ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ρνιή Oηθνλνκηθψλ θαη Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ Σμήμα Πολιηικήρ Επιζηήμηρ και Δημόζιαρ Διοίκηζηρ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ι: ΜΑΚΡΟΘΔΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Νίθνο Κνπηζηαξάο ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο Κπξηάθν Φηιίλε θαη άθε Μαλνχδα
ΠΗΓΔ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Burda, M. - Wyplosz, Ch. (2007) Εςπωπαϊκή Μακποοικονομική, Σφκνο Α, Gutenberg, Αζήλα Krugman, P. - Wells, R. (2009) Μακποοικονομική, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε Mankiw, N. G. -Taylor, M. P. (2010) Απσέρ Οικονομικήρ Θεωπίαρ, Σφκνο Β, Gutenberg, Αζήλα Samuelson, P. - Nordhaus, W. (2000) Οικονομική, Σφκνο Β, Παπαδήζεο, Αζήλα Stiglitz, J. E. - Walsh,C. E. (2009) Απσέρ τηρ Μακποοικονομικήρ, Παπαδήζεο, Αζήλα
ΑΕΠ & ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΜΟΙ
Διάγπαμμα 2.1: Οι κςκλικέρ ποέρ ζηην οικονομία
Σο ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν (ΑΕΠ) Σν ΑΔΠ είλαη ην άζξνηζκα ησλ ηειηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, εθθξαζκέλσλ ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο, πνπ παξάγνληαη ζε κηα νηθνλνκία ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν (ζπλήζσο έηνο).
Δςνηηικό ΑΕΠ Ππαγμαηοποιούμενο ΑΕΠ Κενό Παπαγωγήρ Παξαγσγηθφ θελφ ΑΕΠ Πραγματοποιοφμενο ΑΕΠ Δυνητικό ΑΕΠ Δςνηηικό ΑΕΠ είλαη ην πξντφλ πνπ ζα κπνξνχζε λα παξάγεη κηα νηθνλνκία αλ φινη νη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο απαζρνινχληαλ πιήξσο. Ππαγμαηοποιούμενο ΑΕΠ είλαη ην πξαγκαηηθφ επίπεδν πξντφληνο πνπ παξάγεη κία νηθνλνκία. Κενό Παπαγωγήρ είλαη ε δηαθνξά κεηαμχ δπλεηηθνχ θαη πξαγκαηνπνηνχκελνπ ΑΔΠ.
Σο ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν (ΑΕΠ) Σν ΑΔΠ κεηξάηαη σο: ην ζπλνιηθφ εηζφδεκα ησλ κειψλ κηαο νηθνλνκίαο ην άζξνηζκα φισλ ησλ θαζαξψλ ηειηθψλ πσιήζεσλ κηαο νηθνλνκίαο ε ζπλνιηθή δαπάλε γηα ηελ παξαγσγή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ κηαο νηθνλνκίαο ην άζξνηζκα ηεο πξνζηηζέκελεο αμίαο θάζε ζηαδίνπ παξαγσγήο
Σο ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν (ΑΕΠ) Παπάδειγμα Μηα νηθνλνκία, ην 2007, παξήγαγε 10 Η/Τ. Η ηηκή θάζε Η/Τ είλαη 1.050 1. Σο ΑΕΠ ωρ ηελικό πποϊόν: ΑΔΠ = 1.050 *10= 10.500 2. Σο ΑΕΠ ωρ δαπάνη για ηην παπαγωγή αγαθών και ςπηπεζιών Γηα ηελ παξαγσγή ελφο Η/Τ δαπαλήζεθαλ: Α. Μηζζνί: 5 εξγάηεο * 800 = 4.000 Β. Δλνίθηα: 12 κήλεο* 300 = 3.600 Γ. Πξψηεο Ύιεο: 10 κνλάδεο * 150 = 1.500 Γ. Κέξδνο: 10 ηκρ. * 140 = 1.400 ΤΝΟΛΟ: 10.500 3. Σο ΑΕΠ ωρ ηο άθποιζμα ηηρ πποζηιθέμενηρ αξίαρ κάθε ζηαδίος παπαγωγήρ Έζησ γηα ηελ παξαγσγή ησλ 10 Η/Τ απαηηνχληαη ηξία ζηάδηα παξαγσγήο: Α ηάδην Παξαγσγή πξψησλ πιψλ: 4.000 Β ηάδην πλαξκνιφγεζε: 5.000 Γ ηάδην Πψιεζε: 1.500 ΤΝΟΛΟ: 10.500
Διάγπαμμα 2.2: Σο ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν (ΑΕΠ) Εγσώπιο πποϊόν παπαγωγή Άθποιζμα Εγσώπια ςνολική = = πποζηιθέ- = = μενηρ αξίαρ δαπάνη Εγσώπιο ειζόδημα Αξία πωλήζεων - Ενδιάμεζερ ποέρ Αμοιβέρ + Κέπδη+ Ππόζοδοι Καηανάλωζη + Επένδςζη
Είναι ηο λογιζμικό ηελικό ή ενδιάμεζο αγαθό; Η ηερλνινγηθή πξφνδνο έρεη επεξεάζεη ζεκαληηθά ηηο ζχγρξνλεο νηθνλνκίεο. Λφγσ ησλ αιιαγψλ πνπ έρνπλ επέιζεη δεκηνπξγείηαη ε αλάγθε ηεο αιιαγήο ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίνλ ππνινγίδεηαη ην ΑΔΠ. Έλα θαιφ παξάδεηγκα απνηειεί ην ινγηζκηθφ. Πξηλ ην 1999 ην ινγηζκηθφ πνπ ήηαλ εγθαηεζηεκέλν ζε έλα πξντφλ, γηα παξάδεηγκα ζε έλαλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή, θαηαγξαθφηαλ σο ηειηθφ αγαζφ θαη ζπκπεξηιακβαλφηαλ ζηηο επελδχζεηο. Δάλ φκσο κία επηρείξεζε αγφξαδε ή παξήγαγε ε ίδηα ινγηζκηθφ πξνθεηκέλνπ λα ην εγθαηαζηήζεη ζε θάπνηνλ ππνινγηζηή ηεο, απηφ ραξαθηεξηδφηαλ σο ελδηάκεζν αγαζφ. Με ηνπο λένπο θαλφλεο, φκσο, πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην 1999 Comprehensive Revision of the National Income and Product Accounts, φιεο νη δαπάλεο γηα ινγηζκηθφ ζεσξνχληαη επελδπηηθέο. Κη απηφ είλαη νξζφηεξν δηφηη ην ινγηζκηθφ παξάγεη κηα ξνή ππεξεζηψλ πνπ δηαξθεί γηα πεξηζζφηεξν ηνπ ελφο έηνπο. Σα Γξαθείν Οηθνλνκηθψλ Αλαιχζεσλ ππνινγίδεη πσο ε κέζε δηάξθεηα δσήο ηνπ ινγηζκηθνχ είλαη κεηαμχ ηξηψλ θαη πέληε εηψλ. Οη επηπηψζεηο ηεο αλαζεψξεζεο ζα είλαη λα απμεζεί ην ΑΔΠ. Πφζν φκσο; Οη αλαζεσξήζεηο ελίζρπζαλ ην ΑΔΠ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηέινπο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 θαηά 100 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα! Ωζηφζν ε αιιαγή, αλ θαη ην λνχκεξν είλαη κεγάιν, αληηπξνζσπεχεη κφιηο γχξσ ζην 1% ηνπ ΑΔΠ. Stiglitz, J. E., Απσέρ τηρ Μακποοικονομικήρ, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2009, ζει.196.
Σο ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν (ΑΕΠ) Πξνβιήκαηα κέηξεζεο ηνπ ΑΔΠ: 1. Παξανηθνλνκία/παξάλνκεο δξαζηεξηφηεηεο 2. Με-ακεηβφκελε εξγαζία 3. Δμσηεξηθέο νηθνλνκίεο (π.ρ. πεξηβαιινληηθή κφιπλζε) 4. Μέηξεζε ησλ πνηνηηθψλ αιιαγψλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο 5. Μέηξεζε ηεο εθξνήο ππεξεζηψλ 6. Μέηξεζε κε αγνξαίσλ αγαζψλ (π.ρ. νηθηαθή εξγαζία)
Πλοςηοπαπαγωγικέρ πηγέρ, πεπιβάλλον και εθνικοί λογαπιαζμοί Η νηθνλνκηθή επεκεξία ελφο θξάηνπο εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ, απφ ην απφζεκα θπζηθψλ πφξσλ θαη πινπηνπαξαγσγηθψλ πεγψλ πνπ απηφ έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ. Ιδαληθά, γηα ηνλ νηθνλνκηθφ θαη πεξηβαιινληηθφ ζρεδηαζκφ, ζα πξέπεη ε ρξήζε θαη ε θαηάρξεζε ησλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πφξσλ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο λα ππνινγίδνληαη ζηνπο εζληθνχο ινγαξηαζκνχο. Απηφ φκσο δελ ζπκβαίλεη. Γχν είλαη ηα ζεκαληηθφηεξα ειιείκκαηα θαηά ηελ αλάγλσζε θαη εξκελεία ησλ εζληθψλ ινγαξηαζκψλ: Η εξάντληση των πόπων: Η εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ (π.ρ. πεηξειαίνπ) ελφο θξάηνπο, ζα έπξεπε λα ινγίδεηαη (θαη) σο κία κνξθή αξλεηηθήο επέλδπζεο ζε απνζέκαηα (εθφζνλ ηα εμαληιεί) θαη λα ιακβάλεηαη ππφςε κε αξλεηηθφ πξφζεκν θαηά ηε κέηξεζε ηνπ ΑΔΠ. Το κόστορ και το όυελορ τος πεπιοπισμού τηρ πύπανσηρ: ε έλα πιήξεο ζχζηεκα εζληθήο ινγηζηηθήο, ην νηθνλνκηθφ θφζηνο ηεο πεξηβαιινληηθήο ππνβάζκηζεο ζα έπξεπε λα αθαηξείην απφ ηε ζεηηθή ζπλεηζθνξά κίαο (ξππαίλνπζαο) επηρείξεζεο. Abel A. Bernanke B., (2002), Μακποοικονομική, Σφκνο Β, 4 ε Έθδνζε, Κξηηηθή, Αζήλα, ζει. 71
Παπαοικονομία Πξσηαζιήηξηεο ζηελ παξανηθνλνκία κεηαμχ 21 θξαηψλ ηνπ Οξγαληζκνχ Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (ΟΟΑ) εθηηκάηαη φηη ζα είλαη θαη ην 2010 ε Διιάδα, ε Ιηαιία θαη ε Ιζπαλία, ζχκθσλα κε έξεπλα ηνπ απζηξηαθνχ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Ληληο. Σξνθνδνηνχκελε απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε, ε παξανηθνλνκία ζηελ Διιάδα εθηηκάηαη φηη ζα αλέιζεη θέηνο ζε 25,2% ηνπ επίζεκνπ ΑΔΠ (πάλσ απφ 60 δηζ. επξψ), κε απνηέιεζκα ε ρψξα λα θαηαηάζζεηαη πξψηε ζηε καχξε ιίζηα, ελψ αθνινπζνχλ κε ζεκαληηθή απφζηαζε ε Ιηαιία (22,2%) θαη ε Ιζπαλία (19,8%). ηελ ηέηαξηε ζέζε βξίζθεηαη ε Πνξηνγαιία, φπνπ ε παξανηθνλνκία εθηηκάηαη ζην 19,7%. ΣΟ ΒΗΜΑ 19/5/2010
Ποιορ πεπνάει καλύηεπα; Πφζν θαιά πεξλνχλ νη Ακεξηθαλνί; Οη Γάιινη; Οη Ιλδνί; Η πην απιή απάληεζε γηα ηνλ νηθνλνκνιφγν ζα ήηαλ ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε θάζε ρψξα. Απηφ ζα πξνζέθεξε έλα εχινγν ηξφπν ζχγθξηζεο ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ: νη Ακεξηθαλνί θαη νη Γάιινη θαηά κέζν φξν είλαη πινπζηφηεξνη απφ ηνπο Ιλδνχο. Απηή φκσο δελ είλαη φιε ε αιήζεηα. Σν θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηεο Ακεξηθήο είλαη πςειφηεξν απφ εθείλν ηεο Γαιιίαο, αιιά νη Γάιινη δνπιεχνπλ ιηγφηεξν. Σειηθά πνηφο πεξλάεη θαιχηεξα; Σν ΑΔΠ ζρεδηάζηεθε κφλν γηα λα ππνινγίδεη ηελ αμία ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξάγνληαη ζε κία ρψξα, αλ θαη νχηε απηφ ην θάλεη κε αθξίβεηα. Σν λα πεξλάο θαιά φκσο εμαξηάηαη θαη απφ πξάγκαηα πνπ δελ κεηξψληαη κε ην ΑΔΠ, φπσο ε θαιή πγεία ζνπ ή ην αλ έρεηο (θαιή θαη ζηαζεξή) δνπιεηά. Δπίζεο, νη πεξηβαιινληνιφγνη δηακαξηχξνληαη φηη κε ην (κέγεζνο ηνπ) ΑΔΠ ε θπζηθή θαηαζηξνθή ηνπ πιαλήηε κνηάδεη λα αληηκεησπίδεηαη ζαλ θάηη ζεηηθφ. Γη απηφ νη ζχγρξνλνη νηθνλνκνιφγνη ςάρλνπλ γηα άιια κεγέζε πνπ λα κεηξνχλ ηελ νηθηαθή εξγαζία, ηελ θαηαλάισζε ηνπ πξντφληνο ηεο θαη ην θπζηθφ πινχην. Έλαο απφ ηνπο ηζρπξφηεξνπο ππνζηεξηθηέο απηήο ηεο πξνζπάζεηαο είλαη ν Γάιινο πξφεδξνο Νηθνιά αξθνδί. Σν 2005 ππνινγίζηεθε φηη ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα ηεο Γαιιίαο έθηαλε κφιηο ην 73% ηεο Ακεξηθήο. Αιιά φηαλ πξνζηέζεθε ε νηθηαθή παξαγσγή θαη ν ειεχζεξνο ρξφλνο, ε ςαιίδα κίθξπλε: ηα γαιιηθά λνηθνθπξηά έθηαζαλ ην 87% ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ ακεξηθαληθψλ. THE ECONOMIST, 17/09/2009
Σο ππαγμαηικό και ηο ονομαζηικό ΑΕΠ Σν νλνκαζηηθφ ΑΔΠ (ή ΑΔΠ ζε ηξέρνπζεο ηηκέο) κεηξά ην πξντφλ κηαο νηθνλνκίαο, κηαο πεξηφδνπ, ζηηο ηξέρνπζεο ηηκέο. Γειαδή, κεηξά ηελ αμία ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο κηαο νηθνλνκίαο ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο. Γηα παξάδεηγκα, αλ κηα νηθνλνκία παξάγεη δχν πξντφληα, Η/Τ θαη απηνθίλεηα, ηφηε: ΟΝΟΜΑΣΙΚΟ ΑΕΠ 2000 = PΗ/Τ, 2000*QH/Y,2000 + P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2000 *QΑΤΣ/ΣΩΝ,2000 ΟΝΟΜΑΣΙΚΟ ΑΕΠ 2007 = PΗ/Τ, 2007 *QH/Y,2007 + P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2007 *QΑΤΣ/ΣΩΝ,2007 Όπος, PΗ/Τ, 2000: ηηκή Η/Τ ην 2000, QH/Y,2000: πνζφηεηα Η/Τ ην 2000 PΗ/Τ, 2007: ηηκή Η/Τ ην 2007, QH/Y,2007: πνζφηεηα Η/Τ ην 2007 P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2000: ηηκή απηνθηλήησλ 2000, Q ΑΤΣ/ΣΩΝ,2000: πνζφηεηα απηνθηλήησλ ην 2000, P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2007: ηηκή απηνθηλήησλ 2007, Q ΑΤΣ/ΣΩΝ,2007: πνζφηεηα απηνθηλήησλ ην 2007
Σο ππαγμαηικό και ηο ονομαζηικό ΑΕΠ Σν πξαγκαηηθφ ΑΔΠ κεηξά ην πξντφλ κηαο νηθνλνκίαο, κηαο πεξηφδνπ, ζε ηηκέο ηνπ έηνπο βάζεο. Σν πξαγκαηηθφ ΑΔΠ κεηξά ην κέγεζνο ηεο παξαγσγήο, δειαδή ηελ παξαγσγή εθηηκεκέλε ζε πξαγκαηηθέο ηηκέο. ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΟ ΑΕΠ 2000, 2000 = PΗ/Τ, 2000*QH/Y,2000 + P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2000 *QΑΤΣ/ΣΩΝ,2000 ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΟ ΑΕΠ 2007,2000 = PΗ/Τ, 2000 *QH/Y,2007 + P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2000 *QΑΤΣ/ΣΩΝ,2007 Όπος, PΗ/Τ, 2000: ηηκή Η/Τ ην 2000 QH/Y,2000: πνζφηεηα Η/Τ ην 2000 PΗ/Τ, 2007: ηηκή Η/Τ ην 2007 QH/Y,2007: πνζφηεηα Η/Τ ην 2007 P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2000: ηηκή απηνθηλήησλ 2000, QΑΤΣ/ΣΩΝ,2000: πνζφηεηα απηνθηλήησλ 2000 P ΑΤΣ/ΣΩΝ, 2007: ηηκή απηνθηλήησλ 2007, QΑΤΣ/ΣΩΝ,2007: πνζφηεηα απηνθηλήησλ 2007
Πίνακαρ 2.1: Τπολογιζμόρ ηος ονομαζηικού ΑΕΠ Έζησ κηα νηθνλνκία παξάγεη δχν αγαζά: Η/Τ θαη απηνθίλεηα ΠΟΟΣΗΣΕ 2000 ΣΙΜΕ 2000 ( ) ΣΙΜΗ * ΠΟΟΣΗΣΑ ( ) ΠΟΟΣΗΣΕ 2007 ΣΙΜΕ 2007 ( ) ΣΙΜΗ * ΠΟΟΣΗΣΑ ( ) Η/Τ 10 1.000 10.000 11 1.400 15.400 ΑΤΣΟΚΙΝΗΣΑ 15 8.000 120.000 12 10.000 120.000 ΑΕΠ 130.000 135.400 Παπαηήπηζη: ενώ μειώθηκαν οι παπαγόμενερ ποζόηηηερ ηο (ονομαζηικό) ΑΕΠ αςξήθηκε
Πίνακαρ 2.2: Τπολογιζμόρ ηος ππαγμαηικού ΑΕΠ Πίνακαρ 2.2: Τπολογιζμόρ ηος ππαγμαηικού ΑΕΠ ΠΟΟΣΗΣΕ 2000 ΣΙΜΕ 2000 ( ) ΣΙΜΗ * ΠΟΟΣΗΣΑ ( ) ΠΟΟΣΗΣΕ 2007 ΣΙΜΕ 2000 ( ) ΣΙΜΗ * ΠΟΟΣΗΣΑ ( ) Η/Τ 10 1.000 10.000 11 1.000 11.000 ΑΤΣΟΚΙΝΗΣΑ 15 8.000 120.000 12 8.000 96.000 ΑΔΠ 130.000 107.000 Ολνκαζηηθφ ΑΔΠ 2000 = Πνζφηεηα Η/Τ 2000 * Σηκή Η/Τ 2000+ Πνζφηεηα Απηνθηλήησλ 2000 * Σηκή απηνθηλήησλ 2000 Ολνκαζηηθφ ΑΔΠ 2007 = Πνζφηεηα Η/Τ 2007 * Σηκή Η/Τ 2007+ Πνζφηεηα Απηνθηλήησλ 2007 * Σηκή απηνθηλήησλ 2007 Πξαγκαηηθφ ΑΔΠ 2007(ηηκέο 2000) = Πνζφηεηα Η/Τ 2007 * Σηκή Η/Τ 2000+ Πνζφηεηα Απηνθηλήησλ 2007 * Σηκή απηνθηλήησλ 2000 Παπαηήπηζη: ζηο έηορ βάζηρ ηο ονομαζηικό ΑΕΠ ιζούηαι με ηο ππαγμαηικό
Διάγπαμμα 2.3: Σο ονομαζηικό και ηο ππαγμαηικό ΑΕΠ ζηην Ελλάδα 300.000,00 250.000,00 200.000,00 150.000,00 100.000,00 50.000,00 ΑΔΠ, ηξερ. ηηκέο, εθ. επξψ ΑΔΠ, ζηαζ. ηηκέο, 2010, εθ.επξ ψ 0,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Πηγή: ΟΟΑ
Διάγπαμμα 2.4 H διαθοπά μεηαξύ ονομαζηικού και ππαγμαηικού ΑΕΠ Η δηάθξηζε κεηαμχ πξαγκαηηθνχ θαη νλνκαζηηθνχ ΑΔΠ είλαη κείδνλνο ζεκαζίαο. Σν δηάγξακκα απνηππψλεη ηελ νηθνλνκηθή ηζηνξία ησλ ΗΠΑ απεηθνλίδνληαο ζηελ θίηξηλε ζηήιε ηελ πνζνζηηαία αιιαγή ζην νλνκαζηηθφ ΑΔΠ θαη ζηε κπιε ηελ πνζνζηηαία αιιαγή ζην πξαγκαηηθφ ΑΔΠ ηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν. Δμαηηίαο ηνπ απνπιεζσξηζκνχ πνπ πξνέθπςε απφ ηελ Μεγάιε Κξίζε παξαηεξνχκε πσο ελψ ην πξαγκαηηθφ ΑΔΠ ησλ ΗΠΑ ην 1939 ήηαλ 9,9% απμεκέλν ζε ζρέζε κε εθείλν ηνπ 1929, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη πσο ε ζπλνιηθή παξαγσγή απμήζεθε, ην νλνκαζηηθφ ΑΔΠ κεηψζεθε θαηά 11%. Η κεγάιε αχμεζε ηνπ νλνκαζηηθνχ ΑΔΠ ησλ ΗΠΑ ηα έηε 1969-1979 θαη 1979-1989 θαη ε ηαπηφρξνλε ρακειή αχμεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ ΑΔΠ ηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν καξηπξεί ην πςειφ επίπεδν πιεζσξηζκνχ πνπ βίσζε ε ρψξα. Krugman, P. - Wells, R. (2009) Μακποοικονομική, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε, ζει.254
Δείκηηρ ηιμών και πληθωπιζμόρ Ο δείκηηρ ηιμών είλαη έλα κέηξν ηνπ κέζνπ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ. Ο πληθωπιζμόρ δειψλεη κηα αχμεζε ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ. Ο πςθμόρ πληθωπιζμού είλαη ν ξπζκφο κεηαβνιήο ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ. Ρςθμόρ πληθωπιζμού ηο έηορ t = επίπεδο ηιμών - επίπεδο ηιμών έηορ t έηορ t-1 επίπεδο ηιμών έηορ t-1
Δείκηηρ ηιμών και πληθωπιζμόρ ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΗ ΑΕΠ = ΟΝΟΜΑΣΙΚΟ ΑΕΠ ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΟ ΑΕΠ Ο απνπιεζσξηζηήο ΑΔΠ κεηξά ηελ ηηκή ηεο ηππηθήο αληηπξνζσπεπηηθήο κνλάδαο ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο ζε ζρέζε κε ηελ ηηκή ηνπ ζην έηνο βάζεο.
Διάγπαμμα 2.5: Ο αποπληθωπιζηήρ ΑΕΠ ζηην Ελλάδα 5 4 3 2 1 0-1 -2 Απνπιεζσξηζηήο ΑΔΠ, εηήζηα πνζνζηηαία κεηαβνιή (%) -3-4 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Πηγή: European Commission
Διάγπαμμα 2.6:Δείκηηρ ηιμών και πληθωπιζμόρ Ο Γείθηεο Σηκψλ Καηαλαισηή (ΓΣΚ) κεηξά ην θφζηνο αγνξάο ελφο ηππηθνχ θαιαζηνχ αγαζψλ ζε δηαθνξεηηθέο πεξηφδνπο. Διάγπαμμα 2.6: Ποζοζηιαία εηήζια μεηαβολή ηος EΔΣΚ ζηην Ελλάδα 5 4 3 2 1 0 Δλαξκνληζκέλνο Γείθηεο Σηκψλ Καηαλαισηή, 2005= 100, εηήζηα πνζνζηηαία κεηαβνιή (%) -1-2 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Πηγή: Eurostat
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Διάγπαμμα 2.7: Δείκηηρ ηιμών και πληθωπιζμόρ Ο Γείθηεο Σηκψλ Παξαγσγνχ κεηξά ην επίπεδν ησλ ηηκψλ ζην ζηάδην ρνλδξηθήο ή ηνπ παξαγσγνχ. Μεηξά ην θφζηνο ελφο θαιαζηνχ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, πνπ αγνξάδνπλ, κάιινλ, νη επηρεηξήζεηο, παξά νη θαηαλαισηέο. Διάγπαμμα 2.7: Ο Δείκηηρ Σιμών Παπαγωγού ζηην Ελλάδα 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8 Γείθηεο Σηκψλ Παξαγσγνχ ζηε Βηνκεραλία, πνζνζηηαία κεηαβνιή (%) Πηγή: ΟΟΑ
Είναι αλήθεια όηι ο Δείκηηρ Σιμών Καηαναλωηή (ΔΣΚ) ςπεπεκηιμά ηον πληθωπιζμό; Πνιινί νηθνλνκνιφγνη πηζηεχνπλ πσο ν πιεζσξηζκφο πνπ κεηξηέηαη κε βάζε ησλ Γείθηε Σηκψλ Καηαλαισηή, ελδέρεηαη λα ππεξεθηηκά ηελ άλνδν ηνπ θφζηνπο δσήο. Σξεηο είλαη νη βαζηθφηεξνη ιφγνη πνπ ζεκειηψλνπλ ηνλ ελ ιφγσ ηζρπξηζκφ: α) Ο ΓΣΚ δελ αληαλαθιά ηε δπλαηφηεηα ησλ θαηαλαισηψλ λα ππνθαζηζηνχλ νκνεηδή αγαζά νη ζρεηηθέο ηηκέο ησλ νπνίσλ έρνπλ κεηαβιεζεί. Έηζη, φηαλ νη θαηαλαισηέο ππνθαζηζηνχλ έλα αγαζφ κε έλα άιιν πνπ απνδίδεη ην ίδην επίπεδν ρξεζηκφηεηαο θαη ε ζρεηηθή ηηκή ηνπ νπνίνπ έρεη κεησζεί, ε κεηαβνιή ζην πξαγκαηηθφ θφζηνο δσήο είλαη ρακειφηεξε απφ απηήλ πνπ ζα θαηαγξάςεη ν ΓΣΚ. β) Ο ΓΣΚ δελ επεξεάδεηαη απφ ηελ εηζαγσγή ζηελ αγνξά ελφο λένπ αγαζνχ, ην νπνίν φκσο απμάλεη ηηο θαηαλαισηηθέο επηινγέο θαη, θαη επέθηαζε ηελ πξαγκαηηθή αμία ηνπ λνκίζκαηνο. γ) ν ΓΣΚ δελ ζπκπεξηιακβάλεη κεηαβνιέο ζηελ πνηφηεηα ησλ αγαζψλ. Σν 1995, κηα θξαηηθή επηηξνπή κε επηθεθαιήο ηνλ νηθνλνκνιφγν Michael Boskin ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Stanford, επηρεηξψληαο λα απνηηκήζεη ην κέγεζνο ππεξεθηίκεζεο ηνπ πιεζσξηζκνχ απφ ηνλ ΓΣΚ, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα πσο πθίζηαηαη πξάγκαηη ππεξεθηίκεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ εχξνπο 0.8-1.6 πνζνζηηαίσλ κνλάδσλ. Mankiw N.G. (2009), Macroeconomics, 7 th edition, Worth Publishers, New York, p. 35
Σο ακαθάπιζηο εθνικό πποϊόν και ηο ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν Σν Ακαθάπιζηο Εθνικό Πποϊόν (ΑΕθν.Π) είλαη ε αμία ηνπ ζπλφινπ ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ παξάγνληαη απφ ηνπο παξαγσγηθνχο ζπληειεζηέο κηαο ρψξαο ζην εζσηεξηθφ θαη ζην εμσηεξηθφ, εηεζίσο. Σν Ακαθάπιζηο Εγσώπιο Πποϊόν (ΑΕγσ.Π) είλαη ε αμία ηνπ ζπλφινπ ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ παξάγνληαη, απφ εκεδαπνχο θαη απφ αιινδαπνχο παξαγσγηθνχο ζπληειεζηέο, ζην εζσηεξηθφ κηαο ρψξαο, εηεζίσο.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Διάγπαμμα 2.8: Σο ακαθάπιζηο εθνικό πποϊόν και ηο ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν ζηην Ελλάδα 250.000,0 200.000,0 150.000,0 Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ, εθαη. επξψ 100.000,0 50.000,0 Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ, εθαη. επξψ 0,0 Πηγή: Eurostat
Η ηαςηόηηηα ηων λογαπιαζμών ηος ακαθάπιζηος εγσώπιος πποϊόνηορ Y: ΑΔΠ Y=C +I + G+(X-N) (1) C (ΚΑΣΑΝΑΛΩΗ): Αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ αγνξάδνληαη απφ ηα λνηθνθπξηά γηα ηελ ηθαλνπνίεζε πξνηηκήζεσλ θαη αλαγθψλ. Η θαηαλάισζε είλαη, κεηαμχ άιισλ, ζεηηθή ζπλάξηεζε ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο (δηαζέζηκν εηζφδεκα = εηζφδεκα-θφξνη). Ι (ΔΠΔΝΓΤΗ): Αγαζά γηα κειινληηθή ρξήζε (επηρεηξεκαηηθέο επελδχζεηο, πάγηεο επελδχζεηο ζε θαηνηθίεο, επελδχζεηο ζε απνζέκαηα). Οη επελδχζεηο είλαη, κεηαμχ άιισλ, αξλεηηθή ζπλάξηεζε ηνπ επηηνθίνπ (r). G (ΓΗΜΟΙΔ ΓΑΠΑΝΔ): Γαπάλεο γηα αγαζά θαη ππεξεζίεο απφ ην δεκφζην ηνκέα. X-N (ΚΑΘΑΡΔ ΔΞΑΓΩΓΔ) = ΔΞΑΓΩΓΔ (Υ) - ΔΙΑΓΩΓΔ (Ν). Οη θαζαξέο εμαγσγέο δείρλνπλ ηε ζέζε ηνπ ηζνδπγίνπ πιεξσκψλ (ειιεηκκαηηθφ, πιενλαζκαηηθφ, ηζνζθειηζκέλν).
Εγσώπια καηανάλωζη και εξαγωγέρ η Γεπμανία και η Ιζπανία Η δηαθνξεηηθή εηθφλα ηεο δήηεζεο, πνπ πξνθιήζεθε ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, έθαλε ηελ χθεζε κεγαιχηεξε. Η κεγαιχηεξε πηψζε δήηεζεο ζεκεηψζεθε ζηελ Ιζπαλία θαη ζηελ Ιξιαλδία φπνπ ε κεγέζπλζε βαζηδφηαλ ζηελ θαηαλάισζε. Η επίπησζε ζηελ παξαγσγή έγηλε πην αηζζεηή ζηελ Γεξκαλία φπνπ ε κείσζε ησλ εμαγσγψλ θαη ησλ επελδχζεσλ νδήγεζε ζε 7% πηψζε ηνπ ΑΔΠ. Σψξα πνπ νη θχξηνη (εμσηεξηθνί) πειάηεο ηεο Γεξκαλίαο θάλνπλ πίζσ, ην εξψηεκα είλαη αλ απηή ζα θαηαθέξεη λα ελζαξξχλεη ηε δήηεζε απφ ηα εγρψξηα λνηθνθπξηά θαη λα πάςεη λα εμαξηάηαη απφ ηηο εμαγσγέο. Η ππφζεζε πσο φηη είλαη θαιφ γηα ηηο εμαγσγέο είλαη θαη θαιφ γηα ηελ νηθνλνκία κπνξεί κεξηθψο λα εμεγήζεη γηαηί νη θαηαλαισηηθέο δαπάλεο ζηε Γεξκαλία ππήξμαλ ηζηνξηθά ρακειέο. Η ζπλεζηζκέλε αληίδξαζε ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο θάκςεο ήηαλ ε πεξηθνπή ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο, πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ κηζζψλ, έηζη ψζηε λα παξακέλνπλ ρακειέο νη ηηκέο ησλ εμαγφκελσλ πξντφλησλ. Απηή ήηαλ ε πνιηηηθή πνπ εθαξκφζηεθε θαη ην 1970 φηαλ ην γεξκαληθφ κάξθν αλαηηκήζεθε κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο Bretton-Woods πνπ θαζφξηδε ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο θαη επαλαιήθζεθε κεηά ην 1990, δειαδή κεηά ηελ επαλέλσζε ηεο Γεξκαλίαο πνπ ζπλνδεχηεθε απφ ηελ αλαηίκεζε ηνπ κάξθνπ θαη ηελ αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο. THE ECONOMIST, 06/08/2009
Πίνακαρ 2.3: Σο ονομαζηικό ΑΕΠ: Η διάπθπωζη ηος ΑΕΠ ζηην Ελλάδα και ζηην Γεπμανία ΣΑ ΤΣΑΣΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΣΟΤ ΑΔΠ (2013, ηξερ. ηηκέο, εθ. ) ΔΛΛΑΓΑ ΓΔΡΜΑΝΙΑ ΙΓΙΩΣΙΚΗ ΚΑΣΑΝΑΛΩΗ (C) 129.908 1.571.511 ΓΗΜΟΙΑ ΚΑΣΑΝΑΛΩΗ (C) 36.472 541.208 ΤΩΡΔΤΗ ΠΑΓΙΟΤ ΚΔΦΑΛΑΙΟΤ (I) ΔΞΑΓΩΓΔ ΑΓΑΘΩΝ & ΤΠΗΡΔΙΩΝ (X) ΔΙΑΓΩΓΔ ΑΓΑΘΩΝ & ΤΠΗΡΔΙΩΝ (N) 21.466 533.511 55.147 1.280.127 60.555 1.116.877 ΚΑΘΑΡΔ ΔΞΑΓΩΓΔ (NX) -5.408 163.250 ΑΕΠ 182.438 28.09.480 ΠΗΓΗ: ΟOΑ
Η ηαςηόηηηα ηων λογαπιαζμών ηος ακαθάπιζηος εγσώπιος πποϊόνηορ Αλ ην ΑΔΠ ζεσξεζεί σο ην θαζαξφ εηζφδεκα πνπ θεξδίδνπλ ηα άηνκα θαη νη επηρεηξήζεηο κηαο νηθνλνκίαο, ηφηε απηφ κπνξεί λα δηαηεζεί γηα: α) θαηαλάισζε (C), β) απνηακίεπζε (S) θαη γ) πιεξσκή θφξσλ (Σ). Γειαδή: Τ=C +S + T (2) (1), (2) C+ S+ T= C+ I + G+(X-N) (S-I)+(T-G)=X-N (3) Όηαλ : Α) S<I ν ηδησηηθφο ηνκέαο είλαη θαζαξφο νθεηιέηεο Β) T<G ν θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο είλαη ειιεηκκαηηθφο Γ)Υ <Ν ην εκπνξηθφ ηζνδχγην είλαη ειιεηκκαηηθφ Πποηάζειρ: Α) Αλ ν θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο παξνπζηάδεη έιιεηκκα θαη ν ηδησηηθφο ηνκέαο είλαη θαζαξφο νθεηιέηεο ην εκπνξηθφ ηζνδχγην είλαη ειιεηκκαηηθφ Β) Αλ ν θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο παξνπζηάδεη πιεφλαζκα θαη ν ηδησηηθφο ηνκέαο είλαη θαζαξφο δαλεηζηήο ην εκπνξηθφ ηζνδχγην είλαη πιενλαζκαηηθφ Γ) Αλ ν θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο παξνπζηάδεη έιιεηκκα θαη ν ηδησηηθφο ηνκέαο είλαη θαζαξφο δαλεηζηήο θαη T-G > S-I ην εκπνξηθφ ηζνδχγην είλαη ειιεηκκαηηθφ Γ) Αλ ν θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο παξνπζηάδεη έιιεηκκα θαη ν ηδησηηθφο ηνκέαο είλαη θαζαξφο δαλεηζηήο θαη T-G < S-I ην εκπνξηθφ ηζνδχγην είλαη πιενλαζκαηηθφ
Η ηαςηόηηηα ηων λογαπιαζμών ηος ακαθάπιζηος εγσώπιος πποϊόνηορ Y=C + I+ G+(X-N) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1: Οι επιπτώσεις της ΟΝΕ στο ΑΕΠ, τρησιμοποιώντας την ταστότητα των εθνικών λογαριασμών Μεηαμχ ησλ θξηηεξίσλ ηεο πλζήθεο γηα ηελ ΟΝΔ είλαη ηα ρακειά επηηφθηα (r). Η δηαηήξεζε ρακειψλ επηηνθίσλ απνηειεί θαη ζηφρν ηεο ΔΚΣ επηηφθηα (r) επελδχζεηο (Ι) Τ C Y. Y= C+ I+ G+ (X-N)
Η ηαςηόηηηα ηων λογαπιαζμών ηος ακαθάπιζηος εγσώπιος πποϊόνηορ Y=C + I+ G+(X-N) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2: Οι επιπτώσεις της εσωτερικής αγοράς και της ΟΝΕ στο ΑΕΠ, τρησιμοποιώντας την ταστότητα των εθνικών λογαριασμών Η θαηάξγεζε ησλ εκπνδίσλ ζηελ ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ πξντφλησλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πηνζέηεζε ηνπ θνηλνχ λνκίζκαηνο ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ησλ εμαγσγψλ ΟΝΔ & εζσηεξηθή αγνξά Υ Τ C Y Y= C+ I+ G+ (X-Ν)
Η ηαςηόηηηα ηων λογαπιαζμών ηος ακαθάπιζηος εγσώπιος πποϊόνηορ Y=C + I + G+(X-N) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 3: Οι επιπτώσεις της πολιτικής σσνοτής της ΕΕ στο ΑΕΠ, τρησιμοποιώντας την ταστότητα των εθνικών λογαριασμών Μέζσ ηεο πνιηηηθήο ζπλνρήο απμάλεηαη ε ζπλνιηθή επέλδπζε (αλζξψπηλν θαη θπζηθφ θεθάιαην, δεκφζηα θαη ηδησηηθή). Πνιηηηθή ζπλνρήο I Τ C Y Y= C + I + G + (X- N)