Κριτική Θεώρηση Π. Καρανικόλας
ΔΕΝ αποτελούν άκριτη υποστήριξη της κλασικής αγροτικής πολιτικής, oύτε και της στείρας επιδοματικής λογικής για τη γεωργία
250% 200% 150% 100% ΕΕ: 59% 50% 0% Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων του ΔΙΓΕΛΠ
500% 487% 400% 300% 200% 100% 59% 78% 99% 81% 82% 42% 45% 132% 100% 131% 63% 80% 86% 69% 0% ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων ΔΙΓΕΛΠ (*) ΓΟΕ ανά ΜΑΕ οικ./εισόδημα Αναφοράς
160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% 419% Εισόδημα Αναφοράς Εισόδημα απ' την αγορά Επιδοτήσεις ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων ΔΙΓΕΛΠ
Έρευνα μεταξύ των Ευρωπαίων γεωργών: Η εξασφάλιση σταθερού εισοδήματος στους αγρότες πρέπει να είναι ο υπ αριθμόν 1 στόχος της ΚΑΠ; 70% Πόσοι απάντησαν «ναί» 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΠΗΓΗ: ΕΥΡΩΒΑΡΟΜΕΤΡΟ, 2-3-2005 ΕΛΛ ΠΟΛ ΚΥΠΡ ΦΙΝΛ ΟΥΓΓ ΛΙΘ ΕΣΘ ΙΣΠ ΠΟΡΤ ΣΛΒΕΝ ΟΛΛ ΒΕΛ ΓΑΛΛ ΣΛΟΒ ΕΕ-25 ΑΥΣΤ ΓΕΡ ΛΕΤΤ ΜΑΛΤ ΙΡΛ ΛΟΥΞ ΒΡΕΤ ΙΤΑΛ ΤΣΕΧ ΣΟΥΗΔ ΔΑΝ
Στρεβλώσεις Ο παρεμβατισμός στις γεωργικές αγορές, με τις αυξημένες επιδοτήσεις, στρεβλώνει τις αγορές, οδηγεί σε υπερπαραγωγή και μειούμενες τιμές των γεωργικών προϊόντων Οι αγροτικές πολιτικές (ΑΠ) των ανεπτυγμένων χωρών ευθύνονται για τα προβλήματα της γεωργίας των αναπτυσσόμενων χωρών Αναποτελεσματικότητα (στη γεωργία και τον αγροτοδιατροφικό τομέα) Μη ανταπόκριση στη μεταβαλλόμενη ζήτηση, όχι χαμηλό κόστος παραγωγής, όχι κερδοφορία «Διατηρώντας τους αναποτελεσματικούς παραγωγούς στη ζωή, οι ΑΠ οδηγούν σε χαμηλές τιμές, αστάθεια, και μελλοντικές γεωργικές κρίσεις» Αναποτελεσματικότητα των τομεακών γεωργικών πολιτικών, αφού έχουν πάντα ένα καθαρό κοινωνικό κόστος, όπως αποδεικνύει η οικονομική της ευημερίας Διαρθρωτική Προσαρμογή, μια «δυναμική διαδικασία που καθοδηγείται από τα σήματα των αγορών» (OECD, 1994) Δεν υπάρχει καμμιά γεωργική ιδιαιτερότητα (ούτε και αγροτικό ζήτημα ) Αστάθεια τιμών: υπεύθυνες και οι ΑΠ Γεωργικά Εισοδήματα: συγκρίσιμα ή και ανώτερα των μη γεωργικών
Άρση των στρεβλώσεων Εάν οι γεωργικές αγορές λειτουργήσουν χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις που στρεβλώνουν τα μηνύματα της αγοράς: όλοι οι εμπλεκόμενοι θα παίρνουν αποτελεσματικές αποφάσεις Όλες οι δυνάμεις της αγοράς η προσφορά, η ζήτηση, οι τιμές και οι γεωργικές δομές θα ανταποκρίνονται στα μηνύματα της αγοράς & θα προσαρμόζονται σύντομα και αποτελεσματικά σ αυτά Η κατάργηση των ΑΠ των ανεπτυγμένων χωρών θα οδηγήσει, εκτός των άλλων, σε αύξηση των διεθνών τιμών των γεωργικών προϊόντων και συνακόλουθα σε αύξηση της ευημερίας των φτωχών χωρών Βελτίωση της αποτελεσματικότητας Μεγέθυνση, μείωση κόστους παραγωγής, κατάκτηση μεριδίων αγοράς, Καθιέρωση προτύπων ποιότητας και ασφάλειας Δίχτυ προστασίας σε περιόδους χαμηλών τιμών Μετατόπιση προς την ελεύθερη αγορά, απορρύθμιση
Σιωπηρές υποθέσεις: Οι γεωργικές αγορές είναι «ανταγωνιστικές», δηλ. λειτουργούν με βάση το πρότυπο του «τέλειου» ανταγωνισμού αυτοδιορθώνονται, κατανέμουν αποτελεσματικά τους πόρους,... Οι φθίνουσες αποδόσεις είναι ο κανόνας στη γεωργία Η γεωργική εκμετάλλευση ως τυπική επιχείρηση
Ισχύουν οι σιωπηρές υποθέσεις; Είναι οι γεωργικές αγορές πλήρως ανταγωνιστικές; Δεν υπάρχει πιά αγροτικό ζήτημα; Είναι οι φθίνουσες αποδόσεις ο κανόνας στη γεωργία; Είναι η γεωργική εκμετάλλευση μια τυπική επιχείρηση; Πώς πραγματικά λειτουργούν οι γεωργικές αγορές; Ποιά είναι η δομή του αγροτοδιατροφικού συστήματος;
1. Η δομή του αγροτοδιατροφικού συστήματος 2. Η μη αυτοδιόρθωση της αγοράς 3. Η (αν)αποτελεσματικότητα στη γεωργία 4. Η εγγενής τάση για πτώση των τιμών 5. Η αστάθεια των τιμών 6. Οικονομική της Ευημερίας: τι ΔΕΝ λέει; 7. Η φύση της γεωργικής εκμετάλλευσης 8. Η στενή αλληλεξάρτηση γεωργικών και χρηματοοικονομικών αγορών
Π. Καρανικόλας
Πολύ μεγάλος βαθμός οικονομικής συγκέντρωσης Αδιαφάνεια τιμών Τιμολόγηση με βάση την ισχύ της επιχείρησης Νέοι τρόποι κερδοφορίας (π.χ. terminator technology, ανυπαρξία εναλλακτικών πηγών προμήθειας σπόρων για τους γεωργούς) «Εξωτερίκευση» του κόστους Μηχανισμοί καταστολής του ανταγωνισμού Αποκλειστικός εφοδιασμός (captive supply) Ισχυρές τάσεις οριζόντιας και κάθετης ολοκλήρωσης & διεθνούς επέκτασης Αγροτοδιατροφικά Συμπλέγματα (clusters) Αυξανόμενη εξάρτηση των γεωργών Ανεξαρτησία των ΥΕ Aνταγωνιστές: είτε εκμηδένιση, είτε συγχώνευση
Ο γεωργικός τομέας παράγει μια διαχρονικά αυξανόμενη αξία, από την οποία όμως ιδιοποιείται ένα όλο και μικρότερο ποσοστό Αύξηση της παραγωγικότητας: αναγκαία αλλά όχι επαρκής συνθήκη για την επίλυση του εισοδηματικού προβλήματος της γεωργίας Αλλαγή των όρων ενσωμάτωσης της γεωργικής εκμετάλλευσης στο αγροτοδιατροφικό σύστημα
Ολιγοψώνια, Ολιγοπώλια και Καταχρηστικές Πρακτικές στον Αγροτοδιατροφικό τομέα
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ΠΗΓΗ: Consumers International, "The relationship between supermarkets and suppliers: What are the implications for consumers?", 2012
Οι μεγάλες εταιρείες λιανικού εμπορίου συνιστούν, σε όλες τις χώρες, ολιγοψώνιο-ολιγοπώλιο Τεράστια διαπραγματευτική δύναμη έναντι των προμηθευτών έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν σε αυτούς μη ισορροπημένους εμπορικούς όρους Τα μέλη του ολιγοπωλίου ανταγωνίζονται μεταξύ τους μόνο σε σχέση με τους καταναλωτές. Ως προς τους προμηθευτές, δεν υπάρχει ανταγωνισμός.
μεγάλη αδιαφάνεια στη διαμόρφωση των τιμών και των περιθωρίων κέρδους των μελών της α/δ αλυσίδας «εκπτώσεις εκτός τιμολογίου» όταν ένα συμβαλλόμενο μέρος είναι σε θέση να επιβάλλει τους όρους του στους εμπορικούς εταίρους του, δεν υπάρχει συμβατική ελευθερία: καταχρηστικές πρακτικές εκ μέρους των μεγάλων εταιρειών λιανικού εμπορίου έναντι των προμηθευτών τροφίμων
Οι καταχρηστικές πρακτικές είναι επιζήμιες για: τους παραγωγούς, τους καταναλωτές (κυρίως μακροπρόθεσμα), το δημόσιο συμφέρον και το οικονομικό συμφέρον των κρατών μελών Βλ.: Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (2013): Εμπορικές σχέσεις μεταξύ των μεγάλων εταιρειών λιανικού εμπορίου και των προμηθευτών τροφίμων σημερινή κατάσταση» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)
Έχουν τους εξής ΣΤΟΧΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: Διαθεσιμότητα μεγάλων ποσοτήτων γεωργικών προϊόντων Επέκταση εγχώριων και διεθνών αγορών Ελαχιστοποίηση της ρύθμισης των λειτουργιών τους Αγορές ανταποκρινόμενες σε αλλαγές [αστάθεια] Αντίσταση σε αλλαγές Δηλ. ελεύθερη αγορά με ελάχιστη κρατική παρέμβαση, και ελεύθερο εμπόριο
Η «αυτορρύθμιση» δεν αποτελεί επαρκή θεραπεία των στρεβλώσεων στο ολιγοπώλιο των επιχειρήσεων λιανικής. Δεν είναι οι «κώδικες δεοντολογίας», που θα εξισορροπήσουν τις εν λόγω εμπορικές σχέσεις. Η ίδια η φύση των καταχρηστικών πρακτικών απαιτεί και δικαιολογεί την απαγόρευσή τους από το νόμο. Να υποχρεωθούν οι εταιρείες αυτές να ενσωματώνουν στην τιμή αγοράς του προϊόντος και τις διάφορες υπηρεσίες που χρεώνουν στους προμηθευτές τους. Τούτο θα καταδείξει το ποσό που έχει πραγματικά εισπράξει ο προμηθευτής για το προϊόν του.
να θεσπιστεί νομοθεσία με γνώμονα την κοινωνία και όχι μόνο την λογική της αγοράς, προκειμένου να σταματήσει η τάση συγκέντρωσης των ολοένα ισχυρότερων εταιρειών λιανικού εμπορίου και να προωθηθούν εναλλακτικές μορφές εμπορίου Περαιτέρω απορρύθμιση ή εξισορρόπηση ισχύος;