ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ

ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ: ΛΟΓΟ, ΣΔΥΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΜΟ ΣΗΝ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ Γιπλυμαηική επγαζία ΣΟ ΔΠΙΣΗΜΟΝΙΚΟ ΔΡΓΟ ΣΟΤ SAMUEL BAUD-BOVY ΚΑΙ ΑΝΙΥΝΔΤΗ ΣΡΟΠΧΝ ΓΙΓΑΚΑΛΙΑ ΣΟΤ ΣΗΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΚΑΙ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΑΡΙΝΟΗ ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ Α.Μ. 340 Δπιβλέπυν καθηγηηήρ: Λευνίδαρ υηηπόποςλορ Πάηπα, 2014

ην Νίθν, πνπ κε έκαζε λα πηζηεχσ ζηνλ εαπηφ κνπ 2

Δςσαπιζηίερ Νηψζσ ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ ζεξκά, έζησ θαη αλ απηφ γίλεηαη κέζα απφ έλα θνκκάηη ραξηί, ηνπο αλζξψπνπο εθείλνπο πνπ κε ζηήξημαλ θαη κε βνήζεζαλ ζε ηνχην ην ηαμίδη κνπ Καη αξρήλ, ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ Λεσλίδα σηεξφπνπιν, ρσξίο ηελ ακέξηζηε βνήζεηα θαη ζπκπαξάζηαζε ηνπ νπνίνπ, δελ ζα είρε πξαγκαηνπνηεζεί απηή ε εξγαζία. Αθφκα θαη ζε ζηηγκέο πνπ έλησζα απειπηζκέλε, ήηαλ πάληα δίπια κνπ Σα κέιε ηεο θξηηηθήο επηηξνπήο, ηελ θα Αιεμάλδξα Μνπξίθε θαη ηνλ θν Αληψλε Βάν, Αλαπιεξσηέο Καζεγεηέο, φρη κφλν γηα ηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο αιιά θαη γηα ηελ ελζάξξπλζε θαη ηελ ζεηηθή ηνπο ζηάζε ζηελ πξνζπάζεηά κνπ. Σνπο δηδάζθνληεο ηνπ ηκήκαηνο γηα ηελ πξνζθνξά ηνπο θαη ηηο πλεπκαηηθέο νδνχο πνπ κνπ δηάλνημαλ. Ηδηαίηεξα ηελ θα Μαξηάλλα Κνλδχιε, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα θαη ηνπο θθ Γεκήηξε Πνιίηε θαη Νεθηάξην ηειιάθε, Δπίθνπξνπο Καζεγεηέο, γηα ηελ εκπηζηνζχλε ηνπο θαη ηηο πνιχηηκεο εκπεηξίεο πνπ κνπ ράξηζαλ νη νπνίεο ίζσο κε νδεγήζνπλ θαη ζε άιια ηαμίδηα... Σνπο ζπκθνηηεηέο κνπ, γηα ην φκνξθν θιίκα ζπλεξγαζίαο θαη αληαιιαγήο απφςεσλ, γηα ηηο ραξέο θαη ηηο αγσλίεο πνπ κνηξάζηεθαλ καδί κνπ θαη θπξίσο γηα ην δψξν πνπ κνπ έθαλαλ: ηελ θηιία ηνπο. Σελ Γεσξγία Παξπαξνχζε, κέινο ηνπ Δηδηθνχ Γηδαθηηθνχ Πξνζσπηθνχ (θιάδνο Η), γηα ηελ πξνζπκία θαη ηελ εηιηθξηλή ηεο δηάζεζε λα κε βνεζήζεη, ηφζν ζε πξαθηηθά ζέκαηα φζν θαη ζε ζέκαηα βηβιηνγξαθίαο. Σελ κεηέξα κνπ Παλαγηψηα Πνιηηνπνχινπ θαη ηνλ νηθνγελεηαθφ καο θίιν Franco Fantuzzi, γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπο ζηελ κεηάθξαζε ησλ επηζηεκνληθψλ θεηκέλσλ. Υσξίο ηελ ζπκβνιή ηνπο, ε πξνζέγγηζε ζην έξγν ηνπ Samuel Baud-Bovy ζα ήηαλ αθφκα πην δχζθνιε. 3

Ηδηαίηεξα, δπν πνιχ ζεκαληηθνχο αλζξψπνπο, νη νπνίνη έδσζαλ άιιν άξσκα αιιά θαη βαξχηεηα ζηελ παξνχζα εξγαζία: ηνλ δηάζεκν ειιεληζηή Bertrand Bouvier, πηζηφ θίιν ηνπ Samuel Baud-Bovy, καζεηή θαη ζπλερηζηή ηνπ ζηελ έδξα ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηεο Γελεχεο θαη ηνλ Manuel Baud-Bovy, πηφ ηνπ Samuel. Καη νη δπν, ήηαλ πξφζπκνη απφ ηελ πξψηε ζηηγκή λα κε ζπλαληήζνπλ θαη λα κνπ δψζνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ δσή απηνχ ηνπ ηφζν ζπνπδαίνπ αλζξψπνπ. Με ππνδέρηεθαλ κε κεγάιε δεζηαζηά, ζπγθηλεκέλνη θαη ραξνχκελνη γηα ηελ επηινγή ηνπ ζέκαηνο ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο. Δίκαη επγλψκσλ γη απηέο ηηο ζηηγκέο θαη ηδηαίηεξα γη απηέο πνπ κνπ ράξηζαλ ν Manuel Baud-Bovy θαη ε ζχδπγφο ηνπ Ρίηα, νη νπνίνη κε θηινμέλεζαλ ζην ζπίηη ηνπο ζην Πήιην. Φπζηθά, απηέο νη ζπλαληήζεηο, δελ ζα είραλ πξαγκαηνπνηεζεί ρσξίο ηελ ζπκβνιή ηεο θαο Ησάλλαο Berthoud-Παπαλδξνπνχινπ, Καζεγήηξηαο ζην παλεπηζηήκην ηεο Γελεχεο. Σελ επραξηζηψ ζεξκά γηα ηνλ ρξφλν ηεο θαη ηελ δηάζεζή ηεο λα κε βνεζήζεη. Σνλ θν Λάκπξν Ληάβα, Καζεγεηή εζλνκνπζηθνινγίαο ζην Σκήκα Μνπζηθψλ πνπδψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ θαη πξφεδξν ηνπ Μνπζείνπ Διιεληθψλ Λατθψλ Μνπζηθψλ Οξγάλσλ Φ. Αλσγεηαλάθε - Κέληξνπ Δζλνκνπζηθνινγίαο, γηα ηελ δηεπθφιπλζε πνπ κνπ παξείρε ζρεηηθά κε ηελ πξφζβαζε ζην αξρείν ηεο βηβιηνζήθεο ηνπ Μνπζείνπ. Σνλ θν Μάξθν Γξαγνχκε, ππεχζπλν ηνπ Μνπζηθνχ Λανγξαθηθνχ Αξρείνπ ηνπ Κέληξνπ Μηθξαζηαηηθψλ πνπδψλ, γηα ηελ πξνζπκία ηνπ λα ζπλνκηιήζνπκε θαη λα κνπ αλαθέξεη ηδηαίηεξεο πηπρέο ηεο δσήο ηνπ Samuel Baud-Bovy. Μα πάλσ απ φινπο, έλα κεγάιν «επραξηζηψ» ζηελ νηθνγέλεηά κνπ: φπσο πξναλέθεξα ζηελ κεηέξα κνπ, ηελ γηαγηά κνπ, ηνλ παππνχ κνπ, ηνλ ζείν κνπ Γηάλλε θαη θπζηθά ηνλ ζχδπγφ κνπ, ζηνλ νπνίν θαη αθηεξψλσ νιφςπρα απηή ηελ εξγαζία. Ο θαζέλαο απφ εζάο έρεη ζπκβάιεη θαζνξηζηηθά ζην λα γίλσ απηή πνπ είκαη 4

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Δςσαπιζηίερ.3 Πεπίλητη.7 Διζαγυγή...9 ΠΡΩΣΟ ΜΔΡΟ: Σν έξγν ηνπ Samuel Baud-Bovy θαη ηζηνξηθά - ζεσξεηηθά ζηνηρεία πνπ ην πιαηζηψλνπλ. Κεθάλαιο 1: Βηνγξαθηθά θαη ηζηνξηθά ζηνηρεία γηα ηνλ Samuel Baud-Bovy. 1.1. Δξγνβηνγξαθηθά ηνπ Samuel Baud-Bovy. 12 Κεθάλαιο 2: Θεσξεηηθφ Πιαίζην. 2.1. Σν πιαίζην ηεο επνρήο: ηη επαθνινχζεζε ηελ «πξφθιεζε» Fallmerayer-ε ζπγθξφηεζε ηεο εζληθήο ηζηνξηνγξαθίαο θαη ηεο ειιεληθήο ιανγξαθίαο 22 2.2. Λανγξαθία: ην αληηθείκελν θαη ε κέζνδνο...28 2.3. Ο φξνο «Δζλνγξαθία»...30 2.4. Ο φξνο «Δζλνκνπζηθνινγία» - ε κνπζηθή σο πνιηηηζκηθή πξαθηηθή...32 Κεθάλαιο 3: Σν δεκνηηθφ ηξαγνχδη. 3.1. Οξηζκφο θαη έλλνηα ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ...35 3.2. Οη αξρέο ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ..37 3.3. Σαμηλφκεζε ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ...39 3.4. Σα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαη ε ηερλνηξνπία ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ..42 3.5. Καλφλεο κεηξηθήο...45 5

3.6. Οη ζπιινγέο ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ...47 Κεθάλαιο 4: Πξνζέγγηζε ζην έξγν ηνπ Samuel Baud-Bovy. 4.1. Οη θπξηφηεξνη άμνλεο ηνπ έξγνπ ηνπ Samuel Baud-Bovy..52 4.1.α. Ζ απφδεημε ηεο ζπλέρεηαο ηεο ειιεληθήο κνπζηθήο απφ ηελ αξραηφηεηα έσο ην λεφηεξν δεκνηηθφ ηξαγνχδη 53 4.1.β. Ζ ζπγθξηηηθή πξνζέγγηζε...61 4.1.γ. Ζ επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηνπ Samuel Baud-Bovy ζην πιηθφ ησλ εξεπλψλ ηνπ... 70 4.2. Δχξνο θαη πξνεθηάζεηο ηνπ ζπγγξαθηθνχ έξγνπ ηνπ Samuel Baud-Bovy.75 ΓΔΤΣΔΡΟ ΜΔΡΟ: Παηδαγσγηθέο ζεσξίεο-γηδαθηηθή πξφηαζε Κεθάλαιο 1: Θεσξίεο ηεο Παηδαγσγηθήο Αθφξκεζε..78 1.1.Παηδαγσγηθέο-Μνπζηθνπαηδαγσγηθέο ζεσξήζεηο...79 1.2. Ζ ζεσξία ηνπ Robert Mills Gagné..82 1.3.Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ Μνπζηθήο: ζθνπφο, ζηφρνη θαη άμνλεο γλσζηηθνχ πεξηερνκέλνπ...84 Κεθάλαιο 2: Γηδαθηηθή πξφηαζε 2.1. Θεσξεηηθφ πιαίζην...87 2.2. ρέδην καζήκαηνο 91 Ανηί επιλόγος...107 Βηβιηνγξαθία..108 6

ΠΔΡΙΛΗΦΗ ηελ παξνχζα εξγαζία επηρεηξείηαη λα πξνζεγγηζηεί ην επηζηεκνληθφ έξγν ηνπ Διβεηνχ εζλνκνπζηθνιφγνπ Samuel Baud-Bovy, ν νπνίνο αθηέξσζε έλα κεγάιν κέξνο ηεο δσήο ηνπ ζηελ κειέηε ηεο ειιεληθήο παξαδνζηαθήο κνπζηθήο. Παξάιιεια ζα επηδηψμνπκε λα αληρλεχζνπκε ηηο πιεπξέο εθείλεο ηνπ έξγνπ ηνπ νη νπνίεο κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ ζηελ πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Ζ εξγαζία ρσξίδεηαη ζε δπν κέξε: ζην πξψην κέξνο, αξρηθά παξνπζηάδεηαη ε δσή θαη ην έξγν ηνπ Samuel Baud-Bovy θαη ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ ηα πιαηζηψλνπλ, ζηελ ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ αθνξά ηελ επηζηήκε ηεο ιανγξαθίαο θαη θαη επέθηαζε ηεο εζλνκνπζηθνινγίαο, θαζψο θαη αξθεηά ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ην ειιεληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη. Σν πξψην κέξνο νινθιεξψλεηαη κε ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ κειέηε καο πάλσ ζην έξγν ηνπ Baud-Bovy. ην δεχηεξν κέξνο, κέζα απφ έλα ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ αθνξά Παηδαγσγηθέο θαη Μνπζηθνπαηδαγσγηθέο ζεσξήζεηο, πξνηείλνπκε κηα δηδαθηηθή παξέκβαζε, αλαδεηθλχνληαο κέζα απφ ην έξγν ηνπ Baud-Bovy, ηα ζηνηρεία εθείλα ηα νπνία πηζηεχνπκε φηη κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ. 7

ABSTRACT The present work is an attempt to approach the scientific work of Swiss ethnomusicologist Samuel Baud-Bovy, who has devoted a large part of his life in the study of Greek traditional music. In addition we will try to detect those aspects of his work which can be taught in primary and secondary education. The study is divided into two parts: the first part, presents data about the life and work of Samuel Baud-Bovy and examines the theoretical framework the science of folklore and- by extension the ethnomusicology- establishes (information referring to the Greek traditional songs is also included). The first part concludes with the analytic presentation of the work of Baud-Bovy. In the second part, based on a theoretical framework related to teaching music, we propose a teaching intervention, that highlightens the work of Baud-Bovy and focuses on these elements which we believe can be incorporated in primary/secondary education. 8

ΔΙΑΓΧΓΗ Καηά θαηξνχο, έρνπλ δεκνζηεπηεί πνιιέο κειέηεο γηα ην ειιεληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη θαη ηελ ζεκαζία ηνπ ζηελ δηαηήξεζε ηεο εζληθήο καο θιεξνλνκηάο. Δξεπλεηέο απφ δηάθνξα κέξε ηνπ θφζκνπ επηρείξεζαλ λα ην πξνζεγγίζνπλ κε πνιινχο ηξφπνπο θαη λα αλαδείμνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα θαη ηελ πνιππινθφηεηά ηνπ. Οη ηξφπνη απηνί πνηθίιινπλ, αλάινγα κε ηε επνρή πνπ πξαγκαηψζεθαλ αιιά θαη ην δεηνχκελν θάζε εξεπλεηή. Έηζη ππάξρνπλ κειέηεο θαη ζπιινγέο πνπ αθνξνχλ ηφζν ηελ ηζηνξηθφηεηα θαη ην πνηεηηθφ θείκελν φζν θαη ηελ κεισδία ησλ ηξαγνπδηψλ. Μέρξη ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, νη κειέηεο απηέο ήηαλ πην κνλνδηάζηαηεο, εζηηάδνληαο θπξίσο ζηελ ζπιινγή ζηίρσλ. Ο άλζξσπνο πνπ εηζήγαγε ζε λέα δηάζηαζε ηελ κειέηε ηνπ ειιεληθνχ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ, ήηαλ ν ειβεηφο εζλνκνπζηθνιφγνο Samuel Baud-Bovy, ν νπνίνο κέζα απφ έλα πξίζκα ζπλερνχο αλαδήηεζεο, δίλεη κηα άιιε δηάζηαζε ζηελ έξεπλα απηή. Οη κειέηεο ηνπ ραξαθηεξίδνληαη γηα ηελ πνιχπιεπξε πξνζέγγηζή ηνπο, ηελ βαζηά επηζηεκνληθφηεηά ηνπο αιιά θαη ηελ κεζνδεπκέλε αλάιπζή ηνπο. Παξά ην φηη έρεη αλαγλσξηζηεί ε αμία ηνπ έξγνπ ηνπ, δηαπηζηψζακε φηη δελ έρεη γίλεη κηα ζπλνιηθή κειέηε γη απηφ, γεγνλφο πνπ καο ελεξγνπνίεζε λα κειεηήζνπκε έλα κέξνο ηνπ πξνθεηκέλνπ λα επηρεηξήζνπκε λα ην πξνζεγγίζνπκε κε απηφ ηνλ ηξφπν ζηελ παξνχζα εξγαζία. Ζ έξεπλά καο μεθίλεζε ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2012 θαη νινθιεξψζεθε ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 2014, κέζα απφ αξθεηέο δπζθνιίεο, κε θπξηφηεξε ηελ έιιεηςε επαξθνχο βηβιηνγξαθίαο, αθνχ θαηαθέξακε λα εληνπίζνπκε κφλν ηξείο κειέηεο ηνπ Samuel Baud-Bovy ζηελ ειιεληθή αγνξά. Μεηά ηελ δηαπίζησζε απηή, πξνζπαζήζακε λα αλαδεηήζνπκε ζε δεκνηηθέο θαη παλεπηζηεκηαθέο βηβιηνζήθεο πεξαηηέξσ πιηθφ θαη θαηαιήμακε λα επηζθεθζνχκε ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 2012 ηελ βηβιηνζήθε ηνπ Μνπζείνπ Διιεληθψλ Λατθψλ Μνπζηθψλ Οξγάλσλ ζηελ Πιάθα. Δθεί ππήξρε δηαζέζηκν κφλν έλα κέξνο απ ην έξγν ηνπ Baud-Bovy θαη απηφ 9

γξακκέλν θπξίσο ζηελ γαιιηθή γιψζζα. Γηαπηζηψζακε ινηπφλ κηα δπζθνιία ζηελ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ (αλ θαη ζηελ ζπλέρεηα απηή δελ πθίζηαην ζε ηέηνην βαζκφ) ηφζν ζηα θείκελα πνπ ήηαλ ζηελ γαιιηθή γιψζζα φζν θαη ζ απηά ζηελ ειιεληθή, γεγνλφο πνπ καο πξνβιεκάηηζε ηδηαίηεξα ζε ζρέζε κε ηνλ βαζκφ πξνζέγγηζεο ηνπ έξγνπ απηνχ απφ κε εηδηθνχο. Ζ ηδηφηεηα ηεο γξαθνχζεο σο κνπζηθνιφγνπ δηεπθφιπλε θαηά πνιχ ην εγρείξεκα απηφ, αιιά ήηαλ αλαγθαία θαη πεξαηηέξσ κειέηε γηα ηελ θαηαλφεζή ηνπ. Έρνληαο επίγλσζε ηεο δπζθνιίαο ηνπ εγρεηξήκαηφο καο θαη πξνζπαζψληαο λα ην κειεηήζνπκε κε φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε ζχλεζε, αλαγλσξίδνπκε φηη ζηα πιαίζηα κηαο ηέηνηαο εξγαζίαο δελ ζα κπνξνχζακε λα είκαζηε ζίγνπξνη γηα ηα απνηειέζκαηα θαζψο επηθεληξσζήθακε ζηα ζεκεία πνπ εκείο ζεσξνχκε ζεκαληηθά. Πξνζπαζήζακε ινηπφλ λα ζπιιέμνπκε ηα πην ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία θαη λα ηα παξνπζηάζνπκε κε έλαλ απινπζηεπκέλν ηξφπν, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί κηα πην άκεζε επαθή κε ην έξγν ηνπ Samuel Baud-Bovy. Ζ βηβιηνγξαθηθή έξεπλα φκσο δηαθσηίζηεθε θαη ζπκπιεξψζεθε ηδηαίηεξα απφ νπζηψδεηο ζπλεληεχμεηο αιιά θαη επηκέξνπο ζπδεηήζεηο κε δπν ζεκαληηθνχο αλζξψπνπο: ηνλ Bertrand Bouvier, δηάζεκν ειιεληζηή, καζεηή ηνπ Samuel Baud- Bovy, επηζηήζην θίιν θαη δηάδνρφ ηνπ ζηελ παλεπηζηεκηαθή έδξα ζηελ Γελεχε θαη ηνλ Manuel Baud-Bovy, πηφ ηνπ Samuel. Οη ζπλαληήζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ Αζήλα θαη ζην Πήιην ηνλ επηέκβξην θαη ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2013 αληίζηνηρα. 10

ΠΡΧΣΟ ΜΔΡΟ: Σο έπγο ηος Samuel Baud-Bovy και ιζηοπικά - θεωπηηικά ζηοισεία πος ηο πλαιζιώνοςν. 11

1 ο κεθάλαιο: Βιογπαθικά και ιζηοπικά ζηοισεία για ηον Samuel Baud-Bovy 1.1. Δπγοβιογπαθικά ηος Samuel Baud-Bovy. 1 Ο Auguste André Samuel Baud-Bovy (1906-1986) ππήξμε κηα πνιχπιεπξε πξνζσπηθφηεηα, ε νπνία έκειιε λα ζπκβάιεη θαζνξηζηηθά ζηελ ειιεληθή κνπζηθνινγία θαη φρη κφλν. πλδπάδνληαο ηα ραξίζκαηα ηνπ θαιιηηέρλε θαη ηηο αξεηέο ηνπ εξεπλεηή, αθηέξσζε ζρεδφλ νιφθιεξε ηελ δσή ηνπ ζηελ κειέηε ηνπ ειιεληθνχ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ. Με ηελ δηπιή ηδηφηεηα ηνπ θηιφινγνπ-ειιεληζηή θαη ηνπ κνπζηθνχ-κνπζηθνιφγνπ, δηαθξίζεθε ηφζν ζην πεδίν ηεο έξεπλαο σο πξσηνπφξνο θαη κεζνδηθφο επηζηήκνλαο έρνληαο ηαπηφρξνλα θαη αλάινγε αθαδεκατθή εμέιημε, φζν θαη ζην πεδίν ηνπ κνπζηθνχ γίγλεζζαη, θαζψο σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ρνξσδίαο, αλέδεημε ην παιαηφηεξν ξεπεξηφξην, αλνίγνληαο παξάιιεια δξφκνπο γηα ην ζχγρξνλν. Γελλήζεθε ην 1906 ζηελ Γελεχε, ζηηο 27 Ννεκβξίνπ. Καηαγφηαλ απφ νηθνγέλεηα θαιιηηερλψλ θαη δηαλννχκελσλ. Ο παππνχο ηνπ, Auguste Baud-Bovy, ππήξμε δηάζεκνο δσγξάθνο, ελψ ε κεηέξα ηνπ, θαιή κνπζηθφο. Ο παηέξαο ηνπ, ν ζπγγξαθέαο, ηζηνξηθφο, ηερλνθξίηεο θαη πξχηαλεο ηεο ρνιήο Καιψλ Σερλψλ ηεο Γελεχεο Daniel Baud-Bovy ήηαλ ζεξκφο θηιέιιελαο, φπσο θαη ν δηάζεκνο Γελεπέδνο θσηνγξάθνο Fred Boissonnas, πνπ ήηαλ θαη λνλφο ηνπ Samuel. ηηο 2 Απγνχζηνπ 1913 νη δπν θίινη θαηέθηεζαλ πξψηνη ηελ θνξπθή ηνπ Οιχκπνπ, κε νδεγφ ηνλ Ληηνρσξίηε Υξήζην Κάθαιν. O Samuel Baud-Bovy ζπνχδαζε θηινινγία θαη αξραία ειιεληθά ζην Παλεπηζηήκην ηεο Γελεχεο θαη ηαπηφρξνλα έθαλε ζπζηεκαηηθέο κνπζηθέο ζπνπδέο: 1 Πθγζσ: Samuel Baud-Bovy, 1996 Bouvier, 2009 Λιάβασ, επιμ. 2006. 12

βηνιί ζην Χδείν ηεο Γελεχεο, ξπζκηθή κε ηνλ Émile Jacques-Dalcroze 2 θαζψο θαη καζήκαηα δηεχζπλζεο νξρήζηξαο κε ηνλ Rudolf Nullius 3 θαη κνπζηθνινγίαο κε ηνλ Guido Adler 4 ζηελ Βηέλλε. Σν 1927 επηζθέθηεθε γηα πξψηε θνξά ηελ Διιάδα, γεγνλφο πνπ απνηέιεζε ζηαζκφ ζηε δσή ηνπ. ε κηα νκαδηθή αλάβαζε ζηνλ ιπκπν πξσηνάθνπζε δεκνηηθά ηξαγνχδηα απφ ηνπο επδψλνπο πνπ ηνπο είραλ δψζεη γηα θξνπξά θαζψο ππήξραλ θφβνη γηα ιεζηέο. Ζ εληχπσζε πνπ ηνπ έθαλαλ νη αζπλήζηζηνη γη απηφλ ξπζκνί θαη νη άγλσζηεο ζηελ δπηηθή κνπζηθή κεισδίεο, ηνλ νδήγεζε ζην Νενειιεληθφ Ηλζηηηνχην ηεο νξβφλλεο, γεγνλφο πνπ θαζφξηζε θαη νιφθιεξε ηελ επηζηεκνληθή ηνπ πνξεία. Έηζη, ην 1929, κε ππνηξνθία ηνπ Κιεξνδνηήκαηνο Υξήζηνπ Λακπξάθε-Léonie Maunoir, κε ην νπνίν κφιηο είρε θαζηεξσζεί ε δηδαζθαιία ηεο λενειιεληθήο θηινινγίαο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Γελεχεο, ν Samuel Baud-Bovy ήξζε θαη πάιη ζηελ Διιάδα κε ηελ δηπιή ηδηφηεηα ηνπ κνπζηθνχ θαη ηνπ θηινιφγνπ 5. χκθσλα κε ηνλ Μάξθν Γξαγνχκε 6 ήξζε γηα λα βειηηψζεη ηα ειιεληθά ηνπ θαη λα κπεζεί ζηελ 2 Émile Jacques-Dalcroze, Βιζννθ 1865 Γενεφθ 1950. Ελβετόσ μουςικοςυνκζτθσ και παιδαγωγόσ. Ειςθγικθκε το πιο πλιρεσ ςφςτθμα κινθτικισ και ρυκμικισ εκπαίδευςθσ ςτον 20 ο αιϊνα (eurhythmics). Τποςτιριξε ότι θ κίνθςθ είναι θ βάςθ για τθν καλλιζργεια τθσ μουςικότθτασ. Σο ςφςτθμά του ςυνδζει το αυτί με το μυαλό και το ςϊμα. Θεωροφςε ότι ο πρωταρχικόσ ςκοπόσ τθσ μουςικισ εκπαίδευςθσ δεν πρζπει να είναι το άρτιο τεχνικά παίξιμο ενόσ οργάνου ι του τραγουδιοφ αλλά θ δθμιουργία «μουςικά ανεπτυγμζνων» ανκρϊπων (Χρυςοςτόμου, 2003:38-45). 3 Rudolf Nilius, 1883-1962. Αυςτριακόσ ςυνκζτθσ και μαζςτροσ. Διετζλεςε διευκυντισ αρκετϊν ορχθςτρϊν, όπωσ τθσ Wiener Komponisten Orchester ενϊ το 1921 ίδρυςε τθν Philharmonisches Kammerorchester. Από το 1921 δίδαςκε ςτθν Μουςικι Ακαδθμία του Μονάχου (πθγι: http://de.wiκipedia.οrg, ανακτθκζν ςτισ 2/7/2013). 4 Guido Adler, 1855-1941. Σςζχοσ-Αυςτριακόσ μουςικολόγοσ και ςυγγραφζασ. ποφδαςε πιάνο, μουςικι κεωρία και ςφνκεςθ. Θεωρείται ζνασ από τουσ ιδρυτζσ τθσ Μουςικολογίασ (ωσ επιςτθμονικό κλάδο). υγκαταλζγεται μεταξφ των πρϊτων λογίων τθσ μουςικισ που αναγνϊριςαν τθν ςθμαςία των κοινωνικοπολιτιςμικϊν παραγόντων ςτθν μουςικι, παρζχοντασ ζτςι ζνα ευρφτερο πλαίςιο για αιςκθτικι κριτικι (πθγι: http://en.wikipedia.org, ανακτθκζν ςτισ 2/7/2013). 5 Η διπλι αυτι ιδιότθτα υπιρξε εξαιρετικό προνόμιο ςε ςφγκριςθ με πολλοφσ άλλουσ μελετθτζσ, κακϊσ του επζτρεπε να εμβακφνει περιςςότερο ςτισ ςχζςεισ και αλλθλεπιδράςεισ λόγου και μελωδίασ (Λιάβασ, επιμ. 2006). 6 Ο Μάρκοσ Δραγοφμθσ γεννικθκε ςτθν Ακινα το 1934 και είναι γιοσ του Φίλιππου Δραγοφμθ, βουλευτι και υπουργοφ, και τθσ Ζλενασ Βαλαωρίτθ. Από τθν πλευρά του πατζρα του κατάγεται από τθν παλιά οικογζνεια Δραγοφμθ από τθν αμοκράκθ και είναι εγγονόσ του πρωκυπουργοφ τζφανου Δραγοφμθ και ανιψιόσ του Κωνα Δραγοφμθ. Από τθν πλευρά τθσ μθτζρασ του είναι εγγονόσ του 13

βπδαληηλή θαη ζηελ ειιεληθή δεκνηηθή κνπζηθή, αιιά θαη λα δνπιέςεη θνληά ζηνλ Μεξιηέ 7 8, ν νπνίνο, καδί κε ηελ ζχδπγφ ηνπ Μέιπσ, ζπλεηέιεζαλ ζεκαληηθά ζην λα αθνζησζεί ζηελ επηηφπηα κνπζηθνινγηθή έξεπλα 9, γεγνλφηα πνπ επηβεβαηψλεη θαη ν πηφο ηνπ Samuel Baud-Bovy, Manuel 10. Ζ πεξηνρή πνπ δηάιεμε- κε πξνηξνπή ηεο Μεξιηέ, ζχκθσλα κε ηα φζα αλαθέξεη ν Manuel Baud-Bovy ζηελ ζπλέληεπμή ηνπ ζηελ γξάθνπζα- ήηαλ ηα ηηαινθξαηνχκελα ηφηε Γσδεθάλεζα. Παξά ην γεγνλφο φηη νη Ηηαινί ηνλ αληηκεηψπηδαλ κε δπζπηζηία 11, πξαγκαηνπνίεζε ηξία ηαμίδηα (1930, 1931, 1933), ηα νπνία θαηέιεμαλ ζε δχν βηβιία-ζηαζκνχο γηα ηελ ειιεληθή δεκνηηθή Ιωάννθ Βαλαωρίτθ, διοικθτι τθσ Εκνικισ Σράπεηασ και διςζγγονοσ του ποιθτι Αριςτοτζλθ Βαλαωρίτθ. ποφδαςε πιάνο, ανϊτερα κεωρθτικά και βυηαντινι μουςικι και ςτθ ςυνζχεια πραγματοποίθςε μεταπτυχιακζσ ςπουδζσ ςτθ μουςικολογία με υποτροφία του Βρετανικοφ υμβουλίου ςτο Πανεπιςτιμιο τθσ Οξφόρδθσ. Μετά τθν επιςτροφι του ςτθν Ελλάδα εργάςτθκε ςτο Κολλζγιο Ακθνϊν (1964-1988) ωσ δάςκαλοσ μουςικισ κακϊσ και ςτο Ωδείο Ακθνϊν (1970-2003) ωσ δάςκαλοσ ιςτορίασ τθσ μουςικισ. Είναι υπεφκυνοσ του Μουςικοφ Λαογραφικοφ Αρχείου του Κζντρου Μικραςιατικϊν πουδϊν κακϊσ και μζλοσ τθσ Διεκνοφσ Μουςικολογικισ Εταιρείασ. Ζχει δθμοςιεφςει πλικοσ μελετϊν, άρκρων, βιβλίων και δίςκων. Σο 1991 τιμικθκε από τθν Ακαδθμία Ακθνϊν για τθν προςφορά του ςτθν μουςικι ενϊ το 2008 αναγορεφκθκε επίτιμοσ διδάκτορασ του Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν (πθγι: http://el.wikipedia.org, ανακτθκζν ςτισ 2/7/2013). 7 Octave- Pierre Merrier (1897 - Ακινα, Ιοφλιοσ 1976) ιταν Γάλλοσ φιλόλογοσ, φιλζλλθνασ και διανοοφμενοσ που διετζλεςε διευκυντισ του Γαλλικοφ Ινςτιτοφτου Ακθνϊν. Εργάςτθκε ωσ κακθγθτισ τθσ νεοελλθνικισ γλϊςςασ και φιλολογίασ ςτο Πανεπιςτιμιο τθσ Aix-α-Bovyce, ζδρα τθν οποία διατιρθςε μζχρι το 1971. Από τθ κζςθ αυτι εξζδιδε το περιοδικό νεοελλθνικζσ μελζτεσ. Μαηί με τθν ςφηυγό του Μζλπω Λογοκζτθ, γνωςτι ωσ Μζλπω Μερλιζ, ίδρυςε το 1930 το Μουςικό Λαογραφικό Αρχείο, το οποίο μεταξελίχκθκε ςτο Κζντρο Μικραςιατικϊν πουδϊν Ίδρυμα Μζλπωσ και Οκτάβιου Μερλιζ. Σο 1964 εξελζγθ αντεπιςτζλλον μζλοσ τθσ Ακαδθμίασ Ακθνϊν. Από το 2010 κακιερϊκθκε από τθν γαλλικι κυβζρνθςθ θ υποτροφία Οκτάβιου Μερλιζ που δίνεται ωσ βοικεια ςτθν μετάφραςθ και τθν ζκδοςθ νεοελλθνικϊν ζργων και ςτθν ζρευνα των ελλθνογαλλικϊν ςχζςεων (πθγι: http://el.wikipedia.org, ανακτθκζν ςτισ 2/7/2013). 8 Πλθροφορία από τθλεφωνικι ςυνομιλία με τθν γράφουςα. 9 Ο Bertrand Bouvier, ςε ςυνζντευξθ που παραχϊρθςε ςτθν γράφουςα, αναφζρει ότι ιταν ςκζψθ και ςυμβουλι τθσ Μζλπωσ Μερλιζ να πάει ςτα Δωδεκάνθςα. 10 υνζντευξθ ςτθν γράφουςα. 11 ε ςυνζντευξθ που παραχϊρθςε ο Bertrand Bouvier ςτθν γράφουςα, αναφζρεται ότι «οι Ιταλοί τον ζβλεπαν με δφςπιςτο μάτι: τι κάνει αυτόσ ο ξζνοσ και καταγράφει τραγοφδια δικεν ελλθνικά; Ενϊ για τουσ Ιταλοφσ τα Δωδεκάνθςα ιταν «ιταλικά νθςιά του Αιγαίου» ( ). Αυτι θ αποςτολι που ζδειχνε τον ακραιφνι ελλθνιςμό τθσ Δωδεκανιςου, πείραηε τουσ Ιταλοφσ». Ο ίδιοσ ο Baud-Bovy βζβαια, ςε μια ςυνζντευξι του ςτον Κλζωνα Παράςχο τθσ εφθμερίδασ Η Κακθμερινι (18.01.1952), αναφζρει ότι διάλεξε τα Δωδεκάνθςα ωσ τόπο εργαςίασ γιατί εκεί για ζναν ξζνο μελετθτι δεν υπιρχαν εμπόδια, εν αντικζςει με τουσ Ζλλθνεσ μουςικολόγουσ και λαογράφουσ, οι οποίοι δεν 14

κνπζηθή: ζηνπο δχν ηφκνπο ηεο ζπιινγήο Σξαγνχδηα ησλ Γσδεθαλήζσλ 12 (Αζήλα 1935 θαη 1938) -ηα νπνία ήηαλ θαηαγεγξακκέλα ρσξίο βνεζεηηθά κεραλήκαηα, κε κφλν ην γπκλαζκέλν απηί- θαη ζηε ζπλέρεηα, ζηε δηδαθηνξηθή ηνπ δηαηξηβή La chanson populaire grecque du Dodécanèse (Γελεχε- Παξίζη 1936), πνπ είλαη αθηεξσκέλε ζηα θείκελα ησλ ηξαγνπδηψλ. Δληππσζηαθφ είλαη ην γεγνλφο πνπ καο απνθαιχπηεη ζηελ ζπλέληεπμή ηνπ ν Manuel Baud-Bovy, φηη ζην εκεξνιφγην πνπ θξαηνχζε ν παηέξαο ηνπ φηαλ κειεηνχζε ηα Γσδεθάλεζα 13, αλαθέξεη ην πψο κάζαηλε ηελ επηζηήκε ηεο εζλνκνπζηθνινγίαο επί ηφπνπ: «Μaζαίλεη ηελ δνπιεηά θάζε κέξα, καζαίλεη ην λα είζαη κνπζηθνιφγνο» 14. Υαξαθηεξηζηηθή κάιηζηα είλαη θαη ε αλαθνξά ηνπ Bertrand Bouvier γηα ηνλ ηξφπν θαηαγξαθήο: «Γελ είρε κεράλεκα θσλνιεπηηθφ. Δίρε ην βηνιί. Αθνχζηε ηη έθαλε- απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα εζλνκνπζηθνιφγν: άθνπγε ηνλ πιεξνθνξεηή λα ηξαγνπδάεη θαη ηνλ ζηακαηνχζε ζε θάζε ζηξνθή, γηαηί άθνπγε-φρη κηα ζηξνθή αιιά δπν, ηξείο, ηέζζεξεηο ζηξνθέο πνπ πνηθίιινπλ. Ο ηξαγνπδηζηήο δελ ιέεη κε ηνλ ίδην ηξφπν ηελ αιθαβήηα. Κη φηαλ επαλαιακβάλεη ην ηξαγνχδη, πάιη αιιάδεη θάηη. ην ηέινο ηεο ζηξνθήο, ν Baud-Bovy έπαηξλε ην βηνιί θαη έπαηδε απηφ πνπ είρε απνκλεκνλεχζεη κε ην απηί θαη ν ηξαγνπδηζηήο δηφξζσλε ηελ απφδνζε ηνπ βηνιηνχ Ώζπνπ λα θηάζεη ζε κηα ηθαλνπνηεηηθή απφδνζε ζην βηνιί ηνπ ν Sami θαη έιεγε: «Ναη, έηζη, έηζη είλαη» θαη ηφηε έπαηξλε ην ραξηί θαη ην κνιχβη θαη ην γξαθε ζην πεληάγξακκν, αιιά φπσο είπακε ρσξίο κεράλεκα. Καη απηφ πνπ ζαο ιέσ, κνπ ην είπε ν ίδηνο, φηη βαζηθά νη θαηαγξαθέο ησλ Γσδεθαλήζσλ κε ην ζχζηεκα ηνπ βηνιηνχ είλαη πην πηζηέο απφ εθείλεο πνπ έγηλαλ αξγφηεξα κε θσλνιεπηηθά κεραλήκαηα. μποροφςαν εφκολα να εργαςτοφν (πθγι: http://invenio.lib.auth.gr, ανακτθκζν ςτισ 2/7/2013). Βζβαια, ςε ςυνζντευξθ που παραχϊρθςε ο υιόσ του Manuel ςτθν γράφουςα, αναφζρει ότι ο πατζρασ του, ςε κάκε νθςί που επιςκεπτόταν, πιγαινε ςτισ αςτυνομικζσ αρχζσ και τισ ενθμζρωνε για τθν παρουςία και το ζργο του. 12 Η ςυλλογι αυτι εγκαινίαςε τθν ςειρά του «Μουςικοφ Λαογραφικοφ Αρχείου» που διθφκυνε θ Μζλπω Μερλιζ και αναγνωρίςτθκε ωσ πρότυπο εργαςίασ κακϊσ αποτζλεςε τθν πλουςιότερθ μονογραφία για τθν ποιθτικι και μουςικι κλθρονομιά μιασ ςυγκεκριμζνθσ περιοχισ τθσ Ελλάδασ (Bouvier, πρόλογοσ ςτο Baud-Bovy, 2009:ιδ -ιε ). 13 Σο θμερολόγιο αυτό δεν ζχει εκδοκεί. Ο Manuel Baud-Bovy ευελπιςτεί ότι κα πραγματοποιθκεί θ ζκδοςι του εν καιρϊ (από ςυνζντευξθ ςτθν γράφουςα). 14 Αξιοςθμείωτο είναι το γεγονόσ που ςυμπλθρϊνει ο Manuel Baud-Bovy για τον πατζρα του, ότι ςτο θμερολόγιο αυτό αναφζρει τθν πρϊτθ φορά που είδε λφρα. Δεν ιξερε τι είναι. Σθν χαρακτιριςε μάλιςτα ςαν «πρωτόγονο βιολί». Αυτό βζβαια το κεϊρθςε απόλυτα φυςικό αφοφ τότε δεν υπιρχαν παρά ελάχιςτεσ μελζτεσ για τθν παραδοςιακι μουςικι και τα παραδοςιακά όργανα. 15

Γηαηί ην θσλνιεπηηθφ κεράλεκα παίξλεη ιεπηνκέξεηεο πνπ είλαη ή αζήκαληεο ή θαη ιαλζαζκέλεο- γηαηί θάλεη ιάζε ν ηξαγνπδηζηήο θαη ηα ιάζε ηα παίξλεη κεραληθά ην κεράλεκα. Καη ζπλήζσο ν εζλνκνπζηθνιφγνο αληηγξάθεη πηζηά απηφ πνπ έρεη ζηελ ηαηλία, ζηελ θνξδέια. Αιιά ήηαλ πην ζσζηφ, κνχ ιεγε ν ίδηνο, απηφ πνπ έθαλε χζηεξα απφ ηηο επαλεηιεκκέλεο απνδφζεηο κε ην βηνιί πνπ είραλ ηελ έγθξηζε ηνπ ηξαγνπδηζηή». 15 Μεηά ηα Γσδεθάλεζα, ν Baud-Bovy μεθίλεζε κηα ζεηξά απφ επηηφπηεο κνπζηθέο έξεπλεο θαη θαηαγξαθέο ζε φιε ηελ Διιάδα. Δπφκελνο κεγάινο ζηαζκφο ππήξμε ε Κξήηε ην 1954, ζε ζπλεξγαζία κε ην Μνπζηθφ Λανγξαθηθφ Αξρείν ηεο Μέιπσο Μεξιηέ θαη κε πνιχηηκεο ζπλεξγάηηδεο, νη νπνίεο αλέιαβαλ ηελ πξνπαξαζθεπαζηηθή απνζηνιή, ηελ Αγιατα Αγηνπηάληε θαη ηελ Γέζπνηλα Μαδαξάθε. Αθνινχζεζαλ ε Ρνχκειε, ε Γπηηθή Θεζζαιία, πεξηνρέο ηεο Ζπείξνπ, ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Θξάθεο, ε νξεηλή Ναππαθηία, πάιη ε Κξήηε (1973), νη Βιαρφθσλνη ηεο Θεζζαιίαο θ.ά. Καξπφο φισλ απηψλ ησλ εξεπλψλ είλαη κηα ζεηξά απφ πάλσ απφ 100 βηβιία θαη άξζξα, ηα νπνία απνηέιεζαλ γηα ηελ επνρή ηνπο πξφηππα κεζνδνινγίαο, δίλνληαο κηα άιιε δηάζηαζε ζηηο γλψζεηο καο γηα ηελ ειιεληθή κνπζηθή θιεξνλνκηά. ιεο απηέο νη κειέηεο, πνπ ζηα κάηηα ησλ Διιήλσλ θαη ησλ μέλσλ εηδηθψλ εδξαίσζαλ ηε θήκε ηνπ Baud-Bovy, εγγξάθνληαη ζε έλα πξνκειεηεκέλν πξφγξακκα: λα εμεξεπλήζνπλ δηαδνρηθά ηηο θπξηφηεξεο πεξηνρέο ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ, κε ζηφρν λα ζπιιάβνπλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ρψξνπ, ελφο είδνπο θαη ηειηθά λα θηάζνπλ ζε κηα ζπλνιηθή ζεψξεζε ε νπνία, εθηφο απφ πεξηγξαθηθή θαη ζηαηηθή, λα είλαη θαη ηζηνξηθή. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ζε αξθεηά απφ ηα έξγα ηνπ πνπ εθδφζεθαλ, πεξηιακβάλνληαη θαη θαζέηεο φπνπ είλαη ερνγξαθεκέλα ηα ηξαγνχδηα πνπ κειέηεζε ν Baud-Bovy. Ο ίδηνο βέβαηα ζεσξεί φηη είλαη πηζαλφ λα απνγνεηεχζνπλ ηνλ αθξναηή, αθνχ κέιεκά ηνπ είλαη λα παξνπζηάζεη ηελ απζεληηθφηεηα ησλ ηξαγνπδηψλ, ηνλ γλήζην δειαδή ηξφπν έθθξαζεο θαη απφδνζήο ηνπο ηελ δεδνκέλε ζηηγκή ηεο θαηαγξαθήο θαη φρη ηελ νκνξθηά ησλ θσλψλ ή ηελ πνηφηεηα ηεο ερνιεςίαο. Παξάιιεια, ε ζεψξεζε ηεο ιατθήο κνπζηθήο σο έλα δσληαλφ ζχζηεκα πνπ ζπλερψο κεηαιιάζζεηαη κέζα απφ αδηάθνπεο παξαιιαγέο, ηνλ νδήγεζε λα εμεηάζεη 15 Απόςπαςμα από ςυνζντευξθ ςτθν γράφουςα. 16

θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν ιατθφο ηξαγνπδηζηήο πξνζαξκφδεη ην πνηεηηθφ θείκελν ζηε κεισδία, αλαθέξνληαο φηη νη κνπζηθέο θαηαγξαθέο είλαη «ζρεηηθέο» παξά ην γεγνλφο φηη κπνξεί λα πξνέξρνληαη απφ ηνλ ίδην κνπζηθφ ή ηξαγνπδηζηή, ελ αληηζέζεη κε ηελ έλλνηα ηνπ έξγνπ ηεο δπηηθήο κνπζηθήο πνπ εθηειείηαη απηνχζην θαη απαξάιιαρην. Έηζη, ε αλάγθε λα αλαιχζεη θαη λα θαηαηάμεη ηηο εθάζηνηε παξαιιαγέο, επέβαιε ζαλ πξνυπφζεζε λα επηρεηξήζεη λα ζπλδέζεη ηα κνπζηθά ραξαθηεξηζηηθά κε ην ηζηνξηθφ θαη θνηλσληθφ ηνπο πιαίζην. Γηα παξάδεηγκα, ζην ζεκεησκαηάξηφ ηνπ απφ ηελ έξεπλα ζηελ Κξήηε, έγξαθε φηη γηα θάζε ηξαγνπδηζηή πνπ ζα ζπλαληνχζαλ, έπξεπε λα ζεκεηψζνπλ: φλνκα, δηεχζπλζε, ειηθία, ηφπν γέλλεζεο, νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, επίπεδν κφξθσζεο, αλ παίδεη θάπνην κνπζηθφ φξγαλν θ.α. Δπίζεο, γηα θάζε ηξαγνχδη πνπ ζα ερνγξαθνχζαλ, έπξεπε λα ζπκπιεξψζνπλ ηελ ηνπηθή νλνκαζία ηνπ ή ηνπο πξψηνπο ζηίρνπο ηνπ, ηελ εκεξνκελία θαη ηνλ ηφπν ερνγξάθεζεο, απφ πνηφλ ην έκαζε ν ηξαγνπδηζηήο, αλ ζην ίδην ρσξηφ ππάξρνπλ θη άιινη πνπ ην γλσξίδνπλ θ.ά. 16 Έηζη, ν Baud-Bovy ζπλέιεμε έλα πιηθφ, ην νπνίν αλέιπζε θαη ζπζηεκαηνπνίεζε εμαηξεηηθά κε έλα πξφηππν ζχζηεκα κνπζηθήο ζεκεηνγξαθίαο 17. Οη κνπζηθέο ηνπ θαηαγξαθέο, απνηππψλνπλ ηηο κεισδίεο ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ ησλ πεξηνρψλ πνπ επηζθέθηεθε θαη απνηεινχλ πξφηππα σο πξνο ηελ ζπζηεκαηηθή αλάιπζε θαη ηελ απνηχπσζε ησλ ηερληθψλ πνπ νδεγνχλ ζηε γέλεζε κηαο κεισδίαο, αθνχ είλαη πάληα ζε άκεζε ζρέζε κε ην πνηεηηθφ θείκελν ή ηηο νξγαλνινγηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ κνπζηθψλ νξγάλσλ. Να ζεκεησζεί φηη νη θαηαγξαθέο απηέο αξρηθά είραλ γίλεη είηε «κε ην απηί θαη θαζ ππαγφξεπζε», κε ηνλ κνπζηθνιφγν λα ζεκεηψλεη ζην ραξηί ηηο 16 Αν και πρωτοποριακι αυτι θ προςπάκεια του Baud-Bovy να τεκμθριϊςει ςυςτθματικότερα το πρωτογενζσ υλικό από τθν ζρευνά του ςτθν Κριτθ, παρατθρείται ότι δεν ςυνδυάςτθκε με μιαν αντίςτοιχθ μζκοδο τόςο ςτθν επιλογι των τόπων καταγραφισ όςο και των πλθροφορθτϊν. Δεν υπιρξαν προκακοριςμζνα κριτιρια, ιταν μάλλον αςαφι και τυχαία ι υπαγορεφονταν από υποδείξεισ που προζκυπταν ςτθν πορεία τθσ ζρευνασ (Λιάβασ, επιμ. 2006:22). 17 O Bouvier, ςε ςυνζντευξθ που παραχϊρθςε ςτθν γράφουςα, ανζφερε ότι ο Baud-Bovy χρθςιμοποιοφςε και ςθμάδια, βζλθ π.χ. «για ζνα μι που ιταν πιο χαμθλό από το μι, είχε βζλοσ προσ τα κάτω, ι ζνα φα δίεςθ που ιταν πιο ψθλά από το φα δίεςθ και πιο κοντά ςτο ςολ, είχε βζλοσ προσ τα πάνω». Πράγματι, και ςτο παράρτθμα του Δοκιμίου για το ελλθνικό δθμοτικό τραγοφδι, ο Baud- Bovy επεξθγεί τα ειδικά ςθμεία που χρθςιμοποιεί ςτισ μουςικζσ καταγραφζσ (1996:115). Ζτςι, εκτόσ από τα βζλθ, χρθςιμοποιεί το ςφμβολο ᴖ, για μια νότα ι ςιωπι που λίγο παρατείνεται, το ςφμβολο ᴗ για μια νότα ι ςιωπι που λίγο ςυντομεφεται, τα xᶦ, x για νότεσ που προφζρονται μιλθτά ι που είναι αςαφζσ το φψοσ τουσ κακϊσ και μια νότα εντόσ παρενκζςεωσ μετά το κλειδί, που δθλϊνει το πραγματικό φψοσ τθσ πρϊτθσ νότασ, όταν γίνεται μετατροπία που υπερβαίνει το θμιτόνιο. 17

λφηεο πνπ αθνχεη, ζε βπδαληηλή παξαζεκαληηθή ή δπηηθή ζεκεηνγξαθία 18, ηαπηφρξνλα κε ηνλ ηξαγνπδηζηή (ηξφπνο θαηαγξαθήο ηνπ Κσλζηαληίλνπ Φάρνπ, ηνπ Γεψξγηνπ Παρηίθνπ, ηνπ ίκσλα Καξά θ. ά. αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ Baud-Bovy ζηα Γσδεθάλεζα) είηε κε ερνγξάθεζε ζε εηδηθά δηακνξθσκέλνπο ρψξνπο φπνπ κεηαθέξνληαλ ηα βαξηά κεραλήκαηα θσλνιεςίαο ηεο επνρήο. Ζ έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ν Baud-Bovy ζηελ Κξήηε (1953-54), ήηαλ ε πξψηε κεγάιεο θιίκαθαο κνπζηθή θαηαγξαθή κέζα απφ επηηφπηεο πιένλ ερνγξαθήζεηο 19 θαη γη απηφ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ ηζηνξία ηεο εζλνκνπζηθνινγίαο ζηελ Διιάδα. ηα γξαπηά ηνπ, πνπ θαιχπηνπλ κηα νιφθιεξε πελεληαεηία, επηδίσμε λα ηνπνζεηήζεη ηελ ειιεληθή κνπζηθή παξάδνζε ζηνλ επξχηεξν γεσγξαθηθφ θαη ηζηνξηθφ ρψξν φπνπ αλήθεη, απνθαιχπηνληαο ηαπηφρξνλα δεζκνχο πνπ ελψλνπλ ην ζηεξηαλφ κε ην λεζηψηηθν ηξαγνχδη θαζψο θαη κηα ζεηξά απφ ηεθκεξησκέλα επηρεηξήκαηα γηα ηελ ζπλέρεηα θαη ηελ εμέιημε ζηνπο αηψλεο φρη κφλν ηεο ειιεληθήο γιψζζαο αιιά θαη ηεο κνπζηθήο παξάδνζεο. Παξάιιεια φκσο κε ηελ εζλνκνπζηθνινγηθή, εξεπλεηηθή θαη ζπγγξαθηθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα, ν Baud-Bovy αθηεξψζεθε θαη ζε πιήζνο άιισλ, νη νπνίεο θαλεξψλνπλ ηελ πνιχπιεπξε πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ επξχηεηα ηνπ πλεχκαηφο ηνπ. χκθσλα κάιηζηα κε ηα φζα αλαθέξεη ν Bouvier, βαζηθή ηνπ θηινδνμία ήηαλ λα γίλεη «θαιφο κνπζηθφο θαη θπξίσο καέζηξνο, θηινδνμία πνπ δελ ηελ ηθαλνπνίεζε εληειψο 18 Με τον όρο βυηαντινι παραςθμαντικι εννοοφμε το ςυμβολικό ςφςτθμα που καταγράφει τθν βυηαντινι μουςικι, θ οποία είναι κρθςκευτικι φωνθτικι μουςικι. Ζχει αρκετά κοινά ςτοιχεία με τθν δυτικι ςθμειογραφία θ οποία όμωσ καταγράφει απόλυτουσ μουςικοφσ φκόγγουσ (π.χ. ντο, ρε, μι). Η φωνθτικι μουςικι δεν περιορίηεται ςτουσ απόλυτουσ μουςικοφσ φκόγγουσ κακϊσ θ φωνι- όπωσ και τα μουςικά όργανα που ζχουν χορδζσ- μπορεί να ελιχκεί και ςε ενδιάμεςουσ ιχουσ. Αυτόσ είναι και ο λόγοσ που οι παλαιότεροι Ζλλθνεσ μουςικολόγοι κατζγραφαν δθμοτικζσ μελωδίεσ ςε βυηαντινι παραςθμαντικι. Σο πρόβλθμα όμωσ ιταν ότι αυτζσ οι καταγραφζσ δεν ιταν προςιτζσ ςτουσ Ευρωπαίουσ μουςικοφσ που χρθςιμοποιοφν το πεντάγραμμο, γεγονόσ που ξεπεράςτθκε με τισ επιτόπιεσ θχογραφιςεισ. 19 Ο Bouvier, ςε ςυνζντευξθ που παραχϊρθςε ςτθν γράφουςα, ανζφερε ότι ςτθν Κριτθ, είχαν δυο μθχανιματα, ζνα μικρό και ελαφρφ Kudelsky με μπαταρίεσ, το οποίο ιταν πάρα πολφ πιςτό ςτθν απόδοςθ και ζνα μεγάλο Perfectone, που δοφλευε με το ρεφμα. Δυςκολεφτθκαν πολλζσ φορζσ, γιατί τα μθχανιματα πάκαιναν ςυχνά βλάβεσ και κυρίωσ γιατί ςτα χωριά τθσ Κριτθσ που δεν είχαν ρεφμα, δεν μποροφςαν να δουλζψουν το μθχάνθμα. Χρθςιμοποιοφςαν τότε τθν μπαταρία του αυτοκινιτου, «πράγματα θρωϊκά!», όπωσ αναφζρει χαρακτθριςτικά (ςτοιχεία για τα μθχανιματα και τισ ςυνκικεσ θχογράφθςθσ αναφζρει και ο Λιάβασ, επιμ. 2006:21). 18

γηαηί ήηαλ απφ πάλσ ηνπ ν Ansermet 20, ν θνβεξφο Ansermet, θαη νη ζρέζεηο ήηαλ δχζθνιεο κεηαμχ Ansermet θαη Baud-Bovy, γηαηί ν αθέληεο ήηαλ ν Ansermet γηα ηελ κνπζηθή ζηε Γελεχε θαη γεληθά γηα ηελ γαιιφθσλε Διβεηία» 21. Παξ φια απηά φκσο, ε δξάζε ηνπ σο καέζηξνο ήηαλ εληππσζηαθή: ζε αξρείν 22 πνπ καο απνθάιπςε ν πηφο ηνπ Manuel θαηά ηελ ζπλέληεπμε πνπ καο παξαρψξεζε, θαίλεηαη φηη δηεχζπλε νξρήζηξεο θαη ρνξσδίεο ζε πάλσ απφ 250 ζπλαπιίεο. Παξάιιεια φκσο, δηεηέιεζε: θαζεγεηήο ζηελ Έδξα Νέσλ Διιεληθψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Γελεχεο (1942-1958). Σν 1958 έγηλε νκφηηκνο θαζεγεηήο θαη ηνλ δηαδέρζεθε σο ην 1995, ν θαζεγεηήο Bertrand Bouvier. Γηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ ηεο Γελεχεο (1947-1970) ηδξπηήο θαη δηεπζπληήο ηεο νξρήζηξαο ηνπ Χδείνπ (1933-1973). Γηεπζπληήο ηεο Société de Chant Sacré ηεο Γελεχεο (1938-1977), φπνπ παξνπζίαζε φια ηα κεγάια νξαηφξηα ησλ: Μπαρ, Υέληει, Υάηληλ, Μφηζαξη, Μπεηφβελ θαη δεκηνχξγεζε αξθεηά ζχγρξνλα έξγα. Ήηαλ ηαθηηθφο καέζηξνο ηεο Orchestre de la Suisse Romande θαη δηεχζπλε ζπκθσληθέο νξρήζηξεο ζην Παξίζη, Βηέλλε, Καξιζξνχε, Γέλνβα, Αζήλα θαη Θεζζαινλίθε, παξνπζηάδνληαο αλάκεζα ζε άιια- έξγα ζε παγθφζκηα πξεκηέξα ησλ: ηξαβίλζθη (Persephone θαη The Rake s Progress), Messiaen, Webern, Frank Martin θ.α., θαζψο θαη έξγα ησλ Διιήλσλ ζπλζεηψλ Κσλζηαληηλίδε, θαιθψηα, Καινκνίξε, Πεηξίδε, ηζηιηάλνπ θ.ά. 20 Ernest Alexandre Ansermet (1883-1969), ςπουδαίοσ Eλβετόσ μαζςτροσ, ιδρυτισ τθσ Orchestre de la Suisse Romande (πθγι: http://en.wikipedia.org,, ανακτθκζν ςτισ 3/7/2013). Ο Bouvier, ςε ςυνζντευξθ που μασ παραχϊρθςε, αποκάλυψε ότι ο Ansermet εργάςτθκε ολόκλθρθ τθν ηωι του για ζνα μεγάλο και πολφ φιλόδοξο ςφγγραμμα (Histoire de Musique) ςτο οποίο επικρατεί θ αντίλθψθ ότι θ ιςτορία τθσ μουςικισ ακολουκεί μια ςυνεχϊσ ανοδικι πορεία, που θ κορυφι τθσ είναι θ ςυμφωνικι πολυφωνία, άποψθ με τθν οποία διαφωνοφςε ριηικά ο Baud-Bovy, αλλά και ο ίδιοσ ο Bouvier. 21 Απόςπαςμα από ςυνζντευξθ ςτθν γράφουςα. 22 Η κόρθ του Samuel Baud-Bovy, Françoise Sallin, ζχει επιμελθκεί και ςυνοψίςει ςε προςωπικά αρχεία όλο το ζργο του πατζρα τθσ. 19

Απφ ην 1950 ήηαλ κέινο ηνπ Γηεζλνχο πκβνπιίνπ Μνπζηθήο ηεο Unesco, ην 1961 έγηλε πξφεδξνο ηεο Γηεζλνχο Δηαηξίαο γηα ηελ Μνπζηθή Δθπαίδεπζε, ηε δεθαεηία 1955-1966 πξφεδξνο ηεο Έλσζεο Διβεηψλ Μνπζηθψλ θαη ην 1943-1947 δεκνηηθφο ζχκβνπινο ηεο πφιεο ηεο Γελεχεο ππεχζπλνο γηα ηνλ πνιηηηζκφ 23. Παξά ην γεγνλφο φηη νη παξαπάλσ δξάζεηο είλαη εμαηξεηηθά εληππσζηαθέο, ν ίδηνο δηαηεξνχζε κηα ρακειψλ ηφλσλ ζηάζε. Αμηνζεκείσηε είλαη ε αλαθνξά ηνπ Bouvier γηα ηνλ δάζθαιφ ηνπ, ν νπνίνο κε ακέξηζην ζαπκαζκφ απνθάιπςε φηη: «είρε βαζεηά επίγλσζε ηεο αμίαο ηνπ ν Baud-Bovy. Γελ ήηαλ άλζξσπνο θαληαζκέλνο, αιιά ήμεξε ην ηη άμηδε. Αιιά ήηαλ θαη ιηγάθη θξπκκέλνο, γηαηί δελ ήζειε λα μέξεη ν θφζκνο ( ). Γελ ήμεξαλ, γηαηί δελ ην έιεγε!» 24. Μάιηζηα, ν πηφο ηνπ Manuel θαη ε ζχδπγφο ηνπ Ρίηα, αλέθεξαλ φηη ήηαλ πνιχ ιηηφο άλζξσπνο αιιά θαη απζηεξφο, κε κεγάιε πεηζαξρία θαη πνιιά ελδηαθέξνληα 25. 23 Από πλθροφορίεσ από τθν Αριςτζα Baud-Bovy-Σηάνου (ςφηυγο του Manuel) φαίνεται ότι όταν κατείχε αυτό το αξίωμα ο Samuel Baud-Bovy (χωρίσ να ανικει ςε κόμμα, ιταν ανεξάρτθτοσ), είχε κάνει διάφορεσ καινοτομίεσ όπωσ π.χ. ίδρυςε τα πρϊτα μουςικά ςχολεία, μεςολάβθςε για τθν αγορά οικοπζδων προκειμζνου να χτιςτοφν μουςεία κτλ. Όπωσ επίςθσ και ωσ φιλζλλθνασ, αςχολικθκε ιδιαίτερα με ζνα κίνθμα βοθκείασ απζναντι ςε Ζλλθνεσ όπου, μετά τον πόλεμο, είχαν καταφφγει ςτθν Ελβετία. Μάλιςτα, προςζκεςε χαρακτθριςτικά ότι ο πεκερόσ τθσ «ζκανε ζνα ςωρό δουλειζσ. Θ μουςικι είναι το μόνο πράγμα που ςτθν Ελλάδα ξζρουν». 24 Απόςπαςμα από ςυνζντευξθ ςτθν γράφουςα. υμπλθρωματικά αναφζρουμε ότι ςτθν ςυνζντευξθ που μασ παραχϊρθςε ο Manuel Baud-Bovy, επιβεβαίωςε το γεγονόσ, δίνοντασ ωσ υποτυπϊδεσ παράδειγμα τθν άρνθςθ του πατζρα του να γραφτεί το όνομά του ςτο πρόγραμμα μιασ εκδιλωςθσ όπου παρουςιαηόταν θ «Ιφιγζνεια εν Αυλίδι», για τθν οποία ο ίδιοσ είχε γράψει τθν μουςικι, λζγοντασ ότι «ιδθ ζχει ο κόςμοσ τθν εντφπωςθ ότι κάνω πολλά πράγματα, μθν ζχουν τθν εντφπωςθ ότι είμαι και ςυνκζτθσ». 25 Αλλά «είχε και ζνα γζλιο που το άκουγεσ από μακριά» (Απόςπαςμα από ςυνζντευξθ ςτθν γράφουςα). Θεωροφμε ότι ςτο ςθμείο αυτό αξίηει να αναφζρουμε και κάποια πιο προςωπικά χαρακτθριςτικά, όπωσ τα ανζφερε το ηεφγοσ Manuel Baud-Bovy κατά τθν διεξαγωγι τθσ ςυνζντευξθσ: ο Samuel δεν αγόραηε ποτζ βιβλία και δίςκουσ. ε ό, τι αφορά τα βιβλία, είχε μια μικρι βιβλιοκικθ και ό, τι χρειαηόταν για τισ μελζτεσ του το δανειηόταν απ τθν βιβλιοκικθ, ενϊ δεν είχε κανζνα ενδιαφζρον για τουσ δίςκουσ γιατί κεωροφςε ότι αν ακοφσ το ίδιο κομμάτι ςυνζχεια από τθν ίδια εκτζλεςθ, κα αναρωτιζςαι τι ςυνζβθ όταν το ακοφςεισ από διαφορετικι. Επίςθσ, χαρακτθριςτικόσ ιταν και ο τρόποσ που διάβαηε: πιγαινε ςε πάρκα και διάβαηε (βιβλία ι παρτιτοφρεσ) περπατϊντασ. Η Ρίτα Baud-Bovy ανζφερε ότι φαίνεται πωσ αποςτικιηε τθν μουςικι με αυτό τον τρόπο. 20

Ήηαλ ν πξψηνο πνπ κεηέθξαζε ζηα γαιιηθά πνίεζε ηνπ εθέξε θαη ηνπ Διχηε (1940), κε ηνλ νπνίν δηαηεξνχζε θαη θηιηθέο ζρέζεηο 26. Σν 1944 δεκνζίεπζε κηα ζεηξά κειεηψλ γηα ηνλ Κάιβν, ηνλ νισκφ, ηνλ Παιακά, ηνλ Καβάθε θαη ηνλ ηθειηαλφ, ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη πνηήκαηά ηνπο κεηαθξαζκέλα ζηα γαιιηθά απφ ηνλ ίδην 27. χκθσλα κε ηνλ Μάξθν Γξαγνχκε, φηαλ ήξζε ην 1929 ζηελ Διιάδα κε ηελ ππνηξνθία, γλψξηζε θαη θάπνηνπο απφ ηνπο γλσζηνχο πνηεηέο. Δπηζθέθηεθε ηνλ Παιακά 28 θαη ηνλ Γξνζίλε, ηνπο νπνίνπο απ φ, ηη θαίλεηαη γλψξηδε πεξηζζφηεξν, φπσο επίζεο παξεπξέζεθε θαη ζε κηα δηάιεμε ηνπ ηθειηαλνχ, ελψ ηνλ εθέξε, ηνλ ζπλαληνχζε ζε θηιηθέο ζπλαζξνίζεηο, φπνπ ν εθέξεο -πνπ ηφηε ήηαλ αθφκα άγλσζηνο- δηάβαδε πνηήκαηα ζηελ ζπληξνθηά. Μάιηζηα ν Baud-Bovy, ζην εκεξνιφγην πνπ θξαηνχζε, αλαθέξεηαη ζ απηφλ σο εθεξηάδε 29 φπνπ ήηαλ θαη ην πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα. Ο Baud-Bovy, γηα ηελ πξνζθνξά ηνπ ζηνλ ειιεληθφ πνιηηηζκφ ηηκήζεθε κε ηνλ ηαμηάξρε ηνπ Σάγκαηνο ηνπ Φνίληθνο θαη αλαθεξχρζεθε αληεπηζηέιινλ κέινο ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ θαζψο θαη επίηηκνο δηδάθηνξαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. 26 Κατά τθν ςυνζντευξθ του Manuel Baud-Bovy ςτθν γράφουςα, θ ςφηυγόσ του αποκάλυψε ότι ο Ελφτθσ επιςκεπτόταν τον πεκερό τθσ ςτθν Γενεφθ και μάλιςτα ιταν παροφςα και θ ίδια ςε μερικζσ από αυτζσ τισ επιςκζψεισ. Προςζκεςε ότι «όλοι οι ςθμαίνοντεσ Ζλλθνεσ των Γραμμάτων, των Σεχνϊν που περνοφςαν απ τθν Γενεφθ, όλοι περνοφςαν απ το ςπίτι ι να φάνε, ι να πιοφν ζναν καφζ, ι να μιλιςουν». 27 Όλεσ αυτζσ οι μεταφράςεισ ιταν εξαιρετικά ςθμαντικζσ. Όπωσ αναφζρει χαρακτθριςτικά και θ ςφηυγοσ του Manuel Baud-Bovy, Ρίτα: «ζβγαλε τθν δικι μασ λογοτεχνία προσ τα ζξω. Και αυτό δεν είναι λίγο, είναι καλό» (απόςπαςμα από ςυνζντευξθ ςτθν γράφουςα). 28 Με τον Παλαμά διατθροφςε και αλλθλογραφία (όπωσ και π.χ. με τον Άγγελο Σερηάκθ), γεγονόσ που μασ αποκάλυψε ο Manuel Baud-Bovy παρουςιάηοντασ ζνα από τα αρχεία που ζχει επιμελθκεί θ αδερφι του, ςτο οποίο αναγράφεται θ αλλθλογραφία του πατζρα τουσ. 29 Απόςπαςμα από τθλεφωνικι ςυνζντευξθ ςτθν γράφουςα. Μάλιςτα, ςυηθτικθκαν και κάποια ςχόλια που είχε γράψει ο Samuel Baud-Bovy για τον Δθμιτρθ Μθτρόπουλο (για τα οποία θ γράφουςα είχε πλθροφορθκεί από τον Bertrand Bouvier). Φαίνεται λοιπόν ότι αρχικά ςτον Baud- Bovy δεν του είχε κάνει καλι εντφπωςθ ο Μθτρόπουλοσ (γεγονόσ που επιβεβαίωςε και ο Manuel Baud-Bovy κατά τθν διάρκεια τθσ ςυνζντευξθσ), αλλά ςτθν ςυνζχεια, τον γνϊριςε ςτο ςπίτι του Αντϊνθ κόκου (κακθγθτι του Ωδείου Ακθνϊν) και τον βρικε πολφ ςυμπακι και ενδιαφζροντα αλλά λίγο «γερμανίηοντα». Σθν φπαρξθ του θμερολογίου ανζφερε ο Bertrand Bouvier, ενϊ ο Μάρκοσ Δραγοφμθσ μασ ενθμζρωςε ότι ζχει επιμελθκεί ο ίδιοσ τθν ζκδοςι του, θ οποία όμωσ δεν είχε ολοκλθρωκεί μζχρι τθν αποπεράτωςθ τθσ παροφςασ μελζτθσ. 21

2 ο Κεθάλαιο: Θεωπηηικό πλαίζιο. 2.1. Σο πλαίζιο ηηρ εποσήρ: ηι επακολούθηζε ηην «ππόκληζη» Fallmerayer -η ζςγκπόηηζη ηηρ εθνικήρ ιζηοπιογπαθίαρ και ηηρ ελληνικήρ λαογπαθίαρ. Μειεηψληαο ην έξγν ηνπ Samuel Baud-Bovy αλαδχζεθε ε αλάγθε λα πξνζεγγίζνπκε ηηο ζπλζήθεο πξαγκάησζήο ηνπ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ θξίλνπκε ζθφπηκν λα πξνρσξήζνπκε ζε κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή ε νπνία ζα ηνπνζεηήζεη ην έξγν απηφ κέζα ζ έλα πιαίζην θαη παξάιιεια είλαη πηζαλφλ λα καο δψζεη θάπνηα ζηνηρεία γηα ηηο αηηίεο πνπ ψζεζαλ ηνλ γλσζηφ κνπζηθνιφγν λα αθηεξψζεη έλα κεγάιν κέξνο ηεο δσήο ηνπ ζηελ ειιεληθή παξαδνζηαθή κνπζηθή. Σν 1830, ν γεξκαλφο ηζηνξηθφο Jakob Philipp Falmerayer, ζην βηβιίν ηνπ Geschichte der Halbinsel Morea während des Mittelalters [Ιζηνξία ηεο Υεξζνλήζνπ ηνπ Μνξέσο θαηά ην Μεζαίσλα] (2 ηφκνη, 1830-1836), δηεηχπσζε θάπνηεο ζεσξίεο γηα ηελ θαηαγσγή ησλ Νενειιήλσλ, ππνζηεξίδνληαο φηη δελ θαηάγνληαη απφ ηνπο αξραίνπο Έιιελεο (Πνιίηεο Α., 2003:25 εθάθεο, 2003:764). Δθείλν πνπ ππνζηήξημε ήηαλ φηη ν αξραίνο ειιεληθφο θφζκνο έρεη πάςεη λα ππάξρεη απφ ηα κέζα πεξίπνπ ηεο πξψηεο κεηά Υξηζηφλ ρηιηεηεξίδαο, ζπλδένληαο ηελ εμαθάληζή ηνπ κε ηελ εγθαηάζηαζε ησλ ζιαβηθψλ θπιψλ ζηνλ βαιθαληθφ ρψξν θαη ηελ ζηαδηαθή θάζνδν ιάβσλ θαη Αιβαλψλ ζηηο πεξηνρέο ηεο θιαζηθήο Αξραηφηεηαο. Σν απνηέιεζκα, ζχκθσλα κε ηνλ Falmerayer, ήηαλ ε λφζεπζε ηεο ειιεληθήο θπιήο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο, κε άκεζε ζπλέπεηα νη θάηνηθνη ηνπ λενζχζηαηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο λα κελ έρνπλ θακία ζπγγέλεηα κε ηνπο αξραίνπο Έιιελεο (Σδάθεο, 2002:35). Σν απνηέιεζκα απηήο ηεο άπνςεο, ήηαλ λα πιεγεί έλα θαίξην ζηνηρείν ηεο λενειιεληθήο εζληθήο ηαπηφηεηαο, ην νπνίν είρε πξνβιεζεί πνιχ ζηα πιαίζηα ηνπ 22

ειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ θαη θπξίσο ζηηο επαλαζηαηηθέο δηαθεξχμεηο ηνπ 1821, ηελ πεξίνδν κάιηζηα φπνπ ζηηο επξσπατθέο ρψξεο θπξηαξρνχζε ν θηιειιεληζκφο, θαζψο ε ηδέα ηεο ζχζηαζεο ελφο θξάηνπο ζηα εδάθε φπνπ άθκαζε ν αξραηνειιεληθφο θφζκνο, απφ αλζξψπνπο πνπ κηινχζαλ ηελ ίδηα γιψζζα θαη ζεσξνχληαλ απφγνλνη ησλ αξραίσλ, ήηαλ ηδηαίηεξα γνεηεπηηθή (Σδάθεο, 2002:35). Οη ζεσξίεο ηνπ Falmerayer ήηαλ εμαηξεηηθά επηθίλδπλεο δηφηη δηαηππψζεθαλ κεηά ηελ επαλάζηαζε, ζε κηα πεξίνδν φπνπ ε πνιηηηθή δηάζπαζε ησλ Διιήλσλ πεξηείρε ήδε απφ κφλε ηεο πνιινχο θηλδχλνπο. πσο αλαθέξεη ν Αιέμεο Πνιίηεο ζην βηβιίν ηνπ Ρνκαληηθά ρξφληα: ηδενινγίεο θαη λννηξνπίεο ζηελ Διιάδα ηνπ 1830-1880, «ην πξφβιεκα είρε ηεξάζηηα ζεκαζία, γηαηί αλ ζήκεξα ε δηαδηθαζία ηεο εζληθήο ζπγθξφηεζεο ζεσξείηαη πνιπζχλζεηε ηζηνξηθή δηαδηθαζία, ηελ επνρή εθείλε ε θπιεηηθή θαηαγσγή ινγαξηάδνληαλ σο ην νπζηαζηηθφηεξν ζπζηαηηθφ ηνπ έζλνπο. Αλ ν Falmerayer είρε δίθην, ηη ζα έλσλε ηνπο θαη πνιηηηθά πηα, δηαζπαζκέλνπο- Νενέιιελεο;» (2003:23-26). Έηζη ινηπφλ, ν ειιεληζκφο έγηλε δήηεκα πξνο πξνζδηνξηζκφ θαζψο ήηαλ αλάγθε λα ηνληζηεί ε εζληθή ζπλείδεζε θαη λα αλαδεηρζνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο, κε ζθνπφ λα απνδεηρζεί ε αδηάζπαζηε ελφηεηα ηνπ ειιεληζκνχ απφ ηελ Αξραηφηεηα κέρξη ηνλ 19 ν αηψλα. ηπινβάηεο απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ζηάζεθαλ νη επηζηήκεο ηεο ιζηοπίαρ θαη ηεο λαογπαθίαρ. (Πνιίηεο Α., 2003:30-37, Σδάθεο, 2002:35). χκθσλα κε ηνλ Πνιίηε (2003), ε ηζηνξηνγξαθία απνηειεί έλαλ αζθαιή νδεγφ γηα ηελ αλαδήηεζε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο θαη κάιηζηα, ζε φιε ηελ δηάξθεηα ηνπ Γηαθσηηζκνχ, ε ηζηνξία απνηεινχζε κηα απφ ηηο θεληξηθέο θξνληίδεο ηεο ινγηνζχλεο. Απφ ηα κέζα πεξίπνπ ηεο δεθαεηίαο 1840-1850, ε κέρξη ηφηε ηάζε ησλ ηζηνξηθψλ βηβιίσλ ηεο επνρήο 30 πξνο ηνπο αξραίνπο ιανχο θαη ε πξνζπάζεηα κηαο «θηινζνθηθήο» ζχιιεςεο ηνπ παξειζφληνο, θαίλεηαη λα αιιάδεη θαη κάιηζηα κε 30 1839, Φιλοςοφικόν δοκίμιον περί τθσ προόδου και τθσ πτϊςεωσ τθσ παλαιάσ Ελλάδοσ, του Γεϊργιου Γ. Κοηάκθ-Συπάλδου (512 ςελ.). 1840, Δοκίμιον φιλοςοφικισ ιςτορίασ προσ χριςιν των φιλομακϊν νζων Ελλινων, του Κωνςταντίνου Ηρακλείδθ, (Παρίςι, 47 ςελ.). 1841, Φιλοςοφία τθσ ιςτορίασ. Δοκίμιον, κυκλοφόρθςε ανϊνυμα ςυγγραφζασ ιταν ο Μάρκοσ Ρενιζρθσ (190 ςελ.). 1842, Δοκίμιον περί ςπουδισ τθσ ιςτορίασ, του Γεωργίου Πεντάδου Δαρβάρεωσ (77 ςελ.)(πολίτθσ Α., 2003:37). 23

γνξγνχο ξπζκνχο. Σν 1851, ν Κσλζηαληίλνο Παπαξξεγφπνπινο θαηαιακβάλεη ηελ έδξα ηεο «Ηζηνξίαο ησλ αξραίσλ εζλψλ» θαη κεηαηξέπεη ην πεξηερφκελφ ηεο ζε «Ηζηνξία ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο». Σελ ακέζσο επφκελε ρξνληά, ν ππξίδσλαο Εακπέιηνο θπθινθνξεί ηελ «Μειέηε ηζηνξηθή πεξί κεζαησληθνχ ειιεληζκνχ», ε νπνία απνηειεί ηελ εηζαγσγή ζηε ζπιινγή ηνπ Άζκαηα δεκνηηθά ηεο Διιάδνο θαη ιίγν αξγφηεξα, ην 1853, θπθινθνξεί ε πξψηε κνξθή ηεο «Ηζηνξίαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο» ηνπ Κσλζηαληίλνπ Παπαξξεγφπνπινπ (Πνιίηεο Α., 2003:38-39). Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζπάζεηα ηζηνξηθήο ζηήξημεο ηεο άξξεθηεο πνξείαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο αλά ηνπο αηψλεο, αλαδεηθλχνληαο θπξίσο ηελ ειιεληθφηεηα ηνπ Βπδαληίνπ, θαζψο κπνξνχζε έηζη λα ιεηηνπξγήζεη σο ζπλδεηηθφο θξίθνο αλάκεζα ζην λενειιεληθφ θξάηνο θαη ηελ ειιεληθή Αξραηφηεηα (Σδάθεο, 2002:35-36). ηε ζπλέρεηα, νη δηαδηθαζίεο επηηείλνληαη. Σν 1857 ηππψλνληαη νη Βπδαληηλέο Μειέηεο ηνπ ππξίδσλνο Εακπέιηνπ θαη ην 1860 αξρίδεη λα εθδίδεηαη ε πεληάηνκε «Ηζηνξία ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο» ηνπ Παπαξξεγφπνπινπ, ε νπνία νινθιεξψζεθε ην 1874, απνηειψληαο γηα πνιιά ρξφληα «ην κέγα αγθσλάξη ηεο ειιεληθήο εζληθήο ζπλείδεζεο», φπσο αλαθέξεη ν Αιέμεο Πνιίηεο (2003:39). Παξάιιεια, ε ιανγξαθία ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ζηελ απφδεημε ηεο αξραηνειιεληθήο θαηαγσγήο ηνπ λενειιεληθνχ πνιηηηζκνχ, ηνπ παξαδνζηαθνχ πνιηηηζκνχ δειαδή ησλ ζχγρξνλσλ Διιήλσλ. κσο ε ιανγξαθία, αληίζεηα απφ ηελ ηζηνξία, είλαη λέα επηζηήκε, αθνχ νη ζεσξεηηθέο θαη κεζνδνινγηθέο ηεο βάζεηο, ηέζεθαλ κφιηο ηνλ 19 ν αηψλα ζηελ Γεξκαλία, αιιά θαίλεηαη φηη δεκηνπξγήζεθε γηα λα απαληήζεη ζε κηα θξίζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ησλ Γεξκαλψλ (Πνιίηεο Α., 2003:48 Σδάθεο, 2002:24, 36). Ζ αξρή έγηλε ην 1774 κε ηελ έθδνζε κηαο δίηνκεο αλζνινγίαο κε ηνλ ηίηιν «Παιαηά ιατθά ηξαγνχδηα» (Alte Volkslieder), ηνπ J. G. Herder. χληνκα, θπθινθφξεζαλ αλάινγεο ζπιινγέο κε ιατθά βηβιία, ιατθά παξακχζηα (νη γλσζηνί αδειθνί Γθξηκ) θαη θαηλνχξγηα ηξαγνχδηα, φια πάληα ζηε Γεξκαλία. Απηφ ην ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ιαφ θαη ηα ιατθά δεκηνπξγήκαηα, δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί απιά ζαλ κηα θηινιατθή πεξηέξγεηα, θαζψο επεξεάζηεθε απφ έλα ζχλνιν θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ αιιαγψλ, πνπ μεθίλεζε απφ ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε, κε πνιηηηθφ ηνπο ζχκβνιν ηελ Γαιιηθή Δπαλάζηαζε. Οη γεξκαλφθσλνη ιανί ήηαλ πνιηηηθά δηαζπαζκέλνη θαζψο γεξκαληθά θξαηίδηα είραλ θαηαθηεζεί απφ ηα ζηξαηεχκαηα ηνπ Ναπνιένληα θαη έηζη ρξεηαδφηαλ λα θαζνξηζηεί ε ελφηεηά ηνπο απφ πνιηηηζκηθά ζηνηρεία. Αλαδεηθλχεηαη έηζη ε ηδέα ηνπ έζλνπο σο 24

ηνπ ζηνηρείνπ εθείλνπ πνπ δηαζθαιίδεη ηελ ζπλνρή θαη ηελ πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα ηνπ θξάηνπο θαη δηακνξθψλεηαη ε αίζζεζε κηαο μερσξηζηήο θνηλήο ηαπηφηεηαο, ε νπνία φκσο αλαδεηείηαη ζηηο παξαδνζηαθέο εθδειψζεηο ηνπ ιατθνχ πνιηηηζκνχ. Οη θαηλνχξγηνη απηνί πξνβιεκαηηζκνί, νδήγεζαλ νξηζκέλνπο δηαλννχκελνπο ζηελ παξαηήξεζε, φηη ηα δεκνηηθά ηξαγνχδηα παξείραλ ρξήζηκν πιηθφ γηα ηελ εζληθή ηαπηφηεηα, φκσο έπξεπε λα αλαβαζκηζηνχλ αηζζεηηθά πξνθεηκέλνπ λα κελ δηαθνξνπνηνχλ ηνπο ακφξθσηνπο Γεξκαλνχο απφ ηνπο κνξθσκέλνπο, αιιά ηνπο Γεξκαλνχο ζαλ ζχλνιν, απφ ηνπο άιινπο ιανχο. Έηζη, εκθαλίδεηαη ε ιανγξαθηθή επηζηήκε, ε νπνία ζα αλαδεηήζεη ζηα ήζε θαη ζηα έζηκα ηνπ αγξνηηθνχ πιεζπζκνχ ηελ θαζαξή θαη αλαιινίσηε νπζία πνπ δηαθξίλεη θάζε έζλνο θαη ην δηαθνξνπνηεί απφ ηα ππφινηπα, απνθηψληαο κ απηφ ηνλ ηξφπν ηνλ ραξαθηήξα εζληθήο επηζηήκεο 31 (Πνιίηεο Α., 2003:48-49 Σδάθεο, 2002:30-31). ληαο αθφκα ζην πλεχκα ηνπ Γηαθσηηζκνχ, ε Αγγιία θαη ε Γαιιία πξνζέγγηζαλ δηαθνξεηηθά ηα θαηλφκελα ηνπ παξαδνζηαθνχ πνιηηηζκνχ, επεξεαζκέλεο απφ ηελ εμειηθηηθή ζεσξία, ζην θέληξν ηεο νπνία βξίζθεηαη ε ηδέα ηεο πξνφδνπ, ηεο αλνδηθήο πνξείαο ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο απφ θαηψηεξεο ζε αλψηεξεο κνξθέο θνηλσληθήο νξγάλσζεο θαη πνιηηηζκνχ. χκθσλα κε ηελ απηή ηελ ζεψξεζε, ζηελ θνξπθή ηεο δηαβαζκηζκέλεο πνξείαο βξηζθφηαλ ν δπηηθφο πνιηηηζκφο, ζε αληίζεζε κε ηνπο «πξσηφγνλνπο» ιανχο, νη νπνίνη δελ είραλ νινθιεξψζεη αθφκα απηή ηελ πξννδεπηηθή πνξεία. Απηή ε άπνςε, επεξέαζε ζε κεγάιν βαζκφ ηηο ιανγξαθηθέο ζπνπδέο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ζεσξία ηνπ άγγινπ, E. Tylor, ν νπνίνο ππνζηήξημε φηη ππάξρνπλ πιεπξέο ηνπ πνιηηηζκνχ νη νπνίεο είλαη επηβηψζεηο πξνγελέζηεξσλ ζηαδίσλ εμέιημεο, εληνπίδνληαη ζηα θαηψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν θαη δηαηεξήζεθαλ ράξε ζηε δχλακε ηεο ζπλήζεηαο. Ζ ζεσξία ηνπ Tylor, ζε αληίζεζε 31 Ο ρόλοσ που κλικθκε να παίξει θ λαογραφία ωσ εκνικι επιςτιμθ ςτθν Γερμανία, ιταν πολυςφνκετοσ. Ζπρεπε να λειτουργιςει ωσ αρωγόσ τθσ πολιτικισ επιςτιμθσ, βοθκϊντασ ϊςτε οι νόμοι και θ διακυβζρνθςθ να εναρμονίηονται με τθν βακφτερθ ποιότθτα τθσ γερμανικισ «ψυχισ» ενϊ ταυτόχρονα ο λαόσ κα ζπρεπε να βρίςκεται ςε τζτοιο ςθμείο αυτεπίγνωςθσ ϊςτε να είναι ςε κζςθ να αναγνωρίηει μια πολιτικι ωσ εκνικι, ακόμα κι αν είναι ςκλθρι. Τποςτθρίχκθκε δε ότι, αν το επίπεδο αυτεπίγνωςθσ ενόσ λαοφ είναι χαμθλό, αυτό ςυμβαίνει εξαιτίασ τθσ επαφισ με άλλουσ λαοφσ ι/και τθσ επίδραςθσ διαφορετικϊν πολιτιςμικϊν ςυςτθμάτων, με αποτζλεςμα να διαςτρεβλϊνεται θ εικόνα που ζχει ο λαόσ για τον πραγματικό εαυτό του. Η λαογραφία λοιπόν κα ζπρεπε να αναλάβει ζναν ρόλο διαπαιδαγϊγθςθσ/χειραγϊγθςθσ του ζκνουσ. Όλεσ αυτζσ οι αναηθτιςεισ, πλαιςιωμζνεσ από μια γερμανικι εκδοχι τθσ μεςςιανικισ ιδεολογίασ για τον περιοφςιο λαό, οδιγθςαν ςτισ κεωρίεσ για τθν άρια φυλι με τα γνωςτά τραγικά αποτελζςματα για τθν Ευρϊπθ (Σηάκθσ, 2002:31). 25

κε ηελ γεξκαληθή, ε νπνία πξνθξίλεη κηα αλαγσγή ζην παξειζφλ κε ζθνπφ ηελ αλαθάιπςε ηεο θαηαγσγήο απηψλ ησλ επηβηψζεσλ θαη θαη επέθηαζε ηελ αλάδεημε ηεο «ςπρήο ηνπ ιανχ», ζηνρεχεη ζηελ αλαθάιπςε ησλ λφκσλ πνπ δηέπνπλ ηελ παγθφζκηα εμέιημε, λφκσλ θνηλψλ γηα φιε ηελ αλζξσπφηεηα, πνπ ζα επηηξέςνπλ ζε φινπο ηνπο ιανχο λα πξννδεχζνπλ θαη λα αλέιζνπλ ζηα αλψηεξα ζηάδηα πνιηηηζκνχ πνπ έρεη θαηαθηήζεη ν δπηηθφο επξσπατθφο πνιηηηζκφο. Έηζη, πξνθξίλεη ηελ ζχγθξηζε ησλ επηβηψζεσλ πνπ εληνπίδνληαη ζε κηα αλψηεξε βαζκίδα εμέιημεο, κε ζχγρξνλνπο πνιηηηζκνχο πνπ βξίζθνληαη ζε πξνγελέζηεξα ζηάδηα εμέιημεο (Σδάθεο, 2002:32-33). Απηή ε ζπγθξηηηθή κέζνδνο, ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνλ ζεκειησηή ηεο ειιεληθήο ιανγξαθίαο Νηθφιαν Πνιίηε, ν νπνίνο εηζήγαγε ηνλ ειιεληθφ φξν ιανγξαθία 32 ην 1884. Οη επηβηψζεηο φκσο πξνο ηηο νπνίεο έζηξεςε ηελ ειιεληθή ιανγξαθία, ζρεηίδνληαλ απνθιεηζηηθά κε ηελ ηζηνξηθή ηνπο θαηαγσγή θαη κάιηζηα κνλνζήκαληα απφ ηελ ειιεληθή Αξραηφηεηα, θαζψο ζεσξνχζε φηη ν ειιεληθφο παξαδνζηαθφο πνιηηηζκφο είλαη έλα ζχλνιν επηβηψζεσλ («εγθαηαιεηκκάησλ» φπσο ηα νλφκαδε) πνπ θαηάγνληαη απφ ηνλ αξραίν ειιεληθφ πνιηηηζκφ. Απηφ βέβαηα, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηνπο ζθνπνχο πνπ ηέζεθαλ θαηά ηελ ζπγθξφηεζε ηεο ειιεληθήο ιανγξαθίαο νη νπνίνη ζηφρεπαλ ζηελ θαηαγξαθή, ζπιινγή θαη κειέηε απηψλ ησλ επηβηψζεσλ ψζηε λα απνδεηρζεί ε θαηαγσγή ησλ λενειιήλσλ απφ ηνπο αξραίνπο. Έηζη, αλαγλσξίδνληαλ κφλν ηα ζηνηρεία εθείλα ησλ νπνίσλ ε θαηαγσγή κπνξνχζε λα αλαρζεί ζηνλ αξραίν ειιεληθφ πνιηηηζκφ (Σδάθεο, 2002:33, 37). Σν έξγν ηνπ Νηθφιανπ Πνιίηε, αθνινχζεζαλ επάμηα νη καζεηέο ηνπ ηίιπσλ Κπξηαθίδεο θαη Γεψξγηνο Μέγαο, δίλνληαο φινη έλαλ γεξκαληθφ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ ειιεληθή ιανγξαθία. Αλ θαη ν Ν. Πνιίηεο κειέηεζε πεξηζζφηεξν ηηο εθδειψζεηο ηνπ ιατθνχ πνιηηηζκνχ (παξακχζηα, δεκνηηθά ηξαγνχδηα, παξνηκίεο θηι), ν Κπξηαθίδεο πξνζδηφξηζε σο αληηθείκελν ηεο ιανγξαθίαο ηνλ ίδην ηνλ παξαδνζηαθφ 32 Ο διεκνϊσ κακοριςμζνοσ όροσ είναι folklore, ο οποίοσ ειςιχκθ το 1846 από τον Williams John Thoms, για να αντικαταςτιςει τον όρο «λαϊκζσ αρχαιότθτεσ». Αρχικά ςιμαινε τθν παράδοςθ του λαοφ, όχι τθν επιςτιμθ που τθν μελετά. Η αμφιςθμία αυτι παραμζνει ςτθν αγγλικι γλϊςςα, κακιςτϊντασ μάλλον δφςκολο τον προςδιοριςμό του αντικειμζνου, τθσ μεκοδολογίασ και των ςτόχων τθσ λαογραφίασ. Ο ελλθνικόσ όροσ λαογραφία, είναι επαρκϊσ επιτυχθμζνοσ ωσ ονομαςία ενόσ γνωςτικοφ τομζα αφιερωμζνου ςτθν ςυλλογι και μελζτθ παραδοςιακϊν πολιτιςμικϊν μορφϊν (θφάκθσ, 2003:764-765). Η ίδια θ λζξθ είναι αρχαία και ςτθν πτολεμαϊκι Αίγυπτο ςιμαινε τθν απογραφι ι τον προςδιοριςμό του κεφαλικοφ φόρου ι τον ίδιο τον κεφαλικό φόρο. Όμωσ ωσ ςφγχρονοσ επιςτθμονικόσ όροσ είναι ςυγγενικόσ με τθν εκνογραφία και τθν δθμογραφία (Πολίτθσ, Λαογραφικά ςφμμεικτα, ο.π, τομ.1, ς. 1-2 ςτο θφάκθσ, 2003:765). 26

πνιηηηζκφ, ελψ ν Μέγαο, θηλνχκελνο πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε, πξφηεηλε θαη κηα δηάθξηζε ηεο ιανγξαθηθήο χιεο, κε θξηηήξην ηελ ίδηα ηελ εθδήισζε (φρη ηνλ ηξφπν εθδήισζεο), ε νπνία είλαη απνδεθηή κέρξη θαη ζήκεξα. Μεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, ζεκεηψζεθαλ δηεζλείο εμειίμεηο ζηελ επηζηήκε ηεο ιανγξαθίαο, γεγνλφο πνπ επεξέαζε θαη ηελ πνξεία ηεο ειιεληθήο ιανγξαθίαο. Έηζη ινηπφλ, λεφηεξνη ιανγξάθνη φπσο ν Γεκήηξηνο Λνπθάηνο, ν ηέθαλνο Ήκειινο ε Άιθε Κπξηαθίδνπ-Νέζηνξνο θαη ν Μηράιεο Μεξαθιήο, έδσζαλ λένπο πξνζαλαηνιηζκνχο ζηελ κειέηε ησλ ιανγξαθηθψλ θαηλνκέλσλ 33 (Σδάθεο, 2002:36-40). Αλ πξνζπαζήζνπκε ινηπφλ λα ηνπνζεηήζνπκε ην έξγν ηνπ Baud-Bovy κέζα ζην πιαίζην πνπ πξναλαθέξακε, βιέπνπκε φηη πξαγκαηψζεθε ζε κηα επνρή φπνπ ε ιανγξαθία αλαδείρζεθε ζε επηζηήκε, δηακνξθψζεθε ζεσξεηηθά θαη κεζνδνινγηθά επεξεαζκέλε απφ δηάθνξνπο θνηλσληθν-πνιηηηθνχο παξάγνληεο, νη νπνίνη εηθάδνπκε φηη -ζε φ, ηη αθνξά ηνπιάρηζηνλ ηελ ρψξα καο- δελ άθεζαλ αδηάθνξν ηνλ γλσζηφ κνπζηθνιφγν. Ζ αγάπε ηνπ γηα ηελ Διιάδα θαη ηελ ηζηνξία ηεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ηάζε ησλ ινγίσλ ηεο επνρήο λα αζρνινχληαη κε ηελ ιανγξαθία θαη ηελ κειέηε δηαθφξσλ πνιηηηζκψλ, ίζσο ηνλ ψζεζαλ λα κειεηήζεη ηφζν πνιχ ηελ ειιεληθή κνπζηθή παξάδνζε θαη ηδηαίηεξα ην δεκνηηθφ ηξαγνχδη εμεηάδνληαο παξάιιεια ηελ δηαρξνληθή εμέιημή ηνπ. 33 Πιο ςυγκεκριμζνα, απ τα μζςα τθσ δεκαετίασ του 1950, ο Δ. Λουκάτοσ προτείνει τον «εκνογραφικό τρόπο μελζτθσ», ο οποίοσ οργανϊνεται ςτθ βάςθ τθσ επιτόπιασ ζρευνασ 33, τονίηοντασ τθν ανάγκθ για μια άρτια μεκοδολογικά ζρευνα, ςτρζφοντασ το ενδιαφζρον τθσ ςτα πολιτιςτικά φαινόμενα που ςυμβαίνουν ςτα αςτικά κζντρα. Αντίςτοιχα, ο τ. Ήμελλοσ, ειςάγει τθν χαρτογραφικι μζκοδο, με τθν οποία ο λαογράφοσ προςπακεί να προςεγγίςει τουσ τόπουσ εμφάνιςθσ των πολιτιςμικϊν φαινομζνων και όχι τθν καταγωγι τουσ. Η Άλκθ Κυριακίδου- Νζςτοροσ ςτρζφει το ενδιαφζρον τθσ ςτθν μελζτθ τθσ δομισ τθσ παραδοςιακισ κοινωνίασ, προςπακϊντασ να αναηθτιςει τισ λειτουργίεσ του παραδοςιακοφ πολιτιςμοφ και να αναδείξει τισ ςχζςεισ των πολιτιςμικϊν εκδθλϊςεων με τισ κοινωνικζσ δομζσ, ενϊ ςτον αςτικό χϊρο ςτρζφεται και ο Μ. Μερακλισ, ο οποίοσ δίνει ζμφαςθ ςτον κοινωνικό χαρακτιρα των πολιτιςμικϊν φαινομζνων, ανοίγοντασ τον δρόμο ςτθν ανάπτυξθ τθσ κοινωνικισ λαογραφίασ, αποκαλφπτοντασ ζτςι τθν ςθμαςία των κοινωνικϊν δομϊν ςτθν διαμόρφωςθ του παραδοςιακοφ πολιτιςμοφ (Σηάκθσ, 2002:39-40). 27