Η προσέγγιση του Smith Καµπύλες χωρικού κόστους

Η προσέγγιση του Smith Καµπύλες χωρικού κόστους O Smith (1966, 1981), διατύπωσε ένα άλλο υπόδειγµα, στο οποίο οι επιχειρήσεις µεγιστοποιούν τα κέρδη τους, συνδυάζοντας την καµπύλη των χωρικών εσόδων µε την καµπύλη του συνολικού χωρικού κόστους. Ο Smith εξετάζει τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων από τη σκοπιά της οικονοµικής γεωγραφίας και ορίζει αντί ενός σηµείου στο χώρο µια ευρύτερη περιοχή, εντός της οποίας µια επιχείρηση µπορεί να λειτουργήσει επικερδώς. Συγχρόνως, όρισε δυο έννοιες: την καµπύλη του χωρικού κόστους (locational cost) και τα χωρικά περιθώρια τους κέρδους (margins of spatial profitability). Η προσέγγιση του Smith βρίσκεται πιο κοντά στην πραγµατικότητα σε σχέση µε εκείνη του Weber, αφού αναγνωρίζει ότι, για κάθε επιχείρηση το άριστο σηµείο χωροθέτησης δεν είναι η µοναδική επιλογή για την επιχείρηση. Η ανάλυση που προηγήθηκε στηρίζεται στην απλουστευτική παραδοχή ότι, τα έσοδα της επιχείρησης είναι σταθερά σε κάθε σηµείο του χώρου. Αν προσεγγίσουµε περισσότερο την πραγµατικότητα και υποθέσουµε ότι τα έσοδα της επιχείρησης είναι µεταβλητά στο χώρο, τότε το πρόβληµα γίνεται πιο σύνθετο. Επίσης, αν συνυπολογίσουµε την ύπαρξη και άλλων ανταγωνιστικών επιχειρήσεων µε ίδιες ή διαφορετικές καµπύλες χωρικού κόστους, τότε το πρόβληµα περιπλέκεται ακόµη περισσότερο.

(α) (β) Η προσέγγιση του Smith Καµπύλες χωρικού κόστους 30 25 20 15 A Ζηµιές O 30 25 20 15 10 Καµπύλη χωρικού κόστους Τιµή προϊόντος Κέρδος Ζηµιές A X 1 M X 2 B Καµπύλη χωρικού κόστους και χωρικά περιθώρια κέρδους Ο Smith καθόρισε την περιοχή εγκατάστασης µιας επιχείρησης µε βάση τη διαφορά των χωρικών εσόδων και του χωρικού κόστους. B Οι καµπύλες ισοδαπανών κατασκευάσθηκαν σύµφωνα µε όσα ήδη έχουν αναφερθεί και µια τοµή ΑΒ που τέµνει τις καµπύλες σε διάφορα σηµεία. Επίσης εµφανίζεται η καµπύλη του χωρικού κέρδους. Για απλούστευση των υπολογισµών υποθέτουµε ότι η επιχείρηση διαθέτει το προϊόν της στην αγορά στη σταθερή τιµή των 20 ανεξάρτητα της απόστασης µεταξύ σηµείου παραγωγής και αγοράς. Η διαφοράανάµεσα στην καµπύλη χωρικού κόστους, η οποία ορίζεται από τα σηµεία τοµής της γραµµής ΑΒ µε τις καµπύλες ισοδαπανώνκαι την ευθεία γραµµή που αντιστοιχεί στα 20 ευρώ δίνει τις ζηµιές ή τα κέρδη που έχει η επιχείρηση ανάλογα µε τη θέση στην οποία εγκαθίσταται. Η περιοχή εντός της οποίας η λειτουργία της επιχείρησης είναι επικερδής, βρίσκεται µεταξύ των σηµείων Χ 1 και Χ 2, ενώ στις περιοχές µεταξύ των σηµείων ΑΧ 1 και Χ 2 Β η λειτουργία της επιχείρησης είναι ζηµιογόνος. 2

Η προσέγγιση του Smith Καµπύλες χωρικού κόστους 30 25 20 15 X 1 M 1 X 2 Μ 2 Χ 2 ιαφοροποίηση της απλής καµπύλης χωρικού κόστους Η καµπύλη χωρικού κόστους µπορεί να εµφανίσει «τοπικά ελάχιστα» σε περισσότερα του ενός σηµείου και οι βέλτιστες θέσεις χωροθέτησης να είναι περισσότερες της µιας. Αν υποθέσουµε ότι στη θέση Μ 2 υπάρχει µια πόλη, στην οποία εάν χωροθετηθεί µια επιχείρηση εξασφαλίζει οικονοµίες συγκέντρωσης. Αυτό θα έχει ως συνέπεια τη διαφοροποίηση της καµπύλης του χωρικού κόστους και την ύπαρξη 2 σηµείων, των Μ 1 και Μ 2, στα οποία η καµπύλη εµφανίζει «τοπικό ελάχιστο». Αυτό θα έχει ως αποτέλεσµα τη διεύρυνση της περιοχήςστην οποία η λειτουργία µιας επιχείρησης είναι επικερδής από Χ 1 Χ 2 σε Χ 1 Χ 3,ενώ υπάρχει η πιθανότητα το σηµείο ελάχιστου κόστους αντί του Μ 1 να είναι το Μ 2. 3

Η προσέγγιση του Smith Καµπύλες χωρικού κόστους C 3 C 3 C 4 Κέρδος C 4 C 5 / C 6 / C 5 C 6 Ζηµιές Χ 3 Χ 4 X 1 Χ 5 M 1 Χ 6 X 2 Κέρδος ιαροποίηση της καµπύλης χωρικού κόστους λόγω της κρατικής πολιτικής Η κρατική οικονοµική ενίσχυση ή φορολόγηση των επιχειρήσεων επηρεάζει τις καµπύλες του χωρικού τους κόστους και δηµιουργεί περιφέρειες ελκυστικές ή µη για χωροθέτηση Η οικονοµική ενίσχυσητης επιχείρησης, η οποία βρίσκεται στην περιοχή Χ 3 --Χ 4 µειώνει το κόστος λειτουργίας της και υποβιβάζει την καµπύλη του χωρικού κόστους στο τµήµα αυτό από C 3 - C 4 σε C 3/ - C 4/. Είναι προφανές ότι, η οικονοµική ενίσχυση της επιχείρησης ισούται µε την απόσταση C 3 - C 3/ ή C 4 -C 4 /. Η υποβίβαση αυτή έχει ως αποτέλεσµα να καθίσταται επικερδής η χωροθέτηση της επιχείρησης στην περιοχή, κάτι που δεν ίσχυε χωρίς την κρατική οικονοµική ενίσχυση. Η οικονοµική επιβάρυνσητων επιχειρήσεων στην περιοχή Χ 5 Χ 6 θα ανυψώσει τη καµπύλη χωρικού κόστους από τη θέση C 5 - C 6 στη θέση C 5/ - C 6/ και δεν θα είναι πλέον επικερδής η χωροθέτηση των επιχειρήσεων στην εν λόγω περιοχή. 4

Συµπεριφορικές προσεγγίσεις Οι προσεγγίσεις αυτές εµφανίστηκαν τη δεκαετία του 60. Στηρίζονται στην άποψη ότι, οι ενέργειες των ανθρώπων διαµορφώνονται κυρίως από γνωστικές διαδικασίες. Υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει ο «οικονοµικός άνθρωπος» και ότι ο άνθρωπος συµπεριφέρεται µε ατελή γνώση και συχνά επιδιώκει µη υλικούς σκοπούς. Η ερµηνεία για τις αποφάσεις χωροθέτησης των επιχειρήσεων πρέπει να στηρίζεται στην αξιολόγηση της συµπεριφοράς των ατόµων. Συνήθως οι αποφάσεις αυτές λαµβάνονται από τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων και κατά συνέπεια είναι πιο επιτυχές κατά τους Johnson and Cathcart (1979) να αναφερόµαστε σε «γεωγραφία βιοµηχάνων» και όχι σε «γεωγραφία της βιοµηχανίας». Το επίπεδο των γνώσεων και της πληροφόρησης, που έχει κάθε βιοµήχανος, επηρεάζει καθοριστικά τις αποφάσεις του για τον τόπο εγκατάστασης της επιχείρησής του. Στην πραγµατικότητα, δεν υπάρχει ο τέλεια ορθολογικός άνθρωπος και έτσι, η απόφασή του για τον τόπο εγκατάστασης µιας επιχείρησης µπορεί να είναι αποτέλεσµα ατελούς γνώσης και επιδίωξης µη υλικών σκοπών. Εποµένως, η χωροθέτηση των επιχειρήσεων εξαρτάται από προσωπικούς παράγοντες και όχι αποκλειστικά από τη λογική της µεγιστοποίησης των κερδών των επιχειρήσεων. Κατά τους Simon (1959), March and Simon (1958) όταν κάποιος αποφασίζει χωρίς να έχει αναγκαίες γνώσεις, υιοθετεί εκείνες τις κατευθύνσεις δράσης που αντιλαµβάνεται ως ικανοποιητικές, µια συµπεριφορά που χαρακτηρίζεται ως ορθολογισµός υπό περιορισµούς.

Συµπεριφορικές προσεγγίσεις Οι συµπεριφορικές προσεγγίσεις ενσωµάτωσαν την έννοια των µονοπωλιακών πλεονεκτηµάτων που επιδιώκουν να εκµεταλλευθούν οι επιχειρήσεις χωροθετούµενες σε περιοχές χωρίς ανταγωνισµό. Το µέγεθος του ανταγωνισµού στην περιοχή που οι επιχειρηµατίες ιδρύουν µια νέα επιχείρηση, επηρεάζει τη γενικότερη στρατηγική τους. Οι προσεγγίσεις αυτής της κατηγορίας απέρριψαν την υπόθεση των κλασικών προσεγγίσεων για ύπαρξη τέλειας πληροφόρησης στους λήπτες χωροθετικών αποφάσεων, και την απόλυτα ορθολογική λειτουργία τους εν επικρατεί ο ορθολογισµός που υποθέτουν οι κλασικές προσεγγίσεις ότι χαρακτηρίζει τις αποφάσεις των επιχειρηµατιών, οι οποίοι επιδιώκουν τη µεγιστοποίηση του κέρδους. Η εµπειρική παρακολούθηση µετά τη δεκαετία του 60 οδήγησε σε 2 συµπεράσµατα: (α) Η χωροθέτηση µιας επιχείρησης έχει µεγάλη σηµασία για τους επιχειρηµατίες που λαµβάνουν τις σχετικές αποφάσεις και συνεπώς, οι αποφάσεις αυτές λαµβάνονται µε ιδιαίτερη επιφύλαξη. (β) Η επίδραση του µεγέθους της επιχείρησης στο βαθµό που η διαδικασία της χωροθέτησης µπορεί να χαρακτηριστεί ως ορθολογική. Όσο αυξάνει το µέγεθος της επιχείρησης τόσο οι αποφάσεις της χωροθέτησης βρίσκονται κοντά στον απόλυτο ορθολογισµό των κλασικών προσεγγίσεων. Στις αποφάσεις για τη χωροθέτηση µικρών επιχειρήσεων υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, που επηρεάζουν την τελική απόφαση καθοριστικά και σχετίζονται µε ζητήµατα συµπεριφοράς και προσωπικούς παράγοντες των επιχειρηµατιών.

Συµπεριφορικές προσεγγίσεις / διάγραµµα του Pred Τη πιο σηµαντική ίσως από τις συµπεριφορικές προσεγγίσεις ανέπτυξε ο Pred (1967) µε τη δηµιουργία του συµπεριφορικού διαγράµµατος. Με το διάγραµµα αυτό, ο Pred επιχείρησε να διαπιστώσει, κατά πόσο αυτοί που λαµβάνουν τις αποφάσεις, πληρούν τις προϋποθέσεις των κλασικών προσεγγίσεων. Οι άξονες του συµπεριφορικού διαγράµµατος µετρούν την ποσότητα των διαθέσιµων πληροφοριών και τη δυνατότητα χρήσης των πληροφοριών αυτών από τους λήπτες των χωροθετικών αποφάσεων. Οι λήπτες των χωροθετικών αποφάσεων που βρίσκονται στην επάνω αριστερά γωνία του διαγράµµατος έχουν στη διάθεσή τους µικρή ποσότητα πληροφοριών και χαρακτηρίζονται από µικρή πιθανότητα να τη χρησιµοποιήσουν σωστά. Όσοι βρίσκονται στην κάτω δεξιά γωνία του διαγράµµατος, έχουν µεγάλη ποσότητα πληροφοριών που αξιοποιούν για τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων.

Συµπεριφορικές προσεγγίσεις / διάγραµµα του Pred Ποσότητα πληροφοριών υνατότητα χρήσης των πληροφοριών.................................................................. = Χωρικό όριο ο = άριστη χωροθέτηση - = θέσεις επιχειρήσεων Το συµπεριφορικό διάγραµµα του Pred Οι επιχειρήσεις ανάλογα µε την ποσότητα των πληροφοριών που κατέχουν και τη δυνατότητα χρησιµοποίησής τους επιλέγουν να χωροθετηθούν σε άριστες ή µη άριστες περιοχές Έχουµε 5 επιχειρήσειςκαι υπάρχουν 3 χωρικά όρια (spatial margins), εντός των οποίων η λειτουργία τους είναι επικερδής. Μέσα σε κάθε χωρικό όριο υπάρχει µια βέλτιστη θέση (ο)που η επιχείρηση εξασφαλίζει τα µεγαλύτερα κέρδη, κάποιες θέσεις (-)όπου η κερδοφορία είναι µικρότερη, ενώ υπάρχουν θέσεις εκτός των χωρικών ορίων. Οι επιχειρήσεις µε πολλές πληροφορίες βρίσκονται στην κάτω δεξιά γωνίακαι χωροθετούνται σε θέσεις εντός των χωρικών ορίων που συµπίπτουν ή βρίσκονται πολύ κοντά στις άριστες θέσεις. Οι επιχειρήσεις ενός ενδιάµεσου σταδίου τοποθετούνται στο κέντρο του διαγράµµατοςκαι χωροθετούνται σε θέσεις εντός των χωρικών ορίων, αλλά δεν είναι άριστες. Οι επιχειρήσεις που δεν έχουν µεγάλη ποσότητα πληροφοριών τοποθετούνται στην επάνω αριστερή γωνίατου διαγράµµατος και επιλέγουν να χωροθετηθούν εκτός των χωρικών ορίων σε θέσεις που δεν εξασφαλίζουν κερδοφορία 8

Οικονοµίες συγκέντρωσης και χωροθέτηση επιχειρήσεων Από πολλούς αναλυτές έχει αναφερθεί η σηµασία των οικονοµιών συγκέντρωσης στη χωροθέτηση των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Στα αρχικά στάδια των θεωριών χωροθέτησης οι Weber (1929), Hoover (1937) και αργότερα οι Isard (1967), και Pred (1977) ενσωµάτωσαν τα οφέλη που προκύπτουν για τις επιχειρήσεις από τη συγκέντρωσή τους σε συγκεκριµένα σηµεία στο χώρο, σε αντίθεση µε τη χωρική τους διασπορά. Οι επιχειρήσεις προτιµούν τη συγκέντρωσή τους σε περιοχές που υπάρχουν άλλες επιχειρήσεις, αλλά και µεγάλες πληθυσµιακές συγκεντρώσεις, ενώ εντός των ορίων µιας πόλης παρατηρούµε συγκεντρώσεις οµοειδών επιχειρήσεων σε ορισµένες περιοχές. Οι συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων δηµιουργούν οικονοµίες διαφόρων µορφών (κλίµακας, συγκέντρωσης, αστικοποίησης, γειτνίασης), οι οποίες πολλές φορές ισοσταθµίζουν ή είναι µεγαλύτερες από το κόστος που επιφέρουν στις επιχειρήσεις. Επί πλέον, η συγκέντρωση των επιχειρήσεων ενθαρρύνεται από την αβεβαιότητα που επικρατεί στο επιχειρησιακό περιβάλλον. Κατά τον Weber, η αβεβαιότητα ωθεί τις επιχειρήσεις σε χωρικές συγκεντρώσεις έχοντας παράλληλα ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία επιχειρήσεων µικρότερου µεγέθους, ώστε να µην εκτίθενται σε µεγάλους κινδύνους. Σε χαµηλότερης κλίµακες παραγωγή, οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να εσωτερικοποιούν την παροχή ορισµένων εργασιών και να προσανατολίζονται προς τα αστικά κέντρα, όπου παρέχονται αυτές οι υπηρεσίες. Ταυτόχρονα, η αβεβαιότητα µειώνεται όσο πλησιέστερα προς τους καταναλωτές εγκαθίστανται οι επιχειρήσεις.

Οικονοµίες συγκέντρωσης και χωροθέτηση επιχειρήσεων 20 Κ 1 (α) Κ 3 20 Περιοχή συγκέντρωσης µονάδων επιχειρήσεων Κ 2 20 Κ 1 Κ 2 Οι οικονοµίες συγκέντρωσης στο διάγραµµα Weber Οι επιχειρήσεις επιλέγουν να χωροθετηθύν σε κοινές περιοχές όταν τα οφέλη συγκέντρωσης υπερβαίνουν το κόστος αποµάκρυνσής τους από τις «άριστες» θέσεις. (β) Κ 3 Έχουµε 3 χωροταξικά τρίγωνα, που αντιστοιχούν στη χωροθέτηση 3 µονάδων µιας βιοµηχανικής επιχείρησης. Υπάρχει η δυνατότητα χωροθέτησης των µονάδων στα σηµεία Κ 1, Κ 2 και Κ 3 ή να επιλεγεί η χωροθέτησή τους σε µια περιοχή, ώστε να επωφεληθούν από τις οικονοµίες συγκέντρωσης. Υπάρχουν οι καµπύλες ισοδαπάνης των 20 ανά µονάδα προϊόντος που αντιστοιχούν στις 3 θέσεις. Η τοµή των 3 καµπυλώνδίνει µια κοινή περιοχή. Η συγκέντρωση των 3 µονάδων δηµιουργεί οικονοµίες συγκέντρωσηςή κλίµακας που µπορεί να αν υπερβαίνει το κόστος των 20 που θα επιβαρυνθεί η επιχείρηση. Αν οι θέσεις Κ 1, Κ 2 και Κ 3 και οι αντίστοιχες καµπύλες ισοδαπάνης έχουν τη µορφή που εµφανίζεται στο Σχήµα (β), τότε συµφέρει στην επιχείρηση να χωροθέτηθεί σε διαφορετικές θέσεις. 10

Κύκλος ζωής των προϊόντων και χωροθέτηση των επιχειρήσεων Η συσχέτιση της διαδικασίας της χωροθέτησης µε τον κύκλο ζωής των προϊόντων ξεκίνησε από τις παρατηρήσεις που αφορούσαν τις ροές των διεθνών επενδύσεων. Οι προσεγγίσεις αυτής της κατηγορίας και ειδικά του Vernon (1960) χρησιµοποιούνται συχνά για να περιγράψουν τις ποιοτικές πλευρές των σχηµάτων ανάπτυξης των επενδύσεων στο χώρο. Η γενική άποψη που υποστηρίζουν οι προσεγγίσεις αυτές είναι ότι, οι επιχειρήσεις διαφοροποιούν τη θέση που επιλέγουν να εγκαταστήσουν τις δραστηριότητές τους ανάλογα µε το στάδιο του κύκλου ζωής του προϊόντος τους. Ο «κύκλος ζωής προϊόντων» (product life cycle) συνήθως χρησιµοποιείται στο marketing της σύγχρονης επιχείρησης, όπου αποτελεί ένα από τα πιο χρήσιµα εργαλεία ανάλυσης της στρατηγικής των επιχειρήσεων. Κάθε προϊόν διέρχεται στη διάρκεια της ζωής του από διάφορα στάδια µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά το καθένα.

Κύκλος ζωής των προϊόντων και χωροθέτηση των επιχειρήσεων Πωλήσεις - κέρδη Εισαγωγή Ανάπτυξη Ωριµότητα Παρακµή Γραµµή κερδών Γραµµή πωλήσεων Χρόνος Ο κύκλος ζωής του προϊόντος Ο κύκλος ζωής κάθε προϊόντος περιλαµβάνει 4 στάδια, τα οποία επηρεάζουν κάθε επιχείρηση στην απόφαση χωροθέτησή της Τα στάδια του κύκλου ζωής είναι: (α) Το στάδιοέρευνας και εισαγωγήςτου προϊόντοςστην αγορά, στο οποίο η επιχείρηση «ανακαλύπτει» ή «δηµιουργεί» το προϊόν και αρχίζει τη δοκιµαστική προώθησή του στην αγορά. (β) Το στάδιο της ανάπτυξης,κατά το οποίο αρχίζει η παραγωγή του προϊόντος, εφόσον αυτό «επιβιώσει» στο προηγούµενο στάδιο. (γ) Το στάδιο της ωρίµανσης, κατά το οποίο το προϊόν καθιερώνεται στην αγορά, οι πωλήσεις του αυξάνονται και φθάνουν στο υψηλότερό τους σηµείο. (δ) Το στάδιο της παρακµής, κατά το οποίο οι πωλήσεις του προϊόντος φθίνουν, έως το σηµείο που το προϊόν αποσυρθεί από την αγορά και η παραγωγή του σταµατήσει.

Κύκλος ζωής των προϊόντων και χωροθέτηση των επιχειρήσεων Η 1 η προσέγγιση που συσχέτισε τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων µε τον κύκλο ζωής των προϊόντων που παράγουν αναπτύχθηκε από τον Hoover (1948) και συνεχίσθηκε από τον Vernon (1966), ο οποίος υποστήριξε ότι ο βαθµός συγκέντρωσης των επιχειρήσεων εξαρτάται από το στάδιο του κύκλου ζωής στο οποίο βρίσκονται τα προϊόντα τα οποία παράγουν. Στο 2 πρώτα στάδια οι επιχειρήσεις επιδιώκουν τη χωροθέτησή τους στις µεγάλες πόλεις, κοντά σε ερευνητικά κέντρα, όπου παράγεται ή βελτιώνεται η τεχνολογία, ώστε να περιορισθεί η αβεβαιότητα για την ανταπόκριση της αγοράς στην εµφάνιση του νέου προϊόντος. Το προϊόν στο 1 ο στάδιο ίσως απαιτήσει βελτιώσεις ή αλλαγές στο σχεδιασµό του, τον τρόπο παραγωγής, την ποιότητά του, την τυποποίησή του κ.λπ. Υπάρχει, επίσης, η ανάγκη χρησιµοποίησης ειδικευµένου προσωπικού για την παραγωγή του, κάτι που διασφαλίζεται καλύτερα στις µεγάλες πόλεις. Στο 2 ο στάδιοεπιδιώκεταιηεµπορικήπροώθησητουπροϊόντος,ενώτοπροϊόνδεν δέχεται τον ανταγωνισµό άλλων όµοιων ή υποκατάστατων προϊόντων, ειδικά όταν υπάρχουν µονοπωλιακές καταστάσεις στην αγορά. Στο 3 ο στάδιο, όταν πλέον το προϊόν έχει καθιερωθεί στην αγορά και απέκτησε τα καλύτερα χαρακτηριστικά του υπάρχει η δυνατότητα µεταφοράς ή ίδρυσης νέων µονάδων παραγωγής της αρχικής επιχείρησης σε άλλες περιφέρειες. Οι ανάγκες για εξειδικευµένο προσωπικό έχουν περιορισθεί, οι απαιτήσεις για συντονισµό της παραγωγής είναι λιγότερες, και η παραγωγή του µπορεί να πραγµατοποιηθεί σε πιο αποµακρυσµένες περιφέρειες. Στο στάδιο αυτό, οι επιχειρήσεις δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στη µείωση του κόστους παραγωγής, την τυποποίηση της παραγωγής και τη χρήση τεχνολογιών µαζικής παραγωγής.

Οι µαρξιστικές προσεγγίσεις Οι προσεγγίσεις της κατηγορίας αυτής συνέδεσαν τη διαδικασία της χωροθέτησης των επιχειρήσεων µε τις κοινωνικές δοµές που επικρατούν σε µια χώρα και τον υφιστάµενο τρόπο παραγωγής. Βλέπουν τη χωροθέτηση υπό µια εντελώς διαφορετική θεώρηση σε σχέση µε τη νεοκλασική θεωρία αναλύοντας την κοινωνική πραγµατικότητα και τον τρόπο λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήµατος. Η παραγωγή δεν είναι αυτοσκοπός για τις επιχειρήσεις, αλλά ένα µέσο για την επίτευξη ενός σκοπού που είναι η µεγιστοποίηση του κέρδους. Ορισµένες µελέτες της κατηγορίας αυτής (Dunford 1977, Massey 1979) υποστήριξαν ότι οι συνεχείς αλλαγές στη διαδικασία παραγωγής και την οργάνωση των επιχειρήσεων δηµιουργούν νέες ανάγκες χωροθέτησης, µε αποτέλεσµα τη µεταβολή της διάρθρωσης της βιοµηχανίας στο χώρο. Η χωρική οργάνωση των µέσων παραγωγής και της εργατικής δύναµης καθορίζει τη δοµή του γεωγραφικού χώρου, ενώ η συσσώρευση κεφαλαίου δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την άνιση χωρική κατανοµή των βιοµηχανικών επιχειρήσεων. Ο καταναλωτικός τρόπος παραγωγής οδηγεί στην αναδιάρθρωση του κεφαλαίου, κάτι που έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση του σταθερού κεφαλαίου και την αύξηση της υπεραξίας δια µέσου της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας και της εκµετάλλευσης της εργατικής τάξης. Όσες επιχειρήσεις αδυνατούν να αυξήσουν την υπεραξία τους κλείνουν, γεγονός που µακροχρόνια οδηγεί σε χωρικές ανισότητες.

Οι µαρξιστικές προσεγγίσεις Κάθε σχέδιο της καπιταλιστικής ανάπτυξης συνδυάζεται µε διαφορετική µορφή συστήµατος παραγωγής, στην οποία κάποιοι κλάδοι κυριαρχούν έναντι άλλων, µε διαφορετικές διαδικασίες ή τρόπους κατανοµής της εργασίας, ταξικές σχέσεις ή συµµαχίες και σχέσεις του περιφερειακού πληθυσµού µε το κράτος. Όλα αυτά δηµιουργούν διαφορετικές µορφές χωρικής διαφοροποίησης. Κριτική Οι προσεγγίσεις που εστιάζονται στην αναδιάρθρωση του κεφαλαίου κατάφεραν να δουν τη συνολική διάρθρωση της χωροθέτησης της βιοµηχανίας και την ανάλυση των αιτίων που την καθοδηγούν. Πέραν της διαδικασίας συσσώρευσης ως κινητήριας δύναµης της χωροθέτησης, αγνόησαν άλλους βασικούς παράγοντες, όπως πολιτικούς, ιδεολογικούς ή προσωπικούς. Επιπλέον, αγνόησαν άλλες οικονοµικές δραστηριότητες (γεωργικές, υπηρεσίες) και δεν κατάφεραν να αποδείξουν την ύπαρξη σχέσης µεταξύ της αναδιάρθρωσης του κεφαλαίου και τη χωροθέτησης. Σε πολλές περιπτώσεις έχει υπάρξει µεταβολή των χωροθετικών επιλογών των βιοµηχανικών επιχειρήσεων χωρίς αναδιάρθρωση του κεφαλαίου. Στην κατηγορία των µαρξιστικών προσεγγίσεων συγκαταλέγονται και οι προσεγγίσεις που συνδέουν τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων µε την εργατική δύναµη. Κατά τον Friedman (1977), οι ανισότητες που υπάρχουν στην αντίσταση των εργατών απέναντι στο καπιταλιστικό σύστηµα, ανάµεσα σε ειδικότητες, φυλές, εταιρείες και περιοχές διαφοροποιούν τις στρατηγικές διακυβέρνησης των βιοµηχάνων και ευνοούν την εµφάνιση ανισοτήτων µεταξύ των περιοχών. Κατά την Perrons (1979), οι µεταβολές στη χωροθέτηση είναι αποτέλεσµα των αλλαγών της εργασίας και οι ανάγκες των βιοµηχανιών για χωροθέτηση συναρτώνται µε αυτές.