Α.Τ.Ε.Ι. Σερρών Σχολή Διοίκησης & Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής Ηλεκτρονικό Εμπόριο & Εφαρμογές Λογιστικών Γραφείων Σπουδάστρια Εμμανουηλίδου Παναγιώτα Επιβλέπων Αθανασίου Δημήτριος 1
0BΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1BΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ 2
24B1.1 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΌ ΕΜΠΟΡΙΟ (Ορισμός) Ο όρος Ηλεκτρονικό Εμπόριο (Η Ε) χρησιμοποιείται για να περιγράψει την χρήση τηλεπικοινωνιακών μέσων ( κυρίως δικτύων ) για κάθε είδους εμπορικές συναλλαγές ή επιχειρηματικές δραστηριότητες μεταξύ επιχειρήσεων και ιδιωτών. Με άλλα λόγια, κάθε εμπορική δραστηριότητα που πριν από μερικά χρόνια ήταν δυνατή, μόνο χάρη στην φυσική παρουσία και μεσολάβηση ανθρώπων ή υλικών μέσων (π. χ. εμπορική αλληλογραφία ) σήμερα μπορεί να επιτευχθεί αυτόματα, ηλεκτρονικά και εξ αποστάσεως. Βλέπουμε λοιπόν, ότι το Η. Ε δεν αποτελεί μια και μόνη τεχνολογία. Πρόκειται περισσότερο για ένα συνδυασμό τεχνολογιών ανταλλαγής δεδομένων ( όπως το E D I και το email ), πρόσβασης σε δεδομένα ( shared databases, electronic bulletin boards BBS, το World Wide Web κ. α. ) και αυτόματης συλλογής δεδομένων (bar coding, magnetic/optical character. Αυτή η ηλεκτρονικής μορφής εμπορική συναλλαγή μπορεί να θεωρηθεί η αγορά ενός CD από ένα on line store (που αποτελεί μια καθημερινή πράξη για πολλούς χρήστες του ίντερνετ) και να φτάσουμε στο σημείο να κάνουμε τραπεζικές συναλλαγές από το σπίτι μας (αγοράζοντας μετοχές κάνοντας επενδύσεις ακόμα και να πληρώνουμε τους λογαριασμούς μας ΔΕΗ, ΟΤΕ, πιστωτικές κάρτες και πολλά ακόμα έχοντας ένα λογισμικό και μια σύνδεση στο ίντερνετ). 3
Επειδή το ηλεκτρονικό εμπόριο καλύπτει μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων, όσο η τεχνολογία εξελίσσεται μαζί με την τεχνογνωσία και την επιχειρηματικότητα το Ηλεκτρονικό Εμπόριο θα κατακτά όλο και μεγαλύτερη έκταση στον τομέα των συναλλαγών, αρχικά στις επιχειρήσεις και κατόπιν στα νοικοκυριά 25B1.2 Η Πυραμίδα Του Ηλεκτρονικού Εμπορίου Στο παρακάτω σχήμα θα προσπαθήσουμε να δείξουμε τη δομή του όλου συστήματος, από τα θεμέλια, που είναι οι τηλεπικοινωνίες, οι οποίες κάνουν δυνατές τις συναλλαγές μέσω Διαδικτύου, έως την κορυφή, που είναι οι σχέσεις που συνάπτουν οι επιχειρήσεις μεταξύ τους μέσω δικτύου. Οι τηλεπικοινωνίες είναι η βάση του οικοδομήματος, γιατί επιτρέπουν τη δημιουργία δικτύων. Πάνω στα δίκτυα "τρέχουν" τα προγράμματα και οι εφαρμογές που κάνουν το Ηλεκτρονικό Εμπόριο πραγματικότητα. Με τη σειρά του, το Ηλεκτρονικό Εμπόριο γίνεται εργαλείο, το οποίο χρησιμοποιεί η επιχείρηση με σκοπό τη διαμόρφωση στρατηγικής και την ανάπτυξη πλεονεκτημάτων έναντι των ανταγωνιστών της. Τέλος, η επιχείρηση χρησιμοποιεί το διαδίκτυο συναγωνιστικά με άλλες επιχειρήσεις του κλάδου ή άλλων κλάδων, ή ακόμη και με κυβερνητικές υπηρεσίες, για πληροφόρηση και μείωση του κόστους οργάνωσης και διαχείρισης. Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο δεν «βρίσκεται» απλώς αλλά «πατάει» στην τεχνολογική υποδομή, η οποία με τη σειρά της «πατάει» στις τηλεπικοινωνίες Όπως φαίνεται και στην πιο πάνω πυραμίδα, το Ηλεκτρονικό Εμπόριο, για να γίνει εφικτό, πρέπει να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, η οποία «πατάει» πάνω στις τηλεπικοινωνίες. Εδώ πρέπει να παρατηρηθεί ότι δεν είναι ανάγκη το Διαδίκτυο να "πατάει" πάνω στο τηλεφωνικό δίκτυο. Κι αυτό γιατί υπάρχουν και άλλοι τρόποι λειτουργίας. Για την ώρα βέβαια το τηλεφωνικό δίκτυο είναι η προτιμότερη και συνηθέστερη μέθοδος. Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο δεν είναι βέβαια αυτοσκοπός για μία επιχείρηση. Δεν έχει νόημα να υπάρχεις στο διαδίκτυο απλά για την παρουσία. Το Ηλεκτρονικό εμπόριο χρησιμεύει στις επιχειρήσεις ως ένα ακόμη εργαλείο με το οποίο θα μπορέσουν αυτές να εφαρμόσουν τις επιχειρησιακές τους στρατηγικές (άμεση ανταπόκριση στις επιταγές της αγοράς, Δικτυακή Αγορά, ευελιξία & προσαρμοστικότητα), έτσι ώστε να δημιουργήσουν συγκριτικά πλεονεκτήματα, τα οποία θα τους φέρουν σε καλύτερη θέση στην αγορά. Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο μπορεί να βοηθήσει, λόγω της φύσης του, και στην ανάπτυξη επιχειρησιακών συνεργασιών (Just-in-Time), Δι-επιχειρησιακά συστήματα, Ιεραρχίες), οι οποίες αποσκοπούν στη δημιουργία κοινών ωφελειών για τις εταιρείες που συμμετέχουν σ' αυτές. 4
Ας δούμε, όμως, ένα ένα τα «σκαλιά» της πυραμίδας. Επικοινωνιακός εξοπλισμός Είναι η βάση του οικοδομήματος και περιλαμβάνει το παραδοσιακό τηλεφωνικό καλώδιο, το καλώδιο της καλωδιακής τηλεόρασης και εξωτικές λύσεις, όπως το δορυφορικό δίκτυο τηλεπικοινωνιών, ασύρματες συνδέσεις υψηλής ταχύτητας κλπ. Γίνεται σοβαρή προσπάθεια να αντιστραφεί η κατάσταση και, αντί να έχουμε το τηλεφωνικό δίκτυο ως βάση του δικτύου δεδομένων, να ισχύει το ακόλουθο: να περνάει η φωνή από το δίκτυο των δεδομένων. Δίκτυα Στο σκαλί αυτό βρίσκουμε τους διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας, τους οποίους οι επιχειρήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να έλθουν σ' επαφή με άλλες επιχειρήσεις ή και με τους τελικούς καταναλωτές. Ο κάθε τρόπος έχει ορισμένα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ας σημειώσουμε, όμως, ότι μερικά από τα μειονεκτήματα είτε μειώνονται σε σημασία είτε εξαλείφονταν, λόγω της προόδου της τεχνολογίας και των εφαρμογών. Οι τρόποι αυτοί επικοινωνίας δεν είναι αλληλοεξαιρούμενοι. Η χρήση δηλαδή ενός συγκεκριμένου τρόπου επικοινωνίας από μία επιχείρηση δεν αποκλείει τη χρήση και άλλου τρόπου σε κάποια άλλη επιχειρηματική εφαρμογή Διαδίκτυο Ας δούμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του Διαδικτύου, το οποίο αναλύσαμε εκτενώς στο 1ο κεφάλαιο. UΠλεονεκτήματα Μικρό κόστος χρήσης, το οποίο όλο και μειώνεται. Γραφικό περιβάλλον για χρήστες κάθε επιπέδου. Ευρεία εξάπλωση, η οποία αυξάνεται με λογαριθμικούς ρυθμούς. UΜειονεκτήματα Μέτρια (κακή για τους άτυχους) σταθερότητα στην ποιότητα. Άλλωστε, δεν είχε σχεδιαστεί ποτέ για εμπορική χρήση, αλλά μόνο για στρατιωτική. Σχετικά μικρή ασφάλεια για τα συναλλασσόμενα μέρη. Γίνεται σοβαρή προσπάθεια να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα, αλλά η πλήρης λύση είναι δύσκολη, ασύλληπτων διαστάσεων και έχει σημαντικές νομικές και πολιτικές παρενέργειες 5
27B 26B1.3 Άλλες Μορφές Δικτύων Η διαφορά των άλλων δικτύων με το Διαδίκτυο είναι ότι τα πρώτα λειτουργούν αυτόνομα, δεν απαιτείται δηλαδή η σύνδεση τους με κάποιο παροχέα υπηρεσιών. Λόγω του ότι είναι κλειστά δίκτυα, είναι ασφαλέστερα από το Internet Το μειονέκτημα τους, όμως, είναι ότι δεν μπορούν να έλθουν σε επαφή με τον καταναλωτή, αλλά μόνο με άλλες επιχειρήσεις. Έτσι, δεν είναι κατάλληλα για πραγματικές εφαρμογές Ηλεκτρονικού Εμπορίου, αλλά μόνο γιο Ηλεκτρονικό Εμπόριο μεταξύ των επιχειρήσεων μελών τους. Τα δίκτυα χωρίζονται σε: Τοπικά (Local Area NETWORKS ή LAΝs). Είναι δίκτυα εντός ενός ή περισσοτέρων γειτονικών κτιρίων. Χρησιμοποιούνται ενδο-επιχειρησιακά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους εργαζόμενους της επιχείρησης για ανταλλαγή μηνυμάτων και για κοινή χρήση εφαρμογών. Είναι ο μόνος τύπος δικτύου που δεν παρέχει δυνατότητα επικοινωνίας με άλλες επιχειρήσεις. Μητροπολιτικά Δίκτυα (Metropolitan Area Νetworks ή LANs). Είναι δίκτυα εντός των ορίων της πόλεως. Καλύπτουν δηλαδή περιοχές με τον ίδιο κωδικό κλήσης (π.χ. 01 για την Αθήνα). Μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως και τα LANs, αλλά σε ευρύτερη κλίμακα, και να περιλάβουν πάνω από μία επιχειρήσεις. Το κόστος τους, όμως, είναι μεγαλύτερο. Ευρείας περιοχής (Wide Area NETWORKS ή LANs). Χρησιμοποιούνται όπως και τα LΑΝs, αλλά χωρίς περιορισμό, όσον αφορά τη γεωγραφική περιοχή των μελών του δικτύου. Έχουν μεγάλο κόστος κατασκευής και συντήρησης, αλλά παρέχουν μεγάλη ασφάλεια στους χρήστες τους. Δίκτυα Προστιθέμενης Αξίας (Value Added Networks ή LANs). Είναι τα ασφαλέστερα δίκτυα για τη μεταφορά εμπορικών δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων. Έχουν, όμως, μικρό εύρος επικοινωνίας και πολύ υψηλό κόστος. 1.4 Προγράμματα και εφαρμογές Τα προγράμματα και οι εφαρμογές που μπορούν ν' αναπτυχθούν στα δίκτυα και να δώσουν σάρκα και οστά στο Ηλεκτρονικό Εμπόριο είναι το Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail), το Φωνητικό Ταχυδρομείο (Voice mail), οι Ηλεκτρονικοί Κατάλογοι (E-catalogues), οι Ηλεκτρονικές Φόρμες Στοιχείων και Παραγγελιών (E-forms), το EDI, το FEDI και η Ηλεκτρονική Διαχείριση Εγγράφων. Έχοντας ορίσει στο πρώτο κεφάλαιο τις εφαρμογές του Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου (e-mail), του φωνητικού ταχυδρομείου (Voice mail), των Ηλεκτρονικών Καταλόγων και των Ηλεκτρονικών Φορμών 6
Στοιχείων και Παραγγελιών, ας εξετάσουμε τώρα τις εφαρμογές EDI, FEDI, καθώς και την ηλεκτρονική διαχείριση εγγράφων. 28BEDI Είναι η ανταλλαγή στοιχείων (τιμολογίων, τιμοκαταλόγων) μεταξύ επιχειρήσεων. Η διάδοση του ΕDΙ οφείλεται στο ότι μειώνει τα λειτουργικά κόστη και αποτελεί προθάλαμο για τη δημιουργία συμμαχιών μεταξύ των επιχειρήσεων. Από την άλλη πλευρά, αν και οι εφαρμογές του ΕDΙ μπορούν να "τρέξουν" σε εφαρμογές ασύμβατες μεταξύ τους, υπάρχει μεγάλο κόστος στο να ενσωματωθούν οι δυνατότητες των ΕDΙ εφαρμογών στις ήδη υπάρχουσες εφαρμογές μιας επιχείρησης. Ένα ακόμη μειονέκτημα είναι ότι η υπάρχουσα νομοθεσία δεν επιτρέπει τη χρήση ΕDΙ για ανταλλαγή βασικών παραστατικών, όπως το δελτίο αποστολής. FΕDΙ Το FEDI (Financial ΕDΙ) είναι η χρηματοοικονομική μορφή του ΕDΙ, κατά το οποίο ένα από τα συναλλασσόμενα μέρη είναι τράπεζα ή άλλος χρηματοπιστωτικός οργανισμός Ηλεκτρονική Διαχείριση Εγγράφων Είναι η διαχείριση παντός είδους εγγράφου μέσω λογισμικού, το οποίο "διαβάζει" όλα τα έγγραφα προς την επιχείρηση και τα διαχειρίζεται ανάλογα με τον παραλήπτη και τη μορφή τους. Φανταστείτε το σαν τον διαχειριστή εισερχομένων κλήσεων. Αν είναι τηλεφώνημα, χτυπά το τηλέφωνο, αν είναι ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail), ενημερώνεται ο λογαριασμός μας στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κι αν είναι fax, μπαίνει σε λειτουργία το fax. 29B1.5 Εφαρμογές Ηλεκτρονικού Εμπορίου Οι εφαρμογές του ηλεκτρονικού εμπορίου - των οποίων η ανάλυση θα γίνει αργότερα στο κεφάλαιο αυτό - βρίσκονται στο τέταρτο σκαλί της πυραμίδας και είναι οι ακόλουθες: Ανταλλαγή Πληροφοριών / Προβολή Παραγγελία Παράδοση Προϊόντος Πληρωμή Ηλεκτρονική ανταλλαγή παραστατικών Εξυπηρέτηση πελατών μετά την πώληση 7
30B1.6 Ενδοεπιχειρησιακές στρατηγικές Οι στρατηγικές αυτές αποσκοπούν στη δημιουργία συγκριτικού πλεονεκτήματος, ώστε η επιχείρηση να προπορευθεί του ανταγωνισμού. Το συγκριτικό πλεονέκτημα προέρχεται από την καλύτερη συνεργασία, τη μείωση των λαθών, την επίσπευση των εργασιών και την έγκαιρη πληροφόρηση. Οι παρακάτω πρακτικές είναι εφικτές όταν η πληροφορία ρέει ελεύθερη από και προς όλα τα μέρη μιας επιχείρησης. Αυτό είναι εφικτό όταν όλα τα τμήματα και οι υπάλληλοι έχουν τη δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ τους. Σ' αυτό διευκολύνονται μέσω των εταιρικών δικτύων ή intranets (intra = έσω και net = δίκτυο). Τα εταιρικά δίκτυα μπορεί να επιτρέπουν μερική, ολική, ή και καθόλου πρόσβαση σε ιδιώτες και οργανισμούς εκτός επιχείρησης. Οι ενδοεπιχειρησιακές στρατηγικές αυτές είναι οι: Άμεση ανταπόκριση (quick response) Στοχεύει στην καλύτερη εξυπηρέτηση του πελάτη μέσα από την καλύτερη συνεργασία των τμημάτων (π.χ. εργοστάσιο, αποθήκη και κατάστημα) και των σημείων λιανικής πώλησης (π.χ. κατάστημα Γλυφάδας με κατάστημα Ηλιουπόλεως). Για παράδειγμα, ο πελάτης δεν βρίσκει το προϊόν που επιθυμεί στο κατάστημα της Γλυφάδας. Για την καλύτερη εξυπηρέτηση του, ο πωλητής μπορεί να ενημερωθεί μέσω του εταιρικού δικτύου για το πότε θα έχει στο κατάστημα το προϊόν ή μπορεί να τον στείλει στο πλησιέστερο κατάστημα της αλυσίδας που έχει το προϊόν 61BΔικτυακή αγορά Στοχεύει στην απευθείας επαφή του προμηθευτή με τον πελάτη, ώστε να εξαλειφθούν οι μεσάζοντες, όταν και όπου δεν προσφέρουν προστιθέμενη αξία στη ροή του προϊόντος από τον παραγωγό στον καταναλωτή Ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις απαιτήσεις της αγοράς Στόχος εδώ είναι η έγκαιρη προσαρμογή στις απαιτήσεις του πελάτη για αλλαγές στο προϊόν, καθώς και στον τρόπο και την ποσότητα παράδοσης. Επιχειρησιακές συνεργασίες Είναι οι συνεργασίες της επιχείρησης με άλλες επιχειρήσεις και αποβλέπουν στη μείωση του κόστους, μέσω της βελτίωσης της επικοινωνίας και των δι επιχειρησιακών ενεργειών (παραγγελίες, αποστολές προϊόντων, παραλαβή προϊόντων, εκκαθάριση λογαριασμών, κ.α). Όπως και στις ενδο-επιχειρησιακές στρατηγικές, έτσι και εδώ δημιουργείται ένα δίκτυο μεταξύ των επιχειρήσεων 8
31B ώστε η πληροφορία να ρέει ελεύθερη από και προς όλες τις επιχειρήσεις που συνεργάζονται.. Το δίκτυο μεταξύ πολλών επιχειρήσεων ονομάζεται extranet από το extra = έξω (από την επιχείρηση δηλαδή) και net = δίκτυο.) Οι επιχειρησιακές συνεργασίες μπορούν να έχουν τις παρακάτω μορφές: Just Ιn Time (JΙT). Πρωτοεφαρμόστηκε στην Ιαπωνία και αποσκοπεί στη μείωση του κόστους αποθεματικών (πρώτων υλών και αποθηκευτικού χώρου), μέσω της έγκαιρης παραγωγής του προϊόντος, όταν και στην ποσότητα που το ζητήσει ο πελάτης. Ιεραρχίες Είναι η σχέση που έχουν μεγάλες εταιρείες με μικρότερες τους. Για παράδειγμα, μεγάλα νοσοκομεία ή supermarkets επιβάλλουν στους προμηθευτές τους τη χρήση τεχνολογίας, η οποία τους επιτρέπει την άμεση πληροφόρηση για επικείμενη έλλειψη κάποιου προϊόντος ή φαρμάκου. Έτσι, οι "μικροί" απολαμβάνουν τη σταθερότητα της εμπορικής συνεργασίας, ενώ οι "μεγάλοι" την καλύτερη εξυπηρέτηση, την οποία και "περνούν" στους δικούς τους πελάτες. Δι - επιχειρησιακά συστήματα Δημιουργούνται ώστε να εκμεταλλευτούν κοινούς πόρους, όπως βάσεις δεδομένων (με πελάτες, προμηθευτές, πηγές χρηματοδότησης, συνεργάτες εξωτερικού, δημοσιεύσεις διαγωνισμών), λογισμικό, γνώσεις και εμπειρίες. Στόχος εδώ μπορεί να είναι η αντιμετώπιση κινδύνου εντός αγοράς (π.χ. μεγάλος ανταγωνιστής στην ίδια χώρα ή το εξωτερικό) ή εκτός αγοράς (π.χ. νομοθεσία που αυξάνει το κόστος ή τον ανταγωνισμό). 1.7 Τι Δεν Είναι Ηλεκτρονικό Εμπόριο Το ηλεκτρονικό εμπόριο UδενU είναι μία νέα τεχνολογία, αλλά χρησιμοποιεί τεχνολογίες δικτύων και λογισμικού. Το ηλεκτρονικό εμπόριο UδενU είναι UαπλώςU η χρήση ηλεκτρονικών μέσων για την επίτευξη επικοινωνίας και εμπορικών συναλλαγών 9
32B1.8 ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ Η.Ε. Τα Συστατικά του Ηλεκτρονικού Εμπορίου Προκειμένου να γίνουν κατανοητά όσα ακολουθούν στα επόμενα κεφάλαια, θα γίνει μια σύντομη αναφορά στις διάφορες μορφές του Η.Ε. στους τύπους προϊόντων και στις επιχειρηματικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στον εμπορικό κύκλο. Οι Εμπλεκόμενοι Εταίροι 'Όπως φαίνεται στο σχήμα 1.1 σε: ένα περιβάλλον Ηλεκτρονικού Εμπορίου συμμετάσχουν επιχειρήσεις, δημόσιοι οργανισμοί και καταναλωτές. Στα πλαίσια αυτά, οι εφαρμογές του Ηλεκτρονικού Εμπορίου μπορούν να διαχωριστούν στις ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες: Δημόσιος φορέας προς επιχείρηση. Η κατηγορία εφαρμογών επιχείρηση προς Δημόσιους Οργανισμούς καλύπτει κάθε μορφή ηλεκτρονικής επικοινωνίας μεταξύ ιδιωτικών εταιριών και των αρμοδίων αρχών, τόσο για τη διεκπεραίωση φορολογικών ή άλλων υποχρεώσεων, όσο και για την αυτοματοποίηση της διαδικασίας των δημοσίων προμηθειών. Οι συναλλαγές των επιχειρήσεων με τους δημόσιους φορείς αφορούν συνήθως τέσσερις περιπτώσεις: * Φορολογία, * εισαγωγές-εξαγωγές μέσω τελωνείων, * δημόσιες προμήθειες, * προηγμένες ηλεκτρονικές υπηρεσίες (π.χ. ηλεκτρονική πληροφόρηση έκδοση βεβαιώσεων - πιστοποιητικών κ.λ.π.). Σε προηγμένες χώρες του εξωτερικού όπως οι Η.Π.Α., ο Καναδάς, η κ.λ.π. έχει αναπτυχθεί πληθώρα εφαρμογών της μορφής αυτής, επιτυγχάνουν μείωση των λειτουργικών εξόδων, καλύτερες υπηρεσίες, αποτελεσματικό έλεγχο των εσόδων και διαφανή δημόσια διοίκηση. Σύντομα θα τεθούν λειτουργία και στη χώρα μας παρόμοιες εφαρμογές όπως για παράδειγμα ηλεκτρονική υποβολή και διεκπεραίωση των δηλώσεων του Φ.Π.Α. 10
Σχήμα 1.1: Οι Συμμετέχοντες σε ένα Περιβάλλον Ηλεκτρονικού Εμπορίου Δημόσιος φορέας προς πολίτες - καταναλωτές. Στις περισσότερες εφαρμογές της μορφής αυτής, οι πολίτες - φορολογούμενοι συναλλάσσονται με τους δημόσιους οργανισμούς χρησιμοποιώντας εφαρμογές ηλεκτρονικά εμπορίου είτε για να ολοκληρώσουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις είτε για να προμηθευτούν με τα απαραίτητα πιστοποιητικά ή βεβαιώσεις είτε ακόμη για να εξασφαλίσουν τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζονται. Επιχείρηση προς επιχείρηση. Οι εφαρμογές της μορφής αυτής στοχεύουν στην απλοποίηση των διαδικασιών των επιχειρήσεων, στον έλεγχο και τη μείωση του αποθέματος, στην αυτοματοποιημένη αντικατάσταση των προϊόντων κ.ά. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία των εφαρμογών της κατηγορίας αυτής είναι η συνεργασία και ο συντονισμός των επιχειρήσεων. Ένα παράδειγμα εφαρμογής Ηλεκτρονικού Εμπορίου μεταξύ επιχειρήσεων είναι η χρήση τηλεπικοινωνιακών δικτύων για να διεκπεραιωθούν ηλεκτρονικά καίριες λειτουργίες, όπως η παραγγελιοδοσία και η τιμολόγηση. Επιχείρηση προς καταναλωτή. Η κατηγορία εφαρμογών επιχείρηση προς καταναλωτή παρουσιάζει αυξανόμενη χρήση σε διεθνές επίπεδο, λόγω της ευρείας χρήσης των δυνατοτήτων του Ιντερνέτ, το οποίο ενδείκνυται για την 11
αποτελεσματική προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών σε μεγάλο εύρος πιθανών πελατών. Οι επιχειρήσεις εκμεταλλευόμενες τα στρατηγικά οφέλη που προσφέρει το ηλεκτρονικό εμπόριο και ειδικότερα η παγκοσμιοποίηση της αγοράς μέσω της οικονομίας του διαδικτύου, δημιουργούν καινοτομικά προϊόντα και υπηρεσίες και τα προωθούν στους καταναλωτές. Αυτά είναι : υποστήριξη πελατών, ηλεκτρονική δημοσιογραφία (εφημερίδες, περιοδικά), ηλεκτρονική διανομή προϊόντων (π.χ. πληροφορίες, εφημερίδες, μουσική), διαφήμιση, ηλεκτρονικά καταστήματα - ηλεκτρονικές αγορές, ηλεκτρονικές πληρωμές, ηλεκτρονικές τράπεζες κ. ά. 3B1.9 ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΟ Η.Ε. Τύποι Προϊόντων Οι εφαρμογές ηλεκτρονικού εμπορίου παρέχουν τη δυνατότητα εύρεσης και ανάκτησης πληροφοριών, καθώς επίσης και συναλλαγής τεσσάρων τύπων προϊόντων: αγαθά, εργασίες, υπηρεσίες και άϋλα αγαθά. Κάθε ένα από αυτά έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που καθιστούν χρήσιμη τη μελέτη τους, αφού η αντιμετώπισή τους σε μια εφαρμογή ηλεκτρονικού εμπορίου πρέπει να γίνεται με προσαρμογή στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. α. Αγαθά. Πρόκειται για φυσικά αντικείμενα, που έχουν παραχθεί σύμφωνα με κάποιες προδιαγραφές, που κατά κύριο λόγο τις ορίζει ο κατασκευαστής τους. Συνήθως συμπεριλαμβάνεται στην έννοια τους και η μεταφορά από τον τόπο παραγωγής στον τόπο πώλησης. Παραδείγματα αυτής της κατηγορίας περιλαμβάνουν: χημικά, φαρμακευτικά προϊόντα, είδη ένδυσης, ανταλλακτικά κάθε είδους, οχήματα κ.λ.π. β. Εργασίες. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται εργασίες ανάπτυξης ή κατασκευής αγαθών σύμφωνα με προδιαγραφές που θέτει ο πελάτης. Παραδείγματα αποτελούν τα προϊόντα λογισμικού, ηλεκτρικές / υδραυλικές εγκαταστάσεις, κατασκευές χώρων κ.λ.π. Βασικές επιχειρηματικές διαδικασίες που έχουν σχέση με αυτή την κατηγορία αφορούν τη διαπραγμάτευση των προδιαγραφών, τις πληρωμές σύμφωνα με την πρόοδο του έργου κ.λ.π. 12
γ. Υπηρεσίες. Η διάθεση και πώληση υπηρεσιών είναι συνήθως διαδικασίες αλληλοεξαρτώμενες. Παραδείγματα αυτής της κατηγορίας περιλαμβάνουν δημόσιες, τουριστικές, χρηματοοικονομικές, ψυχαγωγικές, συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγείας. δ. Άϋλα αγαθά. Εδώ περιλαμβάνονται προϊόντα των οποίων η αξία δε συνδέεται άμεσα με το κόστος παραγωγής τους αλλά με το περιεχόμενο και τη χρήση τους. Επιπλέον, η διανομή τους εξαρτάται άμεσα από κάποιο μέσο επικοινωνίας, ενώ συνδέονται άρρηκτα με την έννοια των δικαιωμάτων χρήσης. Παραδείγματα αυτής της κατηγορίας περιλαμβάνουν τις κινηματογραφικές ταινίες, προϊόντα μουσικής, πακέτα λογισμικού, σχέδια διαφόρων ειδών κ.λ.π. Επιχειρηματικές διαδικασίες που σχετίζονται με αυτή την κατηγορία περιλαμβάνουν την αναπαραγωγή των προϊόντων κατόπιν σχετικής άδειας και όλες τις επικοινωνιακές διεργασίες που πρέπει να συντελεστούν για αυτό το σκοπό. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι παραπάνω κατηγορίες είναι πολύ γενικού περιεχομένου. Στην πράξη, ένα προϊόν μπορεί να προέλθει από τη συνένωση δύο ή περισσότερων από τις παραπάνω γενικές κατηγορίες: για παράδειγμα, ένα πακέτο λογισμικού είναι ένα προϊόν με στοιχεία αυλού αγαθού, ενώ αυτό μπορεί να συνοδεύεται από ένα συμβόλαιο συντήρησης, κάτι που πρακτικά θεωρείται παροχή υπηρεσίας και ανήκει στην κατηγορία υπηρεσίες 34B1.10 ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η.Ε. Πεδία Εφαρμογής του Ηλεκτρονικού Εμπορίου Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο μπορεί να εφαρμοστεί σε μια ευρεία γκάμα επιχειρηματικών λειτουργιών που περιλαμβάνουν: Ανταλλαγή πληροφοριών για προϊόντα και υπηρεσίες (πριν την πώληση). Η ανταλλαγή πληροφοριών, η διαφήμιση και ενημέρωση για προϊόντα και υπηρεσίες είναι ίσως η πλέον διαδεδομένη χρήση του Ηλεκτρονικού Εμπορίου. Για παράδειγμα, πάρα πολλές επιχειρήσεις διαθέτουν ηλεκτρονικές σελίδες μέσω των οποίων διαφημίζουν στο Internet τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που παρέχουν. Οι περισσότερες προσφέρουν παράλληλα και επιπλέον υπηρεσίες στους πελάτες τους και σε κάθε ενδιαφερόμενο, που εμπίπτουν συνήθως σε μια από τις επόμενες κατηγορίες. Υποστήριξη πελάτη (πριν και μετά την πώληση). Πολλές επιχειρήσεις δημιουργούν ομάδες συζητήσεων και επαφών με τους πελάτες τους, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό μπορούν να επικοινωνούν όχι μόνο με τον προμηθευτή, αλλά και μεταξύ τους, ανταλλάσσοντας ιδέες, ερωτήσεις, συμβουλές, κ.α. Ένα παράδειγμα τέτοιας εφαρμογής είναι το δίκτυο GEN (Global Engineer Network) που συντονίζεται από τη Siemens Nixdorf και αποτελεί ένα forum επαφών για 13
μηχανικούς, προμηθευτές και πελάτες μηχανολογικού εξοπλισμού από όλη την Ευρώπη (HUwww.gen.netUH ) Δημιουργία ηλεκτρονικών επιχειρήσεων (virtual enterprises) -Εμπορικά Κέντρα. Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας ηλεκτρονικών επιχειρήσεων στο δίκτυο (π.χ. ηλεκτρονικά καταστήματα, εταιρίες παροχής υπηρεσιών κλπ). Επιπλέον πολλές επιχειρήσεις (κυρίως οι μικρομεσαίες) δημιουργούν Ηλεκτρονικά Εμπορικά Κέντρα δηλαδή ομάδες επιχειρήσεων που συνεργάζονται ηλεκτρονικά δημιουργώντας ένα Εμπορικό Κέντρο στο Internet. Μια ηλεκτρονική επιχείρηση (virtual enterprise) αποτελείται από δυο ή περισσότερα ηλεκτρονικά καταστήματα και παρέχει τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να δημιουργήσουν ισχυρούς και ανταγωνιστικούς ομίλους εταιριών. Το γεγονός αυτό φαίνεται να αλλάζει το συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των επιχειρήσεων. Παράδειγμα μιας virtual enterprise αποτελεί η εταιρία Virtual Vineguards, μια κοινοπραξία μικρών παραγωγών κρασιού στην Καλιφόρνια των Η.Π.Α. Η εταιρία υπάρχει μόνο το δίκτυο (δεν έχει δηλαδή φυσική υπόσταση), στη διεύθυνση HUhttp://www.wine.comUH Οι πελάτες μπορούν να δουν πληροφορίες για τα προϊόντα της εταιρίας και να παραγγείλουν κρασιά πληρώνοντας μέσω ηλεκτρονικών συστημάτων πληρωμών. Οι παραγγελίες των πελατών μεταφέρονται μέσω δικτύου στον κατάλληλο προμηθευτή και τα προϊόντα αποστέλλονται μέσω ταχυδρομείου. Ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί το σημείο στο οποίο βρίσκεται η παραγγελία του ανά πάσα στιγμή. Μεταφορές Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χρησιμότητα της υιοθέτησης του ΕDΙ από μια μεταφορική εταιρία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την σύσταση της πελατειακής της βάσης. Για παράδειγμα, αν οι πελάτες της εταιρίας είναι μικρό-μεσαίου κυρίως μεγέθους τότε είναι πολύ πιθανό να μην επιθυμούν να εμπλακούν σε ένα σύστημα ΕDΙ. Αντίθετα, αν μεταξύ αυτών υπάρχουν και μεγάλες επιχειρήσεις, αυτές μπορούν να δράσουν καταλυτικά για την επίτευξη της κρίσιμης μάζας χρηστών και να συμβάλλουν και στην εξοικονόμηση κόστους και από τη μεταφορική εταιρία. 35B1.11 Επιπτώσεις του Ηλεκτρονικού Εμπορίου στις Επιχειρήσεις Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο μπορεί να αποτελέσει σημαντικό όπλο για τις επιχειρήσεις που επιθυμούν (ή είναι υποχρεωμένες από τις συνθήκες της αγοράς) να προβούν σε αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας τους προκειμένου να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν στις συνθήκες του σύγχρονου ανταγωνισμού. Το Η.Ε. μπορεί να βοηθήσει μια επιχείρηση να μεταβάλλει ολοκληρωτικά τη δομή της, περνώντας από πολλά επίπεδα ιεραρχίας σε πιο «οριζόντιες» δομές και συσφίγγοντας τις σχέσεις της με τους πελάτες και προμηθευτές της. 14
2BΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 3BΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ 15
36B2.1 Ηλεκτρονική τιμολόγηση - e-invoicing Με τον όρο ηλεκτρονική τιμολόγηση - e-invoicing - εννοούμε την διαδικασία με την οποία ανταλλάσσονται ηλεκτρονικά τιμολόγια, με μέσο ανταλλαγής το Διαδίκτυο σε συνεργασία με μια εφαρμογή διαχείρισης των παραστατικών. Βάσει της υπουργικής απόφασης από το Μάρτιο του 2006 στην Ελλάδα, η ηλεκτρονική τιμολόγηση e-invoicing - μπορεί να πραγματοποιηθεί πλέον χωρίς την συνοδεία του φυσικού παραστατικού. Με τη συγκεκριμένη απόφαση δίνεται η δυνατότητα σε όλες τις ελληνικές επιχειρήσεις να καταργήσουν την αποστολή χαρτιού (όταν αυτά αφορούν μόνο τιμολόγια) και ανταλλάσσοντας ηλεκτρονικά τιμολόγια, να επιτύχουν: Σύμφωνα τον νέο Κ.Β.Σ. Νόμος υπ. Αριθμόν 3842 (ΦΕΚ 58Α 23.04.2010) στο άρθρο 20 για την Διασφάλιση και τον έλεγχο συναλλαγών προβλέπεται ότι : 1.Φορολογικά στοιχεία αξίας ή λοιπά έγγραφα που εκδίδονται ή συντάσσονται αντί φορολογικών στοιχείων, συνολικής αξίας άνω των τριών χιλιάδων (3.000) ευρώ, τα οποία εκδίδονται για συναλλαγές μεταξύ επιτηδευματιών εξοφλούνται μέσω επαγγελματικών τραπεζικών λογαριασμών του εκδότη - πωλητή αγαθών ή υπηρεσιών και του λήπτη των αντίστοιχων στοιχείων ή επιταγών που εξοφλούνται μέσω των ίδιων λογαριασμών, οι κινήσεις των οποίων διαβιβάζονται σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών, χωρίς να ισχύει ως προς τούτο το τραπεζικό απόρρητο. Οι Τράπεζες δεν επιτρέπεται να χρεώνουν αμοιβές για τη λειτουργία των επαγγελματικών λογαριασμών. 2.Τα φορολογικά στοιχεία συνολικής αξίας χιλίων πεντακοσίων (1.500) ευρώ και άνω, που εκδίδονται για πώληση αγαθών ή παροχή υπηρεσιών σε ιδιώτες, εξοφλούνται από τους λήπτες τους, αγοραστές των αγαθών ή των υπηρεσιών, μέσω τράπεζας, με χρεωστικές ή πιστωτικές κάρτες ή μέσω τραπεζικού λογαριασμού και με επιταγές. Δεν επιτρέπεται εξόφληση των στοιχείων αυτών με μετρητά. Οι Τράπεζες δεν επιτρέπεται να χρεώνουν αμοιβές για την κατάθεση των ποσών αυτών σε τραπεζικούς λογαριασμούς. 16
37B2.2.Προετοιμασία της Επιχείρησης Για την επιτυχημένη προετοιμασία της κάθε επιχείρησης όσον αφορά την εφαρμογή της Ηλεκτρονικής Τιμολόγησης απαιτούνται να γίνουν ορισμένες ενέργειες όπως : ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΥΠΟΔΟΜΗ (Εμπορικό Λογισμικό) Η βασικότερη ενέργεια είναι η αναβάθμιση του Εμπορικού Λογισμικού που έχει η επιχείρηση σε χρήση για τις καθημερινές συναλλαγές με τους Προμηθευτές και τους Πελάτες. Πρέπει τα στελέχη της επιχείρησης, ή ο υπεύθυνος της Μηχανογράφησης (εάν υπάρχει Μηχανογραφικό τμήμα), να ενημερωθούν έγκαιρα για τις βελτιώσεις του λογισμικού που αφορούν την Ηλεκτρονική Τιμολόγηση. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει οργανωμένο Μηχανογραφικό τμήμα απαραίτητη είναι η βοήθεια από την εταιρία που πιθανότατα έχει αναλάβει την Μηχανογραφική υποστήριξη της επιχείρησης. Η ενημέρωση αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει : Τις βελτιώσεις του Λογισμικού για την Ηλεκτρονική Τιμολόγηση Την απαραίτητη υποδομή (Hardware-Software κ.λ.π)για την λειτουργία του λογισμικού. Το κόστος των συμβάσεων και της αναβάθμισης του λογισμικού. Το κόστος των υπηρεσιών από την εταιρία υποστήριξης για την εγκατάσταση την παραμετροποίηση την εκπαίδευση την εν γένει υποστήριξη της λειτουργίας 17
(Hardware) Ο βασικός εξοπλισμός που απαιτείται για μια εφαρμογή ηλεκτρονικού εμπορίου είναι ένας ή ενδεχομένως και περισσότεροι ισχυροί υπολογιστές, που θα εκτελούν χρέη διακομιστή (server), το κατάλληλο λογισμικό για την δημιουργία και συντήρηση της τοποθεσίας (site), το κατάλληλο λογισμικό διαχείρισης των συναλλαγών, το λογισμικό και υλικό για την ασφάλεια της τοποθεσίας και των συναλλαγών, και φυσικά ότι άλλο απαιτείται για την σύνδεση με το διαδίκτυο (modem, γραμμή σύνδεσης κτλ). Η απαραίτητη υποδομή έχει άμεση σχέση με τις απαιτήσεις για την άριστη λειτουργία του Εμπορικού Λογισμικού της επιχείρησης. (Software-Antivirus-Firewall) Δεδομένου, ότι ένα από τα πολύ σημαντικά ζητήματα που απασχολούν όσους ασχολούνται με εμπορικές εφαρμογές στο διαδίκτυο, είτε σαν προμηθευτές, είτε σαν καταναλωτές, είναι η ασφάλεια, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε αυτήν. Έτσι, για τη διασφάλιση της ακεραιότητας της τοποθεσίας από «εισβολείς» πολλές φορές απαιτείται η εγκατάσταση κάποιου τείχους προστασίας (firewall) σε μορφή είτε hardware είτε software ή και σε συνδυασμό και των δύο. Ειδικά όταν εφαρμόζουμε και συναλλαγές business to customer εμπλέκεται σχεδόν πάντα η διαδικασία της πληρωμής από τον καταναλωτή προς την επιχείρηση σε αντίθεση με κάποιες business to business εφαρμογές όπου υπάρχουν και άλλοι τρόποι διακανονισμού, όπως μεταξύ εταιρειών που συναλλάσσονται σε τακτική βάση η ασφάλεια των συναλλαγών είναι απαραίτητη για την προστασία των καταναλωτών και της εταιρείας προκειμένου να μην αποτρέπονται οι καταναλωτές στο να προβούν σε συναλλαγή. Έτσι, απαραιτήτως πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από τους σχεδιαστές μιας τοποθεσίας και τους ιδιοκτήτες της, η χρήση κάποιου πρωτοκόλλου όπως το SET (Secure Electronic Transaction) ή ίσως του περισσότερο διαδεδομένου, αλλά όχι τόσο αποτελεσματικού, SSL (Secure Sockets Layer), ώστε να είναι ασφαλής η σύνδεση μεταξύ του server και του browser του πελάτη. Για τους ίδιους λόγους καλό είναι να χρησιμοποιούνται και διάφορα πρωτόκολλα κρυπτογράφησης όπως π.χ. το PGP http://www.pgpinternational.com/). 18
Για το Πρωτόκολλα κρυπτογράφησης είναι λογικό να έχει υπάρχει σχετική υποδομή με την αναβάθμιση του Εμπορικού λογισμικού ώστε να λειτουργήσει η Ηλεκτρονική Τιμολόγηση. 38B2.3.Ηλεκτρονική Τιμολόγηση 4BΜε τα ηλεκτρονικά τιμολόγια επιτυγχάνεται: 5BΟικονομία χρόνου και κόστους από την κατάργηση της χειροκίνητης καταχώρησης και των λαθών καταχώρησης 6BΚαλύτερη συμφωνία καρτέλας προμηθευτή 7BΤαχύτερος χρόνος παραλαβής εμπορευμάτων 8BΚαλύτερος έλεγχος αποθεμάτων 9BΈγκαιρη ενημέρωση αποθεμάτων 10BΒέλτιστος έλεγχος αναπλήρωσης της αποθήκης 1BΠοιοτικότερη αξιοποίηση ανθρωπίνων και υλικών πόρων 12BΜείωση στο κόστος από τα αναλώσιμα (χαρτί, μελάνια κλπ) 13BΑυτοματοποίηση αρχειοθέτησης: Σταδιακή Κατάργηση φυσικής αρχειοθέτησης και αντικατάστασης με ηλεκτρονική 14BΚατάργηση αποθηκευτικών χώρων 15BΚατάργηση εξόδων αποστολής και εντύπων 16BΕυκολότερη διαχείριση τιμολογίων 17BΔιευκόλυνση συναλλαγών με δημόσιους φορείς. 39B2.4 Electronic Data Exchange Το EDI αποτελεί ένα κλειστό σύστημα-δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών, το οποίο μετρά ήδη 30 χρόνια ζωής και χρησιμοποιείται για την ηλεκτρονική ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων και μεγάλων οργανισμών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Είναι βασισμένο σε συμφωνηθέντα πρότυπα και συμβάσεις μεταξύ των αντισυμβαλλόμενων μερών, και οι πληροφορίες που διακινούνται μέσω των δικτύων EDI είναι τυποποιημένες και κωδικοποιημένες. Ηλεκτρονική υπογραφή Οι ηλεκτρονικές υπογραφές αποτελούν δεδομένα σε ψηφιακή μορφή που συνοδεύουν άλλα ηλεκτρονικά δεδομένα ή συσχετίζονται λογικά με αυτά, και χρησιμεύουν ως μέθοδος απόδειξης της γνησιότητας, συνδεόμενα μονοσήμαντα και καθορίζοντας αποκλειστικά την ταυτότητα του υπογράφοντος. 19
1. Αυθεντικότητα και γνησιότητα Τα ηλεκτρονικά τιμολόγια πρέπει δίνουν τη δυνατότητα στον πωλητή και στον αγοραστή, να ελέγχουν αυτόματα τη γνησιότητα των τιμολογίων για τη συναλλαγή τους, μέσω ασφαλούς "κλειδωμένης" σύντμησης ηλεκτρονικού κειμένου, η οποία παρέχει την εγγύηση της αυθεντικότητας του. Το ηλεκτρονικό τιμολόγιο πρέπει να: Να συνοψίζεται με ειδικό αλγόριθμο κατακερματισμού και να υπογράφεται ψηφιακά με χρήση προηγμένου ψηφιακού πιστοποιητικού σε Ασφαλή Διάταξη Δημιουργίας Υπογραφής. Αποστέλλεται με ασφαλές κανάλι επικοινωνίας και με χρήση ασύμμετρης κρυπτογράφησης σε χώρο ελεγχόμενης και κλειδωμένης πρόσβασης. Αποθηκεύεται με ειδικά συμμορφωμένη διεργασία ασφαλώς και μπορεί να ανακτηθεί για σκοπούς εκ νέου αποστολής ή ελέγχου. 2. Διασφάλιση ακεραιότητας Παράλληλα, πρέπει να διασφαλίζεται με ειδική κωδικοποίηση ακεραιότητας μηνύματος ότι τα δεδομένα δεν μπορούν να αλλοιωθούν κατά τη μετάδοσή τους και ότι ο παραλήπτης λαμβάνει τα δεδομένα, όπως εστάλησαν, ενώ θα είναι απόλυτα βέβαιος για την ταυτότητα του αποστολέα. 3. Εξασφάλιση εμπιστευτικότητας Πρέπει ακόμα να διασφαλίζεται με κατάλληλες προδιαγραφές επικύρωσης εμπιστευτικότητας ότι τα στοιχεία των συναλλαγών που αποστέλλονται, δεν μπορούν να αποκαλυφθούν ή να διατεθούν σε μη εξουσιοδοτημένο παραλήπτη. 4. Μη αποποίηση ευθύνης Η συμμετοχή σε έγκυρη παραγωγή ηλεκτρονικού τιμολογίου προϋποθέτει τη δέσμευση υπογράφοντος ως προς την ηλεκτρονική συναλλαγή για μη αποποίηση ευθύνης για τα εμπλεκόμενα μέρη τα οποία δεν έχουν νόμιμο δικαίωμα να αρνηθούν την εκ των υστέρων τη συμμετοχή τους στη εν λόγω συναλλαγή αυτού. Απαραίτητη ενημέρωση Προσοχή πάντα όταν λοιπόν ξεκινάτε το ηλεκτρονικό σας κατάστημα, να ελέγχετε ότι ο παροχέας ή σύμβουλός σας έχει τις απαραίτητες γνώσεις για να σας ενημερώσει για το τρέχον δίκαιο διαδικτύου και πώς οι παρεχόμενες υπηρεσίες του είναι συμμορφωμένες με τις διεθνής απαιτήσεις πιστοποίησης ηλεκτρονικών τιμολογίων σε συνδυασμό με συμβατότητα PCI-DSS. Το λέμε αυτό μιας και στατιστικές δείχνουν πως 90% αυτών δεν καλύπτουν τα μόλις προαναφερθέντα. 20