Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Σχιζοφρένεια: Συμπτώματα και Θεραπεία. Οι κοινωνικές επιπτώσεις της Σχιζοφρένειας και ο σύγχρονος ρόλος του Ιατρονοσηλευτικού Προσωπικού Υποβληθείσα στον καθηγητή Μπακαλίδη ημήτριο Από την σπουδάστρια Κατσικαρίδου Χρυσάνθη Έναρξη:10/11/12 Παράδοση:10/05/2013 ιδυμότειχο,2013
Βεβαιώνουμε ότι η παρούσα πτυχιακή εργασία είναι αποτέλεσμα δικής μας δουλειάς και δεν αποτελεί προϊόν αντιγραφής. Στις δημοσιευμένες η μη δημοσιευμένες πηγές που αναφέρουμε έχουμε χρησιμοποιήσει εισαγωγικά όπου απαιτείται και έχουμε παραθέσει τις πηγές τους στο τμήμα της βιβλιογραφίας. Υπογραφή:. 2
Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου κ. Μπακαλίδη για τις πολύτιμες συμβουλές που μου έδωσε για την πτυχιακή μου εργασία. Επίσης ευχαριστώ πολύ τους γονείς μου για την ηθική τους βοήθεια. 3
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εν λόγω πτυχιακή εργασία ασχολείται με το θέμα «Σχιζοφρένεια: Συμπτώματα και Θεραπεία. Οι κοινωνικές επιπτώσεις και ο σύγχρονος ρόλος του Ιατρονοσηλευτικού προσωπικού.» Πιο αναλυτικά η εργασία : Στο κεφάλαιο πρώτο αναλύουμε τον ορισμό και τα συμπτώματα της Σχιζοφρένειας. Έπειτα στο δεύτερο κεφάλαιο αναφερόμαστε στην θεραπεία της Σχιζοφρένειας και τα φάρμακα. Στο τρίτο κεφάλαιο παρατίθενται οι κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, συνήθεις αντιλήψεις για άτομα με ψυχικές διαταραχές και αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου. Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται ο ρόλος του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, οι ρόλοι, οι αρμοδιότητες και οι νοσηλευτικές παρεμβάσεις. ABSTRACT The final work in question deals with the subject «Schizophrenia: symptoms and treatment. «The social impact and the role of health professionals». In the first capital we analyze the definition and symptoms of schizophrenia. Then in the second capital we refer to the treatment of schizophrenia and drugs. In the third capital presents the social and psychological impact, usual notions about people with mental disorders and negative effects on the disease course. Finally, in the fourth capital mentions the role of health professionals, that is to say the roles, the responsibilities and nursing interventions. 4
Πρόλογος Η ψυχική διαταραχή μπορεί να προσβάλει άτομα κάθε ηλικίας, παιδιά, εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους και μπορεί να παρουσιαστεί σε κάθε οικογένεια. Μπορεί να αναφέρεται σε καταστάσεις πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, από την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές ή τις φοβίες, μέχρι την πιο σοβαρή διαταραχή, που είναι η σχιζοφρένεια. υστυχώς, παρόλη την επιστημονική πρόοδο και εξέλιξη στις μεθόδους αντιμετώπισης και θεραπείας, ακόμα και σήμερα η ψυχική διαταραχή, εξακολουθεί να είναι συνώνυμη με την «τρέλα», το ανεξήγητο, το μυστηριώδες, το τρομακτικό και να συνοδεύεται από πολλές λαθεμένες απόψεις, προκαταλήψεις, δοξασίες και φόβους που της προσδίδουν το χαρακτήρα του μύθου και το στοιχείο του στίγματος. Η σχιζοφρένεια σήμερα αντιμετωπίζεται, αρκεί να αναγνωρίζεται έγκαιρα, ο ασθενής να παίρνει τα φάρμακά του, να έχει ψυχοθεραπευτική και ψυχοκοινωνική στήριξη, η οικογένεια να συμμετέχει στη θεραπευτική προσπάθεια και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον να αποδεχθεί τον ασθενή ως άνθρωπο που έχει ανάγκη από συμπαράσταση και βοήθεια. Στην πτυχιακή μας εργασία θα αναφερθούμε στους τρόπους αντιμετώπισης της σχιζοφρένειας, είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να πούμε ότι η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτό, καθώς επίσης και οι συμβολές ενός ειδικευμένου νοσηλευτή πάνω σε αυτό το θέμα. 5
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Περίληψη 4 Πρόλογος 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Σχιζοφρένεια 1.1Ορισμός Σχιζοφρένειας 9 1.2 Αιτιολογικοί Παράγοντες 11 1.2.1 Κληρονομικοί παράγοντες 12 1.2.2. Περιβαλλοντικοί παράγοντες 13 1.3 Συμπτώματα της Σχιζοφρένειας 14 1.3.1 Θετικά συμπτώματα 15 1.3.2Αρνητικά συμπτώματα 16 1.3.3 Οξέα συμπτώματα 16 1.4 ιαταραχές της σκέψης 17 1.5 Άλλα συμπτώματα 18 1.6 Κοινωνική απόσυρση 21 1.7 ιάγνωση της νόσου 22 1.8 Υποκατηγορίες 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Θεραπεία της Σχιζοφρένειας 2.1 Εισαγωγή 25 2.2 Ψυχοκοινωνική ιαχείριση 27 2.3 Ψυχοθεραπεία στη σχιζοφρένεια 29 2.3.1. Θεραπεία 30 2.3.2 Φάρμακα 32 2.3.3.Ψυχοκοινωνικές Θεραπείες 35 2.4 Σχιζοφρένεια και αυτοκτονία 38 2.5 Βιταμίνες προορίζονται για την αντιμετώπιση 42 των αρνητικών συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας 2.6 Συμπέρασμα 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις 3.1 Ψυχική ασθένεια 47 3.2 Κοινωνικό στίγμα 48 3.3. Θεραπευτική Κοινότητα 53 3.4 Συνήθεις εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με τα 55 άτομα με ψυχικές διαταραχές 3.5 Συνέπειες στίγματος 56 3.6 Αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου 59 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ρόλος του Ιατρονοσηλευτικού προσωπικού 4.1 Κοινοτικός Νοσηλευτής Ψυχικής Υγείας 63 Ρόλοι και Αρμοδιότητες 4.2 Νοσηλευτικές παρεμβάσεις 65 4.3 Κοινοτική Νοσηλευτική 66 4.4 Ψυχιατρικές ομές Κοινότητας 69 Επίλογος 75 Παράρτημα 77 Βιβλιογραφία 79 7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Σχιζοφρένεια 8
1.1Ορισμός Σχιζοφρένειας Η σχιζοφρένεια (schizophrenia) είναι μια ψυχική νόσος στην οποία το άτομο απομακρύνεται από την πραγματικότητα του εξωτερικού κόσμου και ζει σε έναν φανταστικό κόσμο. Το άτομο μπορεί να αισθάνεται διαταραχή των αισθημάτων και των συναισθημάτων, μπερδεμένες σκέψεις και μπορεί να συμπεριφέρεται με μη φυσιολογικό τρόπο. Συνήθως πιστεύει σε λανθασμένα ή παράλογα πράγματα (παραληρητικές ιδέες) και αντιλαμβάνεται αισθήσεις οι οποίες στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν (ψευδαισθήσεις).( Brachen P.,2005 p.22-23) Η σχιζοφρένεια είναι πιο συχνή από όσο αντιλαμβάνονται πολλοί άνθρωποι. Στο 1% περίπου των ενηλίκων στις ανεπτυγμένες χώρες έχει διαγνωσθεί σχιζοφρένεια σε κάποιο στάδιο στη ζωή τους. Στις υπό ανάπτυξη χώρες, πιστεύεται ότι ο αριθμός είναι παρόμοιος (στις υπό ανάπτυξη χώρες δεν 9
διαγιγνώσκεται κάθε περίπτωση σχιζοφρένειας εξαιτίας των ανεπαρκών συστημάτων υγείας). Η επίπτωση της σχιζοφρένειας κυμαίνεται πιθανότατα μεταξύ των 15 και 20 νέων περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους ανά έτος. Η μέγιστη επίπτωση παρατηρείται στην ηλικία μεταξύ 25 και 30 ετών. Ο επιπολασμός κυμαίνεται πιθανότατα γύρω στις 200 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Το γεγονός ότι ο επιπολασμός είναι υψηλότερος της επίπτωσης υποδεικνύει ότι πολλοί ασθενείς υποφέρουν από σχιζοφρένεια για μακρά χρονικά διαστήματα. Η σχιζοφρένεια μπορεί να εμφανιστεί σε όλες σχεδόν τις ηλικίες, είναι όμως πιο συχνή στην ηλικία των 20-30 ετών. Η νόσος μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά ή μπορεί να επέλθει σταδιακά σε διάστημα εβδομάδων ή μηνών. Η σχιζοφρένεια είναι το ίδιο συχνή σε άνδρες και γυναίκες. ( Brachen P.,2005 p.22-23) Η κατάχρηση αλκοόλ και φαρμάκων είναι επίσης συχνή σε πληθυσμούς σχιζοφρενών ασθενών. Η πιθανότητα εμφάνισης κατάχρησης ουσιών (κυρίως κατάχρηση αλκοόλ) στους σχιζοφρενείς ασθενείς είναι 47% σε σχέση με 16,7% στον γενικό πληθυσμό. Οι σχιζοφρενείς ασθενείς που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή ουσιών είναι πιθανότερο να διαπράξουν έγκλημα, να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας και να μη συμμορφωθούν στην αντιψυχωσική τους αγωγή. Μεταξύ 20% και 40% των ασθενών με σχιζοφρένεια επιχειρούν αυτοκτονία κατά τη διάρκεια της ζωής τους και 10%- 15% των προσπαθειών είναι επιτυχημένες. Συγκριτικά, η πιθανότητα ύπαρξης ολοκληρωμένων αυτοκτονικών προσπαθειών στον γενικό πληθυσμό είναι περίπου 1%. 10
Η σχιζοφρένεια είναι μία δαπανηρή νόσος, από κάθε άποψη. Για το άτομο είναι μία ιδιαίτερα πιεστική νόσος που μπορεί να το οδηγήσει σε χρόνια αναπηρία. Σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα σωματικής νόσου, κατάχρησης ουσιών και πρόωρου θανάτου, λόγω αυτοκτονίας, ατυχημάτων και καρδιαγγειακής νόσου. Για την οικογένεια, η διάγνωση της σχιζοφρένειας είναι καταστρεπτική, καθώς τα μέλη της αντιμετωπίζουν την προοπτική να στηρίζουν έναν συγγενή με μακροχρόνια αναπηρία. Η σχιζοφρένεια είναι η πιο δαπανηρή από όλες τις ψυχικές νόσους. Η θεραπεία της απορροφά περίπου το 2,5% των ετήσιων συνολικών δαπανών για την υγεία στις ΗΠΑ, το 2% στη Γαλλία και την Ολλανδία και το 1,6% στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με δε-δομένα που συλλέχθηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τέλος, η σχιζοφρένεια δημιουργεί τεράστιο οικονομικό φορτίο για την κοινωνία, λόγω τόσο του άμεσου κόστους (π.χ. νοσοκομειακή νοσηλεία) όσο και του έμμεσου κόστους (π.χ. απώλεια παραγωγικότητας). 1.2 Αιτιολογικοί Παράγοντες ιάφοροι παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη της νόσου. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι η κληρονομικότητα, διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, η δυσλειτουργία κάποιων βιοχημικών ουσιών στον οργανισμό, διάφορες νευρολογικέςανατομικές ανωμαλίες και άλλοι. (Hinshelwood RD,2000 p122-123) 11
1.2.1 Κληρονομικοί παράγοντες Αν και η παρουσία κληρονομικών και περιβαλλοντικών επιρροών στη σχιζοφρένεια είναι καλά τεκμηριωμένη, δεν έχει αναγνωριστεί ακόμη ένα μόνο γονίδιο ή συνδυασμός γονιδίων ως η μοναδική αιτία πρόκλησης της σχιζοφρένειας. Επιπλέον, δεν έχει αναγνωριστεί κάποιος περιβαλλοντικός παράγοντας ή συνδυασμός περιβαλλοντικών παραγόντων ως υπεύθυνος για την ανάπτυξη σχιζοφρένειας. Οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι αποτελούν πιθανώς την απλούστερη και γλαφυρότερη περίπτωση που υποδεικνύει ότι εμπλέκονται τόσο τα γονίδια όσο και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ο μονοζυγωτικός δίδυμος ενός ασθενή με σχιζοφρένεια έχει 50% πιθανότητα ανάπτυξης της νόσου (σε σύγκριση με 1% πιθανότητα μεταξύ του γενικού πληθυσμού), ένα εύρημα που αποδεικνύει τον ρόλο της κληρονομικότητας στη σχιζοφρένεια. (Hinshelwood RD,2000) Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η γενετική προδιάθεση υπάρχει, εκφράζεται όμως μόνο κάτω από συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Ο σχετικός κίνδυνος ανάπτυξης σχιζοφρένειας μεταξύ μελών μιας οικογένειας σχετίζεται άμεσα με τα κοινά τους γονίδια. 12
1.2.2 Περιβαλλοντικοί παράγοντες Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με το πότε συμβαίνουν: Πρώιμα γεγονότα της βρεφικής ή παιδικής ηλικίας που επηρεάζουν την εγκεφαλική ανάπτυξη (π.χ. περιγεννητική υποξία). Γεγονότα που προκύπτουν αργότερα, ειδικότερα στη διάρκεια της εφηβείας, κι επομένως εγγύτερα στην έναρξη της σχιζοφρένειας (π.χ. θάνατος στην οικογένεια, αποχωρισμός από την οικογένεια). Είναι ξεκάθαρο ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της σχιζοφρένειας δεδομένου ότι ο γενετικός κίνδυνος ανάπτυξης σχιζοφρένειας είναι μικρότερος από τον θεωρητικά αναμενόμενο κίνδυνο. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν βιολογικά, σωματικά και ψυχοκοινωνικά γεγονότα τα οποία το άτομο αντιλαμβάνεται από τη στιγμή της σύλληψης μέσω της προγεννητικής ανάπτυξης, γέννησης κι επακόλουθης ανάπτυξης. Πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν ότι πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της σχιζοφρένειας. Κάποιοι από αυτούς είναι: Οι επιπλοκές στην εγκυμοσύνη και στον τοκετό Οι προγεννητικές και παιδικές λοιμώξεις Η εποχή γέννησης Ο τόπος γέννησης και η διαμονή σε αστικό περιβάλλον ιάφοροι άλλοι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες (Hinshelwood RD,2000) 13
1.3 Συμπτώματα της Σχιζοφρένειας Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι σχιζοφρένειας: η οξεία (σύντομης διάρκειας, εβδομάδες, μήνες) και η χρόνια (μακράς διάρκειας, μήνες, χρόνια). Πολλοί ασθενείς αν υποβληθούν σε θεραπεία, είναι πιθανό να αποκατασταθούν μετά την οξεία προσβολή. Η χρόνια νόσος, ωστόσο, είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας μπορούν να χωρισθούν σε δύο τύπους: τα θετικά και τα αρνητικά. Θετικά συμπτώματα είναι αυτά τα οποία αντιλαμβάνεται ένας ασθενής με σχιζοφρένεια τα οποία όμως ένα φυσιολογικό άτομο δεν αντιλαμβάνεται. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται συμπτώματα όπως παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αποδιοργανωμένη σκέψη, μη φυσιολογικά συναισθήματα και ασυνήθη συμπεριφορά. Αρνητικά συμπτώματα είναι αυτά τα οποία αντιλαμβάνεται ένα φυσιολογικό άτομο, ένας ασθενής με σχιζοφρένεια όμως όχι. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται συμπτώματα όπως έλλειψη τάσης για ενέργεια και πρωτοβουλίας, μειωμένη ενεργητικότητα, κοινωνική απόσυρση και απάθεια.( Hoff Ρ, 2001 p 23-28). 14
Η σχιζοφρένεια μπορεί να περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος συμπτωμάτων, ένας συγκεκριμένος ασθενής όμως, δεν εμφανίζει κατ ανάγκη όλα τα πιθανά συμπτώματα που σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια. Η ένταση των συμπτωμάτων διαφέρει επίσης από άτομο σε άτομο μπορεί δε να διαφέρει ακόμη και σε κάθε μεμονωμένο άτομο. Αυτό καθιστά την κλινική εικόνα της σχιζοφρένειας πολύ ασταθή. Πολλοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τα κλινικά χαρακτηριστικά της σχιζοφρένειας. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι κοινωνικές επαφές, η ηλικία και η ευφυΐα. Για παράδειγμα, η απουσία κοινωνικών επαφών μπορεί να αυξήσει τα αρνητικά συμπτώματα, ενώ πάρα πολλές κοινωνικές επαφές μπορεί να αυξήσουν τα θετικά συμπτώματα. Έφηβοι και νεαρά άτομα υποφέρουν πιο συχνά από διαταραχές της σκέψης και των συναισθημάτων σε σύγκριση με ηλικιωμένους ασθενείς. Ασθενείς χαμηλής ευφυΐας είναι πιθανό να έχουν απλές παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις ενώ πιο ευφυείς ασθενείς μπορεί να υποφέρουν από πιο πολύπλοκες παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις..( Hoff Ρ, 2001). 1.3.1 Θετικά συμπτώματα Συμπτώματα της σχιζοφρένειας στα οποία ο ασθενής δεν αντιλαμβάνεται πράγματα τα οποία αντιλαμβάνονται τα φυσιολογικά άτομα (π.χ. παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις). Τα θετικά συμπτώματα είναι πιο έντονα στην οξεία σχιζοφρένεια. Είναι δυνατόν να εμφανιστούν και αρνητικά συμπτώματα αλλά μπορεί να καλύπτονται από τα πιο εμφανή θετικά συμπτώματα..( Hoff Ρ, 2001 p 23-28). 15
1.3.2Αρνητικά συμπτώματα Συμπτώματα της σχιζοφρένειας κατά τα οποία ο ασθενής παύει να κάνει πράγματα τα οποία κάνουν τα φυσιολογικά άτομα (π.χ. έλλειψη τάσης για ενέργεια και πρωτοβουλίας, κοινωνική απόσυρση). Τα αρνητικά συμπτώματα είναι πιο εμφανή στη χρόνια σχιζοφρένεια. Πρόδρομη φάση Σε πολλούς ασθενείς την έναρξη των οξέων συμπτωμάτων προηγείται μια πρόδρομη φάση. Στη φάση αυτή η λειτουργικότητα του ασθενή εκπίπτει, τα συμπτώματα όμως δεν είναι αρκετά σοβαρά για να επιτρέψουν τη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Τα πιο κοινά συμπτώματα αυτής της φάσης είναι: κοινωνική απόσυρση αυτοάρνηση έλλειψη πρωτοβουλίας και ενεργητικότητας παράλογες σκέψεις 1.3.3 Οξέα συμπτώματα Παραληρητικές ιδέες Οι παραληρητικές ιδέες είναι λανθασμένα ή παράλογα πιστεύω του ασθενή τα οποία δεν μπορούν να διασκεδαστούν με λογικά επιχειρήματα. Τα πιο κοινά παραληρήματα είναι το διωκτικό παραλήρημα και το παραλήρημα μεγαλείου..( Hoff Ρ, 2001). Στο διωκτικό παραλήρημα ο ασθενής νοιώθει ότι παρενοχλείται από τον κόσμο γενικά, από τμήματα της κοινωνίας ή από κάποιο συγκεκριμένο άτομο. Για παράδειγμα, ο ασθενής μπορεί να πιστεύει ότι πάντα παρακολουθείται από την αστυνομία. 16
Στο παραλήρημα μεγαλείου ο ασθενής πιστεύει ότι είναι ένα φημισμένο πρόσωπο ή μια μη αναγνωρισμένη ιδιοφυΐα. Τέτοιες παραληρητικές ιδέες δεν είναι ειδικές της σχιζοφρένειας και για τον λόγο αυτό έχουν μικρή διαγνωστική αξία. Άλλου τύπου παραληρητικές ιδέες είναι λιγότερο συχνές αλλά είναι και αυτές ιδιαίτερα χαρακτηριστικές για τη σχιζοφρένεια. 1.4 ιαταραχές της σκέψης Οι διαταραχές της σκέψης συνήθως αντανακλώνται στην ομιλία του ασθενή η οποία είναι ασαφής και δυσνόητη. Στη σχιζοφρένεια, οι διαταραχές του ειρμού της σκέψης συμβαίνουν συχνά. Σε τέτοιες διαταραχές, ο όγκος και η ταχύτητα των σκέψεων αλλάζει. Επίσης μπορεί να επέλθει μια χαλάρωση του συνειρμού των ιδεών (π.χ. καμία λογική συσχέτιση μεταξύ των ιδεών). Στην πιο σοβαρή της μορφή, ο ασθενής δεν μπορεί να σκεφτεί συντονισμένα και η ομιλία του είναι μπερδεμένη..( Hoff Ρ, 2001 p34-37). Μη φυσιολογική συμπεριφορά Μερικοί ασθενείς με οξεία σχιζοφρένεια παρουσιάζουν εντελώς φυσιολογική εμφάνιση και συμπεριφορά. Άλλοι μπορεί να εμφανίσουν ακατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά, να είναι αφηρημένοι και εσωστρεφείς ή κατά άλλο τρόπο παράξενοι. Μερικοί ασθενείς χαμογελούν και γελούν χωρίς προφανή λόγο. Μερικοί είναι ανήσυχοι και θορυβώδεις, ενώ άλλοι μπορεί να είναι μοναχικοί, σπαταλώντας αρκετό χρόνο στα δωμάτιά τους ίσως ξαπλωμένοι στο κρεβάτι τους βυθισμένοι σε σκέψεις. 17
Η βία δεν είναι πιο συχνή σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, μπορεί όμως να επιχειρηθεί αυτόακρωτηριασμός ή αυτοκαταστροφή (αυτοκτονία). Έλλειψη ευαισθησίας Οι περισσότεροι ασθενείς δεν συνειδητοποιούν την πάθησή τους. εν μπορούν να δεχτούν ότι αυτά τα οποία αντιλαμβάνονται οφείλονται σε νόσο, αλλά πιστεύουν ότι είναι αποτέλεσμα των πράξεων άλλων ανθρώπων. Αυτή η έλλειψη Αναισθησίας κάνει συχνά τον ασθενή απρόθυμο να δεχτεί τη θεραπεία. Κινητικές διαταραχές Στη σχιζοφρένεια μπορεί να εμφανιστεί ποικιλία κινητικών διαταραχών. Η κατατονική εμβροντησία και η κατατονική διέγερση είναι τα πιο έντονα συμπτώματα ενώ η δραστηριότητα του ασθενή συνήθως κυμαίνεται μεταξύ των δυο αυτών ακραίων καταστάσεων. Η κατατονία ήταν πολύ συχνή τόσο στη χρόνια όσο και στην οξεία σχιζοφρένεια. 1.5 Άλλα συμπτώματα Η εστίαση της προσοχής και η συγκέντρωση είναι φτωχές στην οξεία σχιζοφρένεια. Η μνήμη ωστόσο, δεν επηρεάζεται. Συνεπώς, τα κοινά χαρακτηριστικά της οξείας σχιζοφρένειας είναι ιδέες καταδίωξης σε συνδυασμό με ψευδαισθήσεις, άμβλυνση του συναισθήματος και ανάρμοστα συναισθήματα καθώς και η παράξενη ιδέα ότι άλλοι άνθρωποι μπορούν να διαβάσουν τις σκέψεις κάποιου άλλου. (Patel V,2006) 18
β) Χρόνια συμπτώματα Τα συμπτώματα της χρόνιας σχιζοφρένειας είναι δύο τύπων: επίμονα θετικά συμπτώματα, παρόμοια με αυτά της οξείας φάσης αρνητικά συμπτώματα τα οποία είναι πιο εμφανή σε σχέση με την οξεία φάση. - ιαταραχές συμπεριφοράς Η μειωμένη ενεργητικότητα και η έλλειψη πρωτοβουλίας είναι συνήθη χαρακτηριστικά της χρόνιας σχιζοφρένειας. Αν αφεθεί μόνος, ο ασθενής μπορεί να παραμείνει αδρανής για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή η δραστηριότητά του να είναι άσκοπη και επαναλαμβανόμενη. Ο ασθενής αποσύρεται από τις κοινωνικές συναναστροφές και η συμπεριφορά του μπορεί να είναι προκλητική και να δημιουργήσει αμηχανία στους άλλους ανθρώπους. Μερικοί ασθενείς συλλέγουν και συσσωρεύουν αντικείμενα με αποτέλεσμα το περιβάλλον τους να γίνεται βρώμικο και ακατάστατο. Άλλοι παραβιάζουν τους κοινωνικούς κανόνες μιλώντας με ξένους για προσωπικά θέματα, ή αισχρολογώντας σε δημόσιους χώρους. 19
-Συναισθηματικές διαταραχές Όπως και στην οξεία πάθηση, η άμβλυνση του συναισθήματος και η ανάρμοστη ανταπόκριση παρατηρούνται σε ασθενείς με χρόνια σχιζοφρένεια. Επίσης, συχνά εμφανίζεται κατάθλιψη. Πολλοί ασθενείς με σχιζοφρένεια δεν δέχονται ότι είναι άρρωστοι και αναγνωρίζουν την πάθησή τους μόνο όταν αρχίσουν να καλυτερεύουν. Μερικοί ψυχίατροι πιστεύουν ότι αυτή η συνειδητοποίηση της πάθησής τους, όταν αρχίζουν να γίνονται καλύτερα, προκαλεί την κατάθλιψη. Άλλοι πιστεύουν ότι η μελαγχολία είναι απλώς ένα σύμπτωμα της σχιζοφρένειας ενώ μερικοί γιατροί πιστεύουν ότι είναι ανεπιθύμητη ενέργεια των νευροληπτικών φαρμάκων. (Patel V,2006) - ιαταραχές της σκέψης Οι ασθενείς με χρόνια σχιζοφρένεια μπορεί να υποφέρουν από διαταραχές της σκέψης του τύπου που απαντώνται και στην οξεία σχιζοφρένεια, σε μικρότερο όμως βαθμό. Αυτό αντικατοπτρίζεται συνήθως στην ομιλία του ασθενούς, η οποία είναι αργή, ασαφής και δυσνόητη. - Ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες Μπορεί να εμφανισθούν ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται στην οξεία σχιζοφρένεια, δεν είναι όμως τόσο συχνές. Ο ασθενής μπορεί να υπομείνει τις παραληρητικές ιδέες με μικρή συναισθηματική φόρτιση. Για παράδειγμα ο ασθενής μπορεί να είναι πεισμένος ότι 20
θα εκτελεστεί, αλλά δεν δείχνει φόβο ή οργή. Οι παραληρητικές ιδέες μπορεί να είναι επίσης αποκομμένες από τις υπόλοιπες σκέψεις του ασθενή. Για παράδειγμα, ο ασθενής μπορεί να πιστεύει ότι οι προσωπικές του σεξουαλικές φαντασιώσεις και πρακτικές συζητούνται ευρέως από ξένους, ενώ κατά τα άλλα οι υπόλοιπες σκέψεις του καθώς και η επαγγελματική και κοινωνική του ζωή είναι εντελώς φυσιολογική. 1.6 Κοινωνική απόσυρση Συναισθηματικές και διανοητικές διαταραχές, ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες μπορούν να αποδιοργανώνουν τη ζωή του ασθενούς. Σαν αποτέλεσμα, ο ασθενής συχνά αποσύρεται από τον εξωτερικό κόσμο και ζει τη ζωή του από μέσα. Ο ασθενής μπορεί να δείχνει περιορισμένα ή και καθόλου συναισθήματα απέναντι σε φίλους και συγγενείς και μπορεί να γίνει ασυγκίνητος και αδιάφορος για τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων. 21
1.7 ιάγνωση της νόσου Η διάγνωση της σχιζοφρένειας στηρίζεται σε κριτήρια είτε του ιαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών ιαταραχών του Αμερικανικού Ψυχιατρικού Οργανισμού είτε της ιεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης των Ασθενειών και Συναφών Προβλημάτων Υγείας του Οργανισμού Παγκόσμιας Υγείας. Τα κριτήρια αυτά χρησιμοποιούν τις εμπειρίες και τις ανωμαλίες στη συμπεριφορά που ακολουθούνται από την κλινική αξιολόγηση ενός ψυχίατρου. Τα συμπτώματα που σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια θα πρέπει να εμφανίζονται συνεχώς στον πληθυσμό και να φτάνουν συγκεκριμένο επίπεδο σοβαρότητας πριν γίνει η διάγνωση. Από το 2009 δεν υπάρχει κάποια αντικειμενική δοκιμασία.( Βασλαμαντζής Γ,1983 σελ 24-27) 1.8 Υποκατηγορίες Το DSM-IV-TR περιλαμβάνει πέντε υποκατηγορίες σχιζοφρένιας, αν και οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη του DSM-5 συστήνουν να αφαιρεθούν από τη νέα ταξινόμηση: Παρανοϊκός τύπος: Οι ψευδαισθήσεις ή οι ακουστικές παραισθήσεις είναι παρούσες, αλλά η διαταραχή της σκέψης, η αποδιοργανωμένη συμπεριφορά ή η συναισθηματική εξομάλυνση δεν είναι. Οι ψευδαισθήσεις είναι διωκτικές ή/και πομπώδεις, αλλά εκτός από αυτές, άλλα 22
θέματα όπως η ζηλοτυπία, θρησκευτικότητα ή η σωματοποίηση μπορεί επίσης να είναι παρούσα. Αποδιοργανωμένος τύπος: Ονομάζεται hebephrenic σχιζοφρένια στο ICD. Εντοπίζεται διαταραχή της σκέψης και συναισθηματική εξομάλυνση. Κατατονικός τύπος: Το άτομο μπορεί να είναι σχεδόν ακίνητο ή να χαρακτηρίζεται από ταραγμένες και άσκοπες κινήσεις. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν κατατονική κατάπληξη και κηρώδη ευελιξία. Αδιαφοροποίητος τύπος: Ψυχωτικά συμπτώματα είναι παρόντα αλλά τα κριτήρια για παρανοϊκό, αποδιοργανωμένο, ή κατατονικό τύπο δεν έχουν συναντηθεί. Υπολοιπόμενος τύπος: Θετικά συμπτώματα σε χαμηλό όμως βαθμό είναι παρόντα. Το ICD-10 καθορίζει δύο πρόσθετες υποκατηγορίες: Μετα-σχιζοφρενής κατάθλιψη: Καταθλιπτικό επεισόδιο που προκύπτει ως συνέπεια μιας σχιζοφρενούς ασθένειας όπου μερικά χαμηλού επιπέδου σχιζοφρενή συμπτώματα μπορούν ακόμα να είναι παρόντα. Απλή σχιζοφρένεια: Ύπουλη και προοδευτική εξέλιξη των προεξεχόντων αρνητικών συμπτωμάτων χωρίς ιστορικό ψυχωτικών επεισοδίων. 23
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Θεραπεία της Σχιζοφρένειας 24
2.1 Εισαγωγή Η κλινική αντιμετώπιση του ασθενούς μπορεί να περιλαμβάνει νοσηλεία και αντιψυχωσική αγωγή, όπως και ψυχοκοινωνικές θεραπείες: Γνωσιακή Οικογενειακή Ομαδική και ατομική θεραπεία Εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες Θεραπεία αποκατάστασης Η φαρμακευτική θεραπεία περιλαμβάνει κυρίως δύο μεγάλες κατηγορίες φαρμάκων: τα τυπικά και τα άτυπα αντιψυχωσικά. Στην θεραπεία της σχιζοφρένειας έχει μεγάλη σημασία η πρώϊμη έναρξη. Στην χρόνια μορφή της νόσου απαιτείται μακροχρόνια θεραπεία προκειμένου να προληφθούν οι υποτροπές. (Ευτυχιάδης Λ., 1995). Η αρχική θεραπεία της σχιζοφρένιας είναι τα αντιψυχωτικά φάρμακα, συχνά σε συνδυασμό με ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη. Εισαγωγή σε νοσοκομείο μπορεί να πραγματοποιηθεί σε σοβαρά επεισόδια είτε εθελοντικά είτε (εάν η νομοθεσία πνευματικής υγείας το επιτρέπει) ακούσια. Η μακροπρόθεσμη εισαγωγή σε νοσοκομείο είναι ασυνήθιστη από την έναρξη της αποϊδρυματοποίησης στη δεκαετία του '50, αν και ακόμα συμβαίνει. Κοινοτικές υπηρεσίες υποστήριξης που συμπεριλαμβάνουν κέντρα υποδοχής, επισκέψεις από τα μέλη μιας κοινοτικής ομάδας πνευματικής υγείας, υποστηριζόμενη απασχόληση και ομάδες στήριξης, είναι συχνές. Κάποια στοιχεία δείχνουν ότι η τακτική 25
άσκηση έχει θετική επίδραση στη σωματική και πνευματική υγεία των σχιζοφρενών. Η πρωταρχική θεραπεία της σχιζοφρένιας είναι τα αντιψυχωτικά φάρμακα, τα οποία μπορούν να μειώσουν τα θετικά συμπτώματα της ψύχωσης σε περίπου 7-14 ημέρες. Τα αντιψυχωτικά φάρμακα, εντούτοις, αποτυγχάνουν να βελτιώσουν σημαντικά τα αρνητικά συμπτώματα και τη γνωστική δυσλειτουργία. Η επιλογή του οποιουδήποτε αντιψυχωτικού φαρμάκου είναι βασισμένη στα οφέλη, τους κινδύνους, και τις δαπάνες. Είναι αμφισβητήσιμο αν, ως κατηγορία, τα τυπικά ή άτυπα αντιψυχωτικά φάρμακα είναι καλύτερα. Και τα δύο έχουν τα ίσα ποσοστά υποτροπής συμπτωμάτων, όταν χρησιμοποιούνται τα τυπικά σε μικρές ως μέτριες δόσεις. Υπάρχει καλή απόκριση σε 40-50%, μερική απόκριση σε 30-40%, και αντίσταση στη θεραπεία (αποτυχία των συμπτωμάτων να αποκριθούν ικανοποιητικά, μετά από έξι εβδομάδες, σε δύο από τρία διαφορετικά αντιψυχωτικά φάρμακα) σε 20% των ανθρώπων. Η κλοζαπίνη είναι μια αποτελεσματική θεραπεία για εκείνους που 26
αποκρίνονται ελάχιστα σε άλλα φάρμακα, αλλά περιλαμβάνει την ενδεχόμενη σοβαρή παρενέργεια της ακοκκιοκυτταραιμίας (μείωση λευκών αιμοσφαιρίων) σε 1-4%. Όσον αφορά τις παρενέργειες των τυπικών αντιψυχωτικών φαρμάκων, συνδέονται με ένα υψηλότερο ποσοστό εξωπυραμιδικών παρενεργειών, ενώ των άτυπων συνδέονται με σημαντική αύξηση του σωματικού βάρους, το διαβήτη και τον κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου. Ενώ τα άτυπα έχουν λιγότερες εξωπυραμιδικές παρενέργειες, αυτές οι διαφορές είναι μέτριες. Μερικά άτυπα φάρμακα, όπως η κουετιαπίνη και η ρισπεριδόνη συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο θανάτου έναντι του άτυπου περφαιναζίνη, ενώ η κλοζαπίνη συνδέεται με το χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου. Παραμένει ασαφές εάν τα νεώτερα αντιψυχωτικά φάρμακα μειώνουν τις πιθανότητες ανάπτυξης του κακοήθους συνδρόμου από νευροληπτικά, μια σπάνια αλλά σοβαρή νευρολογική διαταραχή. Για τους ανθρώπους που είναι απρόθυμοι ή ανίκανοι να πάρουν το φάρμακο τακτικά, μακράς διάρκειας δράσης αποθηκευτικά σκευάσματα αντιψυχωτικών φαρμάκων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιτύχουν τον έλεγχο. Όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να βελτιώσουν τη μακροχρόνια προσκόλληση στη θεραπεία.( Θεοχαράκης Ν, 2001 σελ 33-34). 2.2 Ψυχοκοινωνική ιαχείριση Ένας αριθμός ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων μπορεί να είναι χρήσιμος στη θεραπεία της σχιζοφρένειας και συμπεριλαμβάνει: [[οικογενειακή θεραπεία]], θεραπεία που βασίζεται στην κοινοτική υποστήριξη, υποστηριζόμενη 27
απασχόληση, γνωστική αποκατάσταση, δεξιότητες κατάρτισης, γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία (CBT), συμβολικές οικονομικές παρεμβάσεις και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για τη χρήση ουσιών και τη διαχείριση βάρους. Η οικογενειακή θεραπεία ή εκπαίδευση, που εξετάζει ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα ενός ατόμου, μπορεί να μειώσει τις υποτροπές και τις εισαγωγές στο νοσοκομείο. Τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα της CBT είτε στη μείωση των συμπτωμάτων είτε την παρεμπόδιση της υποτροπής είναι ελάχιστα. Η θεραπεία μέσω της τέχνης ή του δράματος δεν έχουν ακόμα ερευνηθεί. Η αντιμετώπιση του σχιζοφρενικού ασθενούς μπορεί να περιλαμβάνει νοσηλεία και αντιψυχωτική φαρμακευτική αγωγή (ανταγωνιστές των υποδοχέων ντοπαμίνης, με φάρμακα γνωστά ως τυπικά αντιψυχωτικά και ανταγωνιστές σεροτονίνηςντοπαμίνης, γνωστά ως άτυπα, νεότερα ή δεύτερης γενιάς αντιψυχωτικά) επιπλέον των ψυχοκοινωνικών θεραπειών, όπως συμπεριφορικής, οικογενειακής, ομαδικής, ατομικής και θεραπειών κοινωνικών δεξιοτήτων και αποκατάστασης. Οποιαδήποτε από αυτές τις μορφές θεραπείας μπορεί να παρέχεται ενδονοσοκομειακά ή εξωνοσοκομειακά. Άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι το λίθιο, η προπραλόλη, οι βενζοδιαζεπίνες, το βαλπροϊκό οξύ και η καρβαμαζεπίνη. 28
Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT) μπορεί να είναι αποτελεσματική στην οξεία ψύχωση και την κατατονική μορφή. (Bhugra D. 2006; http://el.wikipedia.org/wiki/, Ημ προσπέλασης 9/3/2013) 2.3 Ψυχοθεραπεία στη σχιζοφρένεια Στα προβλήματα ψυχωσικού επιπέδου είναι γεγονός ότι η φαρμακοθεραπεία αποτελεί το κύριο θεραπευτικό μέσο. Από εκεί και πέρα οι παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις συχνά βελτιώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής του ατόμου, βελτιώνοντας τη συμμόρφωση προς τη θεραπευτική αγωγή, περιορίζοντας τον αριθμό των υποτροπών, περιορίζοντας την επιβάρυνση για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας κλπ. Προϋπόθεση για τη συμμετοχή του ατόμου στις παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις αποτελεί η ύφεση των ψυχωσικών συμπτωμάτων. Πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί και παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των ίδιων των ψυχωσικών συμπτωμάτων, αλλά ακόμη αποτελούν κάτι πολύ νέο στην αντιμετώπιση των ψυχωσικών καταστάσεων και η διάδοσή τους στην Ελλάδα είναι ακόμη περιορισμένη. Κατά συνέπεια η 29
απάντησή μας είναι ότι μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση θα μπορούσε να προσφέρει βοήθεια συμπληρωματικά προς τη φαρμακευτική αγωγή. Από εκεί και πέρα θα πρέπει να συνεκτιμηθεί η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο αυτή τη στιγμή. (http://www.mpes.uoa.gr/node/538, ημ. Προσπέλασης 10/4/2013) 2.3.1 Θεραπεία Η παραγωγή μιας σειράς φαρμάκων και ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων έχει βοηθήσει πάρα πολύ στην μελλοντική εξέλιξη των ατόμων με σχιζοφρένεια. Τα νέα αντιψυχωτικά φάρμακα βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της διαταραχής, ενώ ταυτόχρονα προκαλούν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που στιγματίζουν τον ασθενή. Η εκπαίδευση καθώς και άλλες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς και τις οικογένειές τους να μάθουν να διαχειρίζονται την διαταραχή πιο αποτελεσματικά, μειώνουν την κοινωνική και επαγγελματική δυσλειτουργία και αυξάνουν την κοινωνική επανένταξη όσων πάσχουν από σχιζοφρένεια. Παράλληλα οι έρευνες για πιο αποτελεσματικές θεραπείες συνεχίζονται. Επιπρόσθετα, οι συνεχιζόμενες μελέτες για την καλύτερη πρόγνωση της σχιζοφρένειας που παρατηρείται στις αναπτυσσόμενες χώρες σε σχέση με τις αναπτυγμένες πιθανόν να υποδεικνύουν στρατηγικές που μπορούν να εφαρμοστούν 30
παγκόσμια για να βελτιώσουν την έκβαση των ασθενών με σχιζοφρένεια σε όλο τον κόσμο. ( Θεοχαράκης Ν, 2001 σελ 45-47). Για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας υπάρχουν τρεις βασικές συνιστώσες: Φαρμακοθεραπεία για την ανακούφιση των συμπτωμάτων και την πρόληψη υποτροπών Εκπαίδευση και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για να βοηθηθούν οι ασθενείς και οι οικογένειές τους στην επίλυση των προβλημάτων, στην αντιμετώπιση του στρες, στο χειρισμό της νόσου και των επιπλοκών της καθώς και στην πρόληψη υποτροπών Κοινωνική αποκατάσταση για να βοηθηθούν οι ασθενείς να επανενταχθούν στην κοινωνία και να αποκτήσουν ξανά την εκπαιδευτική και επαγγελματική τους λειτουργικότητα Οι κλινικοί επαγγελματίες πρέπει να γνωρίζουν τις αρχές που υπογραμμίζονται από την Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία στην Ανακοίνωση της Μαδρίτης, που εκδόθηκε το 1996, και τονίζεται η σπουδαιότητα της ενημέρωσης για τα νέα επιστημονικά δεδομένα, της μετάδοσης σύγχρονης γνώσης στους άλλους και της αποδοχής του ασθενούς ως συνοδοιπόρου με δικαιώματα στη θεραπευτική διαδικασία. Eδω πρέπει να αναφέρουμε ότι παρ όλες τις προσπάθειες των επιστημόνων πάνω σε όλους τις σύγχρονες μεθόδους θεραπείας της σχιζοφρένεια καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα, ότι δεν υπάρχει θεραπεία για την νόσο. Είναι επίσης σημαντικό οι 31