ΜΑΘΗΜΑ ΕΚΦΡΑΣΗ- ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ ΤΑΞΗ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΝΟΜ/ΜΟ: ΗΜΕΡ/ΝΙΑ 06/10/2018 ΚΑΘ/ΤΡΙΑ ΒΑΚΑΛΗ ΚΛΕΙΩ ΒΑΘΜΟΣ: /100, /20 Α. KEΙΜΕΝΟ Η γλώσσα των νέων Oι νέες ομάδες ηλικίας έχουν πάντοτε την τάση να διαφοροποιούνται με το ντύσιμο, την αισθητική του σώματος, τη συμπεριφορά και τη γλώσσα. Η λεγόμενη γλώσσα των νέων αποτελεί κώδικα εξατομικευτικό της ομάδας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί τους χρήστες της κατασκευάζοντας συγχρόνως τη συνοχή της ομάδας. Οι αποκλίσεις της γλώσσας των νέων από τη ρυθμισμένη παραλλαγή, οι νεολογισμοί* και οι γραμματικές παραβιάσεις εκφράζουν με τη γλώσσα τις αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, τις ιδέες, τις αξίες και τους κανόνες που ρυθμίζουν την επικοινωνία. Αναφερόμαστε εδώ μόνο στη γλώσσα των μορφωμένων νέων (των φοιτητών), γιατί η γλώσσα άλλων κοινωνικών κατηγοριών νέων θα πρέπει να είναι διαφορετική, αλλά δεν τη γνωρίζουμε καθόλου, ούτε καν από την καθημερινή παρατήρηση της γλωσσικής πράξης, όπως συμβαίνει με τη γλώσσα των φοιτητών. Η γλώσσα των φοιτητών λοιπόν, δηλαδή η γλώσσα μεταξύ φοιτητών (αυτή που χρησιμοποιούν στην επικοινωνία ανάμεσα τους, γιατί στις λοιπές συνθήκες χρησιμοποιούν τη ρυθμισμένη σχολική γλώσσα) παραβιάζει κανόνες του τονισμού, εφευρίσκει νεολογισμούς, δανείζεται τύπους ή εκφράσεις από την αργκό ή δημιουργεί πάνω στο πρότυπο της αργκό. Οι ομιλητές της κάνουν γλωσσικές επιλογές που θεωρούνται χαμηλού κοινωνικού κύρους, χρησιμοποιώντας τες μαζί με επιστημονικούς όρους και αφηρημένες έννοιες. Δηλαδή, οι φοιτητές στην ίδια φράση με τη λαϊκή αποστροφή «ρε», τον ιδιωματικό νεολογισμό «μου τη σπάει», τον λαϊκό νεολογισμό «κουφός» ή «καραφλιάζω» χρησιμοποιούν όρους φιλοσοφικούς ή έννοιες επιστημονικές και παραβιάζουν τον τονισμό της γενικής. 1
Τα «κορακίστικα» των νέων ειρωνεύονται και αμφισβητούν τις «ελληνικούρες» των δασκάλων τους πολύ αποτελεσματικότερα από ό,τι θα πετύχαινε η ρητή κριτική. Αμφισβητούν επίσης το σεβασμό σε δοσμένες ιεραρχίες και πολλές κοινωνικές αξίες. Με τους νεολογισμούς, τις ιδιωματικές εκφράσεις και λέξεις μεταδίδουν μηνύματα κοινής ταυτότητας και διάκρισης από τις γενιές του «κατεστημένου», εκφράζουν αμφισβήτηση αρχών και αξιών. Με τις τολμηρές λέξεις και ορισμένους ιδιωματισμούς πετυχαίνουν την καταστροφή της «καθώς πρέπει» ομιλίας, μεταδίδοντας μηνύματα άρνησης της ιεραρχίας, άρνησης σεβασμού, κριτικής αυθάδειας. Με τους νεολογισμούς και τον παρατονισμό της γενικής μεταδίδουν μηνύματα ριζοσπαστικών ιδεών και κοινωνικής αμφισβήτησης. Με ολόκληρη την αλλόλεκτο μεταδίδουν σημαντικά μηνύματα συνοχής και συνενοχής μεταξύ τους, αλληλεγγύης και κοινότητας ιδεών, αλληλοαναγνώρισης στην κοινή άρνηση απέναντι στις παραδομένες αξίες και αρχές. Η παράλληλη, μαζί με υφολογικά ή άλλα δάνεια από την αργκό, συστηματική χρήση επιστημονικών όρων και αφηρημένων εννοιών δείχνει ότι οι φοιτητές καταφέρνουν να εφεύρουν μια γλώσσα που μεταδίδει τόσα ριζοσπαστικά νοήματα, χωρίς όμως να πάψει να μεταδίδει την κοινωνική διάκριση, που πετυχαίνει η μετάδοση του έμμεσου μηνύματος ότι οι ομιλητές είναι γνώστες της επίσημης γλώσσας. Η χρήση της γλώσσας από τους νέους ενοχλεί, επειδή ακριβώς μεταδίδει έμμεσα αλλά ισχυρά νοήματα, από αμφισβήτηση έως αυθάδεια, και είναι συνηθισμένη παρανόηση να κρίνεται σαν «λαθεμένη», «φτωχή» ή «κακής ποιότητας». Την άρνηση αξιών, την παραβίαση απαγορεύσεων, την επιθετικότητα, την καταστροφή της «καθώς πρέπει» ομιλίας συχνά οι τυχαίοι ακροατές (και όχι συνομιλητές δέκτες συνήθως) την ακούνε σαν γλωσσική καταστροφή, ενώ είναι γλωσσική δημιουργικότητα. Ενοχλούνται από τα νοήματα που λανθάνουν στη μορφή της και νομίζουν ότι φταίει η μορφή. Το αίτημα ωστόσο της «διόρθωσης» που λανθάνει στην κριτική της «λαθεμένης» ή «φτωχής» και «υποβαθμισμένης» γλώσσας των νέων είναι όχι γλωσσικό αλλά κοινωνικό. Η επιδίωξη (συνειδητή ή όχι), που λανθάνει* σε αυτή την κριτική, είναι να μιλούν οι νέοι σε όλες τις συνθήκες επικοινωνίας μια γλώσσα πιο κανονική που θα διορθώσει την αθέμιτη* κοινωνική τους συμπεριφορά. Άννα Φραγκουδάκη, Γλώσσα και Ιδεολογία, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1997. (απόσπασμα) νεολογισμός: νέα λέξη που εισάγεται στο λεξιλόγιο μιας γλώσσας αθέμιτος: αυτός που παραβαίνει τους γραπτούς ή άγραφους νόμους λανθάνει: κρύβεται 2
Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. 1. Οι γλωσσικές επιλογές των νέων οδηγούν σε γλωσσική καταστροφή σύμφωνα με το κείμενο; (60-80 λέξεις) Μονάδες 15 Α. 2. α. συνοχή, αποκλίσεις, επικοινωνία, παρατήρηση, εφευρίσκει, μεταδίδουν: να γράψετε τα συνθετικά των παραπάνω λέξεων και ένα ομόρριζο επίθετο για την καθεμιά. Μονάδες 5 β. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των παρενθέσεων και των εισαγωγικών στην παράγραφο «Αναφερόμαστε εδώ μόνο τον τονισμό της γενικής». Μονάδες 5 Α. 3. έμμεσα, ισχυρά, αυθάδεια, καταστροφή: Να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 10 Α. 4. Η επιδίωξη που λανθάνει σε αυτή την κριτική, είναι να μιλούν οι νέοι σε όλες τις συνθήκες επικοινωνίας μια γλώσσα πιο κανονική που θα διορθώσει την αθέμιτη κοινωνική τους συμπεριφορά. Να αναπτύξετε την πρόταση σε παράγραφο με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. Μονάδες 15 Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ Αποτελεί κοινό τόπο η παρατήρηση για τη διαφορά που παρουσιάζει ο τρόπος ομιλίας των νέων σε σχέση με τον κοινωνικά αποδεκτό τρόπο ομιλίας. Σε μια ομιλία 400 λέξεων για μια εκδήλωση στο σχολείο σας, να αναλύσετε τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων και ν αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους αυτή υπάρχει. Μονάδες 50 3
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ Α.1. Σύμφωνα με το κείμενο οι γλωσικές επιλογές των νέων κάθε άλλο παρά γλωσσική καταστροφή δημιουργούν. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους οι νέοι ασκούν επιτυχημένη κριτική σε αξίες και αρχές, ενώ αποδεικνύουν και τη συνθετική τους ικανότητα με τη δημιουργία νέων λέξεων. Έτσι, λοιπόν, θα λέγαμε πως η γλώσσα των νέων αποτελεί μια ακόμα ένδειξη της δημιουργικότητάς τους. Α.2.α. συνοχή: συν + έχω, αποκλίσεις: από + κλείω, επικοινωνία: επί + κοινωνώ, παρατήρηση: παρά + τηρώ, εφευρίσκει: επί + ευρίσκω, μεταδίδουν: μετά + δίδω Ομόρριζα: συνεκτικός, αποκλειστικός, επικοινωνιακός, παρατηρητικός, εφευρετικός, μεταδοτικός Α.2.β. παρενθέσεις: (των φοιτητών): επεξηγείται η λέξη νέων (αυτή που χρησιμοποιούν... σχολική γλώσσα): επεξηγείται η έκφραση του κειμένου «η γλώσσα μεταξύ των φοιτητών» εισαγωγικά: «ρε», «μου τη σπάει», «κουφός», «καραφλιάζω»: περιέχουν λέξεις που δεν ανήκουν στη συνηθισμένη γλώσσα αλλά χρησιμοποιούνται ιδιόμορφα Α.3. έμμεσα: πλαγίως άμεσα, ισχυρά: δυνατά αδύνατα, αυθάδεια: θρασύτητα σεμνότητα, καταστροφή: φθορά δημιουργία Α.4. Η γλώσσα διαμορφώνει και εκφράζει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Οι νέοι υιοθετώντας την κοινή γλώσσα υιοθετούν και τις κοινές αρχές και αξίες. Η επικοινωνία με τους μεγάλους γίνεται ευκολότερη και επιτυγχάνεται καλύτερα η ενσωμάτωσή τους στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Β. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ Προσφώνηση: Αγαπητό ακροατήριο, Αφορμή: Μια συζήτηση στην τάξη για το θέμα αυτό Κανονικός πρόλογος Κυρίως θέμα: Α Ζητούμενο: Τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων: Πλούσια σε νέες εκφράσεις, ιδιόμορφες χρήσεις λέξεων 4
Ρευστότητα, αλλάζει διαρκώς Πολλές εκφράσεις είναι κατανοητές μόνο μεταξύ των νέων Περιέχει υβριστικό λεξιλόγιο Περιέχει πολλές ξένες λέξεις Είναι επηρεασμένη από τις γλωσσικές χρήσεις του διαδικτύου Β Ζητούμενο: Αίτια: 1. Κοινωνιολογικά. Το ιδίωμα των νέων διασφαλίζει τυπικές συνθήκες επικοινωνίας. Το στενό κοινωνικό περιβάλλον των νέων εντείνει την ανάγκη συμμόρφωσης με την παρέα. Οι νέοι αισθάνονται πιο κοντά ο ένας στον άλλο σε σχέση με τους μεγάλους, γι αυτό περιττεύει η γλωσσική ευγένεια και τυπικότητα. Εκφράζουν μια ιδεολογική και πολιτική διαμαρτυρία και παράλληλα ανάλογες προτάσεις, βελτιωτικές ή ριζοσπαστικές. 2. Ψυχολογικά. Η αμφισβήτηση και η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς. Η έκφραση των ανησυχιών και αναζητήσεων που χαρακτηρίζουν την εφηβική ηλικία. Η ανάγκη ταυτοποίησης της γενιάς τους. Οι επιδράσεις στις μεταπολεμικές κυρίως νεολαίες από κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης. 3. Επικοινωνιακά. Η ανάγκη για εκφραστικότητα, πρωτοτυπία και γλωσσικό παιχνίδι που είναι ισχυρότερη στη νεανική ηλικία. Η έκφραση της κοινωνικής προέλευσης και της διαφοροποίησης του φύλου. Με τη γλώσσα καταδεικνύεται η συμμετοχή σε μια νεανική κουλτούρα που πρωτοπορεί. Τα νεανικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας καλλιεργούν και προωθούν το νεανικό γλωσσικό ιδίωμα Επίλογος: Η γλώσσα των νέων αποτελεί ένδειξη δημιουργικότητας. Αποφώνηση: Σας ευχαριστώ 5