ΖΗΚΟΣ Σ. ΚΕΝΤΡΟΣ Ειδικός φυσικής ιατρικής & αποκατάστασης Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ
Περιεχόμενα Εισαγωγή 5 Ασκήσεις ενδυνάμωσης 8 Ασκήσεις εύρους κίνησης - Διατάσεις 16 Ασκήσεις συντονισμού και ισορροπίας 20 Βάδιση 25 Αερόβια άσκηση 28 Λεπτή κινητικότητα 29 Βοηθήματα 31 Άσκηση και σπαστικότητα 31 Άσκηση στο νερό 32 Άσκηση και κόπωση 33 Άσκηση και υψηλή θερμοκρασία 33 Σύντομο βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα 34 3
4 Ευχαριστώ την ειδική φυσικοθεραπεύτρια στη νευροαποκατάσταση κ. Γεωργία Τσούδη για τη συνδρομή της.
Εισαγωγή Η Πολλαπλή Σκλήρυνση (ΠΣ) ή Σκλήρυνση κατά Πλάκας είναι μία πάθηση που προσβάλλει κατά κανόνα το κινητικό σύστημα. Σε αντίθεση με τις περισσότερες νευρολογικές παθήσεις και τις τραυματικές βλάβες του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού όπου το έλλειμμα και η βλάβη είναι δεδομένη, στην ΠΣ η κλινική εικόνα διαφοροποιείται στην πορεία της νόσου. Το πρόγραμμα άσκησης και αποκατάστασης λοιπόν πρέπει να προσαρμόζεται συνεχώς στα νέα δεδομένα. Ρόλος της άσκησης και της αποκατάστασης γενικά είναι η διατήρηση της λειτουργικότητας. Με το δεδομένο ότι η πλειονότητα των ασθενών που διαγιγνώσκονται με ΠΣ είναι μεταξύ 20 και 40 ετών, αντιλαμβανόμαστε ότι η νόσος επηρεάζει ανθρώπους ενεργούς στη δημιουργική τους φάση (οικογένεια, καριέρα). Σε αυτές τις ηλικίες είναι ακόμη πιο επιτακτική η ανάγκη διατήρησης ενός υψηλού επιπέδου λειτουργικότητας. 5 Έχει φανεί ότι ασθενείς με πρόσφατη διάγνωση απομυελινωτικής νόσου χωρίς εμφανή συμπτώματα ή δυσκολία (με βαθμολογία μεταξύ 0 και 2 στην κλίμακα EDSS) έχουν ήδη εγκατεστημένες αλλαγές στην επιστράτευση των μυϊκών ινών στο μυϊκό τους σύστημα, στην ισορροπία τους και στην κινηματική τους. Αυτή η ομάδα ανθρώπων είναι πιο πιθανό να δεχθεί προσαρμογές στο ΚΝΣ καθώς η νευροπλαστικότητα ως διεργασία είναι πιο αποτελεσματική σε ανθρώπους με λιγότερες και με πιο πρόσφατες βλάβες. Η πρώτη μελέτη που ανέδειξε τα θετικά της άσκησης στην πολλαπλή σκλήρυνση δημοσιεύτηκε το 1996 στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα (ΗΠΑ). Ασθενείς που συμμετείχαν σε ένα πρόγραμμα αεροβικής άσκησης βελτίωσαν την καρδιαγγειακή τους κατάσταση, αύξησαν τη μυϊκή δύναμή τους, βελτίωσαν τη λειτουργία της κύστης και του εντέρου, μείωσαν την κόπωση και την κατάθλιψη και κοινωνικοποιήθηκαν. Έκτοτε πολυάριθμες μελέτες επιβεβαιώνουν τα θετικά της άσκησης στην πολλαπλή σκλήρυνση.
H απουσία φυσικής δραστηριότητας από την άλλη σχετίζεται με στεφανιαία νόσο, ενώ πέρα από την αδυναμία των μυών επιτείνει την απώλεια της οστικής μάζας (αυξημένος κίνδυνος καταγμάτων). Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε ανθρώπους με ΠΣ να ξεκινούν συστηματικά πρόγραμμα άσκησης νωρίς και απόλυτα στοχευμένα ώστε να διατηρήσουμε υψηλό το λειτουργικό τους επίπεδο. 6 Τα οφέλη από την συστηματική άσκηση είναι πολλαπλά: Βελτίωση ταχύτητας βάδισης και αντοχής Βελτίωση χαρακτηριστικών βάδισης Μείωση κόπωσης Βελτίωση αναπνευστικής λειτουργίας Μείωση της φυσικής αναπηρίας Βελτίωση ψυχολογικής κατάστασης Διέγερση ανοσοποιητικού συστήματος Ειδικά η άσκηση αντοχής (καρδιοαναπνευστική) σε χαμηλή έως μέτρια ένταση είναι καλά ανεκτή στους ανθρώπους με ΠΣ, μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου και βοηθά στη διατήρηση υψηλού επιπέδου λειτουργικότητας στο χρόνο. Πολλές μελέτες εστιάζουν στην ασφάλεια της άσκησης και της φυσικής δραστηριότητας στην ΠΣ. Στη βιβλιογραφία δεν έχει καταγραφεί συσχέτιση της άσκησης με επιδείνωση ή πυροδότηση της νόσου. Ωστόσο η άσκηση εάν δεν εφαρμοσθεί σωστά μπορεί να επιδεινώσει πρόσκαιρα και όχι μόνιμα, συμπτώματα όπως αυτά της κόπωσης, της σπαστικότητας και της αδυναμίας. Το παρόν εγχειρίδιο αποτελεί ένα βασικό οδηγό άσκησηςαποκατάστασης στην πολλαπλή σκλήρυνση. Πριν από την εφαρμογή οποιουδήποτε προγράμματος πρέπει να υπάρχει η συναίνεση του θεράποντος ιατρού ύστερα από αξιολόγηση του ασθενούς όσον αφορά κινητικά προβλήματα αλλά και λοιπά καρδιολογικά και αναπνευστικά.
Η θεραπευτική άσκηση (στοχευμένη άσκηση) ξεκινά με τη διάγνωση της νόσου και συμπληρώνει όποια άλλη θεραπευτική προσέγγιση. Η ένταση της άσκησης, η διάρκεια, το είδος των ασκήσεων έχουν να κάνουν με παράγοντες όπως η ηλικία, η προτέρα φυσική κατάσταση του ασθενούς, συνοδά προβλήματα υγείας, κινητικά ελλείμματα και φαρμακευτική αγωγή. Το πρόγραμμα πρέπει να περιλαμβάνει ασκήσεις εύρους κίνησης - διατάσεις, ασκήσεις ενδυνάμωσης, ασκήσεις ισορροπίας και συντονισμού, ασκήσεις βάδισης και αερόβια άσκηση. Οι ασκήσεις πρέπει να επαναλαμβάνονται 3-4 φορές την εβδομάδα. Οι βασικές ασκήσεις μπορούν να εκτελεστούν με τη βοήθεια απλών υλικών. Λάστιχο ενδυνάμωσης μικρής έως μέτριας σκληρότητας (κόκκινο ή πράσινο) 7 Μπάλα ενδυνάμωσης Στρώμα γυμναστικής Βαράκια Ράβδος Πριν την άσκηση πρέπει να προηγείται προθέρμανση. Ιδανικά, των υπολοίπων ασκήσεων πρέπει να προηγείται η αερόβια άσκηση.
Ασκήσεις ενδυνάμωσης Οι ασκήσεις αφορούν το σύνολο των μυϊκών ομάδων με έμφαση στους κεντρομελικούς - στηρικτικούς μύες. Εφαρμόζεται πρόγραμμα αντοχής με μικρή επιβάρυνση. Το κάθε σετ περιλαμβάνει 15 επαναλήψεις. Στόχος είναι τα 3 σετ ανά μυϊκή ομάδα. 8 Άσκηση ενδυνάμωσης κορμού με ράβδο Σωστή τοποθέτηση του κορμού, σε καρέκλα χωρίς βραχίονες. Η ράχη ακουμπά στην πλάτη της καρέκλας, το στήθος προβάλει μπροστά και ο κορμός σε κατακόρυφη θέση. Τεντωμένοι αγκώνες. Η άσκηση ξεκινά από τα γόνατα και ολοκληρώνεται πάνω από το επίπεδο του ώμου όπως παρουσιάζεται στη φωτογραφία. Αργή εκτέλεση.
Άσκηση ενδυνάμωσης κορμού με λάστιχο Σωστή θέση του κορμού, η οσφύς να ακουμπά στην καρέκλα. Οι βραχίονες εφάπτονται στα πλευρά, προβολή του στήθους και προσπάθεια να έρθουν κοντά οι ωμοπλάτες. Aργή εκτέλεση. 9 Άσκηση ενδυνάμωσης δικέφαλου βραχιονίου Σωστή θέση του κορμού. Η ράχη ακουμπά στην πλάτη της καρέκλας, το στήθος προβάλει μπροστά και ο κορμός σε κατακόρυφη θέση. Από πλήρη έκταση το αντιβράχιο κάμπτεται περισσότερο από 90 μοίρες. Αργή επαναφορά.
Άσκηση ενδυνάμωσης τρικέφαλου 10 Όρθια θέση, ίσιος και ακίνητος ο κορμός. Το λάστιχο τοποθετείται σε σταθερή επιφάνεια στο ύψος της κεφαλής. Το βραχιόνιο εφάπτεται στα πλευρά και από θέση κάμψης έρχεται σε θέση έκτασης. Άσκηση ενδυνάμωσης έξω στροφέων ώμου Όρθια θέση, σταθερός κορμός. Βραχίονας εφάπτεται στα πλευρά, αγκώνας στις 90 μοίρες κάμψη. Κίνηση αντιβραχίου από έσω προς τα έξω. Σταθερός και ο καρπός.
Άσκηση ενδυνάμωσης έσω στροφέων ώμου Όπως και στην ενδυνάμωση των έξω στροφέων με τη διαφορά ότι η κίνηση του αντιβραχίου εκτελείται από έξω προς τα έσω. 11 Άσκηση ενδυνάμωσης καμπτήρων ισχίου Όρθια θέση, τεντωμένα γόνατα. Κατά την εκτέλεση της άσκησης προσπάθεια κάμψης του μηρού ώστε να σχηματίσει 90 μοίρες με το γόνατο. Στήριξη της άκρας χειρός σε σταθερή επιφάνεια. Τα πόδια κινούνται εναλλάξ-προσομοίωση σκαλοπατιών.
Ενδυνάμωση με λάστιχο καμπτήρων ισχίου απαγωγών-ισχιοκνημιαίων μυών 12 Όρθια θέση, λάστιχο τοποθετημένο και στα δυο πόδια πάνω από τις ποδοκνημικές αρθρώσεις. Τεντωμένα τα γόνατα. Στηριζόμαστε στο ένα πόδι. Κίνηση μπροστά-πίσω και περνώντας από την αρχική θέση-άνοιγμα στο πλάι χωρίς όμως το πόδι να πατήσει στο έδαφος. Στήριξη χεριών ή ενός χεριού σε σταθερή επιφάνεια.
Ενδυνάμωση τετρακεφάλου 13 Καθιστή θέση. Κορμός σε κατακόρυφη θέση, λυγισμένα γόνατα σε 90 μοίρες και έκταση του γόνατος ώστε ο μηρός να έρθει στην ευθεία με την κνήμη για την ολοκλήρωση της άσκησης. Αργή επαναφορά. Ενδυνάμωση λαγονοψοίτη μυός Καθιστή θέση, σωστή στάση κορμού, λυγισμένα γόνατα στις 90 μοίρες. Εναλλάξ - κάμψη των ισχίων για την ολοκλήρωση της άσκησης («μαζεύουμε» το πόδι στην κοιλιά).
Άρση λεκάνης 14 Ύπτια κατάκλιση, λυγισμένα γόνατα, χέρια αριστερά και δεξιά από τον κορμό. Δύναμη στα πόδια και τα χέρια για την άρση της λεκάνης και την ολοκλήρωση της άσκησης. Αργή εκτέλεση. Επαναφορά στην αρχική θέση και επανάληψη της άσκησης. Ενδυνάμωση κοιλιακών μυών Ύπτια κατάκλιση, λυγισμένα γόνατα, τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος. Κατά την εκτέλεση της κίνησης, η δύναμη μπαίνει στην κοιλιά ώστε να βοηθήσει να «ξεκολλήσουν» οι ωμοπλάτες και οι ώμοι από το στρώμα. Μικρή κίνηση, ο αυχένας ακολουθεί τον κορμό-δεν πρέπει να κάμπτεται περισσότερο.
Ενδυνάμωση ραχιαίων μυών Πρηνής κατάκλιση. Τοποθέτηση ενός μαξιλαριού μέτριας σκληρότητας κάτω από την κοιλιά ώστε οι ώμοι να ακουμπούν στο στρώμα. Εκτελώντας την κίνηση ξεκολλούν οι ώμοι και το στήθος από το έδαφος και το σώμα έρχεται σε μία ευθεία. 15
Ασκήσεις εύρους κίνησης - Διατάσεις Οι διατάσεις (ή ασκήσεις ευλυγισίας) είναι πολύ σημαντικές. Έχουν σκοπό την πρόληψη των τραυματισμών, την ελάττωση των μυϊκών πόνων και τη βελτίωση της μυϊκής απόδοσης. Οι διατάσεις πρέπει να πραγματοποιούνται σωστά και συστηματικά για να έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι διατάσεις καλό είναι να εκτελούνται μετά την άσκηση ενδυνάμωσης. Η κάθε διάταση επαναλαμβάνεται 3 φορές για την κάθε μυϊκή ομάδα, 30 δευτερόλεπτα τη φορά. Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες διατάσεις. Ο μυς πιέζεται σταθερά στο σημείο που αισθανόμαστε την τάση (όχι στο σημείο του πόνου). 16 Διάταση τετρακέφαλων από όρθια στάση και από πρηνή κατάκλιση (2 παραλλαγές) Από πρηνή κατάκλιση κάμπτουμε το γόνατο του ποδιού όπου θέλουμε να διατείνουμε. Περνάμε ένα σκληρό λάστιχο στα μετατάρσια στον άκρο πόδα όπως φαίνεται στην εικόνα και τραβάμε με τα χέρια μέχρι να αισθανθούμε ότι διατείνεται αρκετά (στα όρια του πόνου πάντα). Από όρθια στάση κάμπτουμε το γόνατο και τραβάμε με το χέρι (χέρι πάνω στα μετατάρσια). Προσοχή να υπάρχει σωστή στάση στο σώμα.
Διάταση γαστροκνημίων (2 παραλλαγές) Λυγίζουμε το πόδι που βρίσκεται μπροστά και το πίσω το κρατάμε τεντωμένο με το πέλμα να πατά καλά στο έδαφος. Ρίχνοντας βάρος στο μπροστινό πόδι νιώθουμε τη διάταση στην γαστροκνημία (γάμπα) του κάτω άκρου που βρίσκεται πίσω. 17 Χρησιμοποιώντας ένα μικρό σκαλοπάτι πατάμε σταθερά με το ένα πόδι επάνω ενώ το άλλο πόδι πατά μόνο στο εμπρόσθιο τμήμα του σκαλοπατιού (μετατάρσια). Πιέζουμε την πτέρνα προς τα κάτω έως του σημείου που αισθανόμαστε το τράβηγμα στο γαστροκνήμιο.
Διάταση μείζονος θωρακικού από ύπτια κατάκλιση 18 Τοποθετούμε ένα μαξιλάρι κατά μήκος της σπονδυλικής και χρησιμοποιούμε και μια ράβδο. Η τελική θέση για τη σωστή διάταση των θωρακικών μυών απεικονίζεται παραπάνω. Διάταση δικέφαλου βραχιονίου Όπως φαίνεται στην εικόνα, το χέρι τοποθετείται σε μία σταθερή επιφάνεια - ακουμπούν μόνο τα δάκτυλα - το άκρο είναι τεντωμένο και κάνοντας στροφή του κορμού προς την αντίθετη πλευρά θα αισθανθούμε τη διάταση.
Διάταση τρικέφαλου βραχιονίου Όπως διακρίνεται και στη φωτογραφία η θέση - σπρώχνοντας τον αγκώνα προς τα μέσα θα αισθανθούμε τη διάταση στην πίσω επιφάνεια του βραχίονα. 19 Διάταση εκτεινόντων καρπού και διάταση καμπτήρων καρπού Οι θέσεις που τοποθετείται το χέρι διακρίνονται στις παραπάνω εικόνες. Τραβώντας με το άλλο χέρι προς τα κάτω και προς τα πάνω αντίστοιχα θα αισθανθούμε το τράβηγμα της διάτασης.
Ασκήσεις συντονισμού και ισορροπίας Με τις ασκήσεις αυτές επιτυγχάνεται βελτίωση της συνεργασίας των μυϊκών ομάδων και μείωση του χρόνου αντίδρασης των μυών. Απαραίτητο κομμάτι του προγράμματος άσκησης και αποκατάστασης από τα πρώτα στάδια της νόσου. 20 Όρθια θέση, τεντωμένα γόνατα. Κατά την εκτέλεση της άσκησης προσπάθεια κάμψης του μηρού ώστε να σχηματίσει 90 μοίρες με τον κορμό. Τα πόδια κινούνται εναλλάξ-προσομοίωση σκαλοπατιών. Προσπάθεια εκτέλεσης της άσκησης χωρίς να στηριζόμαστε.
Άσκηση ισορροπίας μονοποδικής στήριξης 21 Όρθια θέση, τεντωμένα τα κάτω άκρα. Στηριζόμαστε στο ένα πόδι και προσπαθούμε να ολοκληρώσουμε την άσκηση χωρίς να στηριζόμαστε σε σταθερή επιφάνεια. Κίνηση μπροστά-πίσω και περνώντας από την αρχική θέση-άνοιγμα στο πλάι χωρίς όμως το πόδι να πατήσει στο έδαφος.
Άσκηση ισορροπίας κορμού σε καθιστή θέση 22 Άσκηση ισορροπίας του κορμού από καθιστή θέση. Καθιστή θέση, κορμός κατακόρυφος. «Γέρνουμε» βγαίνοντας από το κέντρο βάρους και επανερχόμαστε σε μέση θέση.
Άσκηση ισορροπίας σε μπάλα 23 Κάθισμα στη μπάλα με ανοιχτή βάση στήριξης (ανοικτά πόδια). Τα πόδια δεν θα πρέπει να μπλοκάρουν τη μπάλα αλλά να είναι λίγο πιο μπροστά όπως παρουσιάζεται και στις εικόνες. Όσο περισσότερο κλείνουν τα πόδια αυξάνει ο βαθμός δυσκολίας της άσκησης. Εναλλάξ κάμψη των ισχίων (μαζεύουμε το πόδι στην κοιλιά).
Άσκηση ισορροπίας και συντονισμού από τετραποδική θέση 24 Αγκώνες τεντωμένοι, γόνατα στις 90 μοίρες και ο κορμός παράλληλα με το έδαφος. Στηριζόμαστε στα γόνατα και στις παλάμες. Αρχικά εναλλάξ μπορούν να σηκωθούν τα χέρια, το ίδιο ισχύει και για τα πόδια. Άσκηση αυξημένης δυσκολίας είναι ο συνδυασμός αριστερού χεριού - δεξιού ποδιού όπως και δεξιού χεριού - αριστερού ποδιού.
Βάδιση Διαταραχές στη βάδιση εμφανίζονται πολύ συχνά στην πορεία της νόσου. Παράγοντες που σχετίζονται με προβλήματα στη βάδιση είναι: H αδυναμία μυών Η σπαστικότητα Η διαταραχή ισορροπίας Η κόπωση Οι αισθητηριακές διαταραχές (απώλεια αισθητικότητας) 25 Ο πόνος Στην επανεκπαίδευση της βάδισης χρησιμοποιούμε μια ταινία που κολλάμε στο πάτωμα σε ευθεία γραμμή που θα μας βοηθήσει για να εκτελέσουμε τις διαφορετικές ασκήσεις. Μερικές ασκήσεις που βοηθούν την ισορροπία και το συντονισμό περιγράφονται παρακάτω. Το ένα πόδι σταθερά να πατά στην ταινία και σωστό βάδισμα με πτέρνα να πατά αρχικά και έπειτα τα δάκτυλα. Ο στόχος είναι να μη φύγει καθόλου το πόδι από την ταινία (ευθεία γραμμή).
Περπάτημα με τη γραμμή συνεχώς ανάμεσα στα δυο πόδια. Ο στόχος είναι να μη ξεφύγουμε και πατήσουμε τη γραμμή. 26 Εκτελούμε ακριβώς την ίδια άσκηση μόνο που περπατάμε προς τα πίσω με τη γραμμή ανάμεσα στα δύο πόδια. Ο στόχος είναι να μη χαθεί η ισορροπία και πατήσουμε τη γραμμή (δύσκολη άσκηση). Πλάγια βήματα πάνω στη γραμμή.
Βάδιση και με τα 2 πόδια πάνω στη γραμμή το ένα μπροστά από το άλλο. Ο στόχος είναι να μη χάσουμε την ισορροπία και ξεφύγουμε από τη γραμμή (δύσκολη άσκηση). 27
Αερόβια άσκηση Πρόκειται για άσκηση σταθερής χαμηλής έντασης που εμπλέκει μεγάλες μυϊκές ομάδες και είναι μεγάλης διάρκειας (ιδανικά >25 λεπτά). 28 Τέτοια άσκηση αποτελεί η βάδιση, το ποδήλατο, η κολύμβηση, άσκηση σε ελλειπτικό μηχάνημα κτλ. Στόχοι της άσκησης αυτής είναι η βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας και της αντοχής. Παράλληλα έχει αποδειχθεί ότι κατά τη συγκεκριμένη άσκηση παράγονται ενδογενείς νευροτροφίνες (BDNF, GPNF, NGF) ενώ διεγείρεται η συναπτογένεση, η αγγειογένεση και ο μεταβολισμός της γλυκόζης. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται η φλεγμονή στο ΚΝΣ, περιορίζεται το οξειδωτικό stress ενώ βελτιώνεται και η διάθεση (παραγωγή ενδορφινών). Η αερόβια άσκηση δεν πρέπει να οδηγεί σε εξάντληση. Σε συνεργασία με τον ιατρό επιλέγεται ο τρόπος άσκησης (ποδήλατο, βάδιση) και καθορίζεται η έντασή της. Αρχικά η άσκηση γίνεται με διαλείμματα και στοχεύουμε, χωρίς αύξηση της δυσκολίας, στην αύξηση του χρόνου άσκησης και τη μείωση των διαλειμμάτων έως ότου φτάσουμε σε συνεχή άσκηση διάρκειας τουλάχιστον 25 λεπτών. Η αερόβια άσκηση πρέπει να επιτελείται με συχνότητα 3-4 φορές εβδομαδιαίως.
Λεπτή κινητικότητα Στην πορεία της νόσου μπορεί να επηρεαστεί η λεπτή κίνηση και ο συντονισμός στα άνω άκρα. Υπάρχουν απλές τεχνικές με τις οποίες μπορούμε να βελτιώσουμε τη λεπτή κίνηση. Απλά καθημερινά αντικείμενα όπως πλαστικά ποτήρια, μανταλάκια, βίδες με παξιμάδι, επιτραπέζια παιχνίδια τουβλάκια για παιδικές κατασκευές κλπ. μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της λεπτής κίνησης. Σημαντική είναι η προσπάθεια σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής όπως το κούμπωμα - ξεκούμπωμα κουμπιών, η ζωγραφική, η γραφή και ο χειρισμός πληκτρολογίου. 29
30
Βοηθήματα Τα πάσης φύσεως βοηθήματα (νάρθηκες, βακτηρίες, περιπατητήρες, αμαξίδια) είναι απολύτως εξατομικευμένα. Η χρήση τους και η εφαρμογή τους πρέπει να αποφασίζεται σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό. Ο ασθενής χρήζει εκπαίδευσης ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Η λογική της χρήσης των βοηθημάτων είναι όχι η «καθήλωση» του ασθενούς αλλά η βελτίωση της αυτονομίας του και η ασφάλεια στις μεταφορές του. Έτσι για παράδειγμα η χρήση ενός αμαξιδίου ή ενός τροχήλατου περιπατητήρα μπορεί να αυξήσει την «ακτίνα δράσης μας», χωρίς να αποτρέπει τη βάδιση σε μικρότερες αποστάσεις ή σε ελεγχόμενο περιβάλλον. 31 Άσκηση και σπαστικότητα Η υπερτονία ή σπαστικότητα είναι ένα σύμπτωμα που μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις νόσους που προκαλούν βλάβη στο κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκέφαλο ή νωτιαίο μυελό). Εκδηλώνεται με ακούσια αύξηση του μυϊκού τόνου (μυϊκό σπασμό) με τρόπο ανομοιόμορφο στις μυϊκές ομάδες. Η σπαστικότητα δεν αποτελεί αντένδειξη για άσκηση. Η άσκηση όμως στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να γίνεται στα αρχικά τουλάχιστον στάδια με τη συνδρομή ειδικού ώστε να μη λειτουργεί ερεθιστικά στη σπαστικότητα. Οπωσδήποτε οι σπαστικοί μύες δεν πρέπει να φτάνουν σε κόπωση, η γωνιακή ταχύτητα κίνησης των αρθρώσεων πρέπει να είναι χαμηλή και σταθερή και πρέπει να δίνεται ιδιαίτερο βάρος στις διατάσεις.
Άσκηση στο νερό Η άσκηση στο νερό μπορεί να αποτελέσει μια εξαιρετική συμπληρωματική προσπάθεια στο λοιπό πρόγραμμα ενδυνάμωσης. Η άνωση καθιστά τη μεταφορά βάρους στο νερό εύκολη ενώ παράλληλα το υγρό στοιχείο προβάλλει ομαλή αντίσταση σε όλο το εύρος κίνησης των αρθρώσεων. 32 Παράλληλα η χαμηλή θερμοκρασία του νερού βοηθά στην απαγωγή της θερμότητας. Έτσι η άσκηση είναι πολύ καλύτερα ανεκτή καθώς δεν ανεβαίνει η πυρηνική θερμοκρασία του σώματος («εσωτερική» θερμοκρασία). Ιδανικά η θερμοκρασία του νερού πρέπει να βρίσκεται στους 22-23 C υπό την προϋπόθεση ότι δε λειτουργεί ερεθιστικά (αύξηση σπαστικότητας και πόνου). Σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι η χαμηλότερη δυνατόν ανεκτή θερμοκρασία από τον πάσχοντα. Η βάδιση στο νερό σε μικρό βάθος (μεσότητα μηρών) είναι μια εξαιρετική άσκηση ενδυνάμωσης και ισορροπίας. Οι λοιπές ασκήσεις μέσα στο νερό προσαρμόζονται στο επίπεδο και στις δυσκολίες του ασθενούς. Κατά περίπτωση η άσκηση στο νερό μπορεί να απαιτεί αυστηρή επίβλεψη ή και χρήση σωστικών βοηθημάτων.
Άσκηση και κόπωση Η εύκολη κόπωση χαρακτηρίζει πολύ μεγάλο ποσοστό των ασθενών με ΠΣ. Η άσκηση λοιπόν θα πρέπει να προσαρμόζεται σε αυτή την ιδιαιτερότητα. Έτσι ασκούμαστε τις ώρες της ημέρας που αισθανόμαστε καλύτερα. Υιοθετούμε διαλείμματα στην άσκηση. Ο χρόνος του διαλείμματος και ο αριθμός αυτών είναι απολύτως εξατομικευμένα. Προκειμένου να μειώσουμε τα συμπτώματα της κόπωσης θα πρέπει να φροντίζουμε ώστε ο ύπνος να είναι επαρκής και ποιοτικός και να ενυδατωνόμαστε σωστά (άφθονη πρόσληψη υγρών με ηλεκτρολύτες). Σε συνεργασία πάντοτε με τον θεράποντα ιατρό ίσως χρειαστεί να τροποποιήσουμε τη μυοχαλαρωτική αγωγή προκειμένου να αποδίδουμε καλύτερα στην φάση της άσκησης. 33 Άσκηση και υψηλή θερμοκρασία Στο σύνολο σχεδόν των ασθενών με ΠΣ η αύξηση της πυρηνικής θερμοκρασίας (θερμοκρασίας του σώματος) οδηγεί σε επιδείνωση της κινητικής εικόνας. Η άσκηση λοιπόν θα πρέπει να προσαρμόζεται σε αυτό το δεδομένο. Δεν ασκούμαστε ποτέ σε θερμό περιβάλλον. Αποφεύγουμε την παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο (π.χ. προτιμάται η κολύμβηση νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα). Πολύ καλή ενυδάτωση με λήψη και ηλεκτρολυτών. Ρύθμιση του μικροκλίματος (μέσω του κλιματισμού), χαμηλά επίπεδα υγρασίας, έκθεση σε ρεύμα αέρα ώστε να διευκολύνεται η αποβολή θερμότητας μέσω εξάτμισης του ιδρώτα.
Σύντομο βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα Ο Κέντρος Ζήκος είναι Επιστημονικός Διευθυντής του ΚΑΑ «Ιατρική Άσκηση ΑΕ» με έδρα την Αγ. Παρασκευή και αντικείμενο την αποκατάσταση (ΚΕΝΤΡΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ). 34 Είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με ειδικότητα Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης. Έχει διατελέσει ιατρός του Γυμναστικoύ Συλλόγου Ηλιούπολης για 8 έτη, πολλών αθλητικών συλλόγων για βραχύτερα διαστήματα καθώς και υπεύθυνος ιατρός της Υπηρεσίας ελέγχου DOPING από το 2002 έως το 2006. Έχει διατελέσει εκπαιδευτής PHTLS (Pre Hospital Trauma Life Support) από το 1997 έως το 2003, Εκπαιδευτής στο Δημόσιο ΙΕΚ Χαλανδρίου επί 6 εξάμηνα στο τμήμα Νοσηλευτικής Τραυματιολογίας και υπεύθυνος εκπαίδευσης της ιδιωτικής σχολής Γυμναστών AF STUDIES από το 1998 έως και σήμερα στο κομμάτι της αθλητιατρικής και των Α ΒΟΗΘΕΙΩΝ. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμα επιστημονικά συνέδρια, με πλούσια αρθρογραφία. Υπήρξε επιστημονικός συνεργάτης του Ιατρείου Σπαστικότητας της Νευρολογικής Κλινικής του Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» από το 2007 έως το 2012 και ιατρός της Ελληνικής Παραολυμπιακής Ομοσπονδίας και Ιατρός της Παραολυμπιακής ομάδας 2004.
Αυτές οι πληροφορίες προορίζονται για γενική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συμβουλή ιατρού ή άλλου αρμοδίου επαγγελματία υγείας.
Gem GenPtBr3/04/13 Λ. Κηφισίας 274, 152 32 Χαλάνδρι, Αθήνα Tηλ.: 210 8771500, Fax: 210 6891918 www.genesispharma.com, e-mail: info@genesispharma.com