ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι Σύνταξη Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.
Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι Διδάσκουσα: Μ Λεκάκου Υποχρεωτικό Α εξαμήνου Τμήμα Φιλολογίας Ακαδ.έτος 2014-2015
Σύνταξη Σύνοψη Συντακτικές κατηγορίες: λεξικές και φραστικές Λεξικές συντακτικές κατηγορίες: κατάταξη σε μέρη του λόγου Λεξικές συντακτικές κατηγορίες: λέξεις περιεχομένου και λειτουργικές λέξεις Φραστικές συντακτικές κατηγορίες: ανάλυση σε άμεσα συστατικά διαγνωστικά κριτήρια 2
Σύνταξη Σύνοψη Δόμηση της πρότασης: κανόνες φραστικής δομής (ΚΦΔ) Απεικόνιση με δέντρο- διάγραμμα Προαιρετικά συστατικά (προσαρτήματα) Ιεραρχική οργάνωση και δομική αμφισημία Επαναληπτικοί ΚΦΔ: εξαρτημένες προτάσεις Επαναδρομή 3
Λειτουργικές κατηγορίες o Άσκηση: Δώστε παραδείγματα από: 1. λειτουργικές κατηγορίες συνεμφανίζονται με ονόματα. 2. λειτουργικές κατηγορίες συνεμφανίζονται με ρήματα. 4
Λειτουργικές κατηγορίες o Άσκηση: Στην ακόλουθη πρόταση, αναγνωρίστε τις λέξεις περιεχομένου και τις λειτουργικές λέξεις: 1. Η σκριφνώδης απρουσία εκτρόπλισε τον πτορκαίο ύκαλο χωρίς να εγκριμώσει στο μπροτάδι. 5
Λειτουργικές κατηγορίες Ερώτηση: (α) Με ποιο κριτήριο γίνεται η διάκριση σε μέρη του λόγου από την παραδοσιακή γραμματική; (β) Γιατί ο τρόπος αυτός διάκρισης είναι εσφαλμένος; 6
Ανάλυση σε άμεσα συστατικά Άσκηση: Με βάση τα διαγνωστικά κριτήρια, αναλύστε την ακόλουθη πρόταση σε άμεσα συστατικά: 1. Ο Δημήτρης χάρισε του Γιάννη το παλιό κινητό του. (Εναλλακτική διατύπωση: επιλέξτε μια ομάδα λέξεων και δείξτε ότι συνιστούν άμεσο συστατικό.) 7
Απλοί ΚΦΔ Οι προτάσεις οργανώνονται ιεραρχικά: οι λέξεις συγκροτούν φράσεις, και οι φράσεις συγκροτούν προτάσεις. Η πρόταση αναλύεται σε ΟΦ και ΡΦ. Π à ΟΦ ΡΦ Ανάλυση των ΟΦ και ΡΦ: ΟΦ à Αρθ Ο ΡΦà Ρ ΟΦ 8
Απλοί ΚΦΔ Αυτοί οι ΚΦΔ παράγουν προτάσεις όπως: 1. Κάθε φοιτητής διάβασε τρία βιβλία. 2. Κάθε καθηγητής εξέδωσε ένα βιβλίο. 3. Η Δήμητρα χάιδεψε τη γάτα. 4. Ο θόρυβος τρόμαξε το παιδί. 5. Οι γείτονες κάλεσαν το 100. κλπ 9
Δομική αμφισημία Η ιεραρχική οργάνωση των προτάσεων μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την ύπαρξη δομικών αμφισημιών. Ø Η δομική αμφισημία αποτελεί επιχείρημα υπέρ της ιεραρχικής οργάνωσης των προτάσεων. 10
Δομική αμφισημία Δομική αμφισημία: (1) Ο Γιάννης είδε το κορίτσι με τα κυάλια. i. «Ο Γ είδε το κορίτσι χρησιμοποιώντας κυάλια.» ii. «Ο Γ είδε ένα κορίτσι που κρατούσε κυάλια.» Λεξική αμφισημία: (2) Ο πίνακας αυτός φαίνεται παλιός. i. «έργο τέχνης» ii. «κάθετη επιφάνεια εργασίας σε αίθουσες διδασκαλίας» 11
Δομική αμφισημία Μία πρόταση μπορεί να αντιστοιχεί σε δύο (ή καμιά φορά περισσότερες) διαφορετικές ερμηνείες à αμφίσημη πρόταση. Οι ερμηνείες αποδίδονται με τις παραφράσεις. Εφόσον η ερμηνεία των μεμονωμένων λέξεων παραμένει σταθερή και στις παραφράσεις, η αμφισημία οφείλεται σε διαφορετική δόμηση των συστατικών της πρότασης. è Δύο διαφορετικά δέντρα- διαγράμματα 12
Δομική αμφισημία Ποια είναι η πηγή της αμφισημίας στην πρόταση Ο Γιάννης είδε το κορίτσι με τα κυάλια; Οι ΠροθΦ είναι προαιρετικά στοιχεία (προσαρτήματα, πρβλ προσδιορισμοί) εντός ΡΦ και ΟΦ: ΡΦ à Ρ ΟΦ (ΠροθΦ) ΟΦ à Α Ο (ΠροθΦ) 13
Δομική αμφισημία Άσκηση: Με βάση τους ΚΦΔ που έχετε ήδη, σχεδιάστε το δέντρο- διάγραμμα που αναπαριστά τη συντακτική δομή της ακόλουθης πρότασης: 1. Ο μάγος άγγιξε το παιδί με το ραβδί. Σημείωση: Το à αντιστοιχεί σε διακλάδωση του δέντρου. 14
Επαναληπτικοί Κανόνες Φραστικής Δομής Μέχρι τώρα είδαμε μόνο κύριες προτάσεις. 1. [Ο Δημήτρης θα αργήσει στο μάθημα.] Ωστόσο, όλες οι γλώσσες διαθέτουν το μηχανισμό της υπόταξης: 2. [Ο Γιάννης είπε [ότι ο Δημήτρης θα αργήσει στο μάθημα]]. Για να παραγάγουμε τη σύνθετη πρόταση στο (2), χρειαζόμαστε έναν ΚΦΔ που να παράγει τις εξαρτημένες (εγκιβωτισμένες) προτάσεις. 15
Επαναληπτικοί ΚΦΔ Σε τι διαφέρουν οι εξαρτημένες από τις κύριες προτάσεις; Οι εξαρτημένες προτάσεις εισάγονται από το συμπληρωματικό δείκτη (ΣΔ) (πρβλ σύνδεσμο). Οι εξαρτημένες προτάσεις έχουν θέση συμπληρώματος. Χρειαζόμαστε μια νέα κατηγορία πρότασης, που να περιλαμβάνει και τον ΣΔ: Π à ΣΔ Π Επίσης, χρειαζόμαστε έναν ΚΦΔ που να εμφανίζει τις εξαρτημένες προτάσεις ως συμπληρώματα σε ρήματα. 16
Επαναληπτικοί ΚΦΔ i. Π à ΣΔ Π ii. Π à ΟΦ ΡΦ iii. ΡΦ à Ρ ΟΦ iv. ΡΦ à Ρ Π 17
Επαναληπτικοί ΚΦΔ Ο κανόνας (iv) ονομάζεται επαναληπτικός, γιατί περιέχει στο δεξί μέρος του βέλους μια κατηγορία (Π ) που περιέχει την κατηγορία που εμφανίζεται στο αριστερό μέρος του βέλους (ΡΦ). Αυτό μας οδηγεί σε επανεφαρμογή προηγούμενων κανόνων (Π à ΣΔ Π, Π à ΟΦ ΡΦ, κλπ) για την παραγωγή της εξαρτημένης πρότασης. Το φαινόμενο ονομάζεται επαναδρομή. 18
Επαναδρομή 19
Επαναληπτικοί ΚΦΔ Προτάσεις που επεκτείνονται στο άπειρο: 1. Ο Γιάννης είπε ότι η Μαρία άκουσε από την Καίτη ότι ο Δημήτρης διέδωσε μέσω φέισμπουκ ότι η μητέρα του είδε στον ύπνο της ότι... θα αργήσει στο μάθημα. Η επαναδρομή συνδέεται με τη γλωσσική δημιουργικότητα. Η επαναδρομή είναι καθολική ιδιότητα των γλωσσών. 20
Άσκηση: Επαναληπτικοί ΚΦΔ (α) Σχεδιάστε το δέντρο- διάγραμμα για τις ακόλουθες προτάσεις. (β) Δώστε τους ΚΦΔ που χρειάζονται για τη δόμηση προτάσεων όπως: 1. Η γραμματεία ανακοίνωσε ότι οι εγγραφές ολοκληρώθηκαν. 2. Ο Γιάννης χάρηκε που η Δήμητρα κέρδισε το λαχείο. 21
Επαναληπτικοί ΚΦΔ Προχωρημένη άσκηση: Παρατηρήστε τα παραδείγματα (1) και (2) και διατυπώστε τον ΚΦΔ που χρειάζεται να προσθέσουμε, ώστε να παραγάγουμε αναφορικές προτάσεις. 1. Η Ελένη χάιδεψε τη γάτα. 2. Η Ελένη χάιδεψε τη γάτα που κοιμόταν. 22
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημειώματα
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1089.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου. «Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι. Σύνταξη». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1089.
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.