ΤΙ ΕΧΕΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΟ HELLAS FH REGISTRY ΩΣ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΟΥΣ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

ΤΙ ΕΧΕΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΟ HELLAS FH REGISTRY ΩΣ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΟΥΣ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ Ευάγγελος Λυμπερόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας Ιατρικού Τμήματος Παν/μίου Ιωαννίνων www.bpath.gr, www.atherosclerosis.gr

DISCLOSURES Participation in educational, research and advisory activities sponsored by: ASTRA-ZENECA, MSD, LILLY, AMGEN, ELPEN, SANOFI, MYLAN, BOEHRINGER- INGELHEIM, NOVARTIS, NOVO NORDISK, SERVIER, GENESIS

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ (FH)?

ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ (50% των 1 ου βαθμού συγγενών) + ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ (LDL-C >190 mg/dl ενήλικοι ή >160 mg/dl παιδιά) = ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ (FH)

Clinical Presentation of Severe FH A C B D A. Xanthelasma B. Corneal arcus C. Achilles tendon xanthomas D. Tendon xanthomas E. Tuberous xanthomas F. Planar xanthomas HoFH E F Mahley RW et al. In Kronenberg. Williams Textbook of Endocrinology. 2008.

FH: ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΗ ΕΙΝΑΙ?

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ FH ~ 1/250 ~40.000 ασθενείς στην Ελλάδα

FH is more common than other genetic disorders Wiegman A, et al. Eur Heart J. 2015;36:2425-2437

FH: ΠΟΣΟ ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΗ ΕΙΝΑΙ?

Heterozygous FH 20-fold increased risk of CVD If untreated: Men have 50% risk of CVD by age 50 Women have 30% risk of CVD by age 60 Many HeFH patients present with established CVD (angina, MI)

N=320, STEMI<35 yrs

FH: ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ?

FH: The ghost disease Internists/GPs/Lipidologists Adults FH Pediatricians Children Young age CHD patients Cardiologists

HELLAS FH REGISTRY

The HELLAS FH REGISTRY is running as an observational clinical study sponsored by the Hellenic Atherosclerosis Society (HAS)

Κέντρα που συμμετέχουν στο HELLAS-FH Γ.Ν. Ιπποκράτειο Γ.Ν. Παπαγεωργίου Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων 424 ΓΣΝ Ενδοκρινολογικό Ιατρείο ΕΛ.ΑΣ Θεσ/κης Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Γ.Ν. Ιπποκράτειο Π.Γ.Ν. Αττικό Γ.Ν Παίδων Αγ. Σοφία Γ.Ν Παίδων Π. & Α. Κυριακού Γ.Ν. Τζάνειο Π.Γ.Ν. Ηρακλείου

Sites-PIs 1. Prof V. Athyros, Hippokrateion Hospital of Thessaloniki 2. Dr V. Kotsis, Papageorgiou Hospital of Thessaloniki 3. Dr E. Liberopoulos, University Hospital of Ioannina 4. Dr G. Kolovou, Onasis Cardiovascular Center, Athens 5. Dr I. Skoumas, Hippokrateion Hospital of Athens 6. Dr M. Skalidis, University Hospital of Herakleion 7. Dr L. Rallidis, Attiko University Hospital, Athens 8. Dr E. Mpilianou, Tzaneio General Hospital, Piraeus 9. Dr K. Tziomalos, AHEPA Hospital of Thessaloniki 10. Prof G. Chrousos, St Sophia Children Hospital, Athens 11. Dr A. Garoufi, P & A Kyriakou Children Hospital, Athens 12. Dr G. Sfikas, 424 Military Hospital, Thessaloniki 13. Dr P. Anagnostis, Hellenic Police Medical Department, Thessaloniki

STUDY POPULATION PATIENTS WITH LDL-C >190 mg/dl; 4.9 mmol/l (ADULTS) OR >160 mg/dl; 4.1 mmol/l (CHILDREN) DUTCH LIPID CLINIC NETWORK CRITERIA ASSESSMENT OR CRITERIA FOR CHILDREN CLINICAL DIAGNOSIS OF FH INVITATION TO PARTICIPATE ICF CASCADE FAMILY SCREENING GENETIC DIAGNOSIS WHEN NEEDED LONG-TERM FOLLOW-UP

ecrf

CASCADE SCREENING Cardiologist/ Lipidologist Cardiologist Pediatrician Adapted from http://pcna.net/patients---preventive-cardiovascular-nurses-association/familial-hypercholesterolemia

HELLAS FH REGISTRY: SUPPORTING INITIATIVES

ESTABLISHMENT OF 2 CENTRAL GENETIC LABS IN THE UNIVERSITY OF IOANNINA MEDICAL SCHOOL-DEPT OF MEDICAL GENETICS & HOREMION LAB IN ATHENS FOR EVERY 50 PATIENTS REGISTERED 1 FREE GENETIC TEST

www.hellasfh.gr

HELLAS FH REGISTRY: CURRENT STATUS

Ν=1827

Abstracts

Abstracts ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΟΥΣ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑΣ: Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΣΤΟΛΕΩΝ ΤΗΣ PCSK9 1 Χ. Ρίζος, 2 Β. Άθυρος, 3 Χ. Αντζά, 4 Α. Αττιλάκος, 1 Μ. Ελισάφ, 5 Ε. Ζάχαρης, 2 Ν. Κατσίκη, 6 Λ. Ραλλίδης, 6 Ε. Κιουρί, 7 Γ. Κολοβού, 5 Μ. Λουλακάκης, 8 Α. Μπουφίδου, 9 Ι. Σκούμας, 1 Μ. Φλωρεντίν, 1 Ε. Λυμπερόπουλος ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΣΤΑΤΙΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΗ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ: ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ HELLAS-FH 1 Χ. Ρίζος, 1 Φ. Μπάρκας, 2 Β. Άθυρος, 3 Χ. Αντζά, 4 Α. Αττιλάκος, 1 Μ. Ελισάφ, 5 Ε. Ζάχαρης, 2 Ν. Κατσίκη, 6 Λ. Ραλλίδης, 6 Ε. Κιουρί,, 7 Γ. Κολοβού, 5 Μ. Λουλακάκης, 8 Α. Μπουφίδου, 9 Ι. Σκούμας, 1 Ε. Λυμπερόπουλος

Abstracts

Abstracts Gender differences in cardiovascular risk and lipid profile in familial hypercholesterolemia patients: insight from the HELLAS-FH registry Evangelos N. Liberopoulos a, *, Christos V. Rizos a, Ioannis Skoumas b, Kostantinos Tziomalos c, Vasilios Kotsis d, Loukianos Rallidis e, Anastasia Garoufi f, Vasilios G. Athyros g, Emmanouil Skalidis h, Genovefa Kolovou j, Iosif Koutagiar b, Marianthi Papagianni c, Christina Antza d, Niki Katsiki g, Moses S. Elisaf a

Δημοσιεύσεις

Δημοσιεύσεις

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης

ΕΝΗΛΙΚΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΗ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΡΔΙΟΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟΥ ΠΡΟΦΙΛ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ HELLAS-FH 1 Χρήστος Ρίζος, 1 Μωυσής Ελισάφ, 2 Ιωάννης Σκούμας, 3 Κωνσταντίνος Τζιόμαλος, 4 Λουκιανός Ραλλίδης, 5 Βασίλειος Κώτσης, 6 Βασίλειος Άθυρος, 7 Εμμανουήλ Σκαλίδης, 8 Γενοβέφα Κολοβού, 9 Αναστασία Γαρούφη, 2 Ιωσήφ Κουτάγιαρ, 10 Αμαλία Μπουφίδου, 4 Εστέλα Κιουρί, 5 Άντζα Χριστίνα, 6 Νίκη Κατσίκη, 7 Ευάγγελος Ζάχαρης, 11 Αχιλλέας Αττιλάκος, 1 Γεωργία Αναστασίου, 1 Ευάγγελος Λυμπερόπουλος 1. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2. Καρδιολογική Κλινική, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Αθήνα, 3. Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, 4. Τομέας Καρδιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα, 5.Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Παπαγεωργίου Θεσσαλονίκης, 6. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Θεσσαλονίκη, 7. Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. Ηρακλείου, Ηράκλειο, 8. Καρδιολογική Κλινική, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Αθήνα 9. Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Β' Παιδιατρική Κλινική, Γ.Ν Παίδων Π.&Α. Κυριακού, Αθήνα, 10. Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, 11. Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Γ' Παιδιατρική Κλινική, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία (FH) είναι η συχνότερη κληρονομική μορφή σοβαρής υπερχοληστερολαιμίας. Το εθνικό μητρώο καταγραφής ατόμων με FH (HELLAS-FH Registry) έχει σκοπό την μελέτη και καλύτερη κατανόηση της νόσου. ΣΤΟΧΟΣ Η αποτύπωση των καρδιομεταβολικών χαρακτηριστικών και της θεραπευτικής αντιμετώπισης των ενήλικων ασθενών με FH στην Ελλάδα. ΜΕΘΟΔΟΙ Εκτιμήθηκαν 1342 ενήλικοι ασθενείς με κλινική διάγνωση FH. Αποτυπώθηκαν τα δημογραφικά στοιχεία, το ατομικό και κληρονομικό ιστορικό, η φαρμακευτική αντιμετώπιση και το λιπιδαιμικό προφίλ των ασθενών. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι ασθενείς ήταν σε ποσοστό 51.2% άνδρες, είχαν ηλικία 51.6±14.6 έτη, ενώ η ηλικία διάγνωσης της νόσου ήταν 44.3±15.8 έτη. Η διάμεση τιμή [ενδοτεταρτημοριακό εύρος (IQR)] του Ολλανδικού (DLCN) FH Score ήταν 5 (4-8). Οι περισσότεροι ασθενείς (67.8%) κατά την αρχική καταγραφή τους ελάμβαναν ήδη υπολιπιδαιμική αγωγή με στατίνη (κυρίως ατορβαστατίνη και ροσουβαστατίνη). Επιπρόσθετα, το 33.8% των ατόμων ελάμβανε και εζετιμίμπη. Όσον αφορά τις λοιπές υπολιπιδαιμικές θεραπείες αυτές κατά σειρά συχνότητας ήταν: PCSK9i 4.0%, φιμπράτες 1.3%, ω3 λιπαρά οξέα 1.2%, ρητίνες δέσμευσης χολικών οξέων 1.1%, λομιταπίδη 0.4%, LDLαφαίρεση 0.3%, στερόλες/στανόλες 0.1%. Το λιπιδαιμικό προφίλ των ασθενών παρουσιάζεται στα σχήματα 3 και 4. Όταν η LDL-C υπολογίσθηκε με βάση την εξίσωση Martin-Hopkins (LDL-C Μ/Η ) (η οποία χρησιμοποιεί έναν εξατομικευμένο τύπο, σε σύγκριση με την εξίσωση Friedewald, για τον υπολογισμό της VLDL-C με βάση τα τριγλυκερίδια του κάθε ασθενούς) η μέση τιμή της σε άτομα υπό θεραπεία ήταν 152±71 mg/dl με το 15.7% εντός του στόχου για τα επίπεδα της LDL-C. Επιπρόσθετα όταν στα επίπεδα της LDL-C Μ/Η έγινε διόρθωση για την Lp(a) [=LDL-C Μ/Η - (Lpa*0.30)] η μέση τιμή της LDL-C ήταν 121±63 mg/dl με το 38.6% των ασθενών να είναι εντός στόχου της LDL-C. 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 Σχήμα 1. Επιπολασμός παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου 24,0% 28,1% 8,0% Κάπνισμα Υπέρταση ΣΔτ2 227,6 316,5 130,0 25% 20% 15% 10% 5% 0% 51,2 Σχήμα 2. Επιπολασμός καρδιαγγειακής νόσου 23,1% Στεφανιαία νόσος 235,1 3,3% 2,8% Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο TCHOL TRG HDL-C LDL-C Lp(a) 111,0 Σχήμα 3. Λιπιδαιμικό προφίλ προ θεραπείας Σχήμα 4. Λιπιδαιμικό προφίλ υπό θεραπεία 51,0 150,7 151,8 Περιφερική αγγειακή νόσος TCHOL TRG HDL-C LDL-C(F) LDL-C(M/H) LDL-C[Lp(a) cor] Lp(a) 121,4 18,0 20,0 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Σχήμα 5. Επίτευξη στόχου της LDL-C σχετικά με τη μέθοδο υπολογισμού της LDL-C ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα άτομα με FH έχουν υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο και η πλειοψηφία τους, παρά τη λήψη υπολιπιδαιμικής αγωγής, δεν επιτυγχάνει το στόχο για τα επίπεδα της LDL-C. Στους ασθενείς με FH πρέπει να γίνεται διόρθωση για τα επίπεδα της Lp(a). Στοιχεία Επικοινωνίας Ευάγγελος Λυμπερόπουλος Αναπληρωτής καθηγητής παθολογίας Τομέας Παθολογίας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 451 10 Ιωάννινα Τηλ: +30-26510-07502 Φαξ: +30-26510-07016 E-mail: elibero@cc.uoi.gr 16,4% 15,7% 38,6% Friedewald Martin/Hopkins Martin/Hopkins with Lp(a) correction

1382 adults 51.2% Males 48.8% Females Mean age at the time of registration 50 years Mean age of FH diagnosis 43 years Mean age at the time of registration 53 years Mean age of FH diagnosis 46 years

48% have positive family history of CVD

* Premature CVD

mg/dl

ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ: ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ HELLAS-FH 1 Χρήστος Ρίζος, 1 Μωυσής Ελισάφ, 2 Ιωάννης Σκούμας, 3 Κωνσταντίνος Τζιόμαλος, 4 Λουκιανός Ραλλίδης, 5 Βασίλειος Κώτσης, 6 Βασίλειος Άθυρος, 7 Εμμανουήλ Σκαλίδης, 8 Γενοβέφα Κολοβού, 9 Αναστασία Γαρούφη, 2 Ιωσήφ Κουτάγιαρ, 10 Αμαλία Μπουφίδου, 4 Εστέλα Κιουρί, 5 Άντζα Χριστίνα, 6 Νίκη Κατσίκη, 7 Ευάγγελος Ζάχαρης, 11 Αχιλλέας Αττιλάκος, 1 Ευάγγελος Λυμπερόπουλος 1. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2. Καρδιολογική Κλινική, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Αθήνα 3. Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη 4. Τομέας Καρδιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα 5. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Παπαγεωργίου Θεσσαλονίκης 6. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Θεσσαλονίκη 7. Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. Ηρακλείου, Ηράκλειο 8. Καρδιολογική Κλινική, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Αθήνα 9. Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών,Β' Παιδιατρική Κλινική, Γ.Ν Παίδων Π.&Α. Κυριακού, Αθήνα 10. Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη 11. Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Γ' Παιδιατρική Κλινική, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα

Διάγνωση της FH Ομάδα CVD Ομάδα χωρίς CVD 55,4 ± 13,8 έτη 49,6 ± 15,0 έτη * 72,8% vs 27,2% 43,9% vs 56,1% * 65,4% 50,8% *

Παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου 60 50 40 30 20 10 0 *p<0,05 28,5 * 26,9 49,6 48,7 20,4 30,9 BMI (Kg/m2) Υπέρταση (%) Έκθεση σε καπνό (%) * CVD Non-CVD * 17,3 * 4,7 ΣΔ τ.ιι (%)

Λιπιδαιμικό προφίλ προ θεραπείας 350 300 250 200 150 100 50 0 mg/dl * * * * TCHOL TRG HDL-C LDL-C Lp(a) *p<0,05 CVD Non-CVD

Λιπιδαιμικό προφίλ μετά θεραπεία 250 200 150 100 50 * * * 0 mg/dl *p<0,05 TCHOL TRG HDL-C LDL-C Lp(a) CVD Non-CVD

Επίτευξη στόχου LDL-C στα άτομα που λαμβάνουν υπολιπιδαιμική αγωγή 100% 80% 60% 40% 92,0% 79,7% 20% 0% 8,0% CVD * 20,3% Non-CVD *p<0,05 Εντός στόχου Εκτός στόχου

AΝΗΛΙΚΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΗ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΡΔΙΟΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟΥ ΠΡΟΦΙΛ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ HELLAS-FH 1 Χρήστος Ρίζος, 2 Αναστασία Γαρούφη, 1 Μωυσής Ελισάφ, 3 Γενοβέφα Κολοβού, 4 Βασίλειος Άθυρος, 5 Ιωάννης Σκούμας, 6 Βασίλειος Κώτσης, 7 Λουκιανός Ραλλίδης, 8 Κωνσταντίνος Τζιόμαλος, 9 Εμμανουήλ Σκαλίδης, 10 Αχιλλέας Αττιλάκος, 4 Νίκη Κατσίκη, 5 Ιωσήφ Κουτάγιαρ, 6 Άντζα Χριστίνα, 7 Εστέλα Κιουρί, 11 Αμαλία Μπουφίδου, 9 Ματθαίος Λουλακάκης, 1 Νικόλαος Σακκάς, 1 Ευάγγελος Λυμπερόπουλος 1. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2. Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Β' Παιδιατρική Κλινική, Γ.Ν Παίδων Π.&Α. Κυριακού, Αθήνα 3. Καρδιολογική Κλινική, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Αθήνα 4. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Θεσσαλονίκη 5. Καρδιολογική Κλινική, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Αθήνα 6. Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Παπαγεωργίου Θεσσαλονίκης 7. Τομέας Καρδιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα 8. Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη 9. Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. Ηρακλείου, Ηράκλειο 10. Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Γ' Παιδιατρική Κλινική, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα 11. Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη

Γενικά χαρακτηριστικά Ηλικία 1 ης καταγραφής στο μητρώο (έτη) 11,0 ± 3,5 Ηλικία διάγνωσης (έτη) 7,1 ± 3,8 Αγόρια 51,0% Οικογενειακό ιστορικό στεφανιαίας νόσου 31,6% Οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακής μη-στεφανιαίας νόσου (ΑΕΕ, ΠΑΝ) 10,7%

350 mg/dl 300 mg/dl 250 mg/dl 200 mg/dl 150 mg/dl 305 Λιπιδαιμικό προφίλ 233 140 147 100 mg/dl 50 mg/dl 0 mg/dl 68 57 15 TCHOL TRG HDL-C LDL-C ApoAI ApoB Lp(a) Προ θεραπείας

Υπολιπιδαιμική αγωγή 40.8% 59.2% Ναι Όχι

35% 30% 25% 20% 15% 10% 29,4% Υπολιπιδαιμική θεραπεία 25,5% 14,1% 5% 0% 2,6% 1,0% 1,0% 0,5% Στατίνη Στερόλες/Στανόλες Εζετιμίμπη Δεσμευτικά των χολικών οξέων LDL αφαίρεση Αναστολείς PCSK9 Λομιταπίδη

Θεραπεία με στατίνη 14% 12% 10% 8% 6% 4% 13,3% 12,2% 3,1% 2% 0% 0,5% Ποσοστό Ροσουβαστατίνη [διάμεση δόση 10 (5-25) mg] Ατορβαστατίνη [διάμεση δόση 10 (10-20) mg] Σιμβαστατίνη [διάμεση δόση 10 (10-15) mg] Πιταβαστατίνη (2 mg)

Λιπιδαιμικό προφίλ 350 mg/dl 300 mg/dl 250 mg/dl 305 253 233 200 mg/dl 150 mg/dl 183 140 139 147 135 100 mg/dl 50 mg/dl 0 mg/dl 68 65 57 56 15 15 TCHOL TRG HDL-C LDL-C ApoAI ApoB Lp(a) Προ θεραπείας Μετά θεραπείας

ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΥΠΟΥ 2: ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ HELLAS-FH 1 Χρήστος Ρίζος, 1 Μωυσής Ελισάφ, 2 Ιωάννης Σκούμας, 3 Κωνσταντίνος Τζιόμαλος, 4 Λουκιανός Ραλλίδης, 5 Βασίλειος Κώτσης, 6 Βασίλειος Άθυρος, 7 Εμμανουήλ Σκαλίδης, 8 Γενοβέφα Κολοβού, 9 Αναστασία Γαρούφη, 2 Ιωσήφ Κουτάγιαρ, 10 Αμαλία Μπουφίδου, 4 Εστέλα Κιουρί, 5 Άντζα Χριστίνα, 6 Νίκη Κατσίκη, 7 Ευάγγελος Ζάχαρης, 11 Αχιλλέας Αττιλάκος, 1 Ευάγγελος Λυμπερόπουλος 1.Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2.Καρδιολογική Κλινική, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Αθήνα, 3.Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, 4.Τομέας Καρδιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα, 5.Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Παπαγεωργίου Θεσσαλονίκης, 6.Tομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Θεσσαλονίκη, 7. Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. Ηρακλείου, Ηράκλειο, 8. Καρδιολογική Κλινική, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Αθήνα, 9. Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Β' Παιδιατρική Κλινική, Γ.Ν Παίδων Π.&Α. Κυριακού, Αθήνα, 10.Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, 11.Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Γ' Παιδιατρική Κλινική, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Σχήμα 1. Λιπιδαιμικό προφίλ προ θεραπείας Σχήμα 3. Επίτευξη στόχου υπολιπιδαιμικής θεραπείας Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία (FH) χαρακτηρίζεται από αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου (CVD). Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται με την παρουσία επιπλέον παραγόντων CVD, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 (ΣΔτ2). Στην Ελλάδα βρίσκεται σε εξέλιξη το μητρώο καταγραφής ατόμων με FH (HELLAS-FH). ΣΤΟΧΟΣ Η σύγκριση ατόμων με FH που έχουν ΣΔτ2 έναντι ατόμων χωρίς διαβήτη. ΜΕΘΟΔΟΙ Εκτιμήθηκαν 1382 ενήλικοι ασθενείς με κλινική διάγνωση FH. Ένα ποσοστό 8% (n=110) είχε ΣΔτ2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Όσον αφορά το φύλο, οι διαβητικοί ασθενείς (58.9% άνδρες έναντι 41.1% γυναίκες, p=0.066) σε σύγκριση με τους μη διαβητικούς (50.7% άνδρες έναντι 49.3% γυναίκες, p=0.627) ήταν αριθμητικά περισσότεροι άνδρες (p=0.104 για τη σύγκριση των 2 ομάδων). Επίσης, οι διαβητικοί ασθενείς είχαν μεγαλύτερη ηλικία (61.8±11.3 έναντι 50.6±14.5 έτη, p<0.001). Επιπλέον οι διαβητικοί ασθενείς είχαν υψηλότερο επιπολασμό επιπρόσθετων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου, όπως αυξημένος δείκτης μάζας σώματος (ΒΜΙ) (29.1±5.5 έναντι 27.2±4.5 Kg/m 2, p=0.001) και υπέρταση (56.5% έναντι 25.6%, p<0.001). Τα άτομα με ΣΔτ2 είχαν υψηλότερο επιπολασμό CVD (57.4% έναντι 23.4%, p<0.001), και μάλιστα πρώιμης CVD (48.1% έναντι 19.5%, p<0.001). Το λιπιδαιμικό προφίλ πριν και μετά θεραπείας παρουσιάζεται στα σχήματα 1 και 2. Τον στόχο μείωσης της LDL-C επιτύγχαναν το 7.4% των διαβητικών συγκριτικά με το 17.3% των μη διαβητικών ασθενών (p=0.022). 400 mg/dl 350 mg/dl 300 mg/dl 250 mg/dl 200 mg/dl 150 mg/dl 100 mg/dl 50 mg/dl 0 mg/dl 300 mg/dl 250 mg/dl 200 mg/dl 150 mg/dl 100 mg/dl 50 mg/dl 0 mg/dl 298 * 318 * 267 250 * 237 214 * 150 130 * 48 52 18 18 TCHOL TRG HDL-C non-hdl-c LDL-C Lp(a) Διαβητικοί ασθενείς * Μη διαβητικοί ασθενείς Σχήμα 2. Λιπιδαιμικό προφίλ υπό θεραπεία 229 217 177 170 * 152 137 130 110 * 47 52 18 18 TCHOL TRG HDL-C non-hdl-c LDL-C Lp(a) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα άτομα με FH και ΣΔτ2 είναι μεγαλύτερης ηλικίας, έχουν αυξημένο επιπολασμό επιπροσθέτων καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου, καθώς και αυξημένο επιπολασμό CVD και μάλιστα πρώιμης CVD. Επιπρόσθετα, έχουν χαμηλότερα επίπεδα TCHOL, HDL-C και LDL-C και αυξημένα επίπεδα TGs. Τέλος, οι διαβητικοί ασθενείς επιτυγχάνουν σε μικρότερο ποσοστό τον στόχο της μείωσης της LDL-C. Στοιχεία Επικοινωνίας Ευάγγελος Λυμπερόπουλος Αναπληρωτής καθηγητής παθολογίας Τομέας Παθολογίας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 451 10 Ιωάννινα Τηλ: +30-26510-07502 Φαξ: +30-26510-07016 E-mail: elibero@cc.uoi.gr 92,6% 7,4% Διαβητικοί ασθενείς Εντός στόχου Εκτός στόχου 82,7% 17,3% Μη διαβητικοί ασθενείς Διαβητικοί ασθενείς Μη διαβητικοί ασθενείς * p<0,05

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΟΝ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΛΙΠΙΔΑΙΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΗ ΥΠΕΡΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΑΙΜΙΑ: ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ HELLAS-FH Χ. Ρίζος 1, Μ. Ελισάφ 1, Ι. Σκούμας 2, Κ. Τζιόμαλος 3, Β. Κώτσης 4, Λ. Ραλλίδης 5, Αναστασία Γαρούφη 6, Β. Άθυρος 7, Ε. Σκαλίδης 8, Γενοβέφα Κολοβού 9, Ι. Κουταγιάρ 2, Μαριάνθη Παπαγιάννη 3, Χριστίνα Άντζα 4, Νίκη Κατσίκη 7, Ε. Λυμπερόπουλος 1 1 Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2 Καρδιολογική Κλινική, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Αθήνα, 3 Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, 4 Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ.Ν. Παπαγεωργίου Θεσσαλονίκης, 5 Τομέας Καρδιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Π.Γ.Ν. Αττικόν, Αθήνα, 6 Τομέας Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Β' Παιδιατρική Κλινική, Γ.Ν Παίδων Π.&Α,Κυριακού, Αθήνα, 7 Τομέας Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 2 η Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, Γ.Ν. Ιπποκράτειο, Θεσσαλονίκη, 8 Καρδιολογική Κλινική, Π.Γ.Ν. Ηρακλείου, Ηράκλειο, 9 Καρδιολογική Κλινική, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Αθήνα ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Σχήμα 1. Επιπολασμός των καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου Σχήμα 2. Επιπολασμός καρδιαγγειακών παθήσεων Σχήμα 5. Κατηγορία στατινών που ελάμβαναν Σχήμα 6. Επίτευξη στόχου LDL-C Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία (FH) συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου (CVD). Υπάρχουν περιορισμένα δεδομένα σχετικά με τις πιθανές διαφορές μεταξύ των 2 φύλων όσον αφορά την επίπτωση της καρδιαγγειακής νόσου, το λιπιδαιμικό προφίλ και την υπολιπιδαιμική θεραπεία. Η Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης οργάνωσε το εθνικό μητρώο οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας (HELLAS-FH) με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της νόσου στην Ελλάδα. ΣΤΟΧΟΣ Ο σκοπός αυτής της ανάλυσης ήταν να εκτιμηθούν οι δημογραφικές και κλινικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών ασθενών με FH. ΜΕΘΟΔΟΙ Εξετάστηκαν ενήλικες ασθενείς (n=950) με κλινική διάγνωση FH από τα διάφορα κέντρα του εθνικού μητρώου HELLAS-FH. Η διάγνωση της FH σε τέθηκε με βάση τα ολλανδικά κριτήρια (DLCN), τα οποία έχουν αποδειχθεί ότι έχουν ποσοστό συμφωνίας 85% με τη γενετική διάγνωση. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μεταξύ των ασθενών 480 (50,5%) ήταν άνδρες. Οι άνδρες σε σύγκριση με τις γυναίκες έλαβαν διάγνωση FH σε μικρότερη ηλικία (43,2 ± 14,3 έναντι 46,4 ± 16,3 έτη, p = 0,002) και είχαν υψηλότερο δείκτη μάζας σώματος (28,1 ± 4,0 έναντι 26,9 ± 5,4 kg/m2, p <0,001). Βασικά ευρήματα παρουσιάζονται στα σχήματα 1-6. 40% 35,0% 35% 31,0% 35% 30% 28,2% 30% 30% 24,2% 25% 20,8% 25% * 20% 20% * 14,6% * 15% 15% 11,0% 10% 8,3% 7,5% 10% 5% 5% 0% 0% Καρδιαγγειακή νόσος Πρώιμη καρδιαγγειακή νόσος Κάπνισμα Αρτ. Υπέρταση Διαβήτης Άνδρες Γυναίκες Άνδρες Γυναίκες Σχήμα 3. Αρχικό λιπιδαιμικό προφίλ 350 mg/dl * 300 mg/dl 250 mg/dl 200 mg/dl 150 mg/dl * * 100 mg/dl * 50 mg/dl 0 mg/dl Ολική χοληστερόλη Τριγλυκερίδια HDL-C LDL-C Non-HDL-C Apo AI Apo B Lp(a) Άνδρες Γυναίκες Σχήμα 4. Λιπιδαιμικό προφίλ υπό αγωγή 250 mg/dl * 200 mg/dl * 150 mg/dl * 100 mg/dl * 50 mg/dl 0 mg/dl Ολική χοληστερόλη Τριγλυκερίδια HDL-C LDL-C Non-HDL-C Apo AI Apo B Lp(a) Άνδρες Γυναίκες * p<0,05 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1,2% 1,1% 27,7% 36,7% ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η FH διαγιγνώσκεται νωρίτερα στους άνδρες. Οι άνδρες έχουν μεγαλύτερο δείκτη μάζας σώματος, καπνίζουν συχνότερα και έχουν σημαντικά αυξημένο επιπολασμό της προσαρμοσμένης για την ηλικία συνολικής και πρώιμης CVD σε σύγκριση με τις γυναίκες. Η υπολιπιδαιμική θεραπεία ήταν παρόμοια μεταξύ των φύλων. Στοιχεία Επικοινωνίας Ευάγγελος Λυμπερόπουλος 71,1% Αναπληρωτής καθηγητής παθολογίας Τομέας Παθολογίας, Ιατρική Σχολή, 62,2% Χαμηλής έντασης Μέτριας έντασης Υψηλής έντασης Άνδρες Γυναίκες Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 451 10 Ιωάννινα 85,3% 84,8% 14,7% 15,2% Τηλ: +30-26510-07502 / Φαξ: +30-26510-07016 / E-mail: elibero@cc.uoi.gr 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Άνδρες Εντός στόχου Γυναίκες Εκτός στόχου

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Η διάγνωση της νόσου γίνεται καθυστερημένα 2. Ο 1 στους 4 ασθενείς έχει ήδη εμφανίσει καρδιαγγειακή νόσο 3. Συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου (Κάπνισμα, Διαβήτης, Υπέρταση) 4. Οι 4 στους 5 ασθενείς έχουν τιμές LDL χοληστερόλης εκτός στόχου θεραπείας