«Ο παράκτιος, ο νησιωτικός και ο ορεινός χώρος. Συνύπαρξη ή αντιπαλότητα;»

ΕΜΠ - ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Mάθημα: ΕΥΝΟΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ «Ο παράκτιος, ο νησιωτικός και ο ορεινός χώρος. Συνύπαρξη ή αντιπαλότητα;» Όροι και τρόποι διαχείρισης παράκτιων περιοχών. Η νησιωτικότητα η ως μειονεξία ή χωρικό προνόμιο. Η σύγχρονη θεώρηση του ορεινού χώρου με όρους αειφορίας. Ο ρόλος του σχεδιασμού σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο Ειρήνη Κλαμπατσέα, α 20.3.2013 0 3

A. Ο παράκτιος χώρος Μεταβατική ζώνη μεταξύ ηπειρωτικού & θαλάσσιου χώρου Σταυροδρόμι ροών εκροών Φυσικός πόρος κοινή κληρονομιά - Βιολογικός - Γεωφυσικός - Αισθητικός πλούτος - Πολιτισμικός - Οικονομικός Οικοσυστήματα υψηλής παραγωγής (λιμνοθάλασσες, εκβολές, δέλτα ποταμών, υγρότοποι, κλπ) διατήρηση βιοποικιλότητας Ανάπτυξη μικροκλιμάτων Τοπίο υψηλής αισθητικής αξίας Ελεγχος πλημμυρών

Ιδιαίτερη ελληνικού σημασία παράκτιου χώρου Μήκος ακτογραμμής > 15.000 χλμ.= 1/3 της συνολικής Μεσογείου Συγκέντρωση μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού (9 από τα 15 μεγαλύτερα αστικά κέντρα) Πλήθος φυσικών & παραγωγικών πόρων και δραστηριοτήτων (γεωργία, αλιεία, τουρισμός, βιομηχανία, εμπόριο Υποδομές (μεταφορών, ενέργειας, περιβάλλοντος κλπ) Μεγάλη ιστορική & πολιτισμική ποικιλότητα Οικισμοί 2001 Αριθμός % Εκταση % Πληθυσμός % Παράκτιοι 6.427 51,31 49.901 37,81 7.126.740 65,33 Μη παράκτ ιοι 6.098 48,69 82.067 62,19 3.781.730 34,67 Σύνολο 12.525 100 131.968 100 10.908.740 100

Σύγχρονοι κίνδυνοι & απειλές Καταστροφή ενδιαιτημάτων, ρύπανση υδάτων, εξάντληση η πόρων Αύξηση πληθυσμού & εξέλιξη οικονομικών δραστηριοτήτων περιβαλλοντική και κοινωνική ισορροπία Υλικές καταστροφές από ακραία φυσικά φαινόμενα Ευάλωτες στις κλιματικές αλλαγές (άνοδος στάθμης, συχνότητα-ένταση καταιγίδων, διάβρωση, πλημμύρα) Αυξημένες πιέσεις συγκρούσεις χρήσεων και περιβάλλοντος Απώλεια βιοποικιλότητας Ποιότητα και ποσότητα υδάτων (υφαλμύρωση)

Πλαίσιο Νόμων & Οδηγιών Οδηγία-πλαίσιο ί για τα νερά 2000/60/Ε.Ε. Ε Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας Ν.855/1978 (Α 235), κύρωση Διεθνούς Σύμβασης για την προστασία της Μεσογείου (Βαρκελώνη 1976) Ν. 1650/86 (Α 160) Ν. 2508/97 (Α 124) Ν. 2742/99 (Α 207) Ν. 2971/2001 (Α 285) «Αιγιαλός, παραλία» Ν. 3028/2002 (Α 153) «Προστασία αρχαιοτήτων και εν γένει πολιτιστικής κληρονομιάς»

Παράγοντες που δυσχεραίνουν τη διαχείριση του παράκτιου χώρου Αποσπασματική και ανεπαρκής προσέγγιση από το θεσμικό πλαίσιο: περιλαμβάνει πλήθος σχετικών νόμων και κανονιστικών διατάξεων που εν μέρει ασχολούνται και με το παράκτιο χώρο Ελλειψη συντονισμού και εναρμόνισης δράσεων και προγραμμάτων: πολυδιάσπαση και επικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ μεγάλου μγ αριθμού φορέων Απουσία συντονισμού τομεακών πολιτικών: συγκρούσεις σε θέματα ανάπτυξης και προστασίας

Διάκριση ειδικών ζωνών Κρίσιμη & δυναμική ζώνη Η κρίσιμη ζώνη περιλαμβάνει τόσο χερσαίο όσο και θαλάσσιο τμήμα. Η κρίσιμη χερσαία ζώνη ορίζεται σε πλάτος τουλάχιστον 100 μ. από τη γραμμή αιγιαλού. Η κρίσιμη θαλάσσια ζώνη περιλαμβάνει κατ ελάχιστο την έκταση που βρίσκεται μεταξύ της ακτογραμμής και της ισοβαθούς των 50μ. Η δυναμική ζώνη αποτελεί την περιοχή που δέχεται πιέσεις για την ανάπτυξη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και συγκεντρώσει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά το σχεδιασμό.

Διαγραμματική απεικόνιση ζωνών

Βασικοί στόχοι-αρχές διαχείρισης Εξασφάλιση απρόσκοπτης πρόσβασης στις ακτές Βιώσιμη διαχείριση των «κοινόχρηστων πόρων» Οργάνωση ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον παράκτιο χερσαίο και θαλάσσιο χώρο μέσω σχεδιασμού Βιώσιμη διαχείριση των παράκτιων φυσικών πόρων λειτουργική αναβάθμιση οικοσυστημάτων Συντονισμός δράσεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την διαχείριση των παράκτιων περιοχών Ενεργός συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων για κοινές δράσεις στη διαχείριση του παράκτιου χώρου - Ευαισθητοποίηση για την οικολογική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική αξία του παράκτιου χώρου

Τυπολογία παράκτιων περιοχών Περιοχές που είναι ήδη ανεπτυγμένες ή/και υποβαθμισμένες λόγω εντατικής ανάπτυξης ή συγκρούσεων αναβάθμιση / αποκατάσταση {παραθεριστικής κατοικίας, ανεπτυγμένα τουριστικά κέντρα, παραθαλάσσια αστικά κέντρα} Περιοχές που αναπτύσσονται ή παρουσιάζουν προβλήματα συγκρούσεων και πιέσεων για ανάπτυξη συγκέντρωση / αποφυγή / προστασία {πλησίον η μητροπολιτικών κέντρων,, τουριστικών κέντρων,, νέων αξόνων} } Περιοχές με ιδιαίτερη οικολογική και πολιτισμική αξία προστασία

Σύμφωνα με το Γενικό Πλαίσιο εκτιμάται ότι οι ορεινοί όγκοι, όπως και ο παράκτιος και ο νησιωτικός χώρος, συνιστούν γεωγραφικές, οικονομικές και κοινωνικές ενότητες, το ανάγλυφο, το κλίμα, το φυσικό περιβάλλον και η πολιτισμική κληρονομιά των οποίων απαιτούν τον προσδιορισμό και την εφαρμογή μιας εξειδικευμένης αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής.

Χωρική οργάνωση και ανάπτυξη του παράκτιου χώρου Γενικές κατευθύνσεις - Ενίσχυση της ανάπτυξής του με βιώσιμο τρόπο και της σύνδεσής του με βασικά αστικά κέντρα της λοιπής χώρας, ώστε να εξασφαλιστεί η συνοχή και η περιφερειακή ισορροπία. - Διαφύλαξη της πλούσιας βιοποικιλότητας και των τοπίων που αποτελούν βασικά στοιχεία έλξης και, επομένως, συγκριτικά πλεονεκτήματα των περιοχών αυτών, καθώς και της αρμονίας του ανθρωπογενούς με το φυσικό περιβάλλον, που αποτελεί προϋπόθεση ποιότητας ζωής. Προς τούτο, κατά τον σχεδιασμό, πρέπει να γίνονται σεβαστές η κλίμακα του χώρου και η δυναμική αναπαραγωγής του φυσικού περιβάλλοντος και να λαμβάνεται υπόψη η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων.

Για την αντιμετώπιση των πολύπλοκων προβλημάτων που προξενούν οι πιέσεις αυτές και για την εύρυθμη χωρική οργάνωση των, εξαιρετικά ευαίσθητων,, παράκτιων περιοχών είναι αναγκαία η χρήση ολοκληρωμένου-συνολικού σχεδιασμού και διαχείρισης. Ο σχεδιασμός αυτός περιλαμβάνει ειδικές πολιτικές και δράσεις, μεταξύ των οποίων και οι ακόλουθες, οι οποίες εξειδικεύονται περαιτέρω στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Παράκτιο και το Νησιωτικό χώρο.

Ενίσχυση της συνοχής, προσβασιμότητας και επικοινωνίας των απομακρυσμένων παράκτιων περιοχών. Βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, τόσο του θαλάσσιου όσο και του χερσαίου τμήματος της παράκτιας ζώνης, με ιδιαίτερη προσοχή στους υδάτινους πόρους που συνήθως σπανίζουν, με σεβασμό στη χωρητικότητα και αντοχή των οικοσυστημάτων και στις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Βελτίωση του συντονισμού των δράσεων, που προωθούνται από τις ενδιαφερόμενες αρχές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, τόσο στη θάλασσα, με σχέδια διαχείρισης θαλάσσιων περιοχών όπου χρειάζεται, όσο και στην ξηρά για τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών, ώστε να εξασφαλίζεται η αναγκαία συμβατότητα,, συμπληρωματικότητα μ η και συνέργεια των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων και να διατηρούνται και οι απαραίτητες ζώνες ελεύθερης πρόσβασης και αναψυχής των πολιτών.

Ειδικότερα, επιδιώκεται : η αναβάθμιση των υφιστάμενων τουριστικών εγκαταστάσεων και υπηρεσιών και η καθιέρωση υψηλότερων προδιαγραφών για τις νεότερες, η διαχείριση των προστατευόμενων φυσικών περιοχών και η αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων (όπως των μικρών υγροτόπων του Αιγαίου), (ε) η ανάδειξη και η προστασία του ιστορικού και πολιτιστικού πλούτου, η βιώσιμη πολεοδομική οργάνωση των παραθεριστικών οικισμών, η διαφύλαξη των τοπικών χαρακτηριστικών και του «τοπικού χρώματος» με προτεραιότητα στην ανάπλαση των παλαιών οικισμών που βρίσκονται πλησίον των ακτών η ολοκληρωμένη διαχείριση των αποβλήτων. Αποφυγή χωροθέτησης, κοντά στην παραλία, εγκαταστάσεων που δεν απαιτούν γειτνίαση με τη θάλασσα, καθώς και αποφυγή εγκαταστάσεων πολύ μεγάλης κλίμακας. Κατά το σχεδιασμό μέτρων που αφορούν την παράκτια ζώνη, οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να εφαρμόζουν τις αρχές της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων περιοχών ώστε να εξασφαλίζουν την καλή διαχείριση των οικείων ζωνών, λαμβάνοντας υπόψη τις καλές πρακτικές. Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσεται και η πρόβλεψη μέτρων προστασίας των παράκτιων περιοχών από ενδεχόμενες δυσμενείς συνέπειες λόγω κλιματικής αλλαγής, όπως π.χ. η άνοδος της στάθμης της θάλασσας.

B. Ο νησιωτικός χώρος - ορισμοί Ως νησί θεωρείται κάθε τμήμα γης που περιβάλλεται από θάλασσα. H ΕUROSTAT (European Commission, 1994), στοχεύοντας σε ένα στατιστικό ορισμό με κοινωνικο-οικονομική σημασία, θεώρησε ότι ένα νησί πρέπει επιπλέον να: - έχει μόνιμο πληθυσμό - μην έχει σταθερή σύνδεση με τη ξηρά - μην περιλαμβάνει πρωτεύουσα κράτους Με βάση τον παραπάνω ορισμό υπάρχουν περίπου 450 νησιά ση στην ΕΕ που καλύπτουν το 4,5% του εδάφους. Μόνο το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Αυστρία δεν έχουν νησιά. Περίπου 13 εκατομμύρια άτομα στην Ευρωπαϊκή Ενωση ζούν σήμερα στις 20 νησιωτικές περιφέρειες ή στα πολυάριθμα νησιά των χωρών της ΕΕ.

Νησιωτικές περιφέρειες Πληθυσμός 1993 Κατά κεφαλή ΑΕΠ 1993 (ΜΑΔ) Κατά κεφαλή ΑΕΠ 1993 (ΕΕ15=100) Ιόνια Νησιά (Ε) 195 8745 55 Βόρειο Αιγαίο (Ε) 188 7800 49 Νότιο Αιγαίο (Ε) 260 9815 62 Κρήτη (Ε) 548 8922 56 Balears (Ισπ) 730 15699 99 Canarias (Ισπ) 1526 11990 76 Corse (Γ) 252 12328 78 Gouadeloupe (Γ) 402 7343 39 Martinique (Γ) 366 8221 54 Reunion (Γ) 612 7426 49 Sicilia ili (Ι) 5097 11302 71 Sardegna (Ι) 1685 12253 77 Acores (Π) 239 6679 42 Madeira (Π) 255 7120 45 Aland (Φ) 25 19992 126 Πηγή: EUROSTAT, Per capita GDP in the European Union s regions, Statistics in focus, 1/96

Χαρακτηρισμοί νησιωτικού χώρου Οι νησιωτικές περιφέρειες χαρακτηρίζονται στα κείμενα των διαφόρων οργάνων της ΕΕ: α. ως περιφερειακές λόγω της μεγάλης απόστασης τους από τα μεγάλα οικονομικά κέντρα της ηπειρωτικής Ευρώπης -, β. ως περιθωριακές λόγω του δευτερεύοντος ρόλου που διαδραματίζουν σήμερα στις οικονομικές, πολιτικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές εξελίξεις -, και γ. ως μειονεκτικές θεωρώντας ότι οι ιδιαιτερότητες τους αποτελούν καθοριστικό και ανυπέρβλητο εμπόδιο σε ότι αφορά την αναπτυξιακή τους εξέλιξη.

Ιδιαίτερα κοινά χαρακτηριστικά νησιών το μικρό μέγεθος, με προφανείς επιπτώσεις στην ποικιλία και την ποσότητα πρώτων υλών, καθώς και την αποδοτική χρήση των περιορισμένων συντελεστών παραγωγής, λαμβανόμενης υπόψη και της ευαίσθητης οικολογικής ισορροπίας των νησιών. η περιφερειακότητα ρφ ρ και η απομόνωση, με αρνητικές επιπτώσεις στο κόστος λειτουργίας της οικονομίας τους (κόστος απόκτησης, κόστος υπηρεσιών, κόστος υποδομής, κόστος ευκαιριών, κόστος ενημέρωσης και επικοινωνίας) τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά παλαιότερων εποχών κυρίως, και το ιδιόμορφο, αξιόλογο και εύθραυστο περιβάλλον, ιδιαιτερότητες σημαντικής αξίας που πρέπει με κάθε τρόπο να διαφυλαχθούν και να παραδοθούν στις επόμενες γενιές.

Κείμενα διακηρύξεις για τα νησιά από: 1. Ευρωπαϊκή Ενωση 2. Συμβούλιο της Ευρώπης 3. Ηνωμένα Εθνη 4. Διάσκεψη των Περιφερειακών και Παράκτιων Περιοχών της Ευρώπης (Διαπεριφερειακή οργάνωση με μέλη περισσότερες από 80 περιφέρειες) 5. Διάσκεψη των Επιμελητηρίων των Ευρωπαϊκών περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ενωσης

Δίκτυο EURISLES λειτουργεί στο πλαίσιο της Επιτροπής Νησιών της Διάσκεψης των Παράκτιων Περιφερειακών Περιοχών της Ευρώπης (CPMR). Στατιστικοί δείκτες μέτρησης νησιωτικότητας Φαίνεται να υπάρχει σαφής ορισμός για την έννοια της νησιωτικότητας, ιδιαίτερα υπό το φως της θεωρητικής εργασίας που πραγματοποίησε η EUROSTAT, η οποία ορίζει ως νησί ένα κομμάτι γης με έκταση επιφανείας τουλάχιστον 1 τ. χλμ.: που κατοικείται σε μόνιμη βάση από έναν πληθυσμό σημαντικό από στατιστική άποψη (>50 κάτοικοι) δεν συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα με μόνιμες δομές. ξεχωρίζει από την Ευρωπαϊκή Ήπειρο από μια θαλάσσια έκταση πλάτους τουλάχιστον 1 χλμ., δεν περιλαμβάνει πρωτεύουσα ενός κράτους-μέλους. Εφαρμόζοντας αυτό τον ορισμό, περιλαμβάνονται 125 νησιά που ανήκουν στις 20 νησιωτικές αρχές που συμμετέχουν στη μελέτη αυτή. Δείκτες που αφορούν στους τομείς: - Γεωγραφικά δεδομένα - Οικονομία - Δημογραφία - Απασχόληση - Υποδομές ( Υγεία, Ενέργεια, Εκπαίδευση, Μεταφορές, Επικοινωνίες) - Οικονομική Ανάπτυξη (Πρωτογενής τομέας, τουρισμός, Δημόσια Οικονομικά)

Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης η περίπτωση του Νοτίου Αιγαίου

Η αναγκαιότητα ειδικής μεθόδου προσέγγισης Η ιδιαιτερότητα της νησιωτικής περιφέρειας επέβαλε μια προσέγγιση βασιζόμενη στη χρήση πολλαπλών λώ κριτηρίων και παραμέτρων όπως: Μέγεθος νησιών (έκταση) Μέγεθος πληθυσμού Ακτίνα επιρροής νησιού Περιοχές εξάρτησης νησιού Επικρατούσες οικονομικές δραστηριότητες Βαθμός εξάρτησης για φυσικούς πόρους, ενέργεια κλπ. Βαθμός προσπελασιμότητας, κόστος μεταφοράς και χρονοαπόσταση από κέντρο ή περιοχές εξάρτησης και συχνότητα εξυπηρέτησης από μεταφορικά μέσα Πληθώρα άλλων λιγότερο σημαντικών παραμέτρων.

Κύρια θέματα που στοιχειοθετούν ελλειμματικότητα της περιφέρειας Ν. Αιγαίου στο σύνολό της, αποτελώντας ανασταλτικούς παράγοντες της ανάπτυξης ή/και επιβίωσης ορισμένων περιοχών, είναι: η συνεχώς αυξανόμενη ελλειμματικότητα σε νερό, ο χρόνος και το κόστος των μεταφορών ανθρώπων και αγαθών προς και από την περιφέρεια αλλά και ενδοπεριφερειακά, ο χρόνος και το κόστος διεκπεραίωσης εξυπηρετήσεων και υπηρεσιών, η μη αξιοποίηση υφιστάμενων σημαντικών πόρων (π.χ. ενέργεια, αλιεία), η ελλειμματικότητα σε ενέργεια, η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος (χερσαίου και υδάτινου), η ελλειμματικότητα σε στελέχωση της διοίκησης και των υπηρεσιών της περιφέρειας, η υπερεξάρτηση από τον τουρισμό.

Οι βασικοί περιορισμοί που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον σχεδιασμό της ανάπτυξης της Περιφέρειας συνοψίζονται ως εξής: Ο νησιωτικός χαρακτήρας και η μεγάλη έκταση των διοικητικών ορίων της περιφέρειας, σε συνδυασμό με την έντονη εποχικότητα της τουριστικής δραστηριότητας, δημιουργούν ειδικά προβλήματα στην οργάνωση και λειτουργία των απαραίτητων δικτύων παραγωγής και διανομής στους κρίσιμους τομείς των μεταφορών, των επικοινωνιών και της ενέργειας. Η υπερσυγκέντρωση του τουρισμού σε ορισμένα νησιά οδηγεί στην ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των ήδη περιορισμένων υδάτινων πόρων και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Οι περιορισμένες δυνατότητες του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της οικονομίας προσδιορίζουν τον τοπικό χαρακτήρα και προσανατολισμό της παραγωγής γής στην εξυπηρέτηση η η των εποχικών αναγκών του τριτογενή τομέα.

Οι βασικοί περιορισμοί που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον σχεδιασμό της ανάπτυξης της Περιφέρειας συνοψίζονται ως εξής: Το μικρό μέγεθος των διαθέσιμων πόρων και οι οργανωτικές ανεπάρκειες των αναπτυξιακών φορέων, που δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια, προδιαγράφουν τα πλαίσια και καθορίζουν το βαθμό αξιοποίησης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων και των ευκαιριών που προσφέρονται σε κάθε νησί. Οι ειδικές δυσκολίες στη θωράκιση του χώρου από φυσικούς και ανθρωπογενείς κινδύνους. Η αδυναμία εκμετάλλευσης των οικονομιών κλίμακας στην υλοποίηση έργων υποδομής, επενδύσεων κλπ. Η έλλειψη πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού δεν διευκολύνει τον έλεγχο των χρήσεων γης και δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται.

ευνοϊκές προοπτικές και κατάλληλες συνθήκες για μελλοντική δυναμική αναπτυξιακή πορεία της περιφέρειας Η βασική καθοριστική δραστηριότητα για την ανάπτυξη του χώρου του Νοτίου Αιγαίου θα συνεχίσει μεσοπρόθεσμα να είναι αναμφίβολα ο τουρισμός. Περιορισμένες αλλά υπαρκτές δυνατότητες ανάπτυξης υπάρχουν στον πρωτογενή τομέα που αντιμετωπίζει τα προβλήματα της στενότητας των φυσικών πόρων. Σχετικές δυνατότητες υπάρχουν, επίσης, στον τομέα των επενδύσεων στη μεταποίηση τοπικών προϊόντων και την ανάπτυξη υψηλής τεχνολογίας ανεξάρτητης από πρώτες ύλες. Αξιοποίηση του γεγονότος ότι ο χώρος αποτελεί είσοδο (σύνορο) της ΕΕ.

Σύμφωνα με το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού* και Αειφόρου Ανάπτυξης καθορίζονται οι στόχοι της ολοκληρωμένης διαχείρισης των νησιών, οι οποίοι είναι: Η συγκράτηση / σταθεροποίηση του νησιωτικού πληθυσμού, μέσω της άρσης της απομόνωσης, της βελτίωσης της προσπελασιμότητας και της εξασφάλισης υποδομής και παροχής υπηρεσιών. Η ολοκληρωμένη οικονομική ανάπτυξη, με διεύρυνση των δυνατοτήτων απασχόλησης και διαφοροποίηση της οικονομικής βάσης των νησιών (συγκριτικά πλεονεκτήματα) και τη στήριξη εναλλακτικών μορφών ήπιας ανάπτυξης. Η προστασία φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με την αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων και της ποικιλότητας του τοπίου και με την ανάδειξη των ιστορικών πολιτιστικών μνημείων.

Για την επίτευξη των στόχων αυτών υιοθετούνται οι κατωτέρω αρχές: Η προστασία της φυσικής και πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε νησιού πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα ενός Ολοκληρωμένου Νησιωτικού Σχεδιασμού. Ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων και των αντίστοιχων έργων ή των έργων υποδομής θα πρέπει να σέβεται τη φέρουσα ικανότητα (Φ.Ι.) Ι των φυσικών οικοσυστημάτων και πόρων. Ως φέρουσα ικανότητα μπορεί να ορισθεί η συνιστώσα των αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων του περιβαλλοντικού, κοινωνικού και οικονομικού χώρου,, και προσδιορίζεται ρζ από το βέλτιστο επίπεδο των συνιστωσών της. Οι επιλογές για τον αιγαιοπελαγίτικο χώρο, σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, εστιάζουν σε δύο ομάδες σχετικών δεικτών, άμεσα συνδεδεμένες με την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική χωρητικότητα.

Εκτιμάται ότι στο άμεσο μέλλον, η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας μπορεί να βασισθεί στο ακόλουθο πλέγμα δεικτών: Περιβαλλοντικοί δείκτες διαθέσιμος φυσικός υποδοχέας χωρητικότητα η ακτών Κοινωνικο-οικονομικοί δείκτες ποσοστό των ασφαλώς διατιθέμενων στερεών αποβλήτων, ποιότητα διατιθέμενων σε φυσικούς αποδέκτες υγρών αποβλήτων, ενεργειακή επάρκεια, επάρκεια υδατικών πόρων, πληθυσμιακή σχέση μονίμων κατοίκων επισκεπτών, μέσος όρος πληρότητας την τελευταία δεκαετία, μέσος ρυθμός μείωσης εσόδων ανά κλίνη σε διάστημα δεκαετίας, επάρκεια υγειονομικής περίθαλψης

Η αειφόρος ανάπτυξη απαιτεί την κινητοποίηση του νησιωτικού πληθυσμού και την καλλιέργεια του αισθήματος κοινής ευθύνης. Ο σχεδιασμός για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης θα γίνεται σε επίπεδο νησιού και νησιωτικής ενότητας (Νομαρχία / Περιφέρεια). Κατά τη χάραξη των διαφόρων αναπτυξιακών τομεακών πολιτικών, απαιτείται ο σεβασμός της φέρουσας ικανότητας των νησιών και των οικοσυστημάτων. ΥΠΕΧΩΔΕ, Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Ιούλιος 2003

Ο ορεινός χώρος κύρια χαρακτηριστικά Απομόνωση ασφάλεια, πληθυσμιακή συγκέντρωση & οικονομική ανάπτυξη στο παρελθόν Σήμερα έντονα αναπτυξιακά προβλήματα Πληθυσμιακή συρρίκνωση Ελλιπή συγκοινωνιακή υποδομή - προσπελασιμότητα Χαμηλή παραγωγικότητα & αποδοτικότητα Ειδική περίπτωση αγροτικού χώρου Γεωγραφική θέση Απόσταση από αστικά κέντρα άξονες ανάπτυξης Φυσικοί πόροι τοπίο ευαισθησία φυσικού περιβάλλοντος Πολιτισμική ιδιαιτερότητα κληρονομιά. Αξιόλογα & εύθραυστα φυσικά & ανθρώπινα οικοσυστήματα

Ελληνικός ορεινός χώρος Σύνολο Ελλάδος, γεωγραφικά διαμερίσματα Αριθμός Δ. Δ. Πληθυσμός, 2001 Eπιφάνεια τ.χλμ. Πυκνότητα ανά τ.χμ. ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ 6.129 10.934.097 131.957,413 82,86 Αστικά 497 8.211.646 20.108,128 408,37 Αγροτικά 5.632 2.722.451 111.849,285 24,34 Πεδινά 2.441 7.858.224 38.729,818 202,90 Ορεινά % συνόλου 2.163 35,29 789.989 7,23 55.664,561 42,18 14,19 17,13 Το1951 ο ορεινός χώρος αντιπροσώπευε το 14,50% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, το 1991 το 9,16%, (λαμβανομένου υπόψη του φαινομένου της ετεροδημότευσης) και το 2001 το 7,23%

Ελληνικός ορεινός χώρος Υψομετρικές ζώνες (σε μέτρα) Αριθμός οικισμών Πληθυσμός 2001 ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ 13.272 10.934.097 0-99 4.376 6.863.877 100-199 2.050 1.950.642 200-299 1.363 721.080 300-399 1.178 384.032 400-499 925 288.168 500-599 832 178.662 600-699 771 240.379 700-799 594 153.844 800-899 481 64.846 900-999 331 51.522 1000-1099 186 20.620 1100-1199 102 13.275 1200-1299 45 1.865 1300-1399 19 516 1400-1499 12 623 1500 και άνω 7 146

Κίνδυνοι απειλές για τον ορεινό χώρο Γεωλογικά γεγονότα (κατολισθήσεις, λ δάβ διάβρωση κλπ) ) Συνεχής μείωση πληθυσμού ερήμωση αποδιάρθρωση κ-ο ιστού Τουριστική επέλαση (βλ. χιονοδρομικά κέντρα) ) Ανεξέλεγκτη κατασκευή έργων υποδομής (π.χ. οδικού δικτύου) Αλλοίωση φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος υποβάθμιση και καταστροφή της φύσης, υπερβόσκηση (δεν υπήρχε πια τοπικός έλεγχος), Απώλεια εδάφους (δεν συντηρούνταν καν οι πεζούλες), πλημμύρες, πυρκαγιές, Απώλεια / υποβάθμιση αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς (σπίτια, γεφύρια κλπ.) ) που κατέρρευσαν, Αλλοίωση αϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς (έθιμα κλπ.)

Η αναγκαιότητα της χάραξης μιας «στρατηγικής βουνού» Η μοναδική ορεινή χώρα της Ευρώπης, που δεν διαθέτει πολιτική βουνού. Μια ενιαία και ολοκληρωμένη (γεωγραφικά και πολιτισμικά), εθνική «πολιτική βουνού» θα πρέπει λοιπόν να είναι διαχρονικά συνεπής προς τους εναπομείναντες ορεινούς πληθυσμούς, αλλά και προς τους μελλοντικούς πληθυσμούς, (λόγω αναζήτησης ποιότητας ζωής, κλιματικών αλλαγών κλπ) Βασικές κατευθύνσεις: 1. χάραξη ενιαίας στρατηγικής που θα αντιμετωπίσει τον ορεινό χώρο, ως όλον, οδηγώντας ταυτόχρονα στην αποκέντρωση της διαχείρισής του, μέσα από την δημιουργία ενός δικτύου υπερτοπικών ορεινών κέντρων 2. συντονισμόw των σήμερα κατακερματισμένων, αποσπασματικών και χωρίς ενιαία χωροταξική λογική, υπηρεσιών και φορέων, που διαχειρίζονται προγράμματα, εθνικά και κοινοτικά και χρηματοδοτικές δράσεις, με τη θεσμοθέτηση η «Εθνικού Προγράμματος Δράσης για τις Ορεινές Περιοχές», 3. ύπαρξη ενός ελάχιστου ποσοστού του εθνικού μας εδάφους όπου θα ενταχθούν περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, με κριτήρια οικολογικά και όχι κατ ανάγκην ανθρωποκεντρικά και 4. καθιέρωση ενός διεπιστημονικού εθνικού φορέα, κατά τα πρότυπα π.χ. των ευρωπαϊκών Euromontana, με σκοπό τη σύνθεση των τομεακών πολιτικών για τον ορεινό χώρο, τον έλεγχο και την αξιολόγηση τους και την επιβολή της συνυπευθυνότητας των τοπικών κοινωνιών, για το μέλλον της ορεινής χώρας. H. Mπεριάτος

Σχεδιάζοντας ένα δίκτυο ορεινών κέντρων βάσει κριτηρίων f1 = η εκτίμηση της φύσης μιας περιοχής (χλωρίδας και πανίδας) f2 = η εκτίμηση των γεωλογικών της σχηματισμών και του υδάτινου δυναμικού της f3 = η εκτίμηση του τοπίου της f4 = η εκτίμηση του ιστορικού και πολιτισμικού της δυναμικού και περίγυρου f5 = η εκτίμηση της γεωγραφικής της διάστασης (π.χ. δυνατότητα διάχυσης πληροφοριών και οργάνωσης, σε μια ευρύτερη περιοχή, η λειτουργία της σαν πρωτεύων ή δευτερεύων πόλος έλξης δραστηριοτήτων κλπ.) ) f6 = η εκτίμηση του δυναμισμού του ανθρώπινου δυναμικού της (π.χ. πληθυσμός που δεν έχει καταρρεύσει, πολιτιστικές εκδηλώσεις, ύπαρξη συνεταιρισμών, εκδοτική δραστηριότητα, δυναμικοί άνθρωποι στην τοπική εξουσία, κοινωνική συναίνεση κλπ.) Όπου f2 έως f4 = 0-10 0 = καμία σημασία 1-2 = περιορισμένη σημασία 3-4 = τοπική σημασία 5-6 = περιφερειακή σημασία 7-8 = εθνική σημασία 9-10 = διεθνής σημασία Όπου f5 = 0-10 0 = περιοχή πολύ απομονωμένη 1-2 = περιοχή λίγο απομονωμένη 3-4 = περιοχή απομονωμένη 5-6 = περιοχή με δική της μικρή ενδοχώρα 7-8 = περιοχή με δική της μεγάλη ενδοχώρα 9-10 = περιοχή με δική της πολύ μεγάλη ενδοχώρα (που ξεπερνάει τα όρια π.χ. ενός νομού) Όπου f6 = 0-10 0 = κανένας δυναμισμός (π.χ. πλήρης πληθυσμιακή κατάρρευση) 1-2 = πολύ μικρός δυναμισμός (π.χ. περιστασιακή επίσκεψη ενός οικισμού μόνο το καλοκαίρι) 3-4 = μικρός δυναμισμός (π.χ. χειμώνα / καλοκαίρι) 5-6 = αρκετά μεγάλος δυναμισμός 7-8 = μεγάλος δυναμισμός 9-10 = πολύ μεγάλος δυναμισμός (π.χ. «ακτινοβολία» δραστηριοτήτων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) Πηγή: Τσίπηρας Κ., Ο Ελληνικός ορεινός χώρος ως και η φύση του ως «Όλον»

Χωρική οργάνωση και ανάπτυξη του ορεινού χώρου σύμφωνα με το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης Στον ορεινό χώρο, επιδιώκεται η ανασυγκρότηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, η συγκράτηση του πληθυσμού και η ισόρροπη σχέση μεταξύ πόλης και υπαίθρου με τη στήριξη, μεταξύ άλλων, των δυναμικότερων μικρών οικισμών. Για τη χωρική αυτή ενότητα παρέχονται οι εξής κατευθύνσεις, οι οποίες εξειδικεύονται στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Ορεινό χώρο: αντιμετώπιση της δημογραφικής αποψίλωσης με την ενίσχυση των υποδομών/ υπηρεσιών και των δυνατοτήτων απασχόλησης, ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε παραγωγικού πόρου, στήριξη των δραστηριοτήτων της τοπικής ενδοχώρας και προώθηση νέων που αντικαθιστούν τις φθίνουσες και ενισχύουν την κοινωνική και οικονομική ανασυγκρότηση, διαφύλαξη των τοπίων, των δασών, των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών, καθώς και προστασία και ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων ως αναπτυξιακών πόρων, με εξειδίκευση των πολιτικών και των μέτρων ανάλογα με τα κύρια χαρακτηριστικά των επιμέρους περιοχών, διευκόλυνση της πρόσβασης σε υποδομές, επικοινωνία και γνώση, ενίσχυση των δυναμικών ορεινών οικισμών που λειτουργούν ως κόμβοι διοίκησης, υπηρεσιών και μεταφορών, με τη διατήρηση και βελτίωση των κοινωνικών και τεχνικών υποδομών τους και την ανάδειξή τους σε κέντρα στήριξης των οικισμών της ευρύτερης περιοχής τους.

Σχέδια Χωρικής & Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτών Πόλεων (ΣΧΟΟΑΠ) Τοπικά Χωροταξικά Σχέδια η περίπτωση του Δήμου Ραχών Ικαρίας

Αρχές πρότασης Στρατηγικοί στόχοι Άξονες εξειδίκευσης η αειφορική προσέγγιση αποτελεί κεντρική επιλογή σε οποιαδήποτε κλίμακα χωρική και θεματική. η φέρουσα ικανότητα του χώρου, οριζόμενη ως η «συνιστώσα των αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων του περιβαλλοντικού, οικονομικού και κοινωνικού χώρου», αποτελεί βασικό εργαλείο του σχεδιασμού. διαφύλαξη φυσικών, παραγωγικών και πολιτισμικών πόρων, εξασφάλιση ενοποιημένης και συμπαγούς ανάπτυξης, διασφάλιση έναντι υπερτοπικών επιρροών.

Πλέγμα ειδικών στόχων του Σχεδίου Συστηματική διαφύλαξη και ενίσχυση του ρόλου (αύξηση ανταγωνιστικότητας) του Δήμου. Ικανοποίηση βασικών αναγκών (στέγαση, εργασία, εκπαίδευση, πρόνοια, περίθαλψη, κ.λπ.) των διαφόρων κοινωνικών ομάδων και εξασφάλιση ίσων ευκαιριών προσπέλασης σε λειτουργίες / εξυπηρετήσεις. Βελτίωση ποιότητας ζωής. Διατήρηση & στήριξη παραδοσιακών οικονομικών δραστηριοτήτων. Εξασφάλιση χώρων για εγκατάσταση νέων δυναμικών δραστηριοτήτων. Προστασία από φυσικούς κινδύνους. Χαμηλό κόστος ανάπτυξης και λειτουργίας. Εξασφάλιση ενεργού συμμετοχής κατοίκων / κοινωνικής συναίνεσης.

Οργάνωση χρήσεων γης και προστασία περιβάλλοντος ΟΤΑ Καθοριστικής σημασίας παράγοντες στην οργάνωση των χρήσεων γης και δραστηριοτήτων και την προστασία του περιβάλλοντος ρβ είναι: 1. η αυξανόμενη συμβολή των τουριστικών δραστηριοτήτων και, αφετέρου, η ισχυρή παρουσία του αγροτικού τομέα (κυρίως κτηνοτροφία). 2. η πρόβλεψη για τη βέλτιστη μείξη χρήσεων γης, η οποία θα παρέχει την ευχέρεια δυναμικής εξέλιξης μεμονωμένων ή/και συνδυασμένων δραστηριοτήτων, που θα προσδώσουν ροπή σε διάφορους τομείς δημιουργώντας θετικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα για το Δήμο Ραχών αλλά και συνολικά για το νησί της Ικαρίας.

Γενικές αρχές οργάνωσης χρήσεων γης και προστασίας περιβάλλοντος: α. συνδυασμός συμπεριφορικής και κανονιστικής προσέγγισης, β. επίτευξη υψηλού βαθμού εφικτότητας, λαμβανομένων υπόψη των περιορισμών και δεσμεύσεων με σαφή χωρική έκφραση στις διάφορες υποενότητες του Δήμου, χωρίς ταυτόχρονη υποχώρηση στις αρχές της αειφορικής προσέγγισης, γ. μετριασμός των συγκρούσεων χρήσεων γης και δραστηριοτήτων, ως επακόλουθο της διάστασης μεταξύ αναπτυξιακών και φυσικών συνιστωσών του χώρου, δ. αξιοποίηση εγγενών δυνατοτήτων (μεταφορικά δίκτυα, ορεινά και παράκτια οικοσυστήματα), ε. επιδίωξη υψηλού βαθμού συνέργειας και συνάφειας, στ. ανάδειξη φυσικού και πολιτισμικού δυναμικού ως μοχλού ανάπτυξης και βλί βελτίωσης της ποιότητας ζωής. ζ. διατήρηση ιδιότυπης οικιστικής οργάνωσης

Δεσμεύσεις - Κατευθύνσεις Το Σχέδιο οφείλει να εξασφαλίζει: 1. τις ελάχιστες απαιτήσεις και στόχους του Ν. 2508/97 για τη βιώσιμη ανάπτυξη των οικισμών 2. την απαραίτητη ευελιξία για το χειρισμό κρίσιμων θεμάτων, όπως η συνύπαρξη δραστηριοτήτων και χρήσεων γης αστικού προσανατολισμού με αντίστοιχες του πρωτογενή τομέα 3. την κατ αρχήν αποδοχή του από την τοπική κοινωνία, επιτρέποντας τη σταδιακή κλιμάκωσή τους σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

Παράγοντες διαμόρφωσης προτύπου ανάπτυξης Βασικοί σκοποί και επιδιώξεις θεσμικού πλαισίου Προώθηση της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης. Κατοχύρωση της παραγωγικής και κοινωνικής συνοχής. Διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος. Ενίσχυση της θέσης της χώρας στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο. Καθορισμός ενός ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού πολεοδομικού πλαισίου αρχών, κατευθύνσεων, όρων και διαδικασιών οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός αναβαθμισμένου οικιστικού περιβάλλοντος, έτσι ώστε οι πόλεις και οι οικισμοί της χώρας και οι ευρύτερες περιοχές τους να γίνουν και να διατηρούνται αξιοβίωτες και να εξελίσσονται βάσει μιας σειράς κατευθυντήριων αρχών που εναρμονίζονται με τον κεντρικό στόχο της αειφόρου ανάπτυξης. Προγραμματικό πλαίσιο περιοχής μελέτης και γενικοί/ ειδικοί στόχοι Δήμου Προοπτικές περιοχής μελέτης (SWOT Analysis) επιλογές και κατευθύνσεις Δημοτικής Αρχής