλων και Ποιότητας του βραζιλιανού Υπουργείου Δικαιοσύνης. Δεν είναι υποχρεωτικός ο χαρακτηρισμός καταλληλότητας για τα παιχνίδια που παίζονται online και δεν απαιτούν τοπική αποθήκευση. Τα παιχνίδια και οι εφαρμογές που διανέμονται με ηλεκτρονικό μέσο εξαιρούνται του χαρακτηρισμού καταλληλότητας του Dejus σε περίπτωση που έχουν ήδη αυτοχαρακτηριστεί με βάση το διεθνές σύστημα International Age Rating Coalition (Διάταγμα: Portaria No 368, 11/2/2014, διαθέσιμο http://portal.mj.gov.br/main.asp?team=%7ba9b8192f-9974-4984-a564-8966fc9669ce%7d). Προστασία δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας Η προστασία λογισμικού στη Βραζιλία διέπεται από το Νόμο 9.609/98, διαθέσιμος στην πορτογαλική γλώσσα στην ιστοσελίδα www.inpi.gov.br/portal/artigo/programa_de_computador. Δεν είναι υποχρεωτική η δήλωση ξένου λογισμικού στο βραζιλιανό Εθνικό Ινστιτούτο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας πριν την κυκλοφορία του στο εμπόριο, αλλά ενθαρρύνεται, προκειμένου να διευκολύνεται η προστασία του. Δασμός και άλλοι φόροι Η εισαγωγή λογισμικού στη Βραζιλία (βραζιλιανή δασμολογική κλάση 8523.49.90) επιβαρύνεται με τους εξής φόρους: Πίνακας 3: Δασμός και άλλοι φόροι που επιβαρύνουν την εισαγωγή λογισμικού Φόρος Συντελεστής Τρόπος υπολογισμού Εισαγωγικός δασμός 16,00% Επί της αξίας CIF Φόρος βιομηχανικών προϊόντων Επί της αξίας μετά την επιβολή του δασμού 15,00% (IPI) στο εισαγόμενο προϊόν (duty paid value) Εισφορά προγράμματος κοινωνικής Επί της αξίας μετά την επιβολή του δασμού 1,65% ένταξης (PIS) στο εισαγόμενο προϊόν Εισφορά κοινωνικής ασφάλισης Επί της αξίας μετά την επιβολή του δασμού 7,60% (COFINS) στο εισαγόμενο προϊόν Εισφορά για την ανανέωση του εμπορικού ναυτικού (AFF) 25,00% Επί του κόστους της θαλάσσιας μεταφοράς Κυκλοφορίας Αγαθών και Υπηρεσιών (ICMS) Μεταξύ 7% και 25% ανάλογα με την πολιτεία και το είδος Επί της αξίας μετά την επιβολή του δασμού στο εισαγόμενο προϊόν Σημειώνεται ότι οι φόροι IPI, PIS, COFINS και ICMS επιβάλλονται και στα εγχώρια παραγόμενα προϊόντα. Τέλος, παρόλο που δεν υπάρχει σαφής πρόβλεψη στη βραζιλιανή νομοθεσία, από τη νομολογία συνάγεται ότι downloaded λογισμικό μαζικού τύπου δεν υπόκειται σε εισαγωγικό δασμό και στους φόρους IPI, PIS και COFINS. 6

Προώθηση Μπορούν να αξιοποιηθούν όλες οι μέθοδοι που εφαρμόζονται παντού στον κόσμο για την προώθηση ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Συνιστούμε ιδιαίτερα την αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και ιδίως του Facebook, πάντα στην πορτογαλική γλώσσα. Άλλη ιδιαιτερότητα αποτελεί η τοποθέτηση προϊόντων σε τηλεοπτικές σειρές, που προβάλλονται σε ζώνες υψηλής θεαματικότητας για διαφορετικά κοινά (π.χ. απόγευμα κυρίως για παιδιά και νέους, βράδυ κυρίως για ενήλικες). Η διαφήμιση είναι συνήθως άμεση, ενσωματώνεται στην υπόθεση της σειράς και «παρουσιάζεται» από κάποιον χαρακτήρα, οπότε και συνδέεται με αυτόν. Σημειώνονται στη συνέχεια ορισμένες κλασικές επιλογές προώθησης. Εμπορικές εκθέσεις / εκδηλώσεις Ο θεσμός των εμπορικών εκθέσεων είναι ισχυρός στη Βραζιλία, ωστόσο ενδεχόμενη συμμετοχή σε κάποια από αυτές, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα μόνο βήμα στην προσπάθεια εισόδου στην αγορά, για τη διερεύνηση του ανταγωνισμού, την πρώτη γνωριμία με πιθανούς συνεργάτες, κλπ. Επισημαίνεται ότι, καθώς η αγγλική δεν είναι διαδεδομένη στη χώρα, είναι σημαντική η δημιουργία προωθητικού υλικού στην πορτογαλική, όπως και η εξασφάλιση προσωπικού για το περίπτερο, που να μιλάει τη γλώσσα. Από τις εκδηλώσεις του κλάδου, ξεχωρίζουν οι παρακάτω: Brasil Game Show, Άγιος Παύλος, 8-12/10/2015 Θεωρείται το σημαντικότερο γεγονός του τομέα ηλεκτρονικών παιχνιδιών στη Λατινική Αμερική, που συγκεντρώνει εγχώριες και διεθνείς συμμετοχές δημιουργών, παραγωγών και διανομέων ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Η πρώτη μέρα της έκθεσης απευθύνεται αποκλειστικά σε επιχειρηματικούς επισκέπτες και στον τύπο, ενώ οι υπόλοιπες είναι ανοιχτές και στο κοινό. Η προσέλευση πραγματοποιείται επί πληρωμή. Για τους εκθέτες και τους κατόχους εισόδου Business προβλέπεται ειδικός χώρος επιχειρηματικής δικτύωσης και συναντήσεων, ενώ οι εκθέτες έχουν επιπλέον τη δυνατότητα συμμετοχής σε οργανωμένο πρόγραμμα επιχειρηματικής δικτύωσης. Το 2014 η συμμετοχή ξεπέρασε τους 250.000 επισκέπτες, εκ των οποίων 14.358 δημοσιογράφοι και επαγγελματίες του χώρου (1 η μέρα έκθεσης). Εκτός των βραζιλιανών, συμμετείχαν μεταξύ άλλων εκθέτες από τις Αργεντινή, Γερμανία, ΗΒ, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ισραήλ, Καναδά, Κίνα, Πολωνία και Ρωσία. Παρουσιάστηκαν περισσότερα από 100 νέα προϊόντα και διοργανώθηκαν περί τις 1.000 επιχειρηματικές συναντήσεις με το πρόγραμμα επιχειρηματικής δικτύωσης. Λεπτομέρειες είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα www.brasilgameshow.com.br. BIG Festival - Brazilian International Game Festival, Άγιος Παύλος, 1-10/5/2015 Διαγωνισμός για ανεξάρτητους δημιουργούς ηλεκτρονικών παιχνιδιών όλων των εθνικοτήτων. Λεπτομέρειες και όροι συμμετοχής: www.bigfestival.com.br 7

Περιοδικά Η κυκλοφορία των περισσότερων περιοδικών για ηλεκτρονικά παιχνίδια έχει παύσει. Από τα γενικού περιεχομένου περιοδικά εξακολουθεί το EGW (Electronic Game World - http://gameworld.com.br) με υλικό για όλες τις πλατφόρμες, ενώ στα εξειδικευμένα περιλαμβάνονται οι επίσημες εκδόσεις των PlayStation (PlayStation Revista Oficial - www.europanet.com.br/site/index.php?cat_id=31) και Xbox (XBOX - www.europanet.com.br/site/index.php?cat_id=977). Προοπτική προτάσεις Παρά την τεχνική τουλάχιστον ύφεση στην οποία έχει περιέλθει η οικονομία, με 201 εκ. κατοίκους η κατανάλωση στη Βραζιλία διατηρεί θετικό ρυθμό ανάπτυξης, αν και βεβαίως χαμηλότερο από ό,τι στο παρελθόν. Με το 76% του πληθυσμού στις μεσαία και ανώτερες οικονομικές τάξεις, η χώρα συνιστά ιδιαίτερα ελκυστική αγορά για όλων των ειδών τα προϊόντα και για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Σε σχέση με την προοπτική για τα ελληνικά ηλεκτρονικά παιχνίδια επισημαίνουμε τα εξής: Χωρίς να αποκλείεται η περίπτωση εξαιρέσεων, οι αγορές παιχνιδιών για κονσόλες και παιχνιδιών ΜΜΟ θεωρούνται ώριμες και με ισχυρά εμπόδια εισόδου, τόσο λόγω της ανάγκης υψηλών επενδύσεων, όσο και λόγω της δυσκολίας πρόσβασης στα δίκτυα διανομής. Υπάρχουν ευκαιρίες στον τομέα των παιχνιδιών μάθησης και επικοινωνίας υπό μορφήν έτοιμου προϊόντος. Στα κατά παραγγελία εκπαιδευτικά παιχνίδια, ο εγχώριος ανταγωνισμός θα πρέπει να θεωρείται καθοριστικός, ενώ και η δια νόμου προτίμηση προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται εγχώρια στις κρατικές προμήθειες, αποτελεί ισχυρό εμπόδιο για το συγκεκριμένο τμήμα της αγοράς. Προσφορότερο έδαφος υπάρχει στα παιχνίδια για φορητές συσκευές, κοινωνικά δίκτυα και περιστασιακούς παίκτες. Η προσαρμογή στις απαιτήσεις γλώσσας είναι προϋπόθεση απαραίτητη για την είσοδο και την παραμονή στην αγορά. Τα κοινωνικά δίκτυα είναι τρόπος ζωής για τους βραζιλιανούς και πρέπει να αποτελούν μέρος κάθε προσπάθειας προώθησης στη χώρα, πάντα στην πορτογαλική γλώσσα. 8

Παράρτημα Κλαδικοί φορείς Abragames Associação Brasileira dos Desenvolvedores de Jogos Digitais (Βραζιλιανός Σύνδεσμος Δημιουργών Ηλεκτρονικών Παιχνιδιών) Av. Paulista, 575 cj 1708, 01311-911, São Paulo Tηλ: +55 11 3097-0407 Email: contato@abragames.org Web: www.abragames.org Κατάλογος επιχειρήσεων μελών: www.abragames.org/associados/ ACIGAMES Associação Comercial, Industrial dos Jogos Eletrônicos do Brasil (Βραζιλιανός Εμπορικός και Βιομηχανικός Σύνδεσμος Ηλεκτρονικών Παιχνιδιών) Rua Irmã Carolina, 66A Sala 06, Belém, 03058-040 São Paulo Tηλ: +55 11 3222-0125 Email: secretaria@acigames.com.br Web: www.acigames.com.br Κατάλογος επιχειρήσεων μελών: www.acigames.com.br/associados.html Adjogosrs Associação dos Desenvolvedores de Jogos Digitais do Rio Grande do Sul (Σύνδεσμος Δημιουργών Ηλεκτρονικών Παιχνιδιών Πολιτείας Rio Grande do Sul) Porto Alegre Tηλ: +55 11 3097-0407 Email: ivan@epopeiaed.com.br Web: http://adjogosrs.com.br/ και https://pt-br.facebook.com/adjogosrs Κατάλογος επιχειρήσεων μελών: http://adjogosrs.com.br/dashgames/assets/pdf/adjogos_rs_catalogo.pdf IGDA International Game Developers Association Διαθέτει συνδεδεμένες επαγγελματικές οργανώσεις σε διάφορες βραζιλιανές πολιτείες και πόλεις. Web: www.igda.org/?page=chaptersprofessional Πηγές ANATEL, ανακοινώσεις: www.anatel.gov.br/portal/exibirportalinternet.do Nielsen IBOPE, αριθμός ενεργών χρηστών διαδικτύου: www.nielsen.com/br/pt/pressroom/2014/numero-de-usuarios-ativos-passa-de-60-milhoes-pela-primeira-vez.html Ειδησεογραφική πύλη G1, έρευνα FGV-EAESP: http://g1.globo.com/economia/negocios/noticia/2014/04/dos-136-milhoes-de-computadores-em-usono-brasil-13-sao-tablets.html ABINEE, ανακοινώσεις: www.abinee.org.br/noticias/com321.htm Περιοδικό Exame, έρευνα Kantar Worldpanel: http://exame.abril.com.br/tecnologia/noticias/penetracao-de-smartphones-na-classe-a-e-de-26-dizestudo Secretaria de Comunicação Social da Presidência da República, Pesquisa Brasileira de Mídia 2014: www.secom.gov.br/atuacao/pesquisa/lista-total-de-pesquisas/relatorio-final-pesquisa-brasileira-demidia-2014.pdf 9

Εφημερίδα Estado de S.Paulo, ειδήσεις: http://blogs.estadao.com.br/link/eleicao-de-2014-e-a-maiorda-historia-do-facebook-no-mundo/?preview=true Brasscom - Associação Brasileira das Empresas de Tecnologia da Informação e Comunicação, Relatório Mobilidade, Inteligência de Mercado: www.brasscom.org.br/brasscom/portugues/download.php?cod=633 App Annie Index Market Q2 2014: http://blog.appannie.com/app-annie-index-market-q2-2014/ GEDI Games, Mapeamento da Indústria Brasileira e Global de Jogos Digitais: www.bndes.gov.br/sitebndes/bndes/bndes_pt/galerias/arquivos/conhecimento/seminario/seminar io_mapeamento_industria_games042014_relatorio_final.pdf PWC, Mercado de entretenimento e mídia brasileiro: www.pwc.com.br/pt/sala-deimprensa/assets/press-release/release-14th-global-entertainment-media-outlook-2013-2017-06-13.pdf Sindicomis, Importação de Software Interpretação: www.sindicomis.com.br/noticias%202014/importa%c3%87%c3%83o%20de%20software.pdf Ιστοσελίδες που αναφέρονται στο κείμενο. 10