ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Άρθρο του Διευθύνοντος Συμβούλου της Τραπέζης Δημητρίου Π. Μαντζούνη στην εφημερίδα «Το Βήμα» της 25-27 Δεκεμβρίου 2009... σελ. 3 Επανίδρυση του Κράτους και Δημοσιονομική Προσαρμογή: Η Ελληνική Μυθολογία!... σελ. 5 Επανίδρυση του Κράτους: Ο Πέμπτος Αθλος του Ηρακλή!... σελ. 19 Δημοσιονομική Προσαρμογή: Ο Μύθος του Σισύφου!... σελ. 33 ΒΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ... σελ. 51 TPIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ / ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010 / ΤΕΥΧΟΣ 111
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010 ΤΕΥΧΟΣ 111 Το "Οικονομικό Δελτίο", πέραν του πληροφοριακού χαρακτήρος του, αποβλέπει στη συμβολή της Alpha Bank σε επίκαιρους οικονομικούς προβληματισμούς. Τα κείμενα του συντάσσονται κατά κανόνα από τα στελέχη της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Τραπέζης. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την παράκληση να αναφέρεται η πηγή και να στέλνονται στον εκδότη τα σχετικά δημοσιεύματα. Tριμηνιαία Έκδοση της Alpha Bank A.E. Υπεύθυνος σύμφωνα με το Νόμο: M. E. Μασουράκης Σταδίου 40, 102 52 AΘHNAI Επιμέλεια / Παραγωγή: 2 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Άρθρο του Διευθύνοντος Συμβούλου της Τραπέζης Δημητρίου Π. Μαντζούνη στην εφημερίδα «Το Βήμα» της 25-27 Δεκεμβρίου 2009 Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσεως ήσαν αρχικώς ηπιότερες στη χώρα μας. Η πτώση του ΑΕΠ ήταν 1,0% το 2009, έναντι -4,0% στη Ζώνη του Ευρώ, χάρις κυρίως στην σταθερότητα και τη δύναμη των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες, παρά την αστήρικτη κριτική που δέχονται, αντιμετώπισαν με επιτυχία τις πολύ δύσκολες προκλήσεις των παγκόσμιων αγορών τα τελευταία δύο έτη. Η κρίση διέκοψε τον εντυπωσιακό μέσο ετήσιο ρυθμό αναπτύξεως της Ελλάδος, που ήταν 3,8% στην περίοδο 1997-2008 και οφείλεται: α) στη σταθεροποίηση και εξυγίανση της οικονομίας από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και στην ένταξή της στη Ζώνη του Ευρώ, β) στις επιχειρηματικές δραστηριότητες και την παραγωγική αναδιάρθρωση στους δυναμικούς κλάδους της οικονομίας, τις τράπεζες, τις τηλεπικοινωνίες, την ελληνική ναυτιλία, τον τουρισμό, το εμπόριο και την ανανεωμένη βιομηχανία, που απελευθερώθηκαν από τον κρατικό παρεμβατισμό, ανασυντάχθηκαν και επεκτάθηκαν γρήγορα στην εγχώρια αγορά και την ΝΑ Ευρώπη, και γ) στις μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές που αναβάθμισαν την οικονομική και κοινωνική υποδομή της χώρας. Η παγκόσμια κρίση, όμως, μας υπενθύμισε ότι πίσω από την Ελλάδα του εκσυγχρονισμού, της επιχειρηματικότητας και της αναπτύξεως, εξακολουθεί, δυστυχώς, να υπάρχει και η άλλη Ελλάδα του συνεχώς διογκούμενου ευρύτερου δημοσίου τομέα, στον οποίο η απασχόληση ξεπέρασε το 2008 το 1.000.000 άτομα, έναντι 860.000 ατόμων το 2001, όπου η μονιμότητα συνδυάζεται με πολιτική μισθών και εξελίξεως που δεν συνδέεται με το παραγόμενο έργο και όπου παρατηρείται συνεχής υποβάθμιση των προσφερομένων υπηρεσιών με υψηλό κόστος για την οικονομία και την κοινωνία. Σημαντικοί κλάδοι, όπως η κρατική εκπαίδευση, η Υγεία, το συνταξιοδοτικό σύστημα, οι αστικές και σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, η τοπική αυτοδιοίκηση, τα λιμάνια, κ.ά., λειτουργούν ακόμη κάτω από το αρτηριοσκληρωτικό θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο του Ελληνικού Δημοσίου και εξαντλούν την ενεργητικότητά τους στη διεκδίκηση συνεχώς μεγαλύτερων κονδυλίων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Στη γεωργία οι ταχέως αυξανόμενες κρατικές επιχορηγήσεις αντί να βοηθούν την ανάπτυξή της συνεπάγονται τώρα σημαντική υποχώρηση της προστιθέμενης αξίας του κλάδου. Στα κρατικοποιημένα ασφαλιστικά ταμεία οι παροχές, που προσφέρονται με την εγγύηση και την στήριξη του κράτους, είναι σημαντικά υψηλότερες ή πολλαπλάσιες των εισφορών. Τέλος, υπάρχουν οι κλάδοι στους οποίους ένα σημαντικό μέρος των εισοδημάτων παράγεται στην παράλληλη οικονομία και φοροδιαφεύγει, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο το ήδη 3 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
υψηλό φορολογικό βάρος που επιβάλλεται στους παραγωγικούς κλάδους της σύγχρονης-δυναμικής-αναπτυσσόμενης Ελλάδος. Παραδόξως, η ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη και η επακολουθήσασα σημαντική αύξηση της εισροής κεφαλαίων από το εξωτερικό φαίνεται ότι συνέβαλαν στην ενίσχυση και όχι στην αποδυνάμωση της οπισθοδρομικής Ελλάδος. Η παγκόσμια κρίση επέτεινε τις ανισορροπίες του δημοσίου τομέα της χώρας μας, με το έλλειμμα και το χρέος της γενικής κυβερνήσεως να εκτιμώνται στο 12,7% και στο 112% του ΑΕΠ αντιστοίχως το 2009. Αυτό οδήγησε στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολογήσεως του δημοσίου χρέους, με συνέπεια τη σημαντική άνοδο του κόστους δανεισμού του Δημοσίου, που επιβαρύνει άμεσα και σημαντικά τις τράπεζες και κατ επέκταση τον ιδιωτικό τομέα. Συμπερασματικά, η εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας στα επόμενα έτη, θα εξαρτηθεί από τον βαθμό στον οποίο η πολιτική που θα εφαρμοστεί για την αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή θα βασιστεί σε μεταρρυθμίσεις που θα εξαλείψουν τους ανωτέρω παράγοντες που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές πρέπει να αποτελούν ταυτόχρονα ευκαιρία ενισχύσεως της ανταγωνιστικότητας των δυναμικών κλάδων της οικονομίας, στους οποίους μπορεί να ενταχθούν και άλλοι από τους σήμερα κρατικοδίαιτους. Αν, αντίθετα, η δημοσιονομική προσαρμογή επιδιωχθεί με μεγαλύτερη φορολογική επιβάρυνση των βασικών παραγωγικών κλάδων της οικονομίας, των ήδη βαριά φορολογουμένων μισθωτών στον ιδιωτικό τομέα και των άλλων κατηγοριών των μονίμως επιβαρυνόμενων με τακτικές «έκτακτες εισφορές», τότε η ανάπτυξη θα καθηλωθεί σε χαμηλά επίπεδα και η δημοσιονομική προσαρμογή δεν θα επιτύχει. Κύριο μέλημα των ιθυνόντων πρέπει να είναι η ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και η επιβράβευση των συνεπών φορολογουμένων και όχι η λήψη μέτρων που να συντελούν στην περαιτέρω χαλάρωση της συναλλακτικής πειθαρχίας. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας πολιτικής θα επιδεινώσουν περαιτέρω τα σημερινά προβλήματα της οικονομίας. Είναι πολύ σημαντικό σήμερα να μην τίθενται εμπόδια στις υγιείς επιχειρήσεις στους δυναμικούς κλάδους της οικονομίας, και ιδιαίτερα στις ελληνικές τράπεζες, που μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην επαναφορά της οικονομίας σε πορεία αναπτύξεως και στη δημοσιονομική προσαρμογή. Εν κατακλείδι, είναι καιρός να κατανοηθεί το τεράστιο κόστος που συνεπάγεται για την οικονομία μας ο ανεύθυνος λαϊκισμός εις βάρος του χρηματοοικονομικού συστήματος της χώρας. 4 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Επανίδρυση του Κράτους και Δημοσιονομική Προσαρμογή: Η Ελληνική Μυθολογία! Εισαγωγή Η επανίδρυση του κράτους θεωρείτο ως απολύτως αναγκαία, τόσο για την ομαλή συνέχιση της πορείας της δημοσιονομικής προσαρμογής για μείωση του πολύ υψηλού δημόσιου χρέους (2004: 98,6% του ΑΕΠ), όσο και για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής οικονομίας μετά την ένταξή της στη Ζώνη του Ευρώ και μετά την επιτυχή διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Η κυβέρνηση που ήλθε στην εξουσία με τις εκλογές του 2004 έθεσε ως ένα από τους βασικούς άξονες πολιτικής την επανίδρυση του κράτους, δηλαδή τη δραστική αλλαγή της οργανωτικής δομής και της φιλοσοφίας λειτουργίας του ελληνικού κράτους με στόχο την πάταξη της γραφειοκρατίας και της διαφθοράς που ανθούσαν, παρά τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις και αποκρατικοποιήσεις που είχαν ήδη συντελεσθεί στη δεκαετία του 1990. Η επανίδρυση του κράτους θεωρείτο ως απολύτως αναγκαία, τόσο για την ομαλή συνέχιση της πορείας της δημοσιονομικής προσαρμογής για μείωση του πολύ υψηλού δημόσιου χρέους (2004: 98,6% του ΑΕΠ), όσο και για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής οικονομίας μετά την ένταξή της στη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) και μετά την επιτυχή διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Αυτό, άλλωστε, ήταν η επιδίωξη των κυβερνήσεων και άλλων ευρωπαϊκών χωρών οι οποίες είχαν πολύ χαμηλότερο δημόσιο χρέος από αυτό της Ελλάδος αλλά και αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό μέρος των υποχρεώσεών μας για την υλοποίηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Αναπτύξεως στη ΖτΕ (που απαιτούσε σταδιακή μείωση του δημόσιου χρέους σε επίπεδα κάτω του 60% του ΑΕΠ) και για την προσαρμογή του κράτους και του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας της οικονομίας μας σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Στρατηγικής της Λισαβόνας. Ωστόσο, πέντε έτη αργότερα, το 2009, εν μέσω της μεγαλύτερης παγκόσμιας χρηματοοικονομικής και οικονομικής κρίσεως των τελευταίων 80 ετών, η Ελλάδα ευρίσκεται και πάλι αντιμέτωπη με τα ίδια (αλλά σε πολύ μεγαλύτερη ένταση από ό,τι το 2004) προβλήματα, αφενός του δημοσιονομικού εκτροχιασμού και, αφετέρου, της πλήρους αποδιοργανώσεως του ελληνικού κράτους. Μάλιστα, ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός της χώρας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εμφανισθείσα νέα τάση για ταχεία διόγκωση του κράτους στην Ελλάδα στη δεκαετία του 2000, τάση που ήταν εντελώς αντίθετη από την ανάγκη ορθολογισμού της λειτουργίας της οικονομίας της χώρας και βελτιώσεως της διεθνούς ανταγωνιστικότητάς της μετά την ένταξή της στη ΖτΕ. Η διόγκωση του κράτους οφείλεται, με τη σειρά της, στην αντιοικονομική λειτουργία του οικονομικού και πολιτικού συστήματος της χώρας, δηλαδή στη λειτουργία του συστήματος χωρίς να λαμβάνονται καθόλου υπ όψιν (ούτε από τις κυβερνήσεις, ούτε από τα κόμματα) οι ισχύοντες εισοδηματικοί περιορισμοί. Βασικός εισοδηματικός περιορισμός για την Ελλάδα ήταν και είναι η απόλυτη ανάγκη που υπήρχε και υπάρχει για σημαντική μείωση του δημόσιου χρέους της χώρας, αφενός μεν λόγω των περιορισμών που μας είχαν επι- 5 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Η αποτυχία της πολιτικής για τη μεταρρύθμιση του κράτους στην Ελλάδα οφείλεται στο ότι οι προσαρμογές που επιχειρήθηκαν απέφυγαν συστηματικά να θίξουν τις βασικές πτυχές της νοοτροπίας και των μηχανισμών πάνω στους οποίους έχει αναπτυχθεί και διογκωθεί το ελληνικό κράτος. Αντίθετα με τις επιδιώξεις, το 2009 έχουμε στην Ελλάδα: α) σημαντικά μεγαλύτερο κράτος από το 2001, β) κράτος του οποίου οι παρεμβάσεις στην οικονομία έχουν αυξηθεί ουσιαστικά σε σχέση με το 2001 και τέλος, γ) κράτος που αποτυγχάνει σήμερα περισσότερο από ποτέ στην εκτέλεση του εξαιρετικά κρίσιμου ρόλου του στη σύγχρονη ανταγωνιστική οικονομία. βληθεί από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Αναπτύξεως, αλλά κυρίως λόγω των μεγάλων μελλοντικών υποχρεώσεων που έχει αναλάβει το Ελληνικό Δημόσιο έναντι του συνταξιοδοτικού συστήματος της χώρας σε μία εποχή ταχείας γηράνσεως του πληθυσμού της. Οι περιορισμοί αυτοί αγνοήθηκαν πλήρως από τις κυβερνήσεις της δεκαετίας του 2000, με συνέπεια το δημόσιο χρέος όχι μόνο να μην μειωθεί, αλλά να αυξηθεί περαιτέρω στο 113,4% του ΑΕΠ το 2009, από 98,6% του ΑΕΠ το 2004. Η αποτυχία της πολιτικής για τη μεταρρύθμιση του κράτους στην Ελλάδα οφείλεται στο ότι οι προσαρμογές που επιχειρήθηκαν απέφυγαν συστηματικά να θίξουν τις βασικές πτυχές της νοοτροπίας και των μηχανισμών πάνω στους οποίους έχει αναπτυχθεί και διογκωθεί το ελληνικό κράτος. Αντίθετα με τις επιδιώξεις, το 2009 έχουμε στην Ελλάδα: α) σημαντικά μεγαλύτερο κράτος από το 2001, β) κράτος του οποίου οι παρεμβάσεις στην οικονομία έχουν αυξηθεί ουσιαστικά σε σχέση με το 2001 και τέλος, γ) κράτος που αποτυγχάνει σήμερα περισσότερο από ποτέ στην εκτέλεση του εξαιρετικά κρίσιμου ρόλου του στη σύγχρονη ανταγωνιστική οικονομία. Επιπλέον, οι συντεχνιακές μισθολογικές και συνταξιοδοτικές διεκδικήσεις των εργαζομένων στον (πολύ) ευρύτερο δημόσιο τομέα όχι μόνο δεν εκλογικεύθηκαν μετά την ένταξη της χώρας στη ΖτΕ, αλλά επεκτάθηκαν και ικανοποιήθηκαν με σχετική προθυμία από το πολιτικό σύστημα της χώρας στη δεκαετία του 2000. Για τον σκοπό αυτό εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο την αυξημένη πιστοληπτική ικανότητα της χώρας στη ΖτΕ, η οποία συνέβαλε στην εισροή μεγάλων ποσοτήτων κεφαλαίων για επενδύσεις χαρτοφυλακίου στην Ελλάδα, επί το πλείστον, για τοποθετήσεις σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Έτσι, φθάσαμε στο 2009 με άνω του 71% του διογκωμένου χρέους του Ελληνικού Δημοσίου να ευρίσκεται στην κατοχή ξένων θεσμικών επενδυτών και τραπεζών, οι οποίοι έως πρόσφατα θεωρούσαν την Ελλάδα ως απολύτως ασφαλή επενδυτικό προορισμό λόγω και της συμμετοχής της στη ΖτΕ. Ωστόσο, η διαδικασία αυξήσεως του χρέους έλαβε τόσο μεγάλες διαστάσεις το 2008-2009 που, σε συνδυασμό με την αρνητική επίπτωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσεως, οδήγησε στο τέλος του 2009 στην επώδυνη υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας του Ελληνικού Δημοσίου από τις τρεις μεγάλες εταιρίες αξιολογήσεως πιστοληπτικής ικανότητας, με οδυνηρές συνέπειες για την οικονομία ως σύνολο. Σήμερα, η νέα κυβέρνηση επιδιώκει και πάλι τη δημοσιονομική προσαρμογή και την πάταξη της διαφθοράς στο κράτος. Επιδιώκει τη δημοσιονομική προσαρμογή υπό την πίεση των διεθνών αγορών, με το δημόσιο χρέος της χώρας να τείνει να γίνει αυτοτροφοδοτούμενο, εάν τα πρόσφατα μεγάλα πρωτογενή ελλείμματα της γενικής κυβερνήσεως (2009: έλλειμμα 7,7% του ΑΕΠ, 2001: πλεόνασμα 2,0% του ΑΕΠ) δεν μετατραπούν και πάλι σε σημαντικά πλεονάσματα. Από την άλλη πλευρά, η πάταξη της διαφθοράς στον δημόσιο τομέα θεωρείται τόσο σημαντική επιδίωξη, ώστε να παραστεί η ανάγκη συγκλίσεως του συμβουλίου των αρχηγών των πολιτικών κομμάτων της χώρας υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με αυτήν ως κύριο θέμα. Ωστόσο, η διαφθορά δεν περιορίζεται με συσκέψεις των αρχηγών των κομμάτων. Είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της διογκώσεως και της αποδιοργανώσεως του κράτους, με πλήρη αγνόηση των ισχυόντων εισοδηματικών περιορισμών. O μόνος δε τρόπος με τον οποίο μπορεί να μει- 6 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Λειτουργία των ΔΕΚΟ με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια σημαίνει τη λειτουργίας τους με δεσμευτικούς προϋπολογισμούς και επιχειρησιακά σχέδια για την επιδίωξη του μεγαλύτερου δυνατού αποτελέσματος όσον αφορά τις υπηρεσίες που προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, με δεδομένες τις επιχορηγήσεις από το κράτος και με κύρια χρηματοδότησή τους από τους χρήστες των υπηρεσιών που προσφέρουν. ωθεί ή/και να εξαλειφθεί είναι με τη λειτουργία των Δημόσιων Επιχειρήσεων Κοινής Ωφέλειας (ΔΕΚΟ) με καθαρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και με τη δημιουργία ενός πολύ μικρότερου κράτους το οποίο να εστιάζεται στην αποτελεσματική εκτέλεση των εξαιρετικά σημαντικών αρμοδιοτήτων του στο σημερινό ενιαίο Κόσμο. Λειτουργία των ΔΕΚΟ με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια σημαίνει τη λειτουργίας τους με δεσμευτικούς προϋπολογισμούς και επιχειρησιακά σχέδια για την επιδίωξη του μεγαλύτερου δυνατού αποτελέσματος όσον αφορά τις υπηρεσίες που προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, με δεδομένες τις επιχορηγήσεις από το κράτος και με κύρια χρηματοδότησή τους από τους χρήστες των υπηρεσιών που προσφέρουν. Όσον αφορά τον κρατικό προϋπολογισμό, σημειώνεται ότι η δημοσιονομική προσαρμογή που επιδιώκεται σήμερα απαιτεί αποτελεσματικά μέτρα περιορισμού των δημοσίων δαπανών και αυξήσεως των δημοσίων εσόδων, διότι οι κυβερνήσεις έως το 2009 απέτυχαν στην προσπάθειά τους να εφαρμόσουν ακόμη και προϋπολογισμούς που ήταν από τον σχεδιασμό τους ήδη επεκτατικοί. Έτσι, ενώ ο Προϋπολογισμός του 2009 είχε προγραμματίσει έλλειμμα στο 2,0% του ΑΕΠ και ετήσιο κυβερνητικό δανεισμό 40 δισ., στο τέλος του έτους διαπιστώθηκε ότι το έλλειμμα ανήλθε στο 12,7% του ΑΕΠ και ο κρατικός δανεισμός ανήλθε στα 68 δισ. Αυτό δε συνέβη παρά το γεγονός ότι από την αρχή του 2009 το spread των ελληνικών κρατικών ομολόγων από τα αντίστοιχα ασφαλή ομόλογα της Γερμανίας είχε αυξηθεί σε εξαιρετικώς υψηλό επίπεδο, φθάνοντας έως και τις 2,7 ποσοστιαίες μονάδες. Αντί αυτό να οδηγήσει σε μικρότερο έλλειμμα το 2009 και σε λιγότερο δανεισμό από ό,τι είχε προγραμματισθεί, οδήγησε στην απίστευτη διόγκωση των ελλειμμάτων και του δανεισμού που προαναφέρθηκε. Θεωρήθηκε, δηλαδή ότι η πρακτική της μεταφοράς στους μελλοντικούς φορολογούμενους της επιβαρύνσεως από τα σημερινά μεγάλα ελλείμματα των ΔΕΚΟ, των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφαλίσεως (ΟΚΑ) και των Οργανισμών Τροπικής Αυτοδιοικήσεως (ΟΤΑ) και εκείνα της κεντρικής κυβερνήσεως θα μπορούσε να συνεχισθεί και το 2009, παρά το πολύ διογκωμένο κόστος που συνεπαγόταν ήδη η χρηματοδότηση των μεγάλων ελλειμμάτων. Αυτή ακριβώς η νοοτροπία οδήγησε στο μεγάλο δημοσιονομικό πρόβλημα και στην επώδυνη υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολογήσεως της χώρας στα τέλη του 2009. Με την υποβάθμιση του χρέους του Ελληνικού Δημοσίου και με την υπέρμετρη αύξηση του κόστους δανεισμού του, διακόπηκε οριστικά και η δυνατότητα εφαρμογής από τις ελληνικές κυβερνήσεις της πρακτικής της ανεξέλεγκτης διογκώσεως των τρεχουσών ελλειμμάτων του Δημοσίου και των ΔΕΚΟ και της μεταφοράς της επιβαρύνσεως έναντι αυτών των ελλειμμάτων στους μελλοντικούς φορολογούμενους. Επιπλέον, η υποβάθμιση συνεπάγεται βέβαια εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες και στην υπόλοιπη οικονομία της χώρας. Αυτό που έγινε στα τέλη του 2009 ήταν ότι οι εταιρίες αξιολογήσεως της πιστοληπτικής ικανότητας εκτίμησαν ότι τα χρέη του Ελληνικού Δημοσίου έχουν αυξηθεί τόσο πολύ, ώστε η δυνατότητα των μελλοντικών φορολογουμένων της χώρας μας να τα εξυπηρετήσουν κανονικά δεν είναι πια εξασφαλισμένη. Στην πραγματικότητα, η τρέχουσα γενιά αποτελείται πια από τους μελλοντικούς φορολογούμενους της προηγούμενης γενιάς και δεν μπορεί να ανακυκλώσει και πάλι τα χρέη της αλλά ως 7 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Στην πραγματικότητα, η τρέχουσα γενιά αποτελείται πια από τους μελλοντικούς φορολογούμενους της προηγούμενης γενιάς και δεν μπορεί να ανακυκλώσει και πάλι τα χρέη της αλλά ως μελλοντική γενιά που είναι θα πρέπει να αρχίσει να πληρώνει. Αυτό σημαίνει ότι μετά από πολλά έτη το ελληνικό κράτος υποχρεώνεται να λάβει υπ όψιν του την ύπαρξη ενός πολύ αυστηρότερου εισοδηματικού περιορισμού από εκείνους που τα προηγούμενα έτη αγνοούσε. Το αποδιοργανωμένο κράτος, που ήταν κατά κύριο λόγο το αποτέλεσμα της αγνοήσεως των εισοδηματικών περιορισμών έως το 2009, μπορεί και πρέπει να ξαναγίνει οργανωμένο και αποτελεσματικό κράτος λόγω της αναγκαστικής επιβολής συγκεκριμένων εισοδηματικών περιορισμών, τόσο στο κράτος ως σύνολο, όσο και σε κάθε επιμέρους δημόσια υπηρεσία, σε κάθε ΔΕΚΟ, ΟΤΑ, ή ΟΚΑ ειδικότερα. μελλοντική γενιά που είναι θα πρέπει να αρχίσει να πληρώνει. Αυτό σημαίνει ότι μετά από πολλά έτη το ελληνικό κράτος υποχρεώνεται να λάβει υπ όψιν του την ύπαρξη ενός πολύ αυστηρότερου εισοδηματικού περιορισμού από εκείνους που τα προηγούμενα έτη αγνοούσε. Το έλλειμμα της γενικής κυβερνήσεως πρέπει τώρα να μειωθεί υποχρεωτικά κάτω του 8,7% του ΑΕΠ το 2010 και κάτω του 2,8% του ΑΕΠ το 2012. Δυνατότητα αποκλίσεων δεν υπάρχει από εδώ και πέρα όχι μόνο επειδή μας υποβάθμισαν αλλά διότι εάν δεν μειωθούν εγκαίρως τα ελλείμματα τότε η αύξηση του χρέους της γενικής κυβερνήσεως και η αύξηση των ελλειμμάτων θα γίνουν αυτοτροφοδοτούμενα. Δηλαδή, το έλλειμμα θα αυξάνει διότι θα αυξάνουν με ταχύ ρυθμό οι δαπάνες για τόκους και το χρέος θα αυξάνει περαιτέρω από την αύξηση του ελλείμματος. Για να μην συμβεί αυτό, από τον Προϋπολογισμό του 2010 και μετά, ο στόχος για το σημαντικά μειωμένο έλλειμμα θα τίθεται κανονικά στην αρχή του έτους και όχι στο τέλος του έτους. Και θα πρέπει να τηρείται επακριβώς. Ο Προϋπολογισμός του 2010 και των επομένων ετών θα είναι πραγματικός προϋπολογισμός, αντιθέτως με τον Προϋπολογισμό του 2009 και των προηγουμένων ετών που στην πραγματικότητα ήταν απλά βιβλία εσόδων-εξόδων. Αλλά εάν ο Προϋπολογισμός του 2010 θα είναι πραγματικός προϋπολογισμός, τότε και οι προϋπολογισμοί των ΔΕΚΟ, των ΟΤΑ και των ΟΚΑ για το 2010 και για τα επόμενα έτη θα πρέπει να είναι πραγματικοί προϋπολογισμοί με το έλλειμμα προσδιορισμένο σε ορθολογικά επίπεδα από την αρχή του έτους. Αν δε οι επιχορηγήσεις στους ανωτέρω Οργανισμούς από τον κρατικό προϋπολογισμό είναι, όπως αναμένεται, περιορισμένες, τότε οι διοικήσεις των Οργανισμών αυτών θα πρέπει αναβαθμίσουν ουσιαστικά τη Διοικητική τους λειτουργία. Θα πρέπει δηλαδή να φροντίσουν να προσφέρουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, με σημαντικά αυξημένη ανάκτηση του κόστους από τους χρήστες, ώστε να αυξηθούν τα εσοδά τους, όπως απαιτείται για την πληρωμή των μισθών των εργαζομένων τους. Θα πρέπει δε να το κάνουν αυτό με την καλύτερη δυνατή χρήση των παραγωγικών συντελεστών, για αύξηση της παραγωγικότητάς τους και για μείωση του κόστους λειτουργίας τους. Έτσι, το αποδιοργανωμένο κράτος, που ήταν κατά κύριο λόγο το αποτέλεσμα της αγνοήσεως των εισοδηματικών περιορισμών έως το 2009, μπορεί και πρέπει να ξαναγίνει οργανωμένο και αποτελεσματικό κράτος λόγω της αναγκαστικής επιβολής συγκεκριμένων εισοδηματικών περιορισμών, τόσο στο κράτος ως σύνολο, όσο και σε κάθε επιμέρους δημόσια υπηρεσία, σε κάθε ΔΕΚΟ, ΟΤΑ, ή ΟΚΑ ειδικότερα. Η δημοσιονομική κρίση αποτελεί ανάγκη και ευκαιρία ανασυντάξεως του ελληνικού κράτους και εντάξεώς του ως εποικοδομητικού τομέα στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Το ελληνικό κράτος θα πρέπει να μετατραπεί σταδιακά σε παράγοντα που θα συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, αντί να θέτει αναίτια εμπόδια στη λειτουργία των παραγωγικών κλάδων και κατά συνέπεια στην ανάπτυξη της οικονομίας μας. Στην επόμενη υποδιαίρεση αναλύονται εκτενέστερα οι βασικοί πυλώνες της λειτουργίας του ελληνικού κράτους έως σήμερα που προσδιορίζουν ουσιαστικά τη δυσλειτουργία του και το εξαιρετικά υψηλό κόστος που συνεπάγεται αυτό για την αναπτυξιακή δυναμική της χώρας. 8 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Τα αίτια για την κακή λειτουργία του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα Η αποκλειστική εξάρτηση της χρηματοδοτήσεως του ταχέως αυξανόμενου κόστους των κλάδων της υγείας της εκπαιδεύσεως, κ.ά., από το υπερχρεωμένο κράτος, συμβάλλει αφενός στην ταχεία επιδείνωση της υπερχρεώσεως του κράτους και της οικονομίας γενικότερα και αφετέρου, στην ουσιαστική υποχρηματοδότηση αυτών των κρίσιμων για την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή της χώρας κλάδων. Οι δαπάνες και οι υποχρεώσεις των νοσοκομείων προς τους προμηθευτές τους διακανονίζονται μέσω του ήδη υπερχρεωμένου κρατικού προϋπολογισμού. Στο μεταξύ, οι εύποροι πολίτες για κάθε σοβαρή ανάγκη περιθάλψεώς τους καταφεύγουν στα ιδιωτικά νοσοκομεία. Α. Η απαγόρευση ή ο περιορισμός του ανταγωνισμού με νομοθετικές (ή/και με συνταγματικές ρυθμίσεις) σε πολλούς σημαντικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας, που συνοδεύονται με ανεξέλεγκτη, και πολλές φορές καταχρηστική, άσκηση των συνεπαγόμενων μονοπωλιακών (ή/ και πολιτικών) πλεονεκτημάτων των συντεχνιακών οργανώσεων των εργαζομένων σε αυτούς τους τομείς. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση, το συνταξιοδοτικό σύστημα, οι αστικές και σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, οι λιμένες και τα αεροδρόμια και άλλοι τομείς εξακολουθούν να λειτουργούν ως μονοπωλιακές δημόσιες υπηρεσίες, παρότι βασικές αρχές λειτουργίας στους κλάδους αυτούς θα έπρεπε να αποτελούν ο ανταγωνισμός, η αξιολόγηση και η δυνατότητα επιλογής από τους χρήστες. Η αποκλειστική εξάρτηση της χρηματοδοτήσεως του ταχέως αυξανόμενου κόστους των ανωτέρω κλάδων από το υπερχρεωμένο κράτος, συμβάλλει αφενός στην ταχεία επιδείνωση της υπερχρεώσεως του κράτους και της οικονομίας γενικότερα και αφετέρου, στην ουσιαστική υπο-χρηματοδότηση αυτών των κρίσιμων για την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή της χώρας κλάδων. Επιπλέον, η αντιοικονομική λειτουργία των κρατικών υπηρεσιών στην Ελλάδα, έχει εφαρμογή στις ανωτέρω κρατικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης και της εκπαιδεύσεως. Ωστόσο, οι αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν για τη χώρα από την αντιοικονομική λειτουργία του κλάδου της εκπαιδεύσεως και την αυξανόμενη υποβάθμιση της παιδείας μας, καθώς και από την ουσιαστική χρεοκοπία του συνταξιοδοτικού συστήματος της χώρας μας, είναι πολύ μεγαλύτερες από τις αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν λόγω της υποβαθμίσεως των αστικών συγκοινωνιών, των λιμένων και των αεροδρομίων. Επιπλέον των ανωτέρω, ο ανταγωνισμός απαγορεύεται ή περιορίζεται δραστικά ακόμη και στην προσφορά ορισμένων βασικών υπηρεσιών οι οποίες προσφέρονται και από τον ιδιωτικό τομέα. Για παράδειγμα, ενώ στην Ελλάδα υπάρχουν κρατικά και ιδιωτικά νοσοκομεία, ο μεταξύ τους ανταγωνισμός απαγορεύεται ουσιαστικά από το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο. Τα ιδιωτικά νοσοκομεία ή ιατρικά κέντρα προσελκύουν (χωρίς κανένα ανταγωνισμό) τους ασθενείς από τα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα ή όσους επιθυμούν να έχουν αξιοπρεπή (και αποτελεσματική) υγειονομική περίθαλψη. Τα κρατικά νοσοκομεία από την πλευρά τους δεν πληρώνονται για τις υπηρεσίες που προσφέρουν στους ασθενείς που προσέρχονται σε αυτά για νοσηλεία. Επίσης, δεν υποχρεούνται να τηρούν προϋπολογισμό ή λογιστικές καταστάσεις, ούτε ελέγχονται ουσιαστικά για τις δαπάνες που πραγματοποιούν, ή για τη σχέση αυτών των δαπανών με τις υπηρεσίες που προσφέρουν. Οι δαπάνες και οι υποχρεώσεις των νοσοκομείων προς τους προμηθευτές τους διακανονίζονται μέσω του ήδη υπερχρεωμένου κρατικού προϋπολογισμού. Στο μεταξύ, οι εύποροι πολίτες για κάθε σοβαρή ανάγκη περιθάλψεώς τους καταφεύγουν στα ιδιωτικά νοσοκομεία. Τα δημόσια νοσοκομεία όχι μόνο δεν ανταγωνίζονται τα ιδιωτικά, αλλά σε μεγάλο βαθμό δημιουργούν και το κατάλληλο περιβάλλον για την υψηλή κερδοφορία των τελευταίων. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα. Η λειτουργία της τροφοδοτεί σε μεγάλο βαθμό με μαθητές τα ιδιωτικά φροντιστήρια και τα αφορολόγητα ιδιαίτερα μαθήματα (που αποτελούν βέβαια ελληνική πρωτοτυπία). Είναι αξιοσημείωτο ότι οι παράλογες πρακτικές που ακολουθούνται στην Ελλά- 9 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
δα στον χώρο των νοσοκομείων και γενικά στους ανωτέρω τομείς έγιναν πρόσφατα πρωτοσέλιδα στον διεθνή τύπο. Τα φαρμακεία με αυστηρές νομοθετικές ρυθμίσεις έχουν εξασφαλίσει: α) την απαγόρευση της πωλήσεως φαρμάκων από άλλα καταστήματα, β) τη λειτουργία τους ελάχιστες ώρες εβδομαδιαίως (πολύ λιγότερες από τα άλλα καταστήματα, ενώ δεν λειτουργούν ούτε το Σάββατο) και γ) την επιβολή ποσοστού κέρδους έως και 35% επί της τιμής των φαρμάκων. Πρόκειται για το τέλειο καρτέλ. Η ανάγκη λειτουργίας σε κάθε χώρα ενός υποχρεωτικού Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων για τους χαμηλόμισθους, έχει μετατραπεί στην Ελλάδα σε σύστημα παροχής από το κράτος συντάξεων και δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περιθάλψεως σε όλους. Τέλος, σε πολλούς κλάδους ο ανταγωνισμός καταργείται με τη δημιουργία ισχυρών καρτέλ κατοχυρωμένων με νομοθετικές ρυθμίσεις. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των φαρμακείων, τα οποία με αυστηρές νομοθετικές ρυθμίσεις έχουν εξασφαλίσει: α) την απαγόρευση της πωλήσεως φαρμάκων από άλλα καταστήματα, β) τη λειτουργία τους ελάχιστες ώρες εβδομαδιαίως (πολύ λιγότερες από τα άλλα καταστήματα, ενώ δεν λειτουργούν ούτε το Σάββατο) και γ) την επιβολή ποσοστού κέρδους έως και 35% επί της τιμής των φαρμάκων. Πρόκειται για το τέλειο καρτέλ. Με τον ίδιο τρόπο ο ανταγωνισμός στην Ελλάδα είναι δραστικά περιορισμένος με κρατικές ρυθμίσεις στα κλειστά επαγγέλματα των συμβολαιογράφων (που σε ορισμένες περιπτώσεις τα έσοδα που απολαμβάνουν επί της αξίας του συμβολαίου για τη μεταβίβαση ενός ακινήτου είναι συγκρίσιμα με τους αναλογούντες φόρους), των δικηγόρων, των πολιτικών μηχανικών, των ιδιοκτητών φορτηγών αυτοκινήτων, κ.ά. Από την άλλη πλευρά, το κράτος διαθέτει πολυδάπανους Οργανισμούς, όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού και άλλες ανεξάρτητες αρχές για να καταπολεμήσει τις υποτιθέμενες μη ανταγωνιστικές πρακτικές στην άκρως ανταγωνιστική γαλακτοβιομηχανία, στις τράπεζες που λειτουργούν στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και στα εκατοντάδες super markets και μεγάλα καταστήματα τροφίμων που λειτουργούν στη χώρα και σε κάθε περιοχή. Β. Η αποσύνδεση των παροχών κοινωνικής ασφαλίσεως από τη συνταξιοδοτική αποταμίευση. Η ανάγκη λειτουργίας σε κάθε χώρα ενός υποχρεωτικού Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων για τους χαμηλόμισθους, έχει μετατραπεί στην Ελλάδα σε σύστημα παροχής από το κράτος συντάξεων και δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περιθάλψεως σε όλους τους εργαζόμενους και ελεύθερους επαγγελματίες, ακόμη και σε εκείνους με πολύ υψηλά εισοδήματα. Σε πολλά Ταμεία ΔΕΚΟ, ή πρώην ΔΕΚΟ, ή Ταμεία κλειστών επαγγελμάτων, τα ισχυρά συνδικάτα των εργαζομένων στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 εξασφάλισαν από τις κυβερνήσεις (με κινητοποιήσεις που προξένησαν πολύ μεγάλο κόστος στη χώρα και το κοινωνικό σύνολο) υπερβολικά προνομιακές παροχές από τα τότε επαγγελματικά τους Ταμεία, δηλαδή παροχές που ήταν εξαιρετικά υψηλές σε σχέση με τις εισφορές των εργαζομένων και των εργοδοτών σε αυτά τα Ταμεία. Όταν έγινε φανερό ότι οι παροχές αυτές δεν ήταν δυνατό να χρηματοδοτηθούν από τα διαθέσιμα των επιμέρους Ταμείων, τότε αντί να προσαρμοσθούν οι παροχές, έστω και καθυστερημένα, ανάλογα με τις εισφορές του κάθε ασφαλισμένου, επελέγη η μέθοδος της καλύψεως των ελλειμμάτων των Ταμείων από το κράτος (χωρίς προσαρμογή των παροχών). Έτσι, το κράτος έχει αναλάβει σήμερα την υποχρέωση να καταβάλει τις χαμηλές συντάξεις του ΙΚΑ αλλά και μεγάλο μέρος των προνομιακών συντάξεων και άλλων παροχών πολλών εύπορων Ταμείων. Γενικότερα, βέβαια, οι συντάξεις στην Ελλάδα διαμορφώνονται σε επίπεδο πολύ υψηλότερο από το επίπεδο της συνταξιοδοτικής αποταμιεύσεως των δικαιούχων (πράγμα που λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις σε περιπτώσεις πρόωρης συνταξιοδοτήσεως ή σε περιπτώσεις συνταξιοδοτήσεως με πολύ λίγα έτη ασφαλίσεως), ενώ το ποσοστό αναπληρώσεως των υψηλόμισθων συντά- 10 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Η σημερινή συγκέντρωση όλων των Ταμείων υπό τον έλεγχο του κράτους συνεπάγεται ότι η διοίκησή τους και η διαχείριση των αποθεματικών και των οικονομικών τους πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό από κομματικά και συνδικαλιστικά στελέχη, τα οποία δεν διαθέτουν συνήθως την αναγκαία εξειδίκευση, εμπειρία και, το σπουδαιότερο, ουσιαστική ευθύνη, για την πολύ σημαντική εργασία που καλούνται να πραγματοποιήσουν. Είναι αναγκαίο να εξασφαλισθεί η στενή σύνδεση των παροχών των Ταμείων με τις εισφορές κάθε ασφαλισμένου, με τον προσδιορισμό κατώτατης συντάξεως για όλους τους ασφαλισμένους. ξεων στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά υψηλά σε σχέση με τα ισχύοντα στις ορθολογικά οργανωμένες χώρες. Η σημερινή συγκέντρωση όλων των Ταμείων υπό τον έλεγχο του κράτους συνεπάγεται ότι η διοίκησή τους και η διαχείριση των αποθεματικών και των οικονομικών τους πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό από κομματικά και συνδικαλιστικά στελέχη, τα οποία δεν διαθέτουν συνήθως την αναγκαία εξειδίκευση, εμπειρία και, το σπουδαιότερο, ουσιαστική ευθύνη, για την πολύ σημαντική εργασία που καλούνται να πραγματοποιήσουν. Τα στελέχη αυτά επιλέγονται, αντί για επαγγελματικά στελέχη υψηλής εξειδικεύσεως και εμπειρίας που θα έπρεπε να αναλαμβάνουν υπεύθυνα τη διαχείριση των Ταμείων. Οι πρακτικές αυτές έχουν οδηγήσει σε μία απίστευτη αλυσίδα ανευθυνότητος, εισφοροδιαφυγής, πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και γενικά αποσυνδέσεως των παροχών από εισφορές ή από τους διαθέσιμους πόρους των Ταμείων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αδικαιολόγητων τρεχουσών ελλειμμάτων και την απουσία αποθεματικών ενόψει μελλοντικών υποχρεώσεων. Παρατηρούνται επίσης φαινόμενα ταλαιπωρήσεως των ασφαλισμένων, εκρηκτικής αυξήσεως των δαπανών για εξαιρετικά χαμηλού επιπέδου ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και για φάρμακα, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο, κ.ά. Έτσι, το Σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας έχει καταστεί εμφανώς μη βιώσιμο και επιβαρύνει υπέρμετρα τον κρατικό προϋπολογισμό ήδη από την τρέχουσα περίοδο. Η κατάργηση κάθε έννοιας αυτονομίας των Ταμείων δημιουργεί το κατάλληλο περιβάλλον για την άνθιση της αδιαφάνειας, της διαφθοράς και της αντιοικονομικής διαχειρίσεως των συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων των πολιτών. Τέλος, αυτό το κρατικό σύστημα αποκλείει τη λειτουργία αυτοδύναμων ιδιωτικών, επαγγελματικών ή μεικτών συνταξιοδοτικών Ταμείων στη χώρα, με αποτέλεσμα οι εισπράξεις από ασφαλίσεις ζωής και συνταξιοδοτικά προγράμματα να ανέρχονται μόνο στο 1,0% του ΑΕΠ στην Ελλάδα, έναντι άνω του 5,0% του ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αντιμετώπιση των σχετικών προβλημάτων πρέπει να γίνει σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο θα πρέπει να μειωθούν τα τρέχοντα ελλείμματα των Ταμείων με «πάγωμα» των συντάξεων στα σημερινά επίπεδα και με εντατικοποίηση της προσπάθειας των διοικήσεων των Ταμείων για αύξηση των εισπράξεών τους από τις εισφορές. Το «πάγωμα» των συντάξεων των υψηλομίσθων στα σημερινά τους επίπεδα είναι αναγκαίο διότι με τις αυξήσεις που έλαβαν στα προηγούμενα δέκα έτη το ποσοστό αναπληρώσεώς τους (σε σχέση με τους τρέχοντες μισθούς) έχει αυξηθεί περισσότερο από 12 ποσοστιαίες μονάδες. Δηλαδή, ένας συνταξιούχους του 2000 που έλαβε ως σύνταξη το 100% του μισθού του, σήμερα εισπράττει ως σύνταξη το 112% του αντίστοιχου μισθού των εργαζομένων το 2009. Αυτό συμβαίνει διότι τα τελευταία δέκα έτη οι συντάξεις αυξάνουν τουλάχιστον κατά μία ποσοστιαία μονάδα πάνω από την αύξηση των μισθών. Σε δεύτερο στάδιο είναι αναγκαίο να εξασφαλισθεί η στενή σύνδεση των παροχών των Ταμείων με τις εισφορές κάθε ασφαλισμένου, με τον προσδιορισμό κατώτατης συντάξεως για όλους τους ασφαλισμένους. Για την υλοποίηση αυτού του αυτονόητου συστήματος είναι αναγκαία η πληροφόρηση όλων των ασφαλισμένων σε ετήσια βάση για το ύψος της συνταξιοδοτικής 11 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Οι διοικήσεις των Ταμείων θα πρέπει να έχουν την ευθύνη του προσδιορισμού των παροχών του κάθε Ταμείου με βάση τις εισφορές των ασφαλισμένων, τη διαχείριση της περιουσίας του Ταμείου και τη δεδομένη κρατική επιχορήγηση. Σε πολλές περιπτώσεις ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα εμφανίζεται να λειτουργεί ως προνομιακό ταμείο υποαπασχολούμενων εργαζομένων, παρά ως Οργανισμός παροχής υπηρεσιών προς τον πολίτη. τους αποταμιεύσεως στο τέλος κάθε έτους. Η ρύθμιση αυτή θα συμβάλλει ουσιαστικά στην αύξηση των εισφορών των εργαζομένων και των εργοδοτών με ουσιαστική μείωση των κινήτρων για εισφοροδιαφυγή. Επίσης, η διοίκηση των Ταμείων θα πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί από την εκάστοτε κυβέρνηση, ώστε οι κρατικές επιχορηγήσεις στα Ταμεία να προσδιορίζονται από την κυβέρνηση στο πλαίσιο της πολιτικής της για την ενίσχυση του κάθε Ταμείου και όχι με βάση τα ελλείμματα των Ταμείων. Οι διοικήσεις των Ταμείων θα πρέπει να έχουν την ευθύνη του προσδιορισμού των παροχών του κάθε Ταμείου με βάση τις εισφορές των ασφαλισμένων, τη διαχείριση της περιουσίας του Ταμείου και τη δεδομένη κρατική επιχορήγηση. Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας συνοψίζεται, αφενός στις υπέρμετρα υψηλές παροχές των Ταμείων προς τους υψηλόμισθους (σε σχέση με τις εισφορές τους στα Ταμεία) και αφετέρου στην ουσιαστική ανυπαρξία συνταξιοδοτικής αποταμιεύσεως, λόγω της εισφοροδιαφυγής και της ανασφάλιστης εργασίας στους χαμηλόμισθους. Για να λυθεί το πρόβλημα θα πρέπει οι παροχές να προσδιορίζονται από τις σημαντικά αυξημένες εισφορές. Γ. Η πλήρης αποσύνδεση των κρατικών δαπανών από το παραγόμενο έργο. Σε πολλές περιπτώσεις ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα εμφανίζεται να λειτουργεί ως προνομιακό ταμείο υποαπασχολούμενων εργαζομένων, παρά ως Οργανισμός παροχής υπηρεσιών προς τον πολίτη. Συνήθης πρακτική είναι η πρόσληψη στον δημόσιο τομέα όλων των εργαζομένων που απολύονται από επιχειρήσεις ή Οργανισμούς που διακόπτουν τη λειτουργία τους είτε αυτές ευρίσκονται υπό κρατικό έλεγχο είτε όχι. Επίσης, συνήθης πρακτική είναι να καταργείται το αντικείμενο κάποιων δημοσίων υπηρεσιών και παρ όλα αυτά οι εργαζόμενοι να παραμένουν στην ίδια υπηρεσία. Σε άλλες περιπτώσεις ενοποιούνται δύο ή τρία υπουργεία αλλά διατηρούν τις ίδιες Διευθύνσεις που είχαν πριν. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν δημόσιες υπηρεσίες ή Οργανισμοί των οποίων το κόστος είναι δυσανάλογα υψηλό σε σχέση με την αξία των υπηρεσιών που προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Τέλος, υπάρχει πλήρης αποσύνδεση των υψηλών δαπανών για νέες τεχνολογίες, μηχανογράφηση και on-line εξυπηρέτηση, από το ύψος της απασχολήσεως στον δημόσιο τομέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ακόλουθες περιπτώσεις: (1) Ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) λειτουργεί κανονικά για δεκαετίες, ενώ τα συνολικά του έσοδα σημειώνουν πτωτική πορεία σε ετήσια βάση και δεν επαρκούν για να καλυφθεί ούτε το 60% της μισθοδοσίας των υπαλλήλων του. Μάλιστα, οι δαπάνες προσωπικού του Οργανισμού αυξήθηκαν σε 460 εκατ. το 2008 (για 7.000 εργαζόμενους), από 240 εκατ. το 2004 (για 9.200 εργαζόμενους). (2) Τον Μάϊο του 2009 ανακοινώθηκε η κατάργηση ή η συγχώνευση 255 Οργανισμών του Ελληνικού Δημοσίου, οι οποίοι λειτουργούσαν με περιορισμένες, επικαλυπτόμενες ή ανύπαρκτες αρμοδιότητες, όπως αναφέρθηκε. Μετά την αλλαγή της κυβερνήσεως, το ανωτέρω πρόγραμμα καταργήσεως ή συγχωνεύσεως των ανωτέρω Οργανισμών έχει ενταχθεί και στο Επικαιροποιημένο Ελληνικό Πρόγραμμα Σταθερότητας και Αναπτύξεως 2010-2013 και προωθείται η υλοποίησή του. Ωστόσο, ακόμη και εάν υλοποιηθεί, η κατάργηση πολλών από τους μη αναγκαίους Οργανισμούς δεν συνεπάγεται ουσιαστική μείωση των δημοσίων δαπανών, αφού το σύνολο του προσωπικού 12 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Η ουσιαστική αποσύνδεση των αμοιβών από την παραγωγικότητα επιβάλλεται με μέτρα όπως η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, η διασύνδεση των προαγωγών και των αυξήσεων των μισθών με το χρόνο εργασίας (και σπανίως με τα προσόντα ή την επίδοση στην εργασία), η πρόσληψη μονίμων δημοσίων υπαλλήλων για την προσφορά εργασίας που διαρκεί μόνο λίγους μήνες ετησίως και αδυναμία απασχολήσεως των εργαζομένων σε άλλους τομείς στο υπόλοιπο διάστημα, η συνεχής αύξηση της απασχολήσεως στον δημόσιο τομέα ταυτοχρόνως με την ολοένα αυξανόμενη εφαρμογή της πληροφορικής, κ.ά. Όσον αφορά τον τρόπο προσδιορισμού των αμοιβών των δημοσίων υπαλλήλων, χαρακτηριστική είναι η πρακτική της θεσπίσεως κάποιου επιδόματος για μία κατηγορία υπαλλήλων, π.χ, ως κίνητρο αποδοτικότητας, ή λόγω των ιδιαίτερων απαιτήσεων της εργασίας που προσφέρουν. Στη συνέχεια, όμως, το επίδομα αυτό παρέχεται σε όλους τους υπαλλήλους του συγκεκριμένου υπουργείου και μετά από κάποιο διάστημα σε όλους τους υπαλλήλους σε ολόκληρο τον δημόσιο τομέα. τους θα προσληφθεί σε άλλες θέσεις στο Δημόσιο έως τη συνταξιοδότησή του ή θα συνταξιοδοτηθεί από τώρα με δαπάνες του Δημοσίου. Αυτό εφαρμόσθηκε για τους υπαλλήλους της πρώην Ολυμπιακής Αεροπορίας (ΟΑ), που δεν δέχθηκαν να προσληφθούν από τη νέα εταιρία «Ολυμπιακές Αερογραμμές». Περίπου 700 πιλότοι και μηχανικοί πρόκειται να ενταχθούν στην Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας με τους πολύ υψηλούς μισθούς που απολάμβαναν όταν ήταν σε ενεργό υπηρεσία, ενώ συνολικά 2.750 υπάλληλοι της πρώην ΟΑ μετατάσσονται σε προσωποπαγείς θέσεις του Δημοσίου χωρίς να είναι προσδιορισμένη η υπηρεσία που θα προσφέρουν. Ομοίως, υπάρχει το θέμα των 2.000 περίπου αγροφυλάκων, οι οποίοι προσελήφθησαν το 2008 και το 2009 για τη στελέχωση του ειδικού σώματος Αγροφυλακής, το οποίο, ωστόσο, καταργείται από το 2010. Παρ όλα αυτά οι αγροφύλακες παραμένουν σε άλλες θέσεις του Ελληνικού Δημοσίου. Δ. Η ουσιαστική αποσύνδεση των αμοιβών από την παραγωγικότητα. Η πρακτική αυτή επιβάλλεται με μέτρα όπως η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, η διασύνδεση των προαγωγών και των αυξήσεων των μισθών με τον χρόνο εργασίας (και σπανίως με τα προσόντα ή την επίδοση στην εργασία), η πρόσληψη μονίμων δημοσίων υπαλλήλων για την προσφορά εργασίας που διαρκεί μόνο λίγους μήνες ετησίως και αδυναμία απασχολήσεως των εργαζομένων σε άλλους τομείς στο υπόλοιπο διάστημα, η συνεχής αύξηση της απασχολήσεως στον δημόσιο τομέα ταυτοχρόνως με την ολοένα αυξανόμενη εφαρμογή της πληροφορικής, κ.ά. Ειδικότερα, η απόλυτη μονιμότητα στην απασχόληση των δημοσίων υπαλλήλων συνεπάγεται τη στελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών με υπαλλήλους ηλικίας άνω των 40 ή/και των 50 ετών οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία είτε αδυνατούν είτε δεν επιθυμούν να ανταποκριθούν στις σημερινές εξαιρετικά αυξημένες απαιτήσεις σε εξειδικευμένη γνώση και προσόντα των θέσεων που καταλαμβάνουν. Παρ όλα αυτά, η κατάληψη αυτών των θέσεων εργασίας από παλαιούς υπαλλήλους αποτρέπει την πρόσληψη νέων υπαλλήλων με τα αναγκαία προσόντα και την εξειδικευμένη γνώση που απαιτείται σήμερα για τη συγκεκριμένη θέση. Επιπλέον, υπάρχει ουσιαστικά πλήρης αδυναμία μετακινήσεως των δημοσίων υπαλλήλων από υπηρεσίες με πλεονάζον προσωπικό σε υπηρεσίες με μεγάλες ελλείψεις προσωπικού. Έτσι, οι ελλείψεις καλύπτονται με προσλήψεις νέων υπαλλήλων, αυξάνοντας τόσο την απασχόληση όσο και το υποαπασχολούμενο προσωπικό στον δημόσιο τομέα. Όσον αφορά τον τρόπο προσδιορισμού των αμοιβών των δημοσίων υπαλλήλων, χαρακτηριστική είναι η πρακτική της θεσπίσεως κάποιου επιδόματος για μία κατηγορία υπαλλήλων, π.χ, ως κίνητρο αποδοτικότητας, ή λόγω των ιδιαίτερων απαιτήσεων της εργασίας που προσφέρουν. Στη συνέχεια, όμως, το επίδομα αυτό παρέχεται σε όλους τους υπαλλήλους του συγκεκριμένου υπουργείου και μετά από κάποιο διάστημα σε όλους τους υπαλλήλους σε ολόκληρο τον δημόσιο τομέα (πιθανότατα με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας). Επίσης, αξιοσημείωτη πρακτική είναι ο διπλασιασμός των μισθών (και των συντάξεων) όλων των δικαστών, επειδή ο μισθός του Διοικητή κάποιας ΔΕΚΟ καθορίσθηκε σε κάποια περίοδο σε σχετικά υψηλό επίπεδο. 13 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Διάγραμμα 1. Βαθμός διασυνδέσεως των μισθολογικών αμοιβών με την παραγωγικότητα (2009) (1= καμμία διασύνδεση, 7= ισχυρή διασύνδεση) Πηγή: World Economic Forum Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω πρακτικών, το 2009 η Ελλάδα καταλαμβάνει την 120 η θέση, μεταξύ 133 χωρών, στον Πίνακα του World Economic Forum (WEF) όσον αφορά τον βαθμό στον οποίο οι μισθολογικές αμοιβές στην οικονομία σχετίζονται με την παραγωγικότητα. Συγκεκριμένα η Ελλάδα κατατάσσεται σε πολύ χαμηλότερη θέση από την Αλβανία (19 η ), την Ρουμανία (42 η ), τη Βουλγαρία (45 η ) και τη Ζιμπάμπουε (112 η ) και βέβαια χαμηλότερα από τις περισσότερες χώρες της ΕΕ-27(Διαγραμμα 1). Το κράτος στην Ελλάδα λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως κράτος «κωπηλάτης» που παρεμβαίνει (πολλές φορές μεροληπτικά και άλλες φορές ισοπεδωτικά) σε κάθε επιμέρους δραστηριότητα, διογκούμενο συνεχώς και συνθέτοντας ένα εξαιρετικά περίπλοκο μόρφωμα συμφερόντων, που αντί να απλοποιείται με την πάροδο των ετών φαίνεται να επιτείνεται η περιπλοκότητά του. Ε. Η «καθημερινότητα των πολιτών» αντί της ασκήσεως πολιτικής. Το κράτος στην Ελλάδα λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως κράτος «κωπηλάτης» που παρεμβαίνει (πολλές φορές μεροληπτικά και άλλες φορές ισοπεδωτικά) σε κάθε επιμέρους δραστηριότητα, διογκούμενο συνεχώς και συνθέτοντας ένα εξαιρετικά περίπλοκο μόρφωμα συμφερόντων, που αντί να απλοποιείται με την πάροδο των ετών φαίνεται να επιτείνεται η περιπλοκότητά του. Τα ανωτέρω πραγματοποιούνται υπό την επίδραση του γεγονότος ότι το κράτος προσφέρει από μόνο του μεγάλο πλήθος υπηρεσιών και προσπαθεί να προσδιορίσει τον τρόπο προσφοράς αυτών των υπηρεσιών με έναν τεράστιο αριθμό και όγκο νομοθετικών ρυθμίσεων και υπουργικών αποφάσεων, που εξυπηρετούν σε μεγάλο βαθμό συντεχνιακά ή τοπικά συμφέροντα και κομματικές επιδιώξεις ή εξυπηρετήσεις, επιβάλλοντας δυσανάλογο κόστος στη χώρα. Έτσι, αντί η βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών να είναι το αυτονόητο αποτέλεσμα της ικανοποιητικής αυτόνομης λειτουργίας των πόλεων και των δημοσίων και ιδιωτικών υπηρεσιών (π.χ. της ικανοποιητικής αυτόνομης λειτουργίας των νοσοκομείων, των αστικών συγκοινωνιών, των ΤΑΞΙ, των υπηρεσιών καθα- 14 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Το κράτος στην Ελλάδα έχει αναλάβει, σχεδόν κατ αποκλειστικότητα, την προστασία των πολιτών από κάθε είδους φυσικές και εγκληματικές καταστροφές, καταργώντας στην ουσία τη λειτουργία του τομέα των ιδιωτικών ασφαλίσεων. Έτσι, ασφαλιστική αποταμίευση για την κάλυψη καταστροφών από σεισμούς, πυρκαγιές, πλημμύρες, καταστροφές από αντι-εξουσιαστές, γεωργικές καταστροφές, κλοπές και άλλα δεινά, που είναι αυτονόητη σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του Κόσμου, λειτουργεί σε περιορισμένο μόνο βαθμό στην Ελλάδα. ριότητας της τοπικής αυτοδιοικήσεως, του ΙΚΑ, κ.ά.), η όποια βελτίωση ή διόρθωση παρουσιάζεται ως καταλυτική παρέμβαση κάποιου υπουργού ή νομάρχη, κ.λπ. Επίσης, μεγάλες στρεβλώσεις προκαλούνται από τις παρεμβάσεις των αρμόδιων υπουργών για την προστασία των πολιτών από την «ακρίβεια». Η ενασχόληση των κυβερνήσεων με τις ανωτέρω και άλλες δραστηριότητες διογκώθηκε υπέρμετρα τα τελευταία έτη και μάλιστα χωρίς να λαμβάνεται υπ όψιν το οικονομικό και κοινωνικό τους κόστος. Όπως έχει εύστοχα παρατηρηθεί, οι πρωινές εκπομπές των τηλεοπτικών καναλιών στην Ελλάδα έχουν αναπτύξει οργανωμένα τηλεφωνικά κέντρα για την καταγραφή των αναρίθμητων παραπόνων των πολιτών και εξυπηρετούν τους πολίτες καθώς κινητοποιούν τους υπουργούς, τους νομάρχες, τους δημάρχους, κ.ά., υποκαθιστώντας με αυτό τον τρόπο τις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, αντί του επιδιωκόμενου σκοπού, συνεπάγονται συνεχώς αυξανόμενες οικονομικές στρεβλώσεις, αδιαφάνεια, διαφθορά, εμπόδια στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας και περαιτέρω επιδείνωση της δημοσιονομικής καταστάσεως και των διαρθρωτικών αδυναμιών της οικονομίας. ΣΤ. Η εμμονή για προσφορά από το κράτος πλήθους υπηρεσιών που κανονικά ενδείκνυται να προσφέρονται από τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό το κάνει παρότι το ίδιο αδυνατεί να προσφέρει τις βασικές υπηρεσίες που του ανήκουν. Ειδικότερα, το κράτος αποτυγχάνει στην εκτέλεση σημαντικών δραστηριοτήτων του, όπως: α) η προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των πολιτών και του ίδιου του κράτους, β) η θέσπιση και εφαρμογή αξιόπιστων χωροταξικών σχεδίων για τον προσδιορισμό των χώρων εγκαταστάσεως της κατοικίας και των βασικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, καθώς και κτηματολογίου και δασολογίου, που είναι αυτονόητα σε άλλες χώρες, γ) η ασφάλεια της ζωής και της ιδιοκτησίας, αλλά και η προστασία της επιχειρηματικής και επαγγελματικής δραστηριότητας των κατοίκων, δ) το θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο για την εξασφάλιση ικανοποιητικής ποιότητας εκπαιδεύσεως και υγείας των πολιτών, για την ανάπτυξη της επιχειρηματικής δράσεως με ουσιαστική προστασία του περιβάλλοντος, κ.ά. Όπως ήδη τονίσθηκε, το ελληνικό κράτος αντί να επικεντρώσει την προσοχή του και τη δραστηριότητά του στα ανωτέρω εμμένει στην αποκλειστικότητα της προσφοράς σημαντικών υπηρεσιών, όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η κοινωνική ασφάλιση, αλλά και πλήθους άλλων υπηρεσιών, είτε με αποκλεισμό του ιδιωτικού τομέα ή με αποφυγή του ανταγωνισμού με φορείς του ιδιωτικού τομέα. Επιπλέον, το κράτος στην Ελλάδα έχει αναλάβει, σχεδόν κατ αποκλειστικότητα, την προστασία των πολιτών από κάθε είδους φυσικές και εγκληματικές καταστροφές, καταργώντας στην ουσία τη λειτουργία του τομέα των ιδιωτικών ασφαλίσεων. Έτσι, ασφαλιστική αποταμίευση για την κάλυψη καταστροφών από σεισμούς, πυρκαγιές, πλημμύρες, καταστροφές από αντι-εξουσιαστές, γεωργικές καταστροφές, κλοπές και άλλα δεινά, που είναι αυτονόητη σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του Κόσμου, λειτουργεί σε περιορισμένο μόνο βαθμό στην Ελλάδα. Το υπερχρεωμένο ελληνικό κράτος προβάλλεται να καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τα ανωτέρω. Με τον ίδιο τρόπο που «καλύπτει» την εκπαίδευση, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και τη συνταξιοδότηση όλων των κατοίκων. Σε αυτό το πλαίσιο η έννοια του «ηθικού κινδύνου» (moral hazard) έχει εξαιρετικά αυξημένη εφαρμογή στην Ελλάδα. Σημειώ- 15 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Το κράτος δεν μπορεί να χρησιμοποιεί τη δυνατότητά του να επιβάλει φορολογικά βάρη στους συνεπείς φορολογούμενους ή τη δυνατότητά του να προχωρεί σε υπέρμετρο δανεισμό εις βάρος των μελλοντικών φορολογουμένων, με το πρόσχημα της ασκήσεως κοινωνικής πολιτικής, η οποία, ωστόσο, συνίσταται στην επιχορήγηση και ενίσχυση κατοίκων που έχουν κάθε δυνατότητα να καλυφθούν ασφαλιστικά έναντι καταστροφών, ή ομάδων πιέσεως που επιτυγχάνουν εκβιαστικά κρατικές παροχές. Οι διοικήσεις των κρατικών Οργανισμών, εάν αναγκάζονταν να λειτουργούν με βάση τις εισπράξεις τους τότε για να έχουν υψηλότερα έσοδα θα έπρεπε να εργασθούν περισσότερο και να προσφέρουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε ανταγωνιστικό κόστος, όπως συμβαίνει στον ιδιωτικό τομέα. νεται ότι ηθικός κίνδυνος είναι (στην καλύτερη περίπτωση) ο κίνδυνος της αμέλειας των πολιτών όσον αφορά τη λήψη των αναγκαίων μέτρων για την αποφυγή μίας καταστροφής, αφού ακόμη και εάν αυτή επέλθει το κράτος υπόσχεται ότι θα αποζημιώσει τους πολίτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Οργανισμός ασφαλίσεως της γεωργικής παραγωγής, ο ΕΛΓΑ, ο οποίος αντί να αποτελεί τον αναγκαίο μηχανισμό αναπτύξεως της γεωργικής παραγωγής έχει εξελιχθεί σε μηχανισμό παροχής πρόσθετων ετήσιων επιχορηγήσεων στους αγρότες, υπό την πίεση των ανεξέλεγκτων καταλήψεων των εθνικών οδών με τα γεωργικά μηχανήματα που έχουν αγορασθεί με σημαντική επιχορήγηση από τους συνεπείς φορολογούμενους της χώρας. Ωστόσο, το κράτος δεν μπορεί να χρησιμοποιεί τη δυνατότητά του να επιβάλει φορολογικά βάρη στους συνεπείς φορολογούμενους ή τη δυνατότητά του να προχωρεί σε υπέρμετρο δανεισμό εις βάρος των μελλοντικών φορολογουμένων, με το πρόσχημα της ασκήσεως κοινωνικής πολιτικής, η οποία, ωστόσο, συνίσταται στην επιχορήγηση και ενίσχυση κατοίκων που έχουν κάθε δυνατότητα να καλυφθούν ασφαλιστικά έναντι καταστροφών, ή ομάδων πιέσεως που επιτυγχάνουν εκβιαστικά κρατικές παροχές, ενώ ταυτόχρονα εγκαταλείπουν την ανταγωνιστική παραγωγική τους δραστηριότητα. Ζ. Η άσκηση κοινωνικής πολιτικής μέσω των τιμών των υπηρεσιών των ΔΕΚΟ ή μέσω των τιμών των προϊόντων που ελέγχονται από το κράτος. Ο βαθμός ανακτήσεως του κόστους υπηρεσιών που προσφέρουν οι διάφοροι κρατικοί Οργανισμοί και υπηρεσίες είναι ελάχιστος στην Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες ανεπτυγμένες χώρες, ενώ στην περίπτωση των κρατικών σχολείων, των Πανεπιστημίων και των κρατικών νοσοκομείων και κέντρων υγείας είναι μηδενικός. Ακόμη και στην περίπτωση της ΔΕΗ, που είναι σήμερα μία πολύ καλά οργανωμένη επιχείρηση εισηγμένη στο χρηματιστήριο, το υψηλό κόστος συνταξιοδοτήσεως των εργαζομένων της δεν βαρύνει τον προϋπολογισμό της ΔΕΗ και τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας αλλά τον κρατικό προϋπολογισμό με 800 εκατ. ετησίως. Έτσι, οι διοικήσεις αυτών των Οργανισμών (συμπεριλαμβανομένης και της τοπικής αυτοδιοικήσεως), εκτός του μονοπωλιακού τους χαρακτήρα, επιλέγουν και την πολιτική της μη επιβαρύνσεως με το πλήρες κόστος των υπηρεσιών που προσφέρουν στους χρήστες τους, διεκδικώντας τη διαφορά από τον κρατικό προϋπολογισμό. Με αυτό τον τρόπο δεν είναι αναγκασμένες να λειτουργούν με βάση τα οικονομικά δεδομένα που προσδιορίζονται από τα έσοδά τους. Εάν αναγκάζονταν να λειτουργούν με βάση τις εισπράξεις τους τότε για να έχουν υψηλότερα έσοδα θα έπρεπε να εργασθούν περισσότερο και να προσφέρουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε ανταγωνιστικό κόστος, όπως συμβαίνει στον ιδιωτικό τομέα, για να προσελκύσουν περισσότερους πελάτες. Αντί αυτού, προσδιορίζουν την τιμή που πληρώνει ο χρήστης για την υπηρεσία ή το προϊόν που προσφέρουν σε πολύ χαμηλό επίπεδο και στη συνέχεια διατείνονται ότι έχουν μεγάλα ελλείμματα, διότι προσφέρουν και υπηρεσίες κοινωνικής πολιτικής στους πελάτες τους. Η αξία αυτών των υπηρεσιών προσδιορίζεται από το ύψος των ελλειμμάτων των Οργανισμών που τις προσφέρουν, τα οποία καλύπτονται πλήρως από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτή είναι και η κύρια ειδοποιός διαφορά των διοικητικών στελεχών των ΔΕΚΟ από τα διοικητικά στελέχη των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τα τελευ- 16 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Τα διοικητικά στελέχη πολλών ΔΕΚΟ (εκείνων που δεν έχουν αυτονομηθεί από το κράτος), των ΟΤΑ και των ΟΚΑ στην Ελλάδα επιδιώκουν κυρίως την μεγιστοποίηση των επιχορηγήσεων που εισπράττουν από τον κρατικό προϋπολογισμό. ταία πληρώνονται (λίγο ή πολύ) επειδή με τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες διακινδυνεύουν τα δικά τους χρήματα ή, το σπουδαιότερο, τα χρήματα των χρηστών των υπηρεσιών που προσφέρουν και των μετόχων που τους τα εμπιστεύονται όσο οι αποδόσεις είναι ικανοποιητικές. Εάν οι υπηρεσίες που προσφέρονται από την επιχείρηση δεν είναι ικανοποιητικές τότε οι πελάτες της την εγκαταλείπουν. Εάν οι αποδόσεις στα ίδια κεφάλαια δεν είναι ικανοποιητικές τότε την επιχείρηση την εγκαταλείπουν οι ίδιοι οι μέτοχοι και τα διοικητικά της στελέχη χάνουν τη δουλειά τους. Αντιθέτως, τα διοικητικά στελέχη των ελληνικών ΔΕΚΟ, ΟΤΑ και ΟΚΑ (η θέση των οποίων εξαρτάται από το κόμμα που ευρίσκεται στην εξουσία) δεν έχουν τέτοια προβλήματα. Στους χρήστες των υπηρεσιών, τους δημότες και τους ασφαλισμένους τους προσφέρουν τις υπηρεσίες δωρεάν. Ακόμη και εάν αυτές οι υπηρεσίες είναι εξαιρετικά χαμηλής ποιότητας, οι χρήστες δεν έχουν τη δυνατότητα να διαμαρτυρηθούν. Άλλωστε, «ό,τι πληρώνεις παίρνεις». Ούτε έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν κάτι άλλο. Ιδιωτικό αστικό λεωφορείο δεν υπάρχει. Υπάρχουν ΤΑΞΙ αλλά το κόμιστρο είναι ακριβό και θα πρέπει να ταιριάζει η διαδρομή με τον άλλο πελάτη τον οποίο έχει ήδη παραλάβει το ΤΑΞΙ. Επίσης, εάν κάποιος ασφαλισμένος στο ΙΚΑ δεν δεχθεί να περιμένει είκοσι ημέρες για μία ακτινογραφία δωρεάν, θα πρέπει να πληρώσει αυτή την ακτινογραφία σε ιδιωτικό ιατρικό κέντρο πολύ ακριβά, κ.ο.κ. Από όσα προαναφέρθηκαν γίνεται εμφανές ότι τα διοικητικά στελέχη πολλών ΔΕΚΟ (εκείνων που δεν έχουν αυτονομηθεί από το κράτος), των ΟΤΑ και των ΟΚΑ στην Ελλάδα επιδιώκουν κυρίως την μεγιστοποίηση των επιχορηγήσεων που εισπράττουν από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, ακόμη και η χρηματοδότηση από τον Προϋπολογισμό, εάν εφαρμοζόταν με τον τρόπο που εφαρμόζεται στις ορθολογικά οργανωμένες χώρες (δηλαδή εάν προσδιοριζόταν δεσμευτικά στην αρχή κάθε έτους), θα μπορούσε να λειτουργεί εποικοδομητικά. Στην Ελλάδα, όμως, το σύστημα όπως εφαρμόζεται στην πράξη ισοδυναμεί με ουσιαστική ανυπαρξία δεσμευτικών προϋπολογισμών. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις το μέγεθος της επιχορηγήσεως από τον Προϋπολογισμό δεν προσδιορίζεται δεσμευτικά στην αρχή του έτους, αλλά στο τέλος του έτους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Προϋπολογισμοί του 2008 και του 2009 κάλυψαν και τα σωρευμένα ελλείμματα των νοσοκομείων και πολλών Ταμείων εφάπαξ και επικουρικών ασφαλίσεων που είχαν συγκεντρωθεί πολλά έτη πριν. Ωστόσο, με την ανωτέρω πρακτική, αντί οι διοικήσεις των ΟΚΑ να προωθήσουν διαδικασίες εισπράξεως των εισφορών των εργαζομένων και των ιδιωτών που διαφεύγουν, απλώς ανακοινώνουν ότι η εισφοροδιαφυγή έφθασε τα 8 δισ. ετησίως. Επίσης, αντί οι διοικήσεις των αστικών συγκοινωνιών να προσπαθήσουν να αυξήσουν τον αριθμό των μεταφερομένων επιβατών και να εισπράξουν τα εισιτήρια από την πλειοψηφία των επιβατών που δεν πληρώνει, απλώς ανακοινώνουν στο τέλος του έτους ότι το έλλειμμα των Οργανισμών τους ήταν υψηλότερο από ό,τι είχε προϋπολογισθεί και το νέο ποσό καταγράφεται στις εκτιμήσεις πραγματοποιήσεων του προϋπολογισμού. Μπορούν έτσι οι διοικήσεις των ΔΕΚΟ, των ΟΤΑ και των ΟΚΑ να διατείνονται ότι προσφέρουν υπηρεσίες κοινωνικής πολιτικής, χωρίς ωστόσο να υπάρχει δυνατότητα ελέγχου του κόστους των υπηρεσιών που προσφέρουν. 17 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Επίλογος Σήμερα έχουμε την αναγκαία εμπειρία, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, και ξέρουμε ότι ένα κράτος όπως το ελληνικό δεν αλλάζει μόνο και μόνο επειδή άλλαξε η κυβέρνηση και τα πρόσωπα που το διαχειρίζονται. Δυστυχώς ή ευτυχώς, η επανίδρυση και η αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή στην περίπτωσή μας, απαιτούν την εκ βάθρων αλλαγή φιλοσοφίας και των δομών του κράτους, και ουσιαστική διοίκηση των ΔΕΚΟ, των ΟΤΑ και των ΟΚΑ με τήρηση των δεσμευτικών προϋπολογισμών. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η προσπάθεια για δημοσιονομική προσαρμογή ουσιαστικά συμπίπτει με την προσπάθεια επανιδρύσεως του ελληνικού κράτους και αποκαταστάσεως των ορθολογικών οικονομικών κριτηρίων στη λειτουργία του. Αυτή δε η προσπάθεια θα πρέπει να αντιμετωπίσει και να ανατρέψει τα ανωτέρω αίτια που οδήγησαν στην σημερινή δημοσιονομική κρίση. Βασική μεταβολή θα είναι η λειτουργία των ΔΕΚΟ και του κράτους με την τήρηση αυστηρών εισοδηματικών περιορισμών. Μετά τη δημοσιονομική εκτροπή του 2008-2009 είναι δεδομένο ότι οι επόμενοι προϋπολογισμοί της χώρας θα είναι αυστηρά περιοριστικοί για πολλά έτη. Αυτό είναι αναγκαίο διότι, ακόμη και εάν η κυβέρνηση εφαρμόσει με ακρίβεια το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής όπως προβλέπεται από το Επικαιροποιημένο Ελληνικό Πρόγραμμα Σταθερότητας και Αναπτύξεως 2010-2013 και το έλλειμμα της γενικής κυβερνήσεως μειωθεί κάτω του 2,8% του ΑΕΠ από το 2012, το χρέος της γενικής κυβερνήσεως θα ανέλθει στο 120% του ΑΕΠ το 2011 και, παρότι θα αρχίσει να μειώνεται από το 2012, θα διαμορφώνεται ακόμη στο 113% του ΑΕΠ το 2013. Η μείωση του χρέους κάτω του 100% του ΑΕΠ, όπως είναι αναγκαίο για να είμαστε εγκαίρως σε θέση να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα αυξημένων δημοσιονομικών δαπανών που θα προκύψουν από τη γήρανση του πληθυσμού, θα απαιτήσει τη συνέχιση της δημοσιονομικής προσαρμογής και μετά το 2012 με τη δημιουργία πλεονασμάτων στον προϋπολογισμό της γενικής κυβερνήσεως από το 2014. Επομένως, η πορεία της δημοσιονομικής προσαρμογής εφεξής δεν θα είναι κάποιο προσωρινό διάλειμμα, έως ότου να επανέλθει η χώρα σε πορεία δημοσιονομικής αποκλίσεως όπως συνέβη στη δεκαετία του 2000. Αντιθέτως, δεκαετία δημοσιονομικής προσαρμογής και ενσωματώσεως της νέας φιλοσοφίας στη λειτουργία του κράτους και των ΔΕΚΟ θα είναι ολόκληρη η δεκαετία του 2010. Σήμερα έχουμε την αναγκαία εμπειρία, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως και ξέρουμε ότι ένα κράτος όπως το ελληνικό δεν αλλάζει μόνο και μόνο επειδή άλλαξε η κυβέρνηση και τα πρόσωπα που το διαχειρίζονται. Δυστυχώς ή ευτυχώς, η επανίδρυση και η αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή στην περίπτωσή μας, απαιτούν την εκ βάθρων αλλαγή φιλοσοφίας και των δομών του κράτους, και ουσιαστική διοίκηση των ΔΕΚΟ, των ΟΤΑ και των ΟΚΑ με τήρηση των δεσμευτικών προϋπολογισμών που τους επιβάλλονται και υπό τον γενικότερο εισοδηματικό περιορισμό για σημαντική μείωση του δημόσιου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ πολύ κάτω του 100% πριν από το 2020. Οργανισμοί οι οποίοι, παρότι εξακολουθούν να ευρίσκονται υπό τον έλεγχο του κράτους, λειτουργούν τώρα με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια σε ανταγωνιστικές συνθήκες και παρέχουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και ποσότητας υπάρχουν ήδη και στην Ελλάδα. Αυτοί οι Οργανισμοί και οι αντίστοιχοι κρατικοί Οργανισμοί που λειτουργούν στις ανεπτυγμένες-ορθολογικά οργανωμένες χώρες, μπορεί να αποτελέσουν πρότυπα για τη λειτουργία (με δεσμευτικούς προϋπολογισμούς, με ανταγωνισμό για προσφορά υπηρεσιών υψηλής ποσότητας και ποιότητας) και των ελληνικών ΔΕΚΟ, ΟΤΑ και ΟΚΑ. Αυτά, βέβαια, δεν είναι εγχειρήματα εύκολα και ανώδυνα, ιδιαιτέρως σε μία χώρα όπως η Ελλάδα. 18 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
Επανίδρυση του Κράτους: Ο Πέμπτος Αθλος του Ηρακλή! Εισαγωγή Στη δεκαετία του 1990 ο βασικός στόχος των κυβερνήσεων έγινε αφενός η μακροοικονομική σταθεροποίηση των οικονομιών, οι οποίες έπρεπε να ξεφύγουν από τον πληθωρισμό και τις γενικότερες ανισορροπίες που είχε δημιουργήσει η κρατική παρέμβαση και, αφετέρου, η ταχύτερη ανάπτυξή τους μέσω των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Η ανάγκη για επανίδρυση του κράτους στις ανεπτυγμένες και στις αναπτυσσόμενες χώρες έγινε πολύ έντονη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν η παγκόσμια οικονομία εξέρχετο από τα δεινά του στασιμοπληθωρισμού και της υψηλής ανεργίας των προηγούμενων δεκαπέντε ετών. Ήταν η περίοδος κατά την οποία οι οικονομίες των περισσότερων χωρών είχαν σταθεροποιηθεί και είχε αρχίσει η διαδικασία εκθέσεώς τους στον παγκόσμιο ανταγωνισμό με την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου και της κινήσεως κεφαλαίων. Επιπλέον, στα τέλη της δεκαετίας αυτής οι λαοί στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού κατάφεραν να απαλλαγούν από τα καταπιεστικά-συγκεντρωτικά καθεστώτα που καθόριζαν τη λειτουργία των οικονομιών τους από τα τέλη του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Η γενική υποχώρηση των καθεστώτων του κρατισμού από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και το άνοιγμα όλων των χωρών στον παγκόσμιο ανταγωνισμό συνοδεύθηκαν επίσης από την επιτάχυνση της τεχνολογικής προόδου, ιδιαιτέρως στους τομείς της πληροφορικής και των επικοινωνιών, και δημιούργησαν το νέο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον του ενιαίου κόσμου που επέβαλε νέες συνθήκες ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών, των επιχειρήσεων και των ατόμων σε παγκόσμιο επίπεδο. Κύριο στοιχείο ήταν η ένταξη στον παγκόσμιο ανταγωνισμό εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων (εργαζομένων, στελεχών, επιστημόνων, επιχειρηματιών, κ.ά.) από την Κίνα, την Ινδία, την πρώην Σοβιετική Ένωση, τη Βραζιλία και τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, αλλά και από την ΝΑ Ευρώπη, που έως πρόσφατα ήταν εγκλωβισμένοι στην αδράνεια και την ισοπέδωση εντός των σύνορων της χωρας τους, με αξεπέραστους οικονομικούς και πολιτικούς φραγμούς. Στη δεκαετία του 1990 ο βασικός στόχος των κυβερνήσεων έγινε αφενός η μακροοικονομική σταθεροποίηση των οικονομιών, οι οποίες έπρεπε να ξεφύγουν από τον πληθωρισμό και τις γενικότερες ανισορροπίες που είχε δημιουργήσει η κρατική παρέμβαση και, αφετέρου, η ταχύτερη ανάπτυξή τους μέσω των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Η πολιτική των μεταρρυθμίσεων επικεντρώθηκε: α) Στις αγορές προϊόντων και ιδιαιτέρως στους τομείς των υπηρεσιών (μεταφορές, επικοινωνίες, ενέργεια) και στο χρηματοοικονομικό σύστημα όπου προωθήθηκαν εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις. Η αποκρατικοποίηση των οικονομιών επιδιώχθηκε με την ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές, την κατάργηση των μονοπωλιακών καταστάσεων που επικρατούν στις υπηρεσίες δημόσιου συμφέροντος και την εξασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας αυτών των αγορών. β) Στην αγορά εργασίας όπου επιδιώχθηκε η ενίσχυση της ευελιξίας της ώστε να 19 OIKONOMIKO ΔEΛTIO
αυξηθεί η απασχόληση και να ενισχυθούν τα κίνητρα για εργασία, καθώς και η επίτευξη της αποτελεσματικότερης δυνατής διασυνδέσεως των μισθολογικών αμοιβών με το παραγόμενο έργο. γ) Στη λειτουργία του ίδιου του κράτους και των κρατικών Οργανισμών και επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας όπου επιδιώχθηκε ο περιορισμός κατά το δυνατό του μεγέθους τους και των αντικινήτρων και των στρεβλώσεων που αυτό συνεπάγεται στην κατανομή των πόρων και την ανάπτυξη των οικονομιών. Οι δυσμενείς επιπτώσεις της υπέρμετρης διογκώσεως του κράτους και της αντιοικονομικής διεισδύσεώς του σε κάθε πτυχή λειτουργίας των οικονομιών, οδήγησαν σε βασικές και ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία του με στόχο τη δημιουργία ενός σύγχρονου, μικρότερου και πιο αποδοτικού και αποτελεσματικού κράτους, το οποίο να είναι σε θέση να εκτελέσει με ικανοποιητικό τρόπο τις εξαιρετικά περίπλοκες και απαιτητικές αρμοδιότητές του στην εποχή της παγκοσμιοποιήσεως. Η επανίδρυση του κράτους διεθνώς Πολλές χώρες, ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες, έχουν σήμερα καταφέρει να περιορίσουν σημαντικά την παρουσία και την μη αποδοτική παρεμβατικότητα του κράτους στην οικονομία τους και να βελτιώσουν την κοινωνική αποδοτικότητα της λειτουργίας του, τόσο στο επίπεδο της κεντρικής κυβερνήσεως και της τοπικής αυτοδιοικήσεως, όσο και σε βασικούς τομείς στους οποίους η ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους είναι αναγκαία. Οι μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία του κράτους στηρίχθηκαν στις ακόλουθες, γενικά αποδεκτές, βασικές αρχές που θα πρέπει να διέπουν τη λειτουργία του: α) Στην εξασφάλιση της «δυνατότητας επιλογής» για τον χρήστη (καταναλωτή) των υπηρεσιών που προσφέρονται είτε αποκλειστικά από κρατικούς Οργανισμούς είτε από κρατικούς και ιδιωτικούς Οργανισμούς, με την επιδίωξη προσφοράς των υπηρεσιών σε ανταγωνιστική-επιχειρηματική βάση, εάν είναι δυνατό από περισσότερους του ενός παραγωγού- προμηθευτή. β) Στην εξασφάλιση της ικανοποιητικής λειτουργίας των δημοσίων υπηρεσιών και Οργανισμών στους οποίους είναι δύσκολο να εισαχθεί ο ανταγωνισμός. Αυτό επιδιώχθηκε: (1) με την ενίσχυση της διαφάνειας και της αξιολογήσεως κάθε πτυχής των δημοσίων υπηρεσιών από τους πολίτες, (2) με την εξασφάλιση της υπεύθυνης διοικήσεως αυτών των υπηρεσιών για την προσφορά υπηρεσιών υψηλού επιπέδου με την τήρηση δεσμευτικών προϋπολογισμών, (3) με την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στη διοίκηση αυτών των υπηρεσιών με την έννοια ότι οι υπεύθυνοι για την προσφορά τους θα πρέπει να ευρίσκονται συνεχώς σε εγρήγορση να προσφέρουν βελτιωμένα προϊόντα, με τη χρήση των νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων και μεθόδων διοικήσεως για τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών στο χαμηλότερο δυνατό κόστος. Με βάση τα ανωτέρω, πολλές χώρες, ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες, έχουν σήμερα καταφέρει να περιορίσουν σημαντικά την παρουσία και την μη αποδοτική παρεμβατικότητα του κράτους στην οικονομία τους και να βελτιώσουν την κοινωνική αποδοτικότητα της λειτουργίας του, τόσο στο επίπεδο της κεντρικής κυβερνήσεως και της τοπικής αυτοδιοικήσεως, όσο και σε βασικούς τομείς στους οποίους η ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους είναι αναγκαία. Έτσι, σε πολλές χώρες το κράτος στη δεκαετία του 2000 είναι ένας Οργανισμός πολύ λιγότερο παρεμβατικός και πολύ περισσότερο αποτελεσματικός και αποδοτικός από το κράτος στη δεκαετία του 1980. Η διαδικασία μεταρρυθμίσεων στο κράτος στις τελευταίες δεκαετίες (με εμφανή την οπισθοδρόμηση της Ελλάδος στους τομείς αυτούς) στηρίχθηκε στην κατανόηση του βασικού ρόλου του κράτους ο οποίος 20 OIKONOMIKO ΔEΛTIO