ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:ΣΤΑΜΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΜΑΛΕΣΚΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ Α.Μ.376

Α.Τ.Ε.Ι. ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η εικόνα της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας στην ελληνική τηλεόραση:η περίπτωση των ελληνικών σήριαλ». ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:ΣΤΑΜΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΜΑΛΕΣΚΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ Α.Μ.376 ΚΑΣΤΟΡΙΑ 2006

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ.. 3 1.1. Η δύναµη της τηλεόρασης.. 3 1.2. Η οργάνωση της τηλεόρασης ως δηµόσιας υπηρεσίας (δυτικοευρωπαϊκό µοντέλο).... 5 1.3. Η οργάνωση της τηλεόρασης ως επιχείρηση (αµερικάνικο µοντέλο). 7 1.4. ιαφορές των δυο µοντέλων τηλεόρασης 8 1.5. Ο ρόλος της τηλεόρασης και των υπόλοιπων ΜΜΕ στην κατασκευή και αναπαραγωγή στερεοτύπων.. 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΜΜΕ 11 2.1. Η αναπαράσταση της γυναίκας στα ΜΜΕ στη σχολή της µαζικής επικοινωνίας. 11 2.2. Η αναπαράσταση της γυναίκας στα ΜΜΕ στην ιδεολογική ανάλυση. 13 2.3. Έρευνες για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ. 14 2.4. Έρευνες για την αναπαράσταση των γυναικών στην Ελλάδα: Η περίπτωση των σχολικών εγχειριδίων.. 16 2.5. Σκοπός της παρούσας εργασίας 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ... 21 3.1. Ανάλυση περιεχοµένου: Περιγραφή της µεθόδου... 21 3.2. Εφαρµογή της ανάλυσης περιεχοµένου στην παρούσα εργασία.. 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 25 4.1. Αποτελέσµατα σε κωµικές σειρές. 25 4.1.1. Παρουσίαση των γυναικείων επαγγελµάτων όπως προβάλλονται από τις κωµικές σειρές. 25 4.1.2. Η θέση που κατέχει το επάγγελµα των γυναικών στις κωµικές σειρές. 27 4.1.3. Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κωµικές σειρές. 28 4.1.4. Οι ηλικίες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κωµικές σειρές. 29 4.1.5. Η οικογενειακή κατάσταση των γυναικών όπως προβάλλονται στην αρχή των κωµικών σειρών.. 30 4.1.6. εξιότητες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κωµικές σειρές 32 4.1.7. Στοιχεία που υπάρχουν στους γυναικείους χαρακτήρες. Εσωτερικά 33 χαρακτηριστικά. 4.1.8. Αντιλήψεις των γυναικών για τα πιστεύω-τις αξίες-τις σχέσεις-τη ζωή.. 35 4.2. Αποτελέσµατα σε αισθηµατικές κοµεντί σειρές... 36 4.2.1. Παρουσίαση των γυναικείων επαγγελµάτων όπως προβάλλονται από τις αισθηµατικές κοµεντί σειρές.. 36 4.2.2. Η θέση που κατέχει το επάγγελµα των γυναικών στις αισθηµατικές 37 κοµεντί

4.2.3. Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των γυναικών όπως προβάλλονται από τις αισθηµατικές κοµεντί σειρές 38 4.2.4. Οι ηλικίες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις αισθηµατικές κοµεντί σειρές. 39 4.2.5. Η οικογενειακή κατάσταση των γυναικών όπως προβάλλονται στην αρχή των αισθηµατικών κοµεντί σειρών 40 4.2.6. εξιότητες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις αισθηµατικές κοµεντί σειρές.. 41 4.2.7. Στοιχεία που υπάρχουν στους γυναικείους χαρακτήρες. Εσωτερικά χαρακτηριστικά 42 4.2.8. Αντιλήψεις των γυναικών για τα πιστεύω-τις αξίες-τις σχέσεις-τη ζωή 43 4.3. Αποτελέσµατα σε κοινωνικές δραµατικές σειρές 44 4.3.1. Παρουσίαση των γυναικείων επαγγελµάτων όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές δραµατικές σειρές. 44 4.3.2. Η θέση που κατέχει το επάγγελµα των γυναικών στις κοινωνικές δραµατικές σειρές.. 45 4.3.3. Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές δραµατικές σειρές. 46 4.3.4. Οι ηλικίες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές δραµατικές σειρές 47 4.3.5. Η οικογενειακή κατάσταση των γυναικών όπως προβάλλονται στην αρχή των κοινωνικών δραµατικών σειρών.. 47 4.3.6. εξιότητες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές δραµατικές σειρές.. 48 4.3.7. Στοιχεία που υπάρχουν στους γυναικείους χαρακτήρες. Εσωτερικά χαρακτηριστικά. 49 4.3.8. Αντιλήψεις των γυναικών για τα πιστεύω-τις αξίες-τις σχέσεις-τη ζωή. 50 4.4. Αποτελέσµατα σε κοινωνικές αισθηµατικές σειρές. 51 4.4.1. Παρουσίαση των γυναικείων επαγγελµάτων όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές αισθηµατικές σειρές 51 4.4.2. Η θέση που κατέχει το επάγγελµα των γυναικών στις κοινωνικές αισθηµατικές σειρές 53 4.4.3. Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές αισθηµατικές σειρές. 54 4.4.4. Οι ηλικίες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές αισθηµατικές σειρές. 55 4.4.5. Η οικογενειακή κατάσταση των γυναικών όπως προβάλλονται στην αρχή των κοινωνικών αισθηµατικών σειρών 55 4.4.6. εξιότητες των γυναικών όπως προβάλλονται από τις κοινωνικές αισθηµατικές σειρές 57 4.4.7. Στοιχεία που υπάρχουν στους γυναικείους χαρακτήρες. Εσωτερικά χαρακτηριστικά 58 4.4.8. Αντιλήψεις των γυναικών για τα πιστεύω-τις αξίες-τις σχέσεις-τη ζωή.. 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ. 60 5.1. Συζήτηση των αποτελεσµάτων.. 60 5.2. Συµπεράσµατα. 65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 67

Ελληνική βιβλιογραφία. 67 Ξένη βιβλιογραφία 68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ 69

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν εγχείρηµα αποτελεί µια έρευνα η οποία εστιάζει στην εικόνα της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας, όπως εκείνη προβλήθηκε µέσα από την ελληνική τηλεόραση, και πιο συγκεκριµένα µελετά συγκριτικά τον τρόπο µε τον οποίο προβλήθηκαν οι γυναίκες στα ελληνικά σήριαλ. Αυτό θα διερευνηθεί έχοντας ως άξονα την αναπαράσταση της γυναίκας το επάγγελµα που παρουσιάζεται να ασκεί. Η εργασία αποτελεί βασικό στοιχείο της γυναικείας χειραφέτησης και όχι συχνά προσδιοριστικό στοιχείο των γυναικών σε σχέση µε τους άνδρες. Έτσι, είναι σηµαντικό να δούµε πώς παρουσιάζεται το επάγγελµα και τι θέση έχει στην αναπαράσταση της γυναίκας από τα ΜΜΕ. Ερωτήµατα όπως αυτά που ακολουθούν θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη του θέµατος της εργασίας: 1) Αποτελεί το επάγγελµα προσδιοριστικό στοιχείο της γυναίκας στην ελληνική τηλεόραση ή αποτελεί µη βασικό στοιχείο της ταυτότητάς της; 2) Με ποιο επάγγελµα συνδέεται η γυναίκα στην ελληνική τηλεόραση και µε ποια χαρακτηριστικά (εξωτερικά γνωρίσµατα, ψυχικά γνωρίσµατα) συνδέεται το κάθε επάγγελµα; 3) Υπάρχει ένας στερεοτυπικός τρόπος παρουσίασης της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας στην ελληνική τηλεόραση; 4) Τελικά, η εικόνα της εργαζόµενης γυναίκας, όπως διαµορφώνεται από την ελληνική τηλεόραση, αναπαράγει ή αντιστέκεται στο πατριαρχικό κατεστηµένο; Η εικόνα της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας στην ελληνική τηλεόραση θα διερευνηθεί µέσα από ένα σηµαντικότατο κοµµάτι του ψυχαγωγικού προγράµµατος της ελληνικής τηλεόρασης, τα σήριαλ. Οι τηλεοπτικές σειρές, και κυρίως οι ελληνικές που προβάλλονται στη βραδινή ζώνη (9-12), στο λεγόµενο prime time, έχουν συχνά πολύ µεγάλη τηλεθέαση, και κυρίως από γυναίκες. Θα ήταν ενδιαφέρον, λοιπόν, να δούµε τι είδους γυναικεία ταυτότητα 1

καλούνται να οικοδοµήσουν οι ίδιες αλλά και οι άλλοι γι αυτές, παρακολουθώντας τους γυναικείους χαρακτήρες των ελληνικών σήριαλ της βραδινής ζώνης. Προκείµενου να βγάλουµε κάποια ασφαλή συµπεράσµατα για την εικόνα της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας στην ελληνική τηλεόραση, χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος της ανάλυσης περιεχοµένου. Το ερευνητικό υλικό που χρησιµοποιήθηκε για την παρούσα εργασία αντλήθηκε από την ελληνική τηλεόραση. Πιο συγκεκριµένα, κατά την διάρκεια του χρονικού διαστήµατος από 1/3 ως 30/6/2005, πραγµατοποιήθηκε η καταγραφή 22 ελληνικών σήριαλ (όχι αυτά που παίζονταν σε επανάληψη), µε σκοπό την συλλογή δεδοµένων για περαιτέρω επεξεργασία. Τα κανάλια που πρόβαλαν τα σήριαλ που µελετήθηκαν αποτελούν κανάλια µεγάλης εµβέλειας και µε µεγάλους δείκτες τηλεθέασης (-του κρατικού καναλιού ΝΕΤ), γεγονός που συνετέλεσε στην αντιπρωσοπευτικότητα αυτού του δείγµατος, αλλά και της σύγκρισης µεταξύ τους, αφού επικρατεί µια διαφοροποίηση στο πνεύµα ιδεών µεταξύ ιδιωτικών και κρατικών καναλιών. Τα κανάλια τα οποία πρόβαλαν τα σήριαλ είναι τα εξής: MEGA CHANNEL ANT1 ALPHA ALTER NET 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ 1.1. Η δύναµη της τηλεόρασης Στην εποχή µας, τα µέσα µαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ) αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της καθηµερινής µας ζωής. Άλλωστε, αυτό το αποδεικνύει η ταχύτατη ανάπτυξη και η διάδοση της σε όλα τα µέρη του κόσµου. Στη χώρα µας, λόγου χάρη, όταν το 1966 άρχισαν τα πρώτα πειραµατικά προγράµµατα της κρατικής τηλεόρασης, ελάχιστοι Έλληνες διέθεταν τηλεοπτικό δέκτη. Μέσα σε λιγότερο από τριάντα χρόνια, µόνο το 2% περίπου των ελληνικών νοικοκυριών δεν έχει ακόµα τηλεόραση. Αλλά και σε άλλες χώρες, η διάδοση της τηλεόρασης υπήρξε εξίσου ταχύτατη (Παπαθανασόπουλος 1997). Είναι ενδεικτικό ότι στα 1960 στην Αµερική στη χώρα όπου πρωτοαναπτύχθηκαν στη σύγχρονη µορφή τους, η τεράστια πλειοψηφία των ΜΜΕ, αλλά και όπου αναµφισβήτητα εξακολουθούν να γνωρίζουν την πιο θεαµατική τους ανάπτυξη σχεδόν δυο στους τρεις Αµερικανούς θεωρούσαν την τηλεόραση ως την καινοτοµία που τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια είχε κάνει τη ζωή «πιο απολαυστική, ευχάριστη ή ενδιαφέρουσα» (Σεραφετινίδου 1995). Και αυτό γιατί η τηλεόραση αποτελεί το κυρίαρχο µέσο ψυχαγωγίας σχεδόν σε όλες τις χώρες. Οι άνθρωποι χρησιµοποιούν την τηλεόραση για να χαλαρώσουν και να ψυχαγωγηθούν. Αν υποθέσουµε ότι κατά µέσο όρο η εργασία, η µετακίνηση, το φαγητό και ο ύπνος απορροφούν σχεδόν τις δεκαοχτώ ή είκοσι ώρες του εικοσιτετραώρου είναι φανερό ότι τα ΜΜΕ τείνουν κυριολεκτικά να κυριαρχήσουν στον περισσότερο, αν όχι σε ολόκληρο, τον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου. Με βάση αυτά τα στοιχεία, µπορούµε τώρα πια, όπως παρατηρεί ο McQuail (1969 στη Σεραφετινίδου 1995, 3) «να θεωρούµε ότι το να αφιερώνει κανείς κάποιο µέτριο χρόνο στα ΜΜΕ αποτελεί τουλάχιστον µια ένδειξη, ή πιθανώς 3

ακόµα και ένα απαιτούµενο προσόν, της ένταξης του ατόµου στη σύγχρονη κοινωνία. Μάλιστα, το να περνάει κανείς την ώρα του βλέποντας τηλεόραση, είναι κάτι πιο «φυσιολογικό», µε την έννοια της πλατιάς διάδοσης και της χρονικής συχνότητας, απ ό,τι η αµειβόµενη εργασία, µια και η συχνότητα του φαινοµένου είναι εξίσου µεγάλη ανάµεσα και στο µη οικονοµικά ενεργά πληθυσµό». Η δεσπόζουσα σηµασία που αποδίδουµε στην δύναµη της τηλεόρασης φαίνεται ξεκάθαρα και από τα κύρια χαρακτηριστικά που την διακρίνουν και την κάνουν τόσο µοναδική : 1) Η τηλεόραση είναι δηµόσια. Αυτό σηµαίνει πως οι εκποµπές της µεταδίδονται σε ανεπίσηµη µορφή κι απευθύνονται σε όλον τον κόσµο. 2)Το κοινό της τηλεόρασης είναι ανόµοιο στη σύνθεσή του. Το γεγονός αυτό οφείλεται καταρχήν στο συνδυασµό της µεγάλης οµάδας και της ελεύθερης λήψης των µηνυµάτων της τηλεόρασης. Συγκεκριµένα, αποτελείται από έναν µεγάλο αριθµό ατόµων που σε µικρό ή µεγάλο βαθµό ζουν κάτω από διαφορετικές συνθήκες, προέρχονται από διάφορα κοινωνικά στρώµατα, έχουν ποικίλα επαγγέλµατα και διαφορετικά επίπεδα πολιτιστικής ανάπτυξης. 3) Η τηλεόραση απευθύνεται ταυτόχρονα σε µεγάλες οµάδες. Η ικανότητα της αυτή στηρίζεται στις τεχνολογικές της δυνατότητες. Όταν µάλιστα ένας σταθµός λειτουργεί εµπορικά µπορεί να εξασφαλίζει σηµαντικά οικονοµικά κέρδη, ακολουθώντας τους κανόνες της µαζικής παραγωγής και κατανάλωσης. 4) Οι τηλεθεατές συνδέονται µεταξύ τους µε ανόµοιους παράγοντες. Η βασική αιτία βρίσκεται στο γεγονός ότι αυτοί είναι κατά κανόνα αποµονωµένα άτοµα που δε γνωρίζονται µεταξύ τους. 5) Η σχέση ποµπού-δέκτη είναι απρόσωπη. Αυτό οφείλεται στη φύση της τηλεόρασης που της επιτρέπει να απευθύνεται ταυτόχρονα σε πολυάριθµους κι αγνώστους δέκτες. 4

6) Η λειτουργία της τηλεόρασης απαιτεί πολύπλοκη οργάνωση. Αυτό σηµαίνει πως είναι απαραίτητος ένας κατάλληλος οργανισµός που θα επιτρέπει τη σωστή εφαρµογή των οικονοµικών των διοικητικών και των άλλων αναγκαίων ελέγχων (Καστόρας1990). 1.2. Η οργάνωση της τηλεόρασης ως δηµόσια υπηρεσία (δυτικοευρωπαϊκό µοντέλο). Στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής ραδιοτηλεόρασης σηµαντικό ρόλο διαδραµάτισε το κράτος, ιδιαίτερα µετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο. Το κράτος δεν υπήρξε µόνο ο αποκλειστικός δηµιουργός της διάρθρωσης και της διαχείρισης της τηλεόρασης, αλλά ήταν επίσης κι ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης του συστήµατος. Σχεδόν παντού στην Ευρώπη, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση δε θεωρήθηκαν ότι αποτελούν µια άλλου είδους επιχείρηση, αλλά ότι είναι µια δηµόσια κοινωνική υπηρεσία (public service broadcasting) και γι αυτό η λειτουργία τους διαρθρώθηκε διαµέσου των κρατικών φορέων που απολάµβαναν το µονοπώλιο του τοµέα (Παπαθανασόπουλος 1993). Στο χώρο της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης, η παρουσία του κρατικού παράγοντα είναι παρά πολύ αισθητή. Κλασσική είναι η περίπτωση της Γαλλίας, όπου ενώ µέχρι το Β Παγκόσµιο Πόλεµο είχε επιτραπεί η λειτουργία ιδιωτικών ραδιοσταθµών παράλληλα µε τους κρατικούς, η κατάσταση αλλάζει ριζικά το Μάρτιο του 1946 µε την εγκαθίδρυση κρατικού µονοπωλίου στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Το καθεστώς αυτό θα διαρκέσει µέχρι και το 1986 για την τηλεόραση, καθώς η κυβέρνηση Μιτεράν θα επιτρέψει τη λειτουργία ιδιωτικών σταθµών. Τα αίτια αυτής της τόσο αισθητής παρουσίας του Κράτους στο χώρο της ραδιοφωνίας-τηλεόρασης έχουν να κάνουν µε τις συγκεκριµένες ιστορικές συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκαν. Συγκεκριµένα, πρωτοεµφανίζονται και αναπτύσσονται σε µια εποχή που συντελείται η µετάβαση της καπιταλιστικής κοινωνίας από το µονοπωλιακό στο κρατικοµονοπωλιακό στάδιο. Επιπλέον, το κόστος της ανάπτυξης τόσο της ραδιοφωνίας όσο και της τηλεόρασης ήταν τέτοιο, καθώς αυτό µπορούσε µε 5

σχετική ευκολία να ανταποκριθεί στις απαιτούµενες δαπάνες. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι το ξεκίνηµα της αγγλικής ραδιοφωνίας, του περίφηµου BBC, στη δεκαετία του 1920, ήταν αποτέλεσµα πολύπλοκων διαπραγµατεύσεων µεταξύ ιδιωτικών και κρατικών επιχειρήσεων. Ένας άλλος πολύ σηµαντικός παράγοντας για την εγκαθίδρυση του κρατικού ελέγχου στη ραδιοφωνία και στη τηλεόραση υπήρξε η ραγδαία ανάπτυξη της πολεµικής βιοµηχανίας, και η γενικότερη στρατιωτικοποιήση της κοινωνίας που παρατηρείται στο µονοπωλιακό/ κρατικοµονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισµού. Για παράδειγµα, στις ΗΠΑ οι ένοπλες δυνάµεις ασκούν ουσιαστικό έλεγχο στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση παρά τον καθαρά ιδιωτικό τους χαρακτήρα, λόγω του ότι οι κυριότερες ηλεκτρονικές εταιρείες εξαρτώνται για την οικονοµική τους ευηµερία από τα «συµβόλαια» του Πενταγώνου. Επιπλέον, σε όλες τις χώρες, χωρίς καµιά εξαίρεση, η κατανοµή των συχνοτήτων αναµετάδοσης είναι παντού αποκλειστικά κρατική υπόθεση. Αυτό σηµαίνει ότι από τη στιγµή που το κράτος είναι αυτό που χορηγεί την άδεια λειτουργίας των ιδιωτικών σταθµών (ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών), οι τελευταίοι είναι σε τελική ανάλυση κάτω από τον έµµεσο µεν, αλλά πολύ αποτελεσµατικό έλεγχό του δε. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του BBC. H ιδιαιτερότητά του οφείλεται στην υποτιθέµενη ανεξαρτησία και ελευθερία που απολαµβάνει από τις δεσµεύσεις που δηµιουργούν οι δύο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφονται τα σύγχρονα ΜΜΕ. Από τη µια µεριά, τα κερδοσκοπικά συµφέροντα των ιδιωτικών επιχειρήσεων, κι από την άλλη ο κρατικός έλεγχος. Αν και κρατικός οργανισµός, το BBC θεωρείται ότι αποτελεί µια «τέταρτη εξουσία» ή ένα «κράτος εν κράτει» (Σεραφετινίδου 1995). 6

1.3. Η οργάνωση της τηλεόρασης ως επιχείρηση (αµερικανικό µοντέλο) Στην εποχή µας, το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της κάθε µορφής µαζικής επικοινωνίας, όλων δηλαδή των σύγχρονων ΜΜΕ, είναι η οργάνωση τους σε καπιταλιστικές βιοµηχανικές ή και σε εµπορικές επιχειρήσεις, και η συνακόλουθη εµπορευµατοποίηση όλων των «προϊόντων που παράγουν. Η διαδικασία της παραγωγής της σύγχρονης κουλτούρας, στην οποία κυρίαρχη θέση κατέχουν τα ΜΜΕ, είναι πάνω απ όλα µια κεφαλαιοκρατικά οργανωµένη παραγωγή ανταλλακτικών αξιών, «πολιτιστικών προϊόντων» των οποίων η διανοµή και κατανάλωση µεταφράζεται σε υπερκέρδη για τις επιχειρήσεις που τα παράγουν. Ανάµεσα στους παράγοντες που καθορίζουν το τι και πώς θα παραχθεί από τα MME, τον καθοριστικό ρόλο παίζει το κυνήγι του κέρδους, δηλαδή η εξασφάλιση στις επιχειρήσεις που ελέγχουν τα µέσα επικοινωνίας του µέγιστου δυνατού κέρδους. Οι παρατηρήσεις του Stuart Hood για την τηλεόραση ισχύουν απόλυτα και για τα υπόλοιπα µέσα: «Η τηλεόραση είναι µια βιοµηχανία. Ένα συγκρότηµα από στούντιο είναι ένα ηλεκτρονικό εργοστάσιο για την παραγωγή προγραµµάτων που κοινώς αποκαλούνται το προϊόν. Είναι µια βιοµηχανία στην οποία εφαρµόζονται οι συνήθεις τεχνικές οικονοµικής διαχείρισης. Η παραγωγικότητα είναι σηµαντική. Η κοστολόγηση εφαρµόζεται στην παραγωγή προγραµµάτων όπως και στην παραγωγή αυτοκινήτων.. Τα ίδια τα προγράµµατα είναι εµπορεύµατα µε την έννοια που έδωσε ο Μάρξ στη λέξη. Η αξία τους στις εταιρείες-παραγωγούς µπορεί να προσδιοριστεί ποσοτικά µε διάφορους τρόπους. Όπως το οποιοδήποτε άλλο εµπόρευµα έχουν µια τιµή και πουλιούνται και αγοράζονται» (Ηοοd 1927: 406). Το πόσο επικερδείς είναι οι ως κεφαλαιοκρατικές επιχειρήσεις τα ΜΜΕ φαίνεται και από τους ρυθµούς οικονοµικής ανάπτυξης που γνώρισαν στον 7

αιώνα µας και οι οποίοι τελικά οδήγησαν στη µονοπωλιακή οργάνωση αυτού του κλάδου της οικονοµίας. Όπως και στους υπόλοιπους κλάδους της σύγχρονης καπιταλιστικής οικονοµίας, τρεις ήταν οι βασικές διαδικασίες που οδήγησαν από τις αρχές του 20ού και µετά στο µονοπωλιακό έλεγχο των ΜΜΕ από έναν ελάχιστο αριθµό επιχειρήσεων: η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, καθώς και η στρατηγική της διαφοροποίησης που ακολουθεί το µονοπωλιακό κεφάλαιο. (Σεραφετινίδου 1995). 1.4. ιαφορές των δύο µοντέλων τηλεόρασης Οι διαφορές που παρουσιάζουν µεταξύ τους η κρατική και η ιδιωτική τηλεόραση είναι σηµαντικές. Η σπουδαιότερη ίσως διαφορά µεταξύ κρατικής κι εµπορικής τηλεόρασης βρίσκεται στο νοµικό τους πλαίσιο. Στην πρώτη περίπτωση, αυτή αποτελεί δηµόσια υπηρεσία ή οργανισµό, ενώ στη δεύτερη περίπτωση εµπορική επιχείρηση. Συνέπεια της προηγούµενης διαφοράς είναι η διαφορά στόχων. Σαν συνολικό αποτέλεσµα των παραπάνω διαφορών δηµιουργείται µία νέα σηµαντική διαφορά, η οποία παρατηρείται στην ποιότητα του περιεχοµένου και στη σύνθεση των προγραµµάτων που µεταδίδονται από την κρατική και την ιδιωτική τηλεόραση. Στην πρώτη περίπτωση, οι εκποµπές της τηλεόρασης αποβλέπουν περισσότερο στην επιµόρφωση και ενηµέρωση του κοινού, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, δίνουν µεγαλύτερη έµφαση στην ψυχαγωγία του. Η εξάρτηση της κρατικής τηλεόρασης είναι πολύ µεγαλύτερη από της ιδιωτικής στην κρατική εξουσία. Έτσι, σε κοινωνίες µε «ασθενείς δηµοκρατικές δοµές», η κρατική τηλεόραση «επιτρέπει» ανάλογες κυβερνητικές παρεµβάσεις σε όλα τα επίπεδα της λειτουργίας της. Ο βαθµός και το αποτέλεσµα των παρεµβάσεων αυτών είναι αντιστρόφως ανάλογα µε τη δηµοκρατικότητα της κοινωνίας και αντανακλώνται στον τρόπο λειτουργίας της τηλεόρασης. Η ιδιωτική τηλεόραση έχει συµφέρον να διατηρήσει όσο το δυνατό περισσότερο τις υπάρχουσες κοινωνικές δοµές και το υπάρχον γούστο του 8

κοινού, ενώ η κρατική τηλεόραση µπορεί και πρέπει να εξυπηρετεί πιο πλατιά κοινωνικά συµφέροντα. Η οργάνωση και η λειτουργία της κρατικής τηλεόρασης παρουσιάζουν την «ακαµψία» των δηµοσίων υπηρεσιών. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την παρεµπόδιση της εφαρµογής των µοντέρνων µεθόδων οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων. Κι ακόµα πιο πέρα, αυτό ενθαρρύνει την απραξία, την ευθυνοφοβία, και την αναξιοκρατία. Στην ιδιωτική τηλεόραση, όµως, τα συµπτώµατα αυτά δε βρίσκουν συνήθως πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξή τους, γιατί ο στόχος του µεγαλύτερου δυνατού οικονοµικού κέρδους µπορεί θεµατολογικά να οδηγεί στην ποιοτική υποβάθµιση του τηλεοπτικού προϊόντος (Καστόρας 1990). 1.5. Ο ρόλος της τηλεόρασης και των υπόλοιπων ΜΜΕ στην κατασκευή και αναπαραγωγή στερεοτύπων Τα ΜΜΕ είναι έτσι οργανωµένα, ώστε να εκφράζουν οικονοµικά και πολιτικά κατεστηµένα συµφέροντα. Τα πρώτα είναι κυρίαρχα στην ιδιωτική τηλεόραση και ΜΜΕ, ενώ τα δεύτερα στην κρατική τηλεόραση και ΜΜΕ. Εφόσον τα ΜΜΕ αποτελούν µέρος του κατεστηµένου, µεταδίδουν και τις κυρίαρχες ιδέες και αξίες µιας κοινωνίας, ορίζοντας ποιες συµπεριφορές είναι κοινωνικά αποδεκτές και ποιες αποκλίνουσες, και έτσι συµβάλλουν στην ενίσχυση στερεοτύπων (Curran κ.α. 1977). Αυτό διαπιστώνεται καθηµερινά από τις τηλεοπτικές εκποµπές που συνήθως µε την παρουσία ενός ψυχολόγου γίνεται προσπάθεια συµβουλευτικής κατεύθυνσης του κοινού που καλεί τηλεφωνικά και θέτει τους προβληµατισµούς του. Θέµατα σοβαρά που απασχολούν την σύγχρονη κοινωνία, όπως είναι το διαζύγιο και οι επιδράσεις που µπορεί να έχει αυτό στις σχέσεις γονιών παιδιών δηµιουργούν τα θετικά στερεότυπα που θα πρέπει να θεσπίσει µια κοινωνία. Αντίθετα, συµπεριφορές όπως είναι π.χ οι τρανσέξουαλ, η οµοφυλοφιλία κ.τ.λ., θεωρούνται από πολλούς συµπεριφορές που πλήττουν και διαφθείρουν την νεολαία, και γενικότερα πιστεύουν ότι απειλούν την κοινωνία. 9

Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτέλεσε ο γάµος του διάσηµου τραγουδιστή Εlton John µε έναν οµοεθνή του. Ο γάµος του προβλήθηκε σε όλα τα ελληνικά και ξένα ΜΜΕ, και σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως. Στην Ελλάδα, το θέµα αυτό αποτελεί ταµπού, ενώ πολλοί είναι αυτοί που τους κατακρίνουν και τους περιγελούν. Το να παντρευτεί ένα οµοφυλόφιλο ζευγάρι κρίνεται και καταδικάζεται από το µεγαλύτερο µέρος του κοινωνικού συνόλου. Αυτό προκαλείται από το γεγονός ότι τα ΜΜΕ αναπαράγουν κάποιες αξίες και ιδέες που θεωρούνται διαχρονικές. Αξίες όπως η φιλία, η θρησκεία, η αγάπη αποτελούν µόνο µερικά από τα ιδανικά που τα προασπίζουν µε κάθε τρόπο ενώ, όσοι είναι αντίθετοι και πολέµιοι της δέχονται τα «πυρά» του κοινωνικού συνόλου. Τα ΜΜΕ µε την δύναµη της εικόνας και του λόγου µπορεί να τα κατασκευάσουν αλλά και να συντηρήσουν τα στερεότυπα που έχουν επικρατήσει. εν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως η προβολή των περισσότερων γυναικών στις τηλεοπτικές διαφηµίσεις προβάλλουν µόνο τα εξωτερικά τους προσόντα. Οι εµφανίσιµες και τα εντυπωσιακά θηλυκά ποζάρουν σε κάθε φωτογράφηση περιοδικού και σε κάθε τηλεοπτική καµπάνια. Πουθενά όµως δεν γίνεται αναφορά για την εσωτερική καλλιέργεια, και της δεξιότητες που µπορεί να έχουν. Η παρουσίαση των γυναικών περιορίζεται αποκλειστικά και µόνο στην εξωτερική τους εµφάνιση. 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΜΜΕ 2.1. Η αναπαράσταση της γυναίκας στα ΜΜΕ στη σχολή της µαζικής επικοινωνίας Ο προβληµατισµός για το φύλο και τα ΜΜΕ ξεκίνησε µε τον προβληµατισµό για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ ο οποίος πηγάζει από το θεωρητικό έργο του φεµινιστικού κινηµάτος της δεκαετίας του 70. Αυτός ο προβληµατισµός πήρε διαφορετικές µορφές εξαιτίας των διαφορετικών πολιτικών και ιδεολογικών θέσεων και θεωριών αυτού του ετερόκλητου κινήµατος και της υιοθέτησης διαφορετικών προσεγγίσεων ως προς την µελέτη της επικοινωνίας και των ΜΜΕ. Μία σηµαντική προσέγγιση για την αναπαράσταση των γυναικών στα πλαίσια του φεµινιστικού προβληµατισµού ήταν αυτή της σχολής της µαζικής επικοινωνίας, κυρίαρχη τότε (κυρίως στην Αµερική) στην µελέτη των ΜΜΕ. Αυτή η προσέγγιση δίνει έµφαση στα στερεότυπα των γυναικών που εµφανίζονται στα ΜΜΕ (και κυρίως την τηλεόραση) και στις επιδράσεις αυτών των στερεότυπων στο τηλεοπτικό κοινό (Καφίρη 2002). Αυτό συµβαίνει, σύµφωνα µε αυτή την προσέγγιση, διότι τα ΜΜΕ αναπαράγουν τις κυρίαρχες πατριαρχικές ιδέες και αξίες της κοινωνίας. Η επίδραση της µετάδοσης αυτών των στερεότυπων θεωρείται «βλαβερή» γιατί περνάνε λανθασµένα µηνύµατα για τις γυναίκες τα οποία επηρεάζουν µε αρνητικό τρόπο: το πώς σκέφτονται και φέρονται οι άντρες στις γυναίκες, το πώς σκέφτονται οι γυναίκες για τους εαυτούς τους, και γενικότερα, το ζήτηµα της απελευθέρωσης και χειραφέτησης των γυναικών. Υποστηρίζεται ότι η επίδραση των στερεότυπων στους θεατές και ειδικά στους νέους και τα παιδιά, λαµβάνει χώρα µέσα από την διαδικασία της κοινωνικοποίησης, δηλαδή ότι η µετάδοση των κυρίαρχων ιδεών και αξιών από τα ΜΜΕ προσδιορίζει κοινωνικές νόρµες και απαιτούµενες συµπεριφορές. 11

Η υπόθεση ότι τα ΜΜΕ έχουν τεράστια δύναµη στα πλαίσια αυτής της διαδικασίας ως προς τον καθορισµό της σκέψης και της συµπεριφοράς των θεατών πηγάζει σε µεγάλο βαθµό από την γραµµική θεωρία της επικοινωνίας στην οποία βασίζεται αυτή η προσέγγιση. Με βάση αυτό το µοντέλο, η επικοινωνιακή διαδικασία ερµηνεύεται ως διαδικασία κατά την οποία µεταβιβάζεται ένα µήνυµα από έναν ποµπό σε έναν παθητικό δέκτη, και θεωρείται πετυχηµένη και αποτελεσµατική όταν και εάν επέλθει κάποια «µετρήσιµη» αλλαγή στο δέκτη, στην συµπεριφορά του, στον τρόπο που σκέφτεται ή στα αισθήµατά του. Έτσι, οι έρευνες αυτής της προσέγγισης χαρακτηρίζονται από προσπάθειες να εντοπιστούν τα χαρακτηριστικά των στερεότυπων µηνυµάτων που «στέλνονται» µε θέµα τις γυναίκες, κυρίως µέσα από την ανάλυση περιεχοµένου, όσο και τις επιδράσεις αυτών των µηνυµάτων στο κοινό. Όµως, η προσέγγιση αυτή δεν επιτρέπει πιο σύνθετες αναλύσεις εκποµπών πέρα από την περιγραφή επιφανειακών και εµφανών χαρακτηριστικών, ούτε αναγνωρίζει την ενεργή συµµετοχή των θεατών στην παραγωγή νοήµατος των εκποµπών. Έτσι, ενώ πριν κάποια χρόνια γινόταν λόγος για ένα υποταγµένο κοινό, που επηρεαζόταν πλήρως από τα τηλεοπτικά µηνύµατα, σήµερα, το «ανοµοιογενές αδιαµόρφωτο» κοινό έχει διαφοροποιηθεί, και καταλήξαµε να κάνουµε λόγο για πιο απαιτητικό, εξατοµικοποιηµένο «κοινό». ( ουλκέρη 1990). Συγκεκριµένα, το κοινό θα µπορούσαµε να το χαρακτηρίσουµε ως ένα σύνολο ατόµων διαφορετικών, κοινωνικόοικονοµικών πνευµατικών ιδιοτήτων που «ενοποιούνται πλασµατικά», λόγω του ότι κάποια συγκεκριµένη στιγµή βλέπουν ένα τηλεοπτικό πρόγραµµα, ακούν ένα ραδιοφωνικό σταθµό, διαβάζουν µια εφηµερίδα ή ένα περιοδικό. Το κοινό, λοιπόν, συντίθεται από µερικές δεκάδες εκατοµµύρια ανθρώπων κάθε ηλικίας, πολλών απόψεων και διαφορετικών προτιµήσεων. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας του κοινού που αποτελείται από εκατοµµύρια ανθρώπους µε διαφορετικές αξίες, µε διαφορετική κουλτούρα, και αν λάβουµε υπόψη µας τους βασικούς συντελεστές, όπως είναι το φύλο, η ηλικία, το µορφωτικό επίπεδο, η θρησκεία, που επηρεάζουν σε πολύ µεγάλο ποσοστό τη διαµόρφωση της κοινής γνώµης, κάθε φόρα η επίδραση των ΜΜΕ θα έχει και 12

διαφορετικά αποτελέσµατα αφού θα απευθύνεται και σε ανοµοιογενές κοινό και µε διαφορετικά χαρακτηριστικά. Εποµένως, η δύναµη των ΜΜΕ µπορεί να είναι τεράστια, αλλά η επιρροή που ασκεί κάθε φορά δεν είναι πάντα ίδια στους δέκτες ενός τηλεοπτικού προγράµµατος, ή στους ακροατές ενός ραδιοφώνου ή στους αναγνώστες ενός εντύπου. Έτσι, πλέον µπορούµε να µιλάµε για ενεργό κοινό, που επιλέγει ανάµεσα στην πληθώρα των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραµµάτων και εντύπων. εν είναι έρµαιο των πολλαπλών µηνυµάτων των ΜΜΕ, αλλά κρίνει, αξιολογεί, αφουγκράζεται και επιλέγει. 2.2. Η αναπαράσταση της γυναίκας στα ΜΜΕ στην ιδεολογική ανάλυση Μια άλλη σηµαντική, και κυρίαρχη προσέγγιση, κυρίως κατά την δεκαετία του 70 και 80, για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ είναι η ιδεολογική ανάλυση. Η λέξη «ιδεολογία» έχει µια µεγάλη ιστορία και µπορεί να προσδιοριστεί µε πολλαπλούς τρόπους. Ο Raymond Williams (1977, στην Καφίρη 2002) έχει εντοπίσει τρεις συνηθισµένες σηµασίες που δίνονται σε αυτό τον όρο: Σύστηµα ιδεών στην όποια πιστεύει µια συγκεκριµένη τάξη η οµάδα Σύστηµα απατηλών ιδεών ( που έρχεται σε αντίθεση µε την «αληθινή» η επιστηµονική γνώση Γενική διαδικασία της παραγωγής νοήµατος Σύµφωνα µε αυτή τη προσέγγιση, ο αναγνώστης «καλείται» από τα κείµενα των MME να αναλάβει µια κοινωνική κατηγορία ή θέση µέσω της οποίας παράγει νοήµατα για το νόηµα του κειµένου, αλλά και για τον εαυτό του και τη σχέση του µε την κοινωνία. Το κείµενο µπορεί να «καλεί» τους αναγνώστες έτσι ώστε να αναλάβουν µια κοινωνική κατηγορία ή θέση µέσω της οποίας παράγουν νοήµατα διαφορετικά από αυτά που αντιστοιχούν στην πραγµατική κοινωνική τους θέση, τα οποία υποστηρίζουν άλλες οµάδες ή τάξεις και άνισες σχέσεις εξουσίας. (Fiske 1982:175-176). 13

Συγκεκριµένα, στην περίπτωση της αναπαράστασης των γυναικών στα ΜΜΕ οι ιδεολογικές αναλύσεις ασχολούνται µε το πώς το κείµενο οι εικόνες, ο λόγος, οι κώδικες, ο τρόπος που λειτουργούν όλα τα στοιχεία του κειµένου µαζί παράγουν νόηµα για το γυναικείο φύλο, µε το πώς και γιατί αυτά τα νοήµατα παρουσιάζονται ως φυσιολογικά, και µε το εάν και πώς το κείµενο προσφέρει στοιχεία που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την δηµιουργία νοηµάτων για το γυναικείο φύλο που «αντιστέκονται» σε αυτά της κυρίαρχης πατριαρχικής ιδεολογίας. ιάφορες ιδεολογικές αναλύσεις για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ έχουν δείξει ότι στα κείµενα των ΜΜΕ, οι γυναίκες παρουσιάζονται µε βάση αυτά που αναπαριστούν για τους άνδρες και όχι µε βάση τις πραγµατικές τους ζωές. Καλούνται να δουν και να κρίνουν τους εαυτούς τους µέσα από τα µάτια και τις επιθυµίες των ανδρών. Ταυτόχρονα, όµως, υπάρχουν πάντα εσωτερικές αντιφάσεις στα κείµενα των ΜΜΕ, που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να δηµιουργηθούν νοήµατα τα οποία αντιτίθενται στην κυρίαρχη πατριαρχική ιδεολογία. 2.3. Έρευνες για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ Οι έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί σε διεθνές επίπεδο για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ είναι πολυάριθµες. είχνουν ότι οι γυναίκες υποβαθµίζονται συστηµατικά: από τη µία δεν εµφανίζονται όσο οι άντρες, και από την άλλη όταν εµφανίζονται οι εικόνες τους δεν είναι ρεαλιστικές αλλά στερεοτυπικές, δηλαδή προωθούνται πατριαρχικές αντιλήψεις και αξίες. Πιο συγκεκριµένα, οι γυναίκες εµφανίζονται συνήθως ως νέες και όµορφες µε ένα συµβατικό τρόπο («γυναίκες-θηλυκά»), δεν έχουν κάποια επαγγελµατική υπόσταση, αλλά ορίζονται σε σχέση µε κάποιον άνδρα, και είναι παθητικές, αναποφάσιστες, εξαρτηµένες, υποταγµένες, νοικοκυρές, ή/ και σεξουαλικά αντικείµένα (van Zoonen 1994). Αναλυτικότερα, η έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από τον Τoolan (1992) στις βρετανικές λαϊκές εφηµερίδες ευρείας κυκλοφορίας έδειξε ότι προβάλλονται κατά κανόνα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των γυναικών και οι ρόλοι που 14

σχετίζονται µε την οικογενειακή τους κατάσταση, ενώ στους άνδρες τονίζονται οι επαγγελµατικοί τους ρόλοι. Στην πατριαρχική κοινωνία, η εργασία έχει κυρίαρχη σηµασία στην κατασκευή ταυτότητας του αρσενικού. Η έρευνα της Cameron (1990) βρήκε ότι, σε ρεπορτάζ για βιασµούς, αναπαράγεται η παραδοσιακή αντίληψη του βιασµού ως εγκληµατικής πράξης που διαπράττεται από άνδρα σε άνδρα (σύντροφο ή πατέρα του θύµατος), που θίγει την οικογειακή τιµή. Επίσης, συχνά παρουσιάζονται ελαφρυντικά και δικαιολογίες υπέρ του βιαστή ή αποδίδονται χαρακτηρισµοί στο θύµα που υποδηλώνουν ευθύνη για ό,τι έγινε (πχ προκλητικά ντυµένη ξανθιά εικοσάχρονη, ανύπαντρη µητέρα.) Ακόµη, ο Bignell (1997) διαπίστωσε ότι οι διαφηµίσεις παρουσιάζουν τις γυναίκες ως αντικείµενα για τη σεξουαλική ικανοποίηση των ατόµων. Η µελέτη του Fowler (1991) έδειξε ότι οι γυναίκες αναπαρίστανται στις βρετανικές εφηµερίδες ως µια ειδική οµάδα µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ο παραλογισµός, η οικογενειακή εξάρτηση, η αδυναµία, και η σεξουαλική και φυσική υπερβολή είναι µερικές από τις ιδιότητες που αποδίδονται στις γυναίκες. ίνεται έµφαση στην προβολή του γυναικείου σώµατος. Επιπλέον, οι οικογενειακές σχέσεις τονίζονται ιδιαίτερα στην αναπαράσταση των γυναικών. Έτσι, η δηµόσια ταυτότητα των γυναικών θεωρείται εξαρτώµενη από τις συζυγικές και συγγενικές σχέσεις. Οι άνδρες, αντίθετα, δεν παρουσιάζονται µε αυτούς τους όρους, αλλά µε βάση την επαγγελµατική τους ιδιότητα. Έτσι, η δηµόσια ταυτότητα των ανδρών διαµορφώνεται έξω από το σπίτι και την οικογένεια. 15

Η έρευνα του De Fleur (1964, αναφερόµενη από τους Fiske & Hartley 1978) ανέλυσε τις σειρές που πρόβαλε η αµερικανική τηλεόραση, µε σκοπό να δει πώς ο κόσµος της τηλεόρασης κατασκευάστηκε στην τηλεόραση. ιαπιστώθηκε ότι τα συνηθισµένα επαγγέλµατα µέτριου κοινωνικού κύρους δεν παρουσιάστηκαν πολύ, και ότι υπήρξε µια υπερπαρουσίαση των επαγγελµάτων υψηλού γοήτρου. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους άνδρες, από τους οποίους περισσότεροι από τους µισούς ασκούσαν επαγγέλµατα µε υψηλό κοινωνικό κύρος. Σε µια άλλη έρευνα, οι Seggar & Wheeler (1973, αναφερόµενη από τους Fiske & Hartley 1978) συνέκριναν το φύλο και το χρώµα (λευκοί, µαύροι) µε τους επαγγελµατικούς ρόλους που πρόβαλε η τηλεόραση. Βρήκαν ότι οι µαύροι και οι γυναίκες παρουσιάζονταν σε λιγότερα επαγγέλµατα από τους λευκούς και τους άνδρες. Η βασική διαφορά, όµως, ήταν στα δύο φύλα, µε τους άνδρες να παρουσιάζονται σε πολύ πιο υψηλού κύρους και εξουσίας επαγγέλµατα (γιατρός, αστυνοµικός, διπλωµάτης, µουσικός) από τις γυναίκες (γραµµατέας, νοσοκόµα, χορεύτρια, υπηρέτρια, µοντέλο). Τέλος, οι Domilick & Rauch (1972, αναφερόµενη από τους Fiske & Hartley 1978) εξέτασαν τις εικόνες των γυναικών σε τηλεοπτικές διαφηµίσεις και διαπίστωσαν ότι οι γυναίκες παρουσιάζονταν να ασκούν λιγότερα επαγγέλµατα, και σε όσα παρουσιάζονταν, είχαν µικρό στάτους και εξουσία. Έτσι, οι άνδρες παρουσιάζονταν ως σύζυγοι, πατέρες, αλλά και ως διασηµότητες και αθλητές, ενώ οι γυναίκες στις διαφηµίσεις παρουσιάζονταν κυρίως ως νοικοκυρές και µητέρες, και λιγότερο ως σερβιτόρες και µοντέλα. 2.4. Έρευνες για την αναπαράσταση των γυναικών στην Ελλάδα: Η περίπτωση των σχολικών εγχειριδίων Παρόλο που ο προβληµατισµός και η µελέτη για το φύλο και τα ΜΜΕ ξεκινάει στην Ελλάδα κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 70, στα πλαίσια των φεµινιστικών και πολιτικών οργανώσεων της αριστεράς, από τότε µέχρι σήµερα, δεν έχει αναπτυχθεί ούτε στα πλαίσια συστηµατικής έρευνας ούτε στα πλαίσια διαλόγου. 16