ΓΗΑΡΘΡΩΣΗΚΔ ΑΛΛΑΓΔ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ :ΜΗΑ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΔΗΡΟΩΝ-ΔΚΡΟΩΝ ΚΑΣΑ ΣΟ ΥΡΟΝΗΚΟ ΓΗΑΣΖΜΑ 1997-2005

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ ΣΜΖΜΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΓΗΑΡΘΡΩΣΗΚΔ ΑΛΛΑΓΔ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ :ΜΗΑ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΔΗΡΟΩΝ-ΔΚΡΟΩΝ ΚΑΣΑ ΣΟ ΥΡΟΝΗΚΟ ΓΗΑΣΖΜΑ 1997-2005 Μεηαπηπρηαθή Φνηηήηξηα: ΠΑΡΝΑΑ ΒΑΗΛΗΚΖ Δπιβλέπων Καθηγηηήρ: Γ. Φαιηφπνπινο, Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ Σπιμελήρ Δξεηαζηική Δπιηποπή: Γ. Φαιηφπνπινο, Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ Γ. θνχξαο, Καζεγεηήο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ Β. Παηξψλεο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ ΠΑΣΡΑ 2011

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΩΣΟ:ΔΗΑΓΩΓΖ 1.1 ηφρνο ηεο εξγαζίαο 4 1.2 Πεξίγξακκα εξγαζίαο 5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ : ΓΗΑΡΘΡΩΣΗΚΔ ΜΔΣΑΒΟΛΔ Δ ΜΗΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ :ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΤΠΟΒΑΘΡΟ 2.1 Δηζαγσγή 6 2.2 Έλλνηα ηεο δηαξζξσηηθήο αιιαγήο 7 2.3 Αλαζθφπεζε ηεο Βηβιηνγξαθίαο 7 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ : ΑΝΑΛΤΖ ΔΗΡΟΩΝ- ΔΚΡΟΩΝ ΔΚΣΗΜΖΖ ΓΗΑΡΘΡΩΣΗΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ 3.1 Δηζαγσγή-ηφρνη θεθαιαίνπ 14 3.2 Αξρέο ηεο αλάιπζεο Δηζξνψλ Δθξνψλ 15 3.2.1 Βαζηθέο Τπνζέζεηο 15 3.2.2 Βαζηθφ Τπφδεηγκα 16 3.2.2.1 Πίλαθεο δηαθιαδηθψλ ζπλαιιαγψλ 16 3.2.2.2 Πίλαθεο Δηζξνψλ- Δθξνψλ θαη Δζληθνί Λνγαξηαζκνί 18 3.2.2.3 Μήηξα ηερλνινγηθψλ ζπληειεζηψλ θαη κήηξα ζπληειεζηψλ αιιειεμάξηεζεο. 19 3.3 Αλάιπζε ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ κέζσ ηεο ηερληθήο Δηζξνψλ- Δθξνψλ 22 3.3.1 Πνιιαπιαζηαζηέο Δηζξνψλ Δθξνψλ 22 Πνιιαπιαζηαζηήο Πξντφληνο 23 Πνιιαπιαζηαζηήο Δηζνδήκαηνο 24 Πνιιαπιαζηαζηήο Απαζρφιεζεο 27 3.3.2 Διαζηηθφηεηεο Δηζξνψλ Δθξνψλ 29 Διαζηηθφηεηα Πξντφληνο 30 Διαζηηθφηεηα Δηζνδήκαηνο 31 Διαζηηθφηεηα απαζρφιεζεο 32 3.4.3 Γηαζπλδέζεηο 33 Κάζεηεο Γηαζπλδέζεηο 34 Γείθηεο Γηαζπνξάο 35 Γείθηεο πγθέληξσζεο 38 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ :ΑΝΑΛΤΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΩΝ 4.1 Οηθνλνκηθή Γηάξζξσζε ηεο Διιάδαο 42 πλνιηθέο δηαθιαδηθέο ζπλαιιαγέο 46 Δλδηάκεζεο δηαθιαδηθέο ζπλαιιαγέο 51 1

4.2 Πνιιαπιαζηαζηέο Δηζξνψλ- Δθξνψλ 55 Πνιιαπιαζηαζηήο Πξντφληνο 55 Πνιιαπιαζηαζηήο Δηζνδήκαηνο 56 Πνιιαπιαζηαζηήο Απαζρφιεζεο 58 4.3 Διαζηηθφηεηεο Δηζξνψλ Δθξνψλ 59 Διαζηηθφηεηεο Πξντφληνο 60 Διαζηηθφηεηεο Δηζνδήκαηνο 61 Διαζηηθφηεηεο Απαζρφιεζεο 63 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 Ο : πκπεξάζκαηα 65 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 68 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α : ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΑ ΚΑΗ ΣΑΣΗΣΗΚΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ 72 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Β : ΠΗΝΑΚΔ ΔΗΡΟΩΝ- ΔΚΡΟΩΝ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ 75 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Γ: ΔΚΣΗΜΖΔΗ ΣΩΝ ΓΗΑΡΘΡΩΣΗΚΩΝ ΑΛΑΛΓΩΝ 94 2

ΠΗΝΑΚΔ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΩΝ Πίνακαρ Α1. Σαμηλφκεζε ηνπ πίλαθα Δ-Δ 73 Α2. Κιαδηθή απαζρφιεζε ζε εζληθφ επίπεδν γηα ηα έηε 1997 θαη 2005 74 Β1. Πίλαθαο Δ-Δ ηεο Διιάδαο, 1997 (ζε επξψ) 76 Β2. Πίλαθαο Δ-Δ ηεο Διιάδαο, 2005 (ζε επξψ) 79 Β3. Μήηξα ηερλνινγηθψλ ζπληειεζηψλ, 1997 82 Β4. Μήηξα ηερλνινγηθψλ ζπληειεζηψλ, 2005 85 Β5. Αληίζηξνθε κήηξα Leontief, 1997 88 Β6. Αληίζηξνθε κήηξα Leontief, 2005 91 Γ1. Πνιιαπιαζηαζηέο Δ-Δ γηα ηα έηε 1997 θαη 2005 95 Γ2. Διαζηηθφηεηεο Δ-Δ γηα ηα έηε 1997 θαη 2005 96 3

ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΩΣΟ ΔΗΑΓΩΓΖ 1.1 ηόσορ επγαζίαρ Ζ δηαξζξσηηθή αιιαγή ζε κηα νηθνλνκία ζρεηίδεηαη κε ηελ ζπζηεκαηηθή έξεπλα ζηηο κεηαβνιέο ησλ απαηηήζεσλ εηζξνψλ, ζηελ παξαγσγή λέσλ πξντφλησλ θαη ζην ζρεηηθφ κέγεζνο ησλ θιάδσλ κηαο νηθνλνκίαο, ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Απηή ε δηαδηθαζία κπνξεί λα δηεξεπλεζεί κέζα απφ ηελ εμέηαζε ηνπ ππνδείγκαηνο Δηζξνψλ-Δθξνψλ (ην νπνίν εθηφο ησλ άιισλ απεηθνλίδεη ηηο δηαθιαδηθέο ζπλαιιαγέο ζε κηα νηθνλνκία), δίδνληαο έηζη έλα ζπγθξηηηθφ ζηαζεξφ πιαίζην γηα ηνλ πξνγξακκαηηζκφ θαη ηελ αλάιπζε ηεο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο. Οη φξνη «δηαξζξσηηθή» θαη «ηερλνινγηθή» αιιαγή αιιειεπηθαιχπηνληαη ζε θάπνηα έθηαζε ζηελ βηβιηνγξαθία πνπ αθφξα ηελ κέζνδν αλάιπζεο Δηζξνψλ Δθξνψλ (Δ-Δ), ελ κέξεη εμαηηίαο ησλ παξακέηξσλ Δ-Δ ζαλ «ηερλνινγηθνί ζπληειεζηέο». Ο Carter (1970) αλαθέξεηαη ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή ζαλ κηα αληηθαηάζηαζε ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο ζε κηα άιιε. Παξάιιεια άιινη εξεπλεηέο ηζρπξίδνληαη φηη ε δηαξζξσηηθή αιιαγή είλαη έλαο φξνο πην γεληθφο, αθνχ αλαθέξεηαη ζε ρξνληθέο αιιαγέο ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ ησλ θιάδσλ νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο (Jackson θ.α.,1990,-μc Donald,1991). Ζ δηαξζξσηηθή αιιαγή κπνξεί λα εμεηαζηεί κέζσ ηεο ρξήζεο δηαθφξσλ δεηθηψλ. Ζ αλαγλψξηζε ησλ κεζφδσλ νη νπνίεο εθηηκνχλ ηελ θιαδηθή αιιειεμάξηεζε είλαη έλα ζεκαληηθφ ζέκα γηα ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο αλάπηπμήο. Έλαο δεκνθηιήο θαη απνηειεζκαηηθφο ηξφπνο αλάιπζεο ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ είλαη ε ρξήζε ηεο κεζφδνπ Δ-Δ, πνπ απεηθνλίδεη εληαία ηελ νηθνλνκηθή δηάξζξσζε (Chenery, 1980,- Feldam θ.α., 1987,- Rose θαη Miernyk,1989) ζε κηα ρψξα ή πεξηθέξεηα. Αξρηθά νη νηθνλνκνιφγνη εθάξκνζαλ ηελ κέζνδν απηή ζε εζληθφ επίπεδν. Ζ αλάιπζε απηή εμαζθαιίδεη ηα απαξαίηεηα εξγαιεία γηα ηελ απνηίκεζε ησλ θιάδσλ, πεξηιακβάλνληαο ηηο ζρέζεηο ηνπο θαη κε ηελ ππφινηπε νηθνλνκία. Όπσο αλαθέξεηαη 4

ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, ε αλάιπζε Δ-Δ ζεσξείηαη απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ζπλεηζθνξέο ζηα νηθνλνκηθά ηνπ 20νπ αηψλα (Baumol, 2000). Ζ Διιάδα, κεηά απφ κηα εθηεηακέλε πεξίνδν ζχλδεζεο κε ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα (ΔΟΚ), έγηλε ην δέθαην πιήξεο κέινο ηεο ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ 1981. Απηφ ην γεγνλφο είλαη ε αξρή κηαο κεηαβαηηθήο πεξηφδνπ γηα ηελ πξνζαξκνγή ηεο Διιεληθήο νηθνλνκίαο ζηελ νηθνλνκία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (ΔΔ), δηαδηθαζία ε νπνία βεβαίσο απαηηεί αξθεηέο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο. ε απηφ ην πεξηβάιινλ αληηκεησπίδνπκε ζεκαληηθέο κεηαβνιέο, νη νπνίεο πξνθιήζεθαλ θαη απφ κεηαβνιέο ζε φινπο ηνπο θιάδνπο παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο ζην πεξηβάιινλ ηεο αγνξάο. Οη αιιαγέο απηέο αθνξνχλ ηελ ηερλνινγία, ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ θαηαλαισηή θαη ηηο ζπλήζεηεο ηνπ, ηηο ηηκέο θαη ην θφζηνο ηνπ πξντφληνο, ηελ λννηξνπία ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνλ αληαγσληζκφ κε ηηο άιιεο ρψξεο ηεο Κνηλφηεηαο. ην πιαίζην απηφ ν ζηφρνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο είλαη ε αλάιπζε ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ γηα έλα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία. Γηα λα επηηεπρζεί ε θαηάιιειε ζπγθξηηηθή αλάιπζε, ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη πίλαθεο Δ-Δ γηα ηα έηε 1997-2005 θαη ζηελ ζπλέρεηα ρξεζηκνπνηήζεθαλ δηάθνξνη δείθηεο γηα λα δηεθπεξαησζεί ε δηαξζξσηηθή αλάιπζε. 1.2 Πεπίγπαμμα επγαζίαρ Ζ παξνχζα εξγαζία ζα απνηειείηαη απφ ηα εμήο πέληε (5) θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην, φπνπ ζα απνηειεί ηελ εηζαγσγή ηεο εξγαζίαο καο ζα παξαζέζνπκε ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο φπσο θαη ηε δνκή ηεο εξγαζίαο. ηε ζπλέρεηα ζην δεχηεξν θεθάιαην ζα εηζάγνπκε ηελ έλλνηα ηεο δηαξζξσηηθήο αιιαγήο θαζψο θαη κηα ζχληνκε αλαζθφπεζε ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. ην ηξίην θεθάιαην ζα γίλεη αλαθνξά ζηηο βαζηθέο ππνζέζεηο ηνπ ππνδείγκαηνο Δηζξνψλ Δθξνψλ (Δ-Δ). Δπίζεο, ζα γίλεη παξνπζίαζε ησλ δεηθηψλ πνπ αμηνπνηνχληαη ζηελ αλάιπζε ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ κηαο νηθνλνκίαο κέζσ ηνπ ππνδείγκαηνο Δ-Δ. 5

Σν ηέηαξην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο καο αθνξά ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ πνπ πξνέθπςαλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία ηε ρξνληθή πεξίνδν 1995-2005 θαη εηδηθφηεξα ζηε δηάξζξσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. ηα απνηειέζκαηα απηά ζπκπεξηιακβάλνληαη δείθηεο φπσο Πνιιαπιαζηαζηέο Δηζξνψλ Δθξνψλ (Πνιιαπιαζηαζηήο Πξντφληνο- Πνιιαπιαζηαζηήο Δηζνδήκαηνο-Πνιιαπιαζηαζηήο Απαζρφιεζεο), θαη Διαζηηθφηεηεο Δηζξνψλ Δθξνψλ (Διαζηηθφηεηα Πξντφληνο-Διαζηηθφηεηα Δηζνδήκαηνο-Διαζηηθφηεηα απαζρφιεζεο). Σέινο, ζην πέκπην θεθάιαην ζα αλαθέξνπκε ηα ζπκπεξάζκαηα καο κε ηελ ρξήζε ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ ζην πξνηειεπηαίν θεθάιαην. ην Παξάξηεκα ηεο εξγαζίαο ζα παξαζέζνπκε ηνπο ζρεηηθνχο πίλαθεο κε ζηαηηζηηθά δεδνκέλα ηεο Διιάδαο, ηνπο πίλαθεο Δηζξνψλ Δθξνψλ, θαζψο θαη αλαιπηηθνχο πίλαθεο κε ηνπο δείθηεο δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ πνπ εθηηκήζεθαλ. 6

ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΓΗΑΡΘΡΩΣΗΚΔ ΜΔΣΑΒΟΛΔ Δ ΜΗΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ: ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΤΠΟΒΑΘΡΟ 2.1 Διζαγωγή Σν θεθάιαην απηφ έρεη ζηφρν ηελ παξνπζίαζε ηεο έλλνηαο ηεο δηαξζξσηηθήο αιιαγήο ζε θάζε θιάδν φπσο αχηε κπνξεί λα αλαιπζεί κέζα απφ έλα ππφδεηγκα Δηζξνψλ Δθξνψλ θαη πσο αχηε κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζε κηα νιφθιεξε νηθνλνκία. Δπίζεο, παξνπζηάδεηαη κηα ζχληνκε αλαζθφπεζε ζε μέλε θαη ειιεληθή βηβιηνγξαθία ζηελ νπνία έρεη γίλεη αλαθνξά ηφζν ζηελ έλλνηα ηεο δηαξζξσηηθήο αιιαγήο φζν θαη ζηελ ρξήζε ηνπ ππνδείγκαηνο Δηζξνψλ Δθξνψλ. 2.2 Έννοια ηηρ διαπθπωηικήρ αλλαγήρ Γηα ην πξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο δηαξζξσηηθήο αιιαγήο ζην πιαίζην ηεο αλάιπζεο Δ-Δ, είλαη απαξαίηεηε ε θαιή γλψζε ηεο βαζηθήο ζεσξίαο ηεο. Ζ δηάξζξσζε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο ηνπ θάζε θιάδνπ πνπ πεξηιακβάλεηαη ζην ζχζηεκα Δ-Δ, απεηθνλίδεηαη απφ κηα νκάδα ηερλνινγηθψλ ζπληειεζηψλ. Ο θάζε έλαο δείρλεη ηελ πνζφηεηα, ζε θπζηθέο κνλάδεο ή εθθξαζκέλεο ζε αμία πνπ αγνξάδεη έλαο θιάδνο απφ άιινπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο θαη ρξεζηκνπνηεί ζαλ εηζξνή γηα ηελ παξαγσγή πξντφληνο αμίαο κηαο λνκηζκαηηθήο κνλάδαο. Οη ηερλνινγηθνί ζπληειεζηέο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζε θάζε ζηήιε πεξηγξάθνπλ πνζνηηθά ηελ ηερληθή παξαγσγήο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν αληίζηνηρνο θιάδνο, ηηο εθξνέο θαη εηζξνέο ηνπ. Χζηφζν, δελ έρεη λφεκα ν ηζρπξηζκφο φηη ε δηάξζξσζε ελφο νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο εμαξηάηαη κφλν απφ ηνπο ηερλνινγηθνχο ζπληειεζηέο ή φηη απηνί είλαη κηα εθηεηακέλε ζχλνςε ησλ ηερλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ (Carter,1970b). Οη Leontief θ.α (1953), Manne θαη Markowitz (1963) θαη Carter (1967) αλέπηπμαλ δηάθνξεο θάζεηο ηεο ζρέζεο αλάκεζα ζηηο ζπλαξηήζεηο ηερλνινγίαο θαη παξαγσγήο. Ο θάζε έλαο απφ απηνχο απνζαθελίδεη φηη αθφκε θαη ε πην ιεπηνκεξήο απεηθφληζε ησλ ζπλαιιαγψλ ζε επίπεδν θιάδνπ θαη πξντφληνο, δίλεη κφλν κηα πνιχ αηειή πεξηγξαθή ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο, ηεο νπνίαο ε ζρεηηθή ηερλνινγία απνηειεί ηε βάζε ηεο. 7

Αθνχ ν πίλαθαο Δ-Δ είλαη έλαο πίλαθαο αιιειεμάξηεζεο, νη αιιαγέο ζηνπο ζπληειεζηέο, γεληθά δελ γίλνληαη αλεμάξηεηα ε κία απφ ηελ άιιε. Γειαδή ε αιιαγή ζε θάζε ζπληειεζηή πξνμελεί κεηαβνιή ζηνπο ππφινηπνπο ζπληειεζηέο κέζσ δηαδνρηθψλ γχξσλ αληαπφθξηζεο ηεο δήηεζεο θαη πξνζθνξάο εηζξνψλ. Δπνκέλσο, νη έκκεζεο δηαζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ θιάδσλ δελ ζα πξέπεη λα αγλνεζνχλ ζηελ εμέηαζε ηεο δηαξζξσηηθήο αιιαγήο (Carter,1970a). Οη ζπλνιηθέο δηαζπλδέζεηο, άκεζεο θαη έκκεζεο (direct and indirect), κπνξνχλ λα κεηξεζνχλ ππνινγίδνληαο ηνπο ζπληειεζηέο αιιειεμάξηεζεο αθνινπζψληαο ηε κεζνδνινγία Leontief γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο αληίζηνηρεο κήηξαο Ε (βιέπε Κεθάιαην 3). Σα ζηνηρεία ή ζπληειεζηέο ηεο κήηξαο κεηξνχλ ηε ζπλνιηθή (άκεζε θαη έκκεζε) παξαγσγή πνπ απαηηείηαη απφ φινπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο γηα λα ηθαλνπνηήζεη θάπνηνο θιάδνο ηε πψιεζε πξντφληνο ηνπ αμίαο κηα λνκηζκαηηθήο κνλάδαο ζηελ ηειηθή δήηεζε. Έηζη, ν Rasmussen (1956) πξφηεηλε λα εμεηαζηεί ε δηαξζξσηηθή αιιαγή ζην ρξφλν, ιακβάλνληαο ππ φςηλ ηηο αιιαγέο ζηα ζηνηρεία ηεο αληίζηξνθήο κήηξαο Leontief. πγθξίλνληαο ηηο δηαξζξψζεηο κηαο νηθνλνκίαο ζε δχν ζηάδηα ηεο δηαρξνληθήο αλάπηπμήο ηεο, είλαη εμαηξεηηθά πηζαλφ λα θαηαγξαθνχλ αξθεηέο αιιαγέο απφ έλα ζην άιιν. Σν θάζε πξντφλ πνπ παξάγεηαη θαη θαηαλαιψλεηαη, σο επίζεο θαη φιεο νη δηαξζξσηηθέο δηαζπλδέζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζε έλα ρξνληθφ δηάζηεκα, βξίζθνπλ ηελ θαηάιιειε ζέζε ηνπο ζε έλα ζχζηεκα Δ-Δ. Σν πξφβιεκα ηε κεηαβνιήο, δειαδή ην πξφβιεκα αιιεινδηαζχλδεζεο κεηαμχ δηαθφξσλ κεηαβιεηψλ, ζε κηα δηαρξνληθή πεξίνδν, εμεηάδεηαη ζην πιαίζην ελφο γεληθεπκέλνπ ζπζηήκαηνο Δ- Δ αθξηβψο κε ην ίδην ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε δηαζχλδεζε κεηαμχ ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ εμεηάδεηαη ζε έλα ηππηθφ ζχζηεκα Δ-Δ. Ζ δηαθνξά αλάκεζα ζηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, ζε δχν δηαθνξεηηθά ζηάδηα αλάπηπμεο, είλαη ζεσξεηηθά παξφκνηα κε ηελ δηαθνξά αλάκεζα ζηα δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά δηαθφξσλ αιιειεμάξηεησλ θιάδσλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο νηθνλνκίαο. 2.2 Αναζκόπηζη ηηρ Βιβλιογπαθίαρ Ζ αλάιπζε Δ-Δ ρξεζηκνπνηήζεθε ζε κεγάιν βαζκφ γηα ηελ ζχγθξηζε ησλ δηαξζξψζεσλ παξαγσγήο θαη ηεο εμέιημήο ηνπο ζην ρξφλν κεηαμχ ρσξψλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1950. ηνπο πξσηνπφξνπο εξεπλεηέο ζε απηφ ην πεδίν πεξηιακβάλνληαη 8

νη Leontief (1935 b) θαη Rasmussen (1956). Ζ κειέηε ηνπ Leontief αλαθέξεηαη ζηνλ ηξηγσληζκφ (triangulation) ηνπ πίλαθα Δ-Δ ησλ Ζ.Π.Α. σο κεραληζκφ ηεο θαηαλφεζεο ηεο δηάξζξσζεο δηαθιαδηθψλ ζπλαιιαγψλ. Σν αλαιπηηθφ πιαίζην ηεο εξγαζίαο απηήο βαζίζηεθε ζε έλλνηεο φπσο αιιειεμάξηεζε, ηεξαξρία θαη ζχλδεζε ησλ θιάδσλ. Ο Rasmussen ρξεζηκνπνίεζε έλα ππφδεηγκα Δ-Δ γηα λα εθηηκήζεη ηηο αιιαγέο ζηε δηάξζξσζε παξάγσγεο ηεο Γαλίαο θαηά ηε πεξίνδν 1947-1949. ε απηήλ ηε κειέηε ν Rasmussen πξφηεηλε ηλ ρξήζε ηνπ αλνηρηνχ ππνδείγκαηνο Δ-Δ ζηελ κέηξεζε ησλ δηαθιαδηθψλ δηαζπλδέζεσλ. Δλαιιαθηηθά, νη Chenery θαη Watanabe (1958) έθαλαλ ρξήζε ησλ πηλάθσλ Δ-Δ γηα ηελ Φηιαλδία, ηελ Ηηαιία, ηελ Ηαπσλία θαη ηηο ΖΠΑ, γηα λα ζπγθξίλνπλ ηηο δηαξζξψζεηο παξαγσγήο απηψλ ησλ ρσξψλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ηα δηαξζξσηηθά ππνδείγκαηα ζε απηέο ηηο ρψξεο είλαη ίδηα. Έπεηηα, νη Simpson θαη Tsukui (1965) ρξεζηκνπνίεζαλ ηνπο πίλαθεο Δ-Δ ηνπ 1947 γηα ηηο ΖΠΑ θαη ηνπ 1955 γηα ηελ Ηαπσλία ζηε ζχγθξηζε ησλ δηαξζξψζεσλ παξαγσγήο ηνπο, ελψ νη Yan θαη Ames (1965) κέηξεζαλ ηηο δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ηεο ακεξηθαληθήο νηθνλνκίαο γηα ηελ πεξίνδν 1919-1929. Δπίζεο, ν Carter (1970b) κειέηεζε ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ νηθνλνκία ησλ ΖΠΑ θαηά ηελ πεξίνδν 1939-1961 εθηηκψληαο ηηο κεηαβνιέο ζηνπο ηερλνινγηθνχο ζπληειεζηέο, ελψ νη Staglin θαη Wessels (1972) εμέηαζαλ ηηο δηαρξνληθέο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ νηθνλνκία ηεο Γεξκαλίαο. Οη Robinson θαη Markandya (1974) ζχγθξηλαλ ηηο ζχλζεηέο δηαξζξψζεηο παξαγσγήο ηεο Ηλδίαο, ηεο Ηηαιίαο, ηεο Ηαπσλίαο, ηεο Κνξέαο θαη ησλ ΖΠΑ. Έπεηηα, νη Simpson θαη Tsukui (1965) ρξεζηκνπνίεζαλ ηνπο πίλαθεο Δ-Δ ηνπ 1947 γηα ηηο ΖΠΑ θαη ηνπ 1955 γηα ηελ Ηαπσλία ζηε ζχγθξηζε ησλ δηαξζξψζεσλ παξαγσγήο ηνπο, ελψ νη Yan θαη Αmes (1965) εθηίκεζαλ ηηο δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ζηελ νηθνλνκία ησλ ΖΠΑ γηα ηελ πεξίνδν 1919-1929. Δπίζεο, ν Carter (1970b) κειέηεζε ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ νηθνλνκία ησλ ΖΠΑ θαηά ηελ πεξίνδν 1939-1961 εθηηκψληαο ηηο κεηαβνιέο ζηνπο ηερλνινγηθνχο ζπληειεζηέο, ελψ νη Staglin θαη Wessels (1972) εμέηαζαλ ηηο δηαρξνληθέο αιιαγέο ζηελ νηθνλνκία ηεο Γεξκαλίαο. Οη Robinson θαη Markandya (1974) ζχγθξηλαλ ηηο ζχλζεηεο δηαξζξψζεηο παξαγσγήο ηεο Ηλδίαο, ηεο Ηηαιίαο, ηεο Ηαπσλίαο, ηεο Κνξέαο θαη ησλ ΖΠΑ. Μεηά ηελ κείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ζην πεδίν ηεο δηαξζξσηηθήο αιιαγήο ζηελ δεθαεηία ηνπ 1970, ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ έξεπλα απηνχ ηνπ ζέκαηνο απμήζεθε μαλά ζηε δεθαεηία ηνπ 1980. Μεξηθνί εξεπλεηέο εζηίαζαλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζηελ 9

ζπγθξηηηθή αλάιπζε (comparative analysis) ηεο δηάξζξσζεο παξαγσγήο ζε πεξίπησζε απνκαδνπνίεζεο ησλ νηθνλνκηθψλ θιάδσλ (Kubo, 1985,1986a, 1986b). Αληηπξνζσπεπηηθέο κειέηεο γηα ζπγθεθξηκέλεο ρψξεο είλαη εθείλεο ηνπ θνχληδνπ (1980) πνπ εμεηάδεη ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζηελ πεξίνδν 1959-1970, ησλ Feldman θ.α (1987) νη νπνίνη κειέηεζαλ ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ ακεξηθάληθε νηθνλνκία θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ 1963-1978, ηνπ Forsell (1988) ν νπνίνο ππνιφγηζε ηηο δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ζηελ νηθνλνκία ηεο Φηλιαλδίαο ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη ηνπ 1970 θαη ηνπ Urata (1988) πνπ εμέηαζε ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ ζνβηεηηθή νηθνλνκία γηα ηελ πεξίνδν 1959-1972. Οη Feldman θαη Palmer (1985) θαη νη Blair θαη Wyckoff (1989) εθηίκεζαλ ηηο κεηαβνιέο ζηελ δηάξζξσζε παξαγσγήο ηεο ακεξηθάληθεο νηθνλνκίαο ζηελ ίδηα πεξίνδν, 1959-1972. Δπίζεο, ν Skolka (1989) εμέηαζε ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα ησλ ΖΠΑ ζηελ πεξίνδν 1972-1982 θαη ν Barker (1990) εθηίκεζε ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα ηεο βξεηαληθήο νηθνλνκίαο 1979-1984. Σα ηειεπηαία ρξφληα, νη Sonis θαη Hewings (1993), Sonis θ.α (1996), Cho θ.α (1999) θαη Guo θαη Planting (2000) ρξεζηκνπνίεζαλ λέεο πξνζεγγίζεηο αλάιπζεο, φπσο ην πεδίν επίδξαζεο (field of influence), γηα λα εμεηάζνπλ ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο κηαο νηθνλνκίαο ζην ρξφλν. ηελ Διιάδα, ε αλάιπζε Δ-Δ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ δηάθνξνπο νηθνλνκνιφγνπο ζηηο έξεπλεο ηνπο ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Δλδεηθηηθά, νη θνχληδνο θαη Μαηζαίνο (1980) θαη ν θνχληδνο (1986) εθηίκεζαλ θαη αλέιπζαλ κηα ρξνλνινγηθή ζεηξά απφ πίλαθεο Δ-Δ γηα ηελ πεξίνδν 1958-1977 θαη 1960-1980, αληηζηνίρσο, γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία, ελψ ν Μπισλάο (1989) πεξίγξαςε αλαιπηηθά ηελ ζχληαμε ησλ εζληθψλ πηλάθσλ Δ-Δ ηνπ 1980. Κάπνηεο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη πην πξφζθαηα αθνξνχλ πεξηζζφηεξν εμεηδηθεπκέλα ζέκαηα θαη εθαξκνγέο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία. Δλδεηθηηθά, νη Mattas θαη Shrestha (1989) ρξεζηκνπνίεζαλ ηελ αλάιπζε Δ-Δ γηα ηελ εθηίκεζε ηεο ζπλεηζθνξάο ηνπ θιάδνπ ησλ ηξνθίκσλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο Διιάδαο, Δπί πιένλ νη Mattas θαη Shrestha (1991) πξφηεηλαλ κηα θαηλνχξγηα πξνζέγγηζε εθείλε ησλ ειαζηηθνηήησλ Δ-Δ, ε νπνία ελζσκαηψλεη ηφζν ηηο πνιιαπιαζηαζηηθέο επηπηψζεηο φζν θαη ην ζρεηηθφ κέγεζνο ησλ θιάδσλ γηα λα εληνπίζεη ηνπο 10

ζεκαληηθφηεξνπο θιάδνπο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο ρψξαο. Υξεζηκνπνηψληαο έλα δηαπεξηθεξεηαθφ ππφδεηγκα Δ-Δ γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία απνηεινχκελν απφ ηξεηο πεξηθέξεηεο, ν Valma (1993) ππνιφγηζε ηνπο δηαπεξηθεξεηαθνχο πνιιαπιαζηαζηέο κε ζθνπφ ηελ πνζνηηθνπνίεζε ησλ δηαζπλδέζεσλ αλάκεζα ζηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θιάδνπο ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο. Ο Tzouvelekas (1994) θαηαζθεχαζε έλα πεξηθεξεηαθφ ππφδεηγκα Δ-Δ γηα ηελ Κξήηε κε ζθνπφ λα εμεηάζεη ηελ νηθνλνκία ηεο θαη ην ξφιν ησλ ζπγθεθξηκέλσλ θιάδσλ ζηελ αλάπηπμε ηεο πεξηθέξεηαο. ε έξεπλα πνπ αθνξά πάιη ηελ Κξήηε νη Tzouvelekas θαη Mattas (1995) εμέηαζαλ ηηο δπλαηφηεηεο πνπ παξέρνπλ νξηζκέλνη θιάδνη εληφο ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο ζπγθξίλνληαο δηάθνξνχο δείθηεο πνπ εθηίκεζαλ θαη εληφπηζαλ θιάδνπο θιεηδηά φπσο ηνπο αλαθέξνπλ. Οη ίδηνη, κέζσ ελφο πεξηθεξεηαθνχ ππνδείγκαηνο Δ-Δ γηα ηελ Κξήηε, εμέηαζαλ ηνλ ξφιν ησλ θιάδσλ ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ησλ αγξνηηθψλ βηνκεραληψλ ηξνθίκσλ ζηελ αλάπηπμε ηεο θξεηηθήο νηθνλνκίαο (Tzouvelekas θαη Mattas,1999). Δπίζεο, ζε άιιε εξγαζία ηνπο, εμέηαζαλ ηηο επηπηψζεηο απφ ηελ έληαμε ηεο Διιάδαο ζηε Δ-Δ (Tzouvelekas θαη Mattas,1999). Απφ ηνπο Mattas θ.α (1999) εμεηάζηεθε επίζεο ν θιάδνο ηνπ θαπλνχ θαη ν ξφινο ηνπ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο. Οη έξεπλεο ησλ Λίβα θαη Υνλδξνληθφια (1994) θαη Λίβα (1996) αζρνιήζεθαλ κε ελεξγεηαθά ζέκαηα. πγθεθξηκέλα, νη πξψηνη θαηαζθεχαζαλ ελεξγεηαθνχο πίλαθεο ζε εζληθφ επίπεδν γηα ην 1980-1985 γηα αλ εμεηάζνπλ ηηο δηαζπλδέζεηο κεηαμχ ηνπο θαη ηνπο κε ελεξγεηαθνχο θιάδνπο, θαζψο θαη ηελ ζρέζε ηνπο κε ηλ ηειηθή δήηεζε. ηελ δεχηεξε έξεπλα, εμεηάζηεθαλ νη ηερλνινγηθέο αιιαγέο ησλ ελεξγεηαθψλ πηλάθσλ Δ-Δ γηα ηελ πεξίνδν 1980-1985), θαζψο επίζεο θαη νη ζπληειεζηέο Δ-Δ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο πνπ αθνξνχλ ην έηνο 1990. Αληηπξνζσπεπηηθέο κειέηεο ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ην πεξηβάιινλ είλαη απηέο ηνπ Μπισλά (2000) ζηελ νπνία αλαθέξεηαη ν ηξφπνο θαη ε κεζνδνινγία θαηάξηηζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πηλάθσλ Δ-Δ ηεο ρψξαο, ησλ Loizou θ.α. (2000) θαη Λντδνπ (2001) φπνπ αλαιχεηαη θαη πνζνηηθνπνηείηαη ε αληαγσληζηηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ ζηφρσλ γηα πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε απφ ε κηα θαη πξνζηαζίαο 11

πεξηβαιινληηθφ πίλαθα Δ-Δ γηα ηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία κε ζρήκα 31 θαη 29 θιάδνπο, αληηζηνίρσο. Παξά ηνλ ηθαλνπνηεηηθφ αξηζκφ εξεπλψλ κε ρξήζε πηλάθσλ Δ-Δ γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία, θαίλεηαη λα ππάξρεη έιιεηςε βηβιηνγξαθίαο κε εμεηδίθεπζε ζε ζέκαηα κεηαβνιψλ ζηελ δηάξζξσζε παξαγσγήο ζηνλ ρξφλν ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Ζ κνλαδηθή ζρεηηθή έξεπλα πάλσ ζε απηφ ην ζέκα είλαη εθείλε ηνπ θνχληδνο (1980) ζηελ νπνία εμεηάδνληαη νη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαηά ηε πεξίνδν 1958-1970. Δπίζεο, κηα ζεκαληηθή κειέηε πάλσ ζηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο είλαη ε δηπισκαηηθή δηαηξηβή ηεο Ciobanu (2003) ζηελ πνπ έγηλε πξνζπάζεηα πνζνηηθνπνίεζεο θαη αλάιπζεο ησλ αιιαγψλ ζηελ νηθνλνκηθή δηάξζξσζε ηεο πεξηθέξεηα Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο ρξεζηκνπνηψληαο ηελ αλάιπζε Δ-Δ. Ζ πβξηδηθή Μέζνδνο GRIT εθαξκφζηεθε γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ πεξηθεξεηαθνχ ππνδείγκαηνο Δ-Δ γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε πεξηθέξεηα, ην νπνίν πξνζθέξεη ρξήζηκεο νπηηθέο εηθφλεο ζηελ αληίιεςε ηεο δηάξζξσζεο ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο θαη απνθαιχπηεη ηηο κεηαβνιέο πνπ ηεο έγηλαλ θαηά ηελ πεξίνδν 1980-1997. Ζ έξεπλα ησλ Ciobanu, Mattas θαη Psaltopoulos (2004), έρεη αλαιχζεη θαη πνζνηηθνπνηήζεη ηηο αιιαγέο ζηελ νηθνλνκηθή δνκή ηεο πεξηθέξεηαο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο, κηαο πξσηίζησο γεσξγηθήο πεξηνρήο ζηελ Διιάδα, ε νπνία (φπσο θαη άιια κέξε ηεο ρψξαο) αληηκεηψπηζε ζνβαξά δνκηθά πξνβιήκαηα απφ ηελ έληαμε ηεο Διιάδαο ζηελ ΔΔ. Σέινο νη πνιιαπιαζηαζηέο θαη νη ειαζηηθφηεηεο Δ-Δ ρξεζηκνπνηεζήθαλ σο κέηξα γηα λα δείμνπλ ηελ δπλακηθή ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο θαηά ηα έηε 1980-1997. Μηα επηπιένλ κειέηε ησλ Ciobanu, Mattas θαη Psaltopoulos (2010) κέζα απφ ην ππφδεηγκα Δ-Δ θαη ηνπο δείθηεο πνπ ρξεζηκνπνίεζε παξέρεη ζπζζσξεπηηθά κηα πεξηεθηηθή άπνςε ηεο δνκήο ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο ηεο αλαηνιηθψλ Μαθεδνλίαο θαη ηεο Θξάθεο θαη ησλ αιιαγψλ πνπ θαηαγξάθνληαη κεηαμχ ηνπ 1980-1997. χκθσλα κε απηά ηα απνηειέζκαηα, φινη νη πεξηθεξεηαθνί ηνκείο έρνπλ γλσξίζεη ηηο ζεκαληηθέο δνκηθέο αιιαγέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ γηα ηελ νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ε κειέηε. Ζ αλάιπζε δείρλεη φηη ε νηθνλνκία ηεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Θξάθεο εμαξηάηαη ζεκαληηθά απφ ηηο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ γεσξγία ζπλερίδεη λα είλαη έλαο ζεκαληηθφο 12

ηνκέαο ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο, πνπ ζπλδέεηαη έληνλα κε ην ππφινηπν ηεο νηθνλνκίαο. Δπηπιένλ, ππάξρνπλ δηάθνξνη ηνκείο ππεξεζηψλ θαζψο επίζεο θαη νη θαηαζθεπέο θαη θιάδνη ηεο κεηαπνίεζεο ηνκείο πνπ έρνπλ αξθεηά ηζρπξνχο ζπλδέζκνπο κέζα ζηελ πεξηθεξεηαθή νηθνλνκία. 13

ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ ΑΝΑΛΤΖ ΔΗΡΟΩΝ- ΔΚΡΟΩΝ ΚΑΗ ΔΚΣΗΜΖΖ ΓΗΑΡΘΡΩΣΗΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ 3.1 Διζαγωγή - ηόσοι Κεθαλαίος Ζ αλάιπζε ηεο Δ-Δ είλαη κηα κέζνδνο ε νπνία ρξεζηκνπνηψληαο ην ζρεηηθά ζηαζεξφ ππφδεηγκα ηεο ξνήο ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ παξαγσγηθψλ θιάδσλ κηαο νηθνλνκίαο πξνζπαζεί λα παξνπζηάζεη κηα πην αλαιπηηθή εηθφλα ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο. Καη φιν απηφ πξνζπαζεί λα ην πεηχρεη ζπλδπάδνληαο ηελ λενθιαζηθή ζεσξία ηεο γεληθήο ηζνξξνπίαο κε ηελ εκπεηξηθή κειέηε ηεο πνζνηηθήο αιιειεμάξηεζεο αλάκεζα ζηηο δηαθιαδηθέο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο (Leontief 1966). 3.2 Απσέρ ηηρ ανάλςζηρ Διζποών Δκποών 3.2.1. Βαζικέρ Τποθέζειρ Σν ππφδεηγκα Δ-Δ βαζηζκέλν ζηηο αθφινπζεο ζεσξεηηθέο ππνζέζεηο (Leontief 1936, 1951): 1. ηαζεξέο νηθνλνκίεο θιίκαθαο 2. ηαζεξφηεηα ησλ ηερλνινγηθψλ ζπληειεζηψλ 3. Οκνηνγέλεηα πξντφλησλ θαη 4. Αλππαξμία πεξηνξηζκψλ ζηε πξνζθνξά. Καηαζθεπάδεηαη απφ δεδνκέλα πνπ έρνπλ ζπιιέγεη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε νηθνλνκία πεξηνρή φπσο γηα παξάδεηγκα ζηελ εξγαζία καο ηελ Διιάδα. Αλ ηψξα ζέινπκε λα δνχκε πην αλαιπηηθά ηηο ηέζζεξηο παξαπάλσ ππνζέζεηο, ε πξψηε ππφζεζε καο ιέεη φηη αλ δηπιαζηάζνπκε ηηο εηζξνέο κηαο νηθνλνκίαο ηφηε απηφ ζπλεπάγεηαη φηη ζα δηπιαζηαζηνχλ θαη νη εθξνέο ηεο θαη ε νπνία είλαη απφ κφλε ηεο κε γξακκηθή θαη γη απηφ δελ ηελ ιακβάλνπκε ππφςε καο ζην θαλνληθφ ππφδεηγκα ηεο Δ-Δ. 14

ηε ζπλέρεηα, ε δεχηεξε ππφζεζε καο ππνδειψλεη ππφ ηε πξνυπφζεζε φηη ε ζπλάξηεζε παξαγσγήο είλαη γξακκηθή θαη ζηεξηδφκελε ζηε ππφζεζε έλα δειαδή φηη έρνπκε ζηαζεξέο νηθνλνκίεο θιίκαθαο, φηη λα ζέινπκε λα κεηαβάινπκε ην επίπεδν παξαγσγήο ζα πξέπεη αληίζηνηρα λα κεηαβάινπκε ηηο εηζξνέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία ηνπ πξντφληνο. Δπεηδή, νη θακπχιεο ίζνπ πξντφληνο ηεο παξαθάησ ζπλάξηεζεο παξαγσγήο είλαη ζρήκαηνο L,ζε αληίζεζε κε ηηο θνίιεο πνπ γλσξίδνπκε απφ ηελ θιαζηθή ζπλάξηεζε παξαγσγήο, ζπλεπάγεηαη φηη πάκε ζε πςειφηεξε θακπχιε ζα πξέπεη θαη νη δχν εηζξνέο λα απμεζνχλ θαηά ηελ ίδηα αλαιφγηα. Γειαδή ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ππάξρεη ηέιεηα ζπκπιεξσκαηηθφηεηα κεηαμχ ησλ εηζξνψλ αιιά φρη θαη ππνθαηάζηαζε. Σελ ζπλάξηεζε παξαγσγήο ζα κπνξνχζακε λα ηελ παξνπζηάζνπκε αιγεβξηθά σο εμήο: (3.1.) ΥJ = min (α1υ1, α2υ2,.., αηυη,.., αλυλ Όπνπ: ΥJ ε εθξνή πξντφληνο j παξαγσγή ηνπ πξντφληνο j αi ε ειάρηζηε αλαινγία ζηηο εηζξνέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ Υ1, α2υ2,.., αηυη,.., αλυλ νη εηζξνέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ παξάγσγε ηνπ πξντφληνο j Ο Leontief (1951) θαζφξηζε ηελ νκνηνγέλεηα σο πξνο ηελ ηαπηφηεηα ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ θαη ηελ πνζνηηθή θαη πνηνηηθή νκνηφηεηα ηεο δνκήο θφζηνπο θάζε θιάδνπ. Απηφ κπνξεί λα εξκελεχζεη φηη θάζε θιάδνο παξάγεη έλα πξντφλ ή κηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα πξντφλησλ πνπ δελ παξάγεηαη απφ θαλέλαλ άιιν θιάδν. Σν ππφδεηγκα Δ-Δ δελ ιακβάλεη ππφςε ηελ δπλαηφηεηα πεξηνξηζκψλ ζηε πξνζθνξά. Χζηφζν κηα γξήγνξε αχμεζε ησλ εθξνψλ δελ είλαη δπλαηή βξαρππξφζεζκα ιφγσ ηεο έιιεηςεο αλαγθαίσλ εηζξνψλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ην εξγαηηθφ δπλακηθφ. 15

Πξσηνγελείο Δηζξνέο Δλδηάκεζεο εηζξνέο (Κιάδνη πσιεηέο) Οη παξαπάλσ βαζηθέο ππνζέζεηο αλ θαη ζέηνπλ πεξηνξηζκνχο θάλνπλ πην απιφ ην ππφδεηγκα Δ-Δ θαη ζπλεπψο θάλεη δπλαηφ ηνλ εκπεηξηθφ ππνινγηζκφ δηαθφξσλ νηθνλνκηθψλ δεηθηψλ. 3.2.2. Βαζικό Τπόδειγμα Διζποών-Δκποών 3.2.2.1. Πίνακαρ διακλαδικών ζςναλλαγών Σν αλνηρηφ ππφδεηγκα Δ-Δ βαζίδεηαη ζην Πίλαθα ή Μήηξα πλαιιαγψλ. Οπζηαζηηθά, απηφο ν πίλαθαο είλαη έλα ζχζηεκα ινγηζηηθήο, δηπιήο εηζφδνπ, πνπ δείρλεη πσο ε παξαγσγή-εθξνή ελφο θιάδνπ αλαιχεηαη ζε αγνξά-εηζξνή θάπνησλ άιισλ θιάδσλ, ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Ζ κέηξεζε ησλ δηαθιαδηθψλ ξνψλ γίλεηαη ζε λνκηζκαηηθέο κνλάδεο. Ο αξηζκφο θιάδσλ πνπ θαηαγξάθεηαη ζηνλ πίλαθα δηαθιαδηθψλ ζπλαιιαγψλ εμαξηάηαη απφ ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ σο επίζεο θαη απφ ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο. Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη έλαο πίλαθαο ζηελ πεξίπησζε φπνπ ε νηθνλνκία ε νπνία εμεηάδνπκε απνηειείηαη απφ «n» θιάδνπο. Απφ Πξνο 1 Δλδηάκεζε δήηεζε (θιάδνη αγνξαζηέο) 1 2 j n X 11 X 12 X 1j X 1n Δζσηεξηθή C 1 I 1 G 1 Σειηθή δήηεζε (Τ) Δμσηεξηθή E 1 χλνιν Δθξνψλ (Υ) X 1 2 X 21 X 22 X 2j X 2n C 2 I 2 G 2 E 2 X 2...... i X i1 X i2 X ij X in C i I i G i E i X i... n X n1 X n2 X nj X nn L 1 L 2 L j L n C n I n G n L C L I L G E n L E X n L V 1 V 2 V j V n V C V I V G V E V M 1 M 2 M j M n M C M I M G M E M χλνιν εηζξνψλ (Υ) X 1 X 2 X j X n C I G E X 16

Κάζε ζεηξά i ηνπ πίλαθα παξνπζηάδεη ιεπηνκεξψο ηηο πσιήζεηο ηνπ θάζε θιάδνπ i πξνο ηνπο ππφινηπνπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηε παξαγσγή ηνπ ζαλ εηζξνή ζηνπο θιάδνπο ηεο ελδηάκεζεο δήηεζεο (ελδνγελείο θιάδνη) θαζψο επίζεο θαη νη πσιήζεηο ζηηο ζπληζηψζεο ηε ηειηθήο δήηεζεο (εμσγελείο θιάδνη). Δλδεηθηηθά ε ηειηθή δήηεζε (Τ) ζπλίζηαηαη απφ εγρψξηα ηειηθή δήηεζε ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη ε ηδησηηθή θαηαλάισζε ( Ci) θαη ε άιιε ηειηθή δήηεζε πνπ πεξηέρεη ηηο ηδησηηθέο επελδχζεηο ( Ηi) θαη ηηο θξαηηθέο δαπάλεο ( Gi) θαη ε εμσηεξηθή δήηεζε ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη νη εμαγσγέο ( Δi). Ζ ζπλνιηθή αθαζάξηζηε παξαγσγή (πσιήζεηο- εθξνέο) απεηθνλίδεηαη απφ ηελ κεηαβιεηή ( Υi) θαη δίλεηαη απφ ην άζξνηζκα φισλ ησλ πσιήζεσλ ζηελ ελδηάκεζε θαη ηειηθή δήηεζε. Xi j n Xij Ci Ii Gi Ei 1 (3.2) Όπνπ: X i ε ζπλνιηθή αθαζάξηζηε παξαγσγή εθξνέο ηνπ θιάδνπ i j n X ij X i1 X i2... X in 1 Σν άζξνηζκα ησλ θιάδσλ ηεο ελδηάκεζεο δήηεζεο Y i C i I i G i E i Οη ζπληζηψζεο ηηο ηειηθήο δήηεζεο Ci Ζ ηδησηηθή θαηαλάισζε I i Gi Οη θξαηηθέο δαπάλεο Οη θξαηηθέο δαπάλεο Ei νη εμαγσγέο Κάζε ζηήιε j ηνπ πίλαθα παξνπζηάδεη ιεπηνκεξψο ηηο αγνξέο θάζε θιάδνπ j απφ ηνπο ππφινηπνπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο ρξεζηκνπνηεί ζαλ ελδηάκεζεο εηζξνέο γηα ηελ παξαγσγηθή ηνπ δηαδηθαζία θαζψο θαη ηηο πιεξσκέο γηα αγνξά πξσηνγελψλ εηζξνψλ ( Lj, Vj) θαη ησλ εηζαγσγψλ ( Mj). ηνπο πξσηνγελείο εηζξνέο, πνπ απνηεινχλ κέξε ηεο πξνζηηζέκελεο αμίαο, πεξηιακβάλνληαη ζπληζηψζεο φπσο ε εξγαζία, ην θεθάιαην, ε επηρεηξεκαηηθφηεηα πνπ εκθαλίδνληαη ζηνπο πίλαθεο κε ηε κνξθή ακνηβψλ εξγαζίαο, ηφθσλ θαη θεξδψλ, αληίζηνηρα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε 17

πξνζηηζέκελε αμία πεξηιακβάλεη αξθεηέο άιιεο ζπληζηψζεο νη νπνίεο εθθξάδνληαη απφ ην δηάλπζκα (Vj). Με ηελ ίδηα ινγηθή ππνινγίδνληαη νη ζπλνιηθέο εηζξνέο, σο εμήο: X j i n X ij Lj Vj M j 1 (3.3) Όπνπ : X j νη ζπλνιηθέο εηζξνέο ηνπ θιάδνπ i n X ij X1 j X 2 j... X nj 1 Σν άζξνηζκα ησλ ελδηάκεζσλ εηζξνψλ ηνπ θιάδνπ j L j Οη πιεξσκέο ηνπ θιάδνπ j γηα απαζρφιεζε Vj Οη ινηπέο κεηαβιεηέο ηεο πξνζηηζέκελεο αμίαο M j Οη εηζαγφκελεο εηζξνέο ηνπ θιάδνπ j 3.2.2.2. Πίνακαρ Διζποών Δκποών και Δθνικοί Λογαπιαζμοί Ζ ζρέζε κεηαμχ ηνπ ζπζηήκαηνο Δ-Δ θαη ηνπ ζπζηήκαηνο Δζληθψλ Λνγαξηαζκψλ απεηθνλίδεηαη κέζσ ηνπ πίλαθα Δ-Δ θαη ησλ εμηζψζεσλ (3.2) θαη (3.3). Όπσο αλαθέξακε θαη παξαπάλσ, νη πίλαθεο Δ-Δ παξνπζηάδνπλ ζπζηεκαηηθά ηηο δηαθιαδηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ θιάδσλ νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο παξέρνληαο πιεξνθνξίεο γηα ην κέγεζνο ηνπ παξαγφκελνπ αθαζάξηζηνπ πξντφληνο θάζε θιάδνπ θαη ηεο νηθνλνκίαο ζπλνιηθά. Οη Δζληθνί Λνγαξηαζκνί θαηαγξάθνπλ επίζεο ζπζηεκαηηθά αιιά θαη πεξηιεπηηθά ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο κηαο νηθνλνκίαο γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα, ζπλήζσο ελφο έηνπο, κε ζηφρν κέηξεζεο ηνπ παξαρζέληνο ζπλνιηθνχ αθαζάξηζηνπ πξντφληνο ηεο νηθνλνκίαο. Ζ κεζνδνινγία θαη ν ηξφπνο κέηξεζεο δηαθέξεη αλάκεζα ζηα δχν ζπζηήκαηα. Σν ζχζηεκα ησλ Δζληθψλ Λνγαξηαζκψλ παξνπζηάδεη ηηο κεηξήζεηο ηνπ ζε καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν κφλνο σο ζχλνιν. Σν αθαζάξηζην εζληθφ εηζφδεκα νηθνλνκίαο πξνθχπηεη αλ αζξνίζνπκε ηηο ακνηβέο ησλ πξσηνγελψλ εηζξνψλ εξγαζίαο, θεθάιαην θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα. Αληίζηνηρα, αζξνίδνληαο ηηο δαπάλεο γηα δεκφζηα 18

θαη ηδησηηθή θαηαλάισζε, ηηο επελδχζεηο θαη ηηο εμαγσγέο κείνλ ηηο εηζαγσγέο πξνθχπηεη ην ζπλνιηθφ αθαζάξηζην εζληθφ πξντφλ. Αλ εμηζψζνπκε ηηο εμηζψζεηο (3.2) θαη (3.3) θαη αθνξέζνπκε ηηο ελδηάκεζεο ζπλαιιαγέο πξνθχπηεη: L V C I G( E M) (3.4) Ζ παξαπάλσ εμίζσζε απνηειεί ηε βαζηθή ηαπηφηεηα ησλ Δζληθψλ ινγαξηαζκψλ ην αξηζηεξφ κέξνο αληηπξνζσπεχεη ηα αθαζάξηζην εζληθφ εηζφδεκα θαη ην δεμηφ ην αθαζάξηζην εζληθφ πξντφλ. Αλ ην πξψην κέινο είλαη ζπληζηψζεο ησλ πξσηνγελψλ εηζξνψλ θαη ην δεχηεξν ηεο ηειηθήο δήηεζεο κπνξνχλ λα κελ ζπκπεξηιεθζνχλ ζηνπο πίλαθεο Δ-Δ. Άξα πιεξνθνξίεο πνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηνπο Δζληθνχο Λνγαξηαζκνχο κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ απφ ηνπο πίλαθεο Δ-Δ, αιιά ην αληίζηξνθν δελ ζπκβαίλεη. Γη απηφ ην ιφγν νη πίλαθεο Δ-Δ απνηεινχλ επέθηαζε ησλ Δζληθψλ Λνγαξηαζκψλ κηαο νηθνλνκίαο γηαηί πεξηέρνπλ πην ιεπηνκεξείο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηηο ελδηάκεζεο ζπλαιιαγέο κεηαμχ ησλ θιάδσλ κηαο νηθνλνκίαο. 3.2.2.3. Μήηπα ηεσνολογικών ζςνηελεζηών και ςπόδειγμα ειζποών-εκποών Ο πίλαθαο ησλ δηαθιαδηθψλ ζπλαιιαγψλ απνηειεί ην ινγηζηηθφ- πεξηγξαθηθφ εξγαιείν ζην νπνίν θαηαγξάθεηαη θαη παξνπζηάδεηαη ζπζηεκαηηθά ε δηάξζξσζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζπλαιιαγψλ ζηελ νηθνλνκία. Γηα ηελ κεηάβαζε απφ ην ινγηζηηθφ απηφ ζηάδην ζηελ δεκηνπξγία νηθνλνκηθψλ ππνδεηγκάησλ απφ φπνπ κπνξνχλ λα γίλνπλ εθηηκήζεηο θαη κεηξήζεηο θαη λα εμαρζνχλ ζπκπεξάζκαηα, απαηηνχληαη θάπνηνη καζεκαηηθή κεηαζρεκαηηζκνί ζηελ αξρηθή κήηξα ησλ δηαθιαδηθψλ ζπλαιιαγψλ. πλεπψο, ζηελ πεξίπησζε χπαξμήο «n» θιάδσλ, ε γεληθή κνξθή ηνπ πίλαθα ζπλαιιαγψλ απεηθνλίδεηαη σο έλα ζχζηεκα γξακκηθψλ εμηζψζεσλ: X X X... i X Y i1 i2 in i i.j=1, 2,..,n (3.5) Όπνπ: X i X ij ε ζπλνιηθή αθαζάξηζηε παξαγσγή-εθξνέο ηνπ θιάδνπ i Οη πψιεζεο ηνπ θιάδνπ I ζε θάζε ελδνγελή θιάδν j 19

Y i Ζ ζπλνιηθή ηειηθή δήηεζε γηα ηα πξντφληα ηνπ θιάδνπ i a X / X ij ij j i,j=1,2,.,n (3.6) X ij a ij X j i,j=1,2,..,n (3.6α) Όπνπ αij νλνκάδνληαη νη ηερλνινγηθνί ζπληειεζηέο ή άκεζνη ζπληειεζηέο Δ-Δ πνπ δείρλνπλ ηελ πνζφηεηα πξντφληνο ηνπ θιάδνπ i απαηηείηαη ζαλ εηζξνή απφ ηνλ θιάδν j (Υij) γηα ηελ παξαγσγή κηαο κνλάδαο πξντφληνο ηνπ Υj. Αληηθαζηζηνχκε ηελ (3.6α) ζηελ (3.5) εμίζσζε πξνθχπηεη: X i j n aijx j Yi 1 i,j=1, 2,.,n (3.7) Ζ ζρέζε (3.7) απνηειεί ην βαζηθφ ππφδεηγκα Δ-Δ. Αλ ε παξαπάλσ εμίζσζε γξαθηεί ππφ ηελ κνξθή κεηξψλ ζα πάξεη ηε κνξθή: X AX Y (3.8) Όπνπ: X ην δηάλπζκα ηεο ζπλνιηθήο εθξνήο Α ε κήηξα Σερλνινγηθψλ ζπληειεζηψλ (Technological Coefficients Matrix) ή ε κήηξα Άκεζσλ Απαηηήζεσλ (Direct Requirements Matrix) Τ ην δηάλπζκα ηεο ζπλνιηθήο ηειηθήο δήηεζεο Λχλνληαο ηελ εμίζσζε (3.8) σο πξνο ηελ ηειηθή εθξνή απνηειεί ην δεηνχκελν δηάλπζκα, πξνθχπηεη: 20